рд╣िंрджी рдХे рдмрдв़рддे рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдоें рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рдоूрд▓्рдпांрдХрди: рднाрд╖ा рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें

рд╕ंрдЬрдп рдк्рд░рд╕ाрдж рд╢्рд░ीрд╡ाрд╕्рддрд╡

рд╕ंрдЬрдп рдк्рд░рд╕ाрдж рд╢्рд░ीрд╡ाрд╕्рддрд╡

рдЬूрдиिрдпрд░ рд░िрд╕ोрд░्рд╕ рдкрд░्рд╕рди/рд▓ेрдХ्рдЪрд░рд░ рдЧ्рд░ेрдб (рд╣िंрджी) рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╕ेрд╡ा-рднाрд░рдд, рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ा рд╕ंрд╕्рдеाрди, рдоैрд╕ूрд░ु

рдкрд░िрдЪрдп
           рдЖрдЬ рд╣िंрджी рднाрд╖ा рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдИ рдмрд▓्рдХि рдЧ्рд▓ोрдмрд▓, рддрдХрдиीрдХ, рднू-рдоंрдбрд▓ीрдХрд░рдг рдХी рдУрд░ рдмрдв़ рдЧрдИ рд╣ै। рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд▓рдЧрднрдЧ 73 рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХे 150 рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рд╣िंрджी рдЕрдз्рдпрдпрди рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рд╣ै। рд╡िрджेрд╢ों рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣िंрджी рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдПँ рднी рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╣िंрджी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╕िрдж्рдз рд╣ुрдИ рд╣ै।

   рдЕрддः рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдкрдж्рдзрддि рд╢िрдХ्рд╖ा-рд╕्рддрд░ рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╕ाрде рд╣ी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा-рдк्рд░рдгाрд▓ी рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рд╢िрдХ्рд╖рдг, рдЕрдзिрдЧрдо рдПрд╡ं рдоूрд▓्рдпांрдХрди рддीрдиों рд╣ी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рддीрди рд╕्рддंрдн рд╣ै рдПрд╡ं рдЕрднिрди्рди рдЕंрдЧ рднी рд╣ै। 21рд╡ीं рд╕рджी рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдмрджрд▓рддे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдПрд╡ं рдкрд░िрджृрд╢्рдп рдФрд░ рдирдИ рдЪुрдиौрддिрдпों рд╕े рдиिрдкрдЯрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣рдоें рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХे рд╕ाрде рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХी рдкрдж्рдзрддि рдХो рд╕ुрджृрдв़ рдХрд░рдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╣िंрджी рднाрд╖ा рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рдПрд╡ं рд╕ाрд░्рдердХрддा рдиिрд╣िрдд рд╣ै।

рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХी рднूрдоिрдХा
            рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХा рд╡рд╣ рд░ूрдк рд╣ै рдЬो рдХिрд╕ी рд╕рдоूрд╣ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рд╡िрд╢ेрд╖ рдХी рдмुрдж्рдзि, рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡, рдЕрднिрдХ्рд╖рдорддा рдФрд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдХे рдоाрдкрди рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрддः рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╡рд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдж्‌рд╡ाрд░ा рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдкाрда्‌рдпрдХ्рд░рдо рдХे рдЬ्рдЮाрдиाрдд्рдордХ рдЕрдиुрднрд╡ рдХौрд╢рд▓ рдХी рдЬाँрдЪ рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рддрдеा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХा рдПрдХ рдЙрдкрдХрд░рдг рдЕрдерд╡ा рдкрдж्рдзрддि рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЫाрдд्рд░ рдХे рдЬ्рдЮाрди, рдХ्рд╖рдорддा, рдХौрд╢рд▓, рд░ुрдЪि рдЖрджि рдХो рдЬाँрдЪा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕े рд╕ाрдоाрди्рдпрддрдпा рдкूрд░्рд╡ рдШोрд╖рдгा рдХे рдмाрдж рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддрдеा рдЗрд╕рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдХिрд╕ी рдЕрдзिрдЧрдо рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЗрдХाрдИ рдХो рдкूрд░्рдгрддः рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░ рд▓े।
            рд╡ेрдмрд╕्рдЯрд░ рд╢рдм्рджрдХोрд╢ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░— “рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдк्рд░рд╢्рдиों, рдЕрдн्рдпाрд╕ों рдЕрдерд╡ा рдЕрди्рдп рд╕ाрдзрдиों рдХी рдПрдХ рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рд╣ै рдЬिрдирд╕े рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдерд╡ा рд╕рдоूрд╣  рдХे рдХौрд╢рд▓ों, рдЬ्рдЮाрди, рдмुрдж्рдзि, рдХ्рд╖рдорддाрдУं рдЕрдерд╡ा рдЕрднिрдХ्рд╖рдорддाрдУं рдХा рдоाрдкрди рд╣ोрддा рд╣ै।” рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХुрдЫ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╡िрдЪाрд░ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпे рд╣ै—
            рдиूрдирд▓ी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░—“рдПрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдПрдХ рдоाрдирдХीрдХृрдд рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рд╣ै рдЬो рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдПрдХ рдЕंрдХ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै। рдПрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдоाрдирдХीрдХृрдд рддрдм рд╣ोрддा рд╣ै рдЬрдм рджो рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдк्рд░рд╢ाрд╕рдХ рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд░ूрдк рд╕े рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЫाрдд्рд░ों рдХे рдЙрд╕ी рд╕рдоूрд╣ рдкрд░ рдПрдХ рд╕рдоाрди рдкрд░िрдгाрдо рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХें।”
            рдЕंрдХ рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдЫाрдд्рд░ों рдХे рдХाрд░्рдпों рдХे рдЖंрдХिрдХ рд╕ंрдХेрдд рд╕े рд╣ै।
            рд╢िрдХ्рд╖ाрд░्рдеी рдиे рдХिрд╕ी рд╡िрд╖рдп рдХे рдХिрд╕ी рдкрдХ्рд╖ рд╡िрд╢ेрд╖ рдпा рдкूрд░्рдг рд╡िрд╖рдп рдХे рдЬ्рдЮाрди рдХो рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХिрдпा рд╣ै— рдЗрд╕ рддрде्рдп рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХो рдкрддा рд▓рдЧाрдиा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЕрдиेрдХ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рд╡िрдЪाрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдП рд╣ैं—
рдЧैрд░िрд╕рди рддрдеा рдЕрди्рдп (Garrison and others) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░—рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╕ाрдоाрди्рдпрддрдпा рдЙрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ोрдЪा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдж्‌рд╡ाрд░ा рдПрдХ рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдПрдХ рд╢िрд╖्рдп рдпा рд╢िрд╖्рдпों рдХे рд╕рдоूрд╣ рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдиिрд░्рдгрдп рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрднिрди्рди рд╕्рд░ोрддों рд╕े рд╕ूрдЪрдиाрдПँ рдПрдХрдд्рд░ рдХрд░рддा рд╣ै।

рдмैрд░рди рддрдеा рдмрд░्рдиाрд░्рдб (Baron and Bernard) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░—рдХिрд╕ी рджिрдП рд╣ुрдП рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡, рдиिрд╖्рдкाрджрди рдЕрд░्рдеाрдд् рдпोрдЧ्рдпрддा рдХे рдорд╣рдд्рд╡ рдХो рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ी рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╣ै।” 

рдоूрд▓्рдпांрдХрди’ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдпा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдХрдХ्рд╖ा рдоें рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХे рдж्‌рд╡ाрд░ा рдЫाрдд्рд░ों рдкрд░ рдкрдб़рдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рднाрд╡, рдФрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХो рджेрдЦрдиा рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдХा рджाрдпिрдд्рд╡ рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЖँрдХрд▓рди рд╣ी рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╣ै। рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдФрд░ рдЕрдиुрдк्рд░рдпोрдЧ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕ाрд░्рд╡рднौрдо рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХे рджौрд░ाрди рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рдоें рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд╣ै। рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХा рдЕрд░्рде рдоूрд▓्рдпों рдХे рдЕंрдХрди рдпा рдоूрд▓्рдпों рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиे рд╕े рд╣ै। рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЙрди рд╕рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдк्рд░рдЧрддिрдпों рдХा рдЖँрдХрд▓рди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдж्‌рд╡ाрд░ा рдмрдЪ्рдЪों рдХी рд░ुрдЪिрдпाँ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░, рдоाрдирд╕िрдХ рдХ्рд╖рдорддाрдУं рд╡ рдХाрд░्рдпрдХ्рд╖рдорддाрдУं рддрдеा рдЖрджрддों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ рдкाрдиा рд╕рд╣рдЬ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрддः рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдПрдХ рдпोрдЧाрдд्рдордХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдж्‌рд╡ाрд░ा рдХिрд╕ी рдкूрд░्рд╡ рдиिрд░्рдоिрдд рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЕрдерд╡ा рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рдкрд░ рдЫाрдд्рд░ों рдХी рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдЬ्рдЮाрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै।

рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдк्рд░рдХाрд░
рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХा рдПрдХ рдЕрднिрди्рди рдЕंрдЧ рд╣ै। рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдкूрд░े рд╕рдд्рд░ рдоें рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХाрд░्рдп рдоें рд╡्рдпрд╕्рдд рд░рд╣рддे рд╣ै। рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХाрд░्рдп рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╣ेрддु рдк्рд░рд╢्рди рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдФрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХो рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡िрдд рдХрд░рдиे рдоें рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдЬाрдЧрд░ूрдХ рд░рд╣рддे рд╣ै।
рднाрд╖ा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рднेрдж рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЪाрд░ рдЖрдзाрд░ рд╣ैं
(рдХ) рдЙрдж्рджेрд╢्рдп (рдЦ) рдиिрд░्рдоाрдг (рдЧ) рдЙрдкрдпुрдХ्рддрддा (рдШ) рдЪрд▓рди

(рдХ) рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕рджा рднिрди्рди рд╣ोрддा рд╣ै। рдХाрд░्рдп рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै। рд╣рдо рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХो рднिрди्рдирддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЪाрд░ рднाрдЧों рдоें рдмाँрдЯ рд╕рдХрддे рд╣ै—
* рдХ्рд╖рдорддा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг  рдЗрд╕ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХो рдЕрднिрд░ुрдЪि рдЕрдерд╡ा рд░ुрдЭाрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рднी рдХрд╣рддे рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдж्‌рд╡ाрд░ा рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рд╡िрд╖рдп рдХे рдк्рд░рддि рд░ुрдЪि рдФрд░ рдЙрд╕ рд╡िрд╖рдп рдоें рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрд░्рдеी рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдФрд░ рд╕ाрдорд░्рде्рдп рд╕ंрдмंрдзी рдЬ्рдЮाрди рдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрдирдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рд╕े рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдХे рд▓िрдП рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХे рдЪрдпрди рдХे рд▓िрдП рд╣ोрддा рд╣ै।
* рдк्рд░рд╡ीрдгрддा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг  рдк्рд░рд╡ीрдгрддा рдХिрд╕ी рдХाрд░्рдп рдХो рдк्рд░рддिрднाрд╕ोрдЪ рдФрд░ рдЕрдн्рдпाрд╕ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХुрд╢рд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рд╕ंрдкाрджिрдд рдХрд░рдиे рдХी рджрдХ्рд╖рддा рд╣ै। рднाрд╖ा рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рд╡ीрдгрддा рд╕े рддाрдд्рдкрд░्рдп рднाрд╖ा рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХाрд░्рдп рдХे рдиिрд╖्рдкाрджрди рд╕े рд╣ै। рдмोрд▓рдиेрд╕ुрдирдиेрдкрдв़рдиे рдПрд╡ं рд▓िрдЦрдиे рдХी рдк्рд░рд╡ीрдгрддा рдоें рд╣ी рднाрд╖िрдХ рдк्рд░рд╡ीрдгрддा рд╕рдоाрд╣िрдд рд╣ै।
* рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг  рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рд╢िрдХ्рд╖рдг-рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдпा рдЕрдиुрджेрд╢рдиाрдд्рдордХ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХो рдХिрддрдиा рд╕ीрдЦा рдЧрдпा рд╣ैрдпрд╣ рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдП рдЧрдП рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╕рдордп рдоें рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рд╕ाрдоाрди्рдп рдпोрдЧ्рдпрддा рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╣ोрддा рд╣ै।
* рдиिрджाрдиाрдд्рдордХ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг  рдЗрд╕े рдЙрдкрдЪाрд░ाрдд्рдордХ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╕े рдпрд╣ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рдХ्рдпा рдФрд░ рдХिрддрдиा рдкрдв़ाрдпा рдЬाрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рд╕ीрдЦрдиे рдХे рдЙрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдЬिрдирдоें рд╕ीрдЦрдиे рд╡ाрд▓ों рдХो рдиिрджाрдиाрдд्рдордХ рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै।

(рдЦ) рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рднिрди्рдирддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ोрддे рд╣ै। рдЬैрд╕े—
* рдкрд░ीрдХ्рд╖рдгीрдп рдХौрд╢рд▓
* рдк्рд░рд╢्рди рдк्рд░рдХाрд░
* рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рдХाрд░

рдкрд░ीрдХ्рд╖рдгीрдп рдХौрд╢рд▓ рдХे ‘рдХ्рдпा рддрдеा рдХैрд╕े’ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкाँрдЪ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдоाрдиे рдЬाрддे рд╣ै।

* рд╢्рд░рд╡рдг-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (i) рд╢्рд░рд╡рдг рдХ्рд╖рдорддा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (ii) рдз्рд╡рдиि рдмोрдз рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (iii) рдЕрдиुрддाрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (iv) рдмрд▓ाрдШाрдд рдПрд╡ं рд╕्рд╡рд░ाрдШाрдд рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (v) рд╢्рд░рд╡рдг рдмोрдз рдХ्рд╖рдорддा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдЖрджि।
* рднाрд╖рдг-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг – (i) рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдХ्рд╖рдорддा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (ii) рдз्рд╡рдиि рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (iii) рдЕрдиुрддाрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (iv) рдЖрдШाрдд-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдЖрджि।
* рд╡ाрдЪрди-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг – (i) рд╡ाрдЪрди рдмोрдз рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (ii) рдкाрда्рдп-рдкुрд╕्рддрдХेрддрд░ рд╡ाрдЪрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (iii) рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдмोрдз рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (iv) рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рд╡ाрдЪрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (v) рд╡ाрдЪрди рдЧрддि рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
* рд▓ेрдЦрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг – (i) рд╡рд░्рдг рд░рдЪрдиा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (ii) рд╢्рд░ुрддрд▓ेрдЦ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (iii) рдЖंрд╢िрдХ рд╡ाрдХ्рдп рд▓ेрдЦрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (iv) рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
* рд╕ंрд╕्рдХृрддि рддрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг – (i) рд╕ाрдоाрди्рдп/рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рд╢्рди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (ii) рдоौрдЦिрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (iii) рд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рд╢्рди-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдЖрджि।

(рдЧ) рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг  рдЙрдкрдпुрдХ्рддрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг  рдЗрд╕рдХे рдЪाрд░ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ोрддे рд╣ै।
*   рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕ंрдмрдж्рдз рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
*   рд╕्рддрд░ोрдЪिрдд рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
*   рдЕрд╡рдзि-рд╕ंрдЧрдд рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
*   рдЙрдкрдпोрдЧी рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
(рдШ) рдЪрд▓рди рдЕрдерд╡ा рдк्рд░рдЪрд▓рди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдЫः рдк्рд░рдХाрд░ рдоाрдиे рдЬाрддे рд╣ै—
*   рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓ीрди рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдПँрдЬैрд╕े—рдХौрд╢рд▓ рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдмुрдж्рдзि рдкрд░ीрдХ्рд╖ा
*   рдЖрдзुрдиिрдХ рдХाрд▓ीрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг  рд╡िрд╡ेрдЪрдиाрдд्рдордХ рд╢рдХ्рддि рдкрд░ीрдХ्рд╖рдгрд╕्рдоृрддि рдкрд░ीрдХ्рд╖рдгрдХ्рд╖рдорддा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг, рдЕрд░्рдЬिрдд рдЬ्рдЮाрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг।

рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ
  * рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЖँрдХрд▓рди рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЫाрдд्рд░ों рд╕े рдРрд╕े рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдЬो рдЙрди्рд╣ें рдкрд╣рд▓े рд╕े рдЬ्рдЮाрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддे рд╣ै।
  * рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрд░्рдеिрдпों рдХो рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  * рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд╕्рддрд░ рд╕рдоाрди рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
  * рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖рдХों рдХो рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХे рджौрд░ाрди рдХ्рдпा рдХрдоी рд░рд╣ рдЧрдИ, рдпрд╣ рдЬाрдирдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рд╢िрдХ्рд╖рдХ рднी рдЕрдкрдиी рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╡िрдзि рдоें рд╕ुрдзाрд░ рд▓ा рд╕рдХрддे рд╣ै।
  * рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдПँ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдХो рд╡िрд╖рдп рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै।

рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ
  * рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдоें рд╕рднी рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХिрд╕ी рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдкрдХ्рд╖ों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рд╕ूрдЪрдиाрдПँ рдПрдХрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиा।
  * рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╢िрдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рд╕ीрдЦрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै, рдЗрд╕े рдиिрд░ंрддрд░ рдЪрд▓рддे рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  * рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рд╡िрд╢ेрд╖ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
  * рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдПрд╡ं рдЧुрдгाрдд्рдордХ рд╣ोрддा рд╣ै।
  * рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХा рд╕ंрдмंрдз рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдкूрд░े рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै।

рдЙрдкрдЪाрд░ाрдд्рдордХ рдФрд░ рдиिрджाрдиाрдд्рдордХ рд╢िрдХ्рд╖рдг
рдЫाрдд्рд░ों рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рджौрд░ाрди рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдд्рд░ुрдЯिрдпाँ рджेрдЦी рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕े рд╕рдордЭрдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрджाрдиाрдд्рдордХ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै рдмाрд▓рдХ рдХे рдЬ्рдЮाрди рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рди рд╣ोрдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХрдаिрдиाрдЗрдпों рдФрд░ рдд्рд░ुрдЯिрдпों рдХो рд╕рдордЭрдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рдк्рд░рдХाрд╢ рдоें рд▓ाрдиा рд╣ै। рдЙрдкрдЪाрд░ाрдд्рдордХ рд╡िрдзि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдордиोрд╡िрдХृрддिрдпों рдХो рдвूँрдв़рдХрд░ рдЙрд╕рдХा рд╡िрдзिрд╡рдд् рдЙрдкрдЪाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ै।

рднाрд╖ा рдХौрд╢рд▓-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
            рднाрд╖ा рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै, рд╕ुрдирдиा, рдмोрд▓рдиा, рдкрдв़рдиा рдФрд░ рд▓िрдЦрдиा рдЬैрд╕े рдХौрд╢рд▓ों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рдиा। рд▓рдЧрднрдЧ 1910 рдИ. рд╕े рднाрд╖ा рдХौрд╢рд▓ों рдХा рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ुрдЖ। рдзीрд░े-рдзीрд░े рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдПрд╡ं рддрдХрдиीрдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЗрд╕рдоें рд╕ुрдзाрд░ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╡िрднिрди्рди рднाрд╖ा рдХौрд╢рд▓ों рдХे рд▓िрдП рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдк्рд░рд╢्рди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдж्‌рд╡ाрд░ा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
            рдЕрди्рдп рднाрд╖ा рд╢िрдХ्рд╖рдг рдоें рднाрд╖ा рдХौрд╢рд▓ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै। рднाрд╖ा рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै, рд╕ुрдирдиा, рдмोрд▓рдиा, рдкрдв़рдиा рдФрд░ рд▓िрдЦрдиा рдЬैрд╕े рдХौрд╢рд▓ों рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиा। рднाрд╖ाрдИ рдХौрд╢рд▓ों рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рд╡िрд╡िрдз рдкрд░ीрдХ्рд╖рдгों рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдпोрдЧ्рдпрддा рдХे рдоाрдкрди рдХे рд▓िрдП рдкрд░ीрдХ्рд╖рдгрдоें рд╡िрд╡िрдз рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХा рддрдеा рд╡िрднिрди्рди рддрдХрдиीрдХों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

1. рд╢्рд░рд╡рдг рдХौрд╢рд▓ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
            рдЕрди्рдп рднाрд╖ा-рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХे рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд╢्рд░рд╡рдг-рдХौрд╢рд▓ рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рдмрд▓ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╢्рд░рд╡рдг-рдХौрд╢рд▓ рд╕े рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╣ै рдЕрдз्рдпेрдп рднाрд╖ा рдХी рдз्рд╡рдиि рдХो рд╕ुрдирдХрд░ рдкрд╣рдЪाрдирдиे, рд╕्рдорд░рдг рд░рдЦрдиे рддрдеा рдЙрдирд╕े рдиिрд░्рдоिрдд рд╢рдм्рджों, рд╡ाрдХ्рдпांрд╢ों рддрдеा рд╡ाрдХ्рдпों рдХे рдЕрд░्рде рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рд╕ंрдмंрдзी рдХुрд╢рд▓рддा рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиा।

1.1  рдз्рд╡рдиि-рдЕрднिрдЬ्рдЮाрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг

рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдиिрд░्рджेрд╢ – рдЫाрдд्рд░ рдкूрдЫे рдЬा рд░рд╣े рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рд╕ुрдирдХрд░ рдоौрдЦिрдХ рдЙрдд्рддрд░ рджेंрдЧे। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХा рдкрд╣рд▓े рдПрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЖрдк рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдкрдиा рдЙрдд्рддрд░ рджेंрдЧे।

рдк्рд░рд╢्рди рдЖрджेрд╢ – рдЖрдк рдкрд╣рд▓े рдПрдХ рдз्рд╡рдиि рд╕ुрдиेंрдЧे, рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдЙрд╕ рдз्рд╡рдиि рд╕े рдоिрд▓рддी рддीрди рдмाрдиिрдпाँ рд╕ुрдиेंрдЧे। рдЖрдк рдХो рдмрддाрдиा рд╣ै рдХि рдЙрди рддीрдиों рдз्рд╡рдиिрдпों рдоें рд╡рд╣ рдз्рд╡рдиि рд╣ै рдпा рдирд╣ीं।
рдЙрджाрд╣рд░рдг -               ‘рдл़’             рдлрднрдл़            рдЙрдд्рддрд░  рд╣ै
(1) ‘рдЫ’             рдЭрдЪрдЬ़            рдЙрдд्рддрд░  рдирд╣ीं
(2) ‘рдв’             рдв़рдврдб़              рдЙрдд्рддрд░  рд╣ै
рдк्рд░рд╢्рди  рдЖрджेрд╢  рдЖрдк рдПрдХ рд╕ाрде рджो рд╢рдм्рдж рд╕ुрдиेंрдЧे। рдЖрдкрдХो рдмрддाрдиा рд╣ै рдХि рд╡े рджोрдиों рд╢рдм्рдж рд╕рдоाрди рд╣ै рдпा рдЕрд╕рдоाрди।
рдЙрджाрд╣рд░рдг  ‘рддाрдд-рдЯाрдЯ’                рдЙрдд्рддрд░  рдЕрд╕рдоाрди
(1) ‘рдкрдв़  рдкрдв़’   -           рдЙрдд्рддрд░  рд╕рдоाрди
(2) ‘рдбाрд▓ - рджाрд▓’-           рдЙрдд्рддрд░  рдЕрд╕рдоाрди

1.2 рдЕрдиुрддाрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
            рдЕрди्рдп рднाрд╖ा рдХा рдЕрдиुрддाрди – рдоाрддृрднाрд╖ा рд╕े рднिрди्рди рд╣ोрддा рд╣ै। рдЫाрдд्рд░ рдоें рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं рдХे рдЕрдиुрддाрди рд╕ाँрдЪे рдХो рдкрд╣рдЪाрдирдиे рдХी рдХुрд╢рд▓рддा рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдИ рд╣ै рдЕрдерд╡ा рдирд╣ीं, рдЗрд╕рдХे рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрддाрди-рдХी рд╕рдоाрдирддा рдФрд░ рднिрди्рдирддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХрд░ाрдИ рдЬाрддी рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡ाрдХ्рдп рддрдеा рдк्рд░рд╢्рдирд╕ूрдЪрдХ рд╡ाрдХ्рдп рд╕ुрдирд╡ाрдП рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЫाрдд्рд░ों рд╕े рдк्рд░рд╢्рди рдкूрдЫा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдпे рд╡ाрдХ्рдп рд╕рдоाрди рд╣ैं рдЕрдерд╡ा рднिрди्рди –
            рддुрдо рдкрдв़рддे рд╣ो।      -           рддुрдо рдкрдв़рддे рд╣ो!
            рд░ाрдо рджौрдб़рддा рд╣ै।   -           рд░ाрдо рджौрдб़рддा рд╣ै?
1.3 рдмोрдзрди-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
            рдмोрдзрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЫाрдд्рд░ों рдХे рдмोрдз рдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░рдиा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╕्рд╡рдиिрдоों рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХी рдпोрдЧ्рдпрддा рдмрд▓ाрдШाрдд рдФрд░ рдЕрдиुрддाрди рдХी рдкрд╣рдЪाрди рддрдеा рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рд╢рдХ्рддि рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиा рд╣ै। рдЕрди्рдп рднाрд╖ा рдоें рдмोрдзрди рдХा рд╕ंрдмंрдз рд╢рдм्рдж рднंрдбाрд░ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рддрдеा рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХे рдЬ्рдЮाрди рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиा рд╣ै। рджैрдиिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рдЖрдиेрд╡ाрд▓े рд╢рдм्рджों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдмोрдзрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
            рдЬрд▓ – рдлрд▓, рджूрдз, рдкाрдиी
            рдШрд░ – рд╕्рдХूрд▓, рдкрдб़ोрд╕, рдордХाрди

1.4 рд╡ाрдХ्рдп рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдмोрдзрди       
            рдЗрд╕рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЫाрдд्рд░ рд╕े рдпрд╣ рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЕрдз्рдпेрдп рднाрд╖ा рдХे рд╡ाрдХ्рдп рд╕ंрд░рдЪрдиा рддрдеा рд╡्рдпाрдХрд░рдгिрдХ рд░ूрдкों рдХो рдкрд╣рдЪाрдирдиे рддрдеा рд╕рдордЭрдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ै, рдпा рдирд╣ीं। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд╡्рдпाрдХрд░рдгिрдХ рд░ूрдкों рдХे рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ै। рдЬैрд╕े - рдЖрдк рдХुрдЫ рд╡ाрдХ्рдп рд╕ुрдиेंрдЧे, рдмाрдж рдоें рдЖрдк рд╕े рдПрдХ-рдПрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдкूрдЫा рдЬाрдПрдЧा। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХेрд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЙрдд्рддрд░ рд╣ोंрдЧे, рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рдХो рд░ेрдЦांрдХिрдд рдХрд░рдиा рд╣ै—
рдоेрд░ा рдШрд░ рджिрд▓्рд▓ी рдоें рд╣ै।
рдоेрд░े рдШрд░ рдоें рджो рдХрдорд░े рд╣ै।
рдоेрд░े рдШрд░ рдоें рдмुрдиाрдИ рдХा рдХाрдо рд╣ोрддा рд╣ै।
рдоेрд░े рдкिрддा рдЬी рдмूрдв़े рд╣ैं।
рд╡े рдмुрдиाрдИ рдХा рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдк्рд░рд╢्рди: рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдШрд░ рдХрд╣ाँ рд╣ै?
рд╢рд╣рд░ рдоें, рджिрд▓्рд▓ी рдоें, рдЧाँрд╡ рдоें?
рдЫाрдд्рд░ рдХो рд╕рд╣ी рдЙрдд्рддрд░ рдХो рд░ेрдЦांрдХिрдд рдХрд░рдиा рд╣ै।

2. рднाрд╖ा-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
            рд╢िрдХ्рд╖рдг рддрдеा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднाрд╖рдг-рдХौрд╢рд▓ рдХे рджो рд╕्рддрд░ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдП рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ै—рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдПрд╡ं рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि। рдЗрд╕ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै рдХि рдЫाрдд्рд░ рд╡िрднिрди्рди рд╡ाрдХ्рдп-рд╕ंрд░рдЪрдиाрдУं рдХे рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЖрдШाрдд рддрдеा рдЕрдиुрддाрди рдХे рд╕ाрде рдХिрд╕ рдоाрдд्рд░ा рддрдХ рдк्рд░рднाрд╡рдХाрд░ी рдПрд╡ं рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЧрддि рдХे рд╕ाрде рдмोрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै।

2.1 рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
            рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдоें рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдз्рд╡рдиिрдпों рдХे рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░рдиा рд╣ै। рдЫाрдд्рд░ рдХी рдоाрддृрднाрд╖ा рддрдеा рдЕрдз्рдпेрдп рднाрд╖ा рдХी рдз्рд╡рдиि-рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╡्рдпрддिрд░ेрдХी рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░рдиा рддрдеा рд╢िрдХ्рд╖рдг рдмिंрджुрдУं рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рддрдХрдиीрдХों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै—
* рдЕрдиुрдХрд░рдг-рдЕрдн्рдпाрд╕ – рдЬैрд╕े – рд╢рд░ | рдорд╢рдХ | рд╡рд╢; рд╕рд░| рдХрд╕рд░ | рдмрд╕ |
* рди्рдпूрдирддрдо рдпुрдЧ्рдоों рдХा рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг - рдЫाрдд्рд░ рджो рдз्рд╡рдиिрдпों рдХे рди्рдпूрдирддрдо рдЕंрддрд░ рдХो рдкрд╣рдЪाрдирдиे рддрдеा рд╕рд╣ी рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ो, рдЬैрд╕े - рднाрдд-рдмाрдд, рдоाрд▓-рдмाрд▓, рд╢рд░-рд╕рд░ рдЖрджि
* рдХंрдард╕्рде рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг

2.2 рдЕрдиुрддाрди-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
            рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрд╖ा рдХी рдЕрдкрдиी рдЕрдиुрддाрдирдЧрдд рдк्рд░рдХृрддि рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрдиुрддाрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдоें рднी рдЕрдиुрдХрд░рдг, рд╕्рдоृрддि рддрдеा рд╡ाрдХ्рдпों рдХो рдоौрдЦिрдХ рдк्рд░рд╕्рддुрддि рдПрд╡ं рд╡ाрдЪрди рддрдХрдиीрдХों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

(3) рд╡ाрдЪрди-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
            рд╡ाрдЪрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै рдХि рдЫाрдд्рд░ рдЕрдз्рдпेрдп рднाрд╖ा рдХी рд▓िрдкि рдХे рдПрдХाрдХी, рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд╡рд░्рдгों рдХे рд╢рдм्рджों рдХो рдХिрд╕ рдоाрдд्рд░ा рддрдХ рдЬाрдирддा рд╣ै। рд▓िрдкि рдк्рд░рддीрдХों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡िрдЪाрд░ों рддрдеा рднाрд╡ों рдХो рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░рдиे рдХी рдХुрд╢рд▓рддा рд╡ाрдЪрди рдХुрд╢рд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╕े рдпрд╣ рднी рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рдЫाрдд्рд░ рдХिрд╕ рдк्рд░рд╡ाрд╣, рдЧрддि, рдк्рд░рднाрд╡рдХाрд░िрддा рдХे рд╕ाрде рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै?

(4) рд▓ेрдЦрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг
            рд▓िрдкि рдк्рд░рддीрдХों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд▓ेрдЦрди рдХुрд╢рд▓рддा рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै। рд▓ेрдЦрди рдХौрд╢рд▓ рдоें рд╡рд░्рдгों рдХी рдмрдиाрд╡рдЯ, рд╡рд░्рддрдиी рддрдеा рд░рдЪрдиा рдХी рдХुрд╢рд▓рддा рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд▓ेрдЦрди рдХौрд╢рд▓ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рд╢рдм्рдж рднंрдбाрд░, рд╡рд░्рддрдиी рддрдеा рд╡्рдпाрдХрд░рдг рд╕ंрдмंрдзी рдХुрд╢рд▓рддा рдХो рдкрд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд▓ेрдЦрди рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЬैрд╕े рд╡рд░्рдгрди рд░рдЪрдиा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг, рд╡рд░्рддрдиी рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг, рд░рдЪрдиा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХी рдХुрд╢рд▓рддाрдУं рдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░рдиा рд╣ै।

рдк्рд░рд╢्рди-рдкрдд्рд░ рдиिрд░्рдоाрдг рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкрдж्рдзрддि
рдк्рд░рд╢्рди-рдкрдд्рд░ рдХрдХ्рд╖ा рдоें рдкрдв़ाрдП рдЧрдП рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдпрд╣ рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдпрд╣ рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рди рдХрд░ рд╕рдХे। рд╕рдордп рд╕ीрдоा рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдк्рд░рд╢्рди-рдкрдд्рд░ рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдк्рд░рд╢्рди рд╕ुрд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдк्рд░рд╢्рди рдХी рднाрд╖ा рд╕рд░рд▓ рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЕрд▓ंрдХाрд░िрдХ рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕े рдмрдЪрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкрд░िрдгाрдо рдЖрдЬ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рдЦ्рдпाрддि рд╕े рдЬुрдб़ рдЧрдИ рд╣ै। рд╣рдоाрд░ी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдПँ рд╕िрдж्рдзांрддों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдЬ्рдЮाрди рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХा рд░ूрдк рд▓े рд░рд╣ी рд╣ै। рдЬीрд╡рди рдПрд╡ं рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╕े рд╕ंрдмрдж्рдз рд╣ोрдХрд░ рд╣ी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдПँ рдЕрдкрдиा рдФрдЪिрдд्рдп рд╕िрдж्рдз рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЕрддः рдЗрд╕ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдЪрд░्рдЪा рдХी рдЬाрдПрдЧी।

рд╕рддрдд рдПрд╡ं рд╡्рдпाрдкрдХ рдоूрд▓्рдпांрдХрди
рд╕рддрдд рдПрд╡ं рд╡्рдпाрдкрдХ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХा рдЕрд░्рде рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓े рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╕े рд╣ै।рдЗрд╕рдХा рдоूрд▓ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै рдХि рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдоें рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ рд╣ै рдпा рдирд╣ीं। рд╕рддрдд рдПрд╡ं рд╡्рдпाрдкрдХ рдоूрд▓्рдпांрдХрди (рд╕ीрд╕ीрдИ) рдХा рдЕрд░्рде рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЖрдзाрд░िрдд рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХी рдк्рд░рдгाрд▓ी рд╕े рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕рднी рдкрдХ्рд╖ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै। рд╕ीрд╕ीрдИ, рдмोрдзाрдд्рдордХ, рдордиोрдЧрддिрдХ рдФрд░ рднाрд╡ाрдд्рдордХ рдХौрд╢рд▓ों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╕िрдж्рдзрд╣ोрддी рд╣ै। рд╕рддрдд рдПрд╡ं рд╡्рдпाрдкрдХ рдоूрд▓्рдпांрдХрди, рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдХी рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ (scholastic) рдПрд╡ं рдЧैрд░-рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ (non-scholastic) рдЕрдиुрдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдПрд╡ं рдЙрдирд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдк्рд░рдЧрддि рд╕्рддрд░ рдХो рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рдЖँрдХрд▓рди рдХрд░рдиे рдоें  рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕рддрдд рдПрд╡ं рд╡्рдпाрдкрдХ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╕े рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдХे рдк्рд░рддिрднाрдЧ рдХे рд╕्рддрд░ рдХो рд╕рдоुрди्рдирдд рдмрдиाрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдоिрд▓рддी рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдЙрд╕рдХे рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рддрдд рдПрд╡ं рд╡्рдпाрдкрдХ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╢िрдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рдЕрдзिрдЧрдо рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдоें рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा, рдЧुрдгрд╡рдд्рддा, рд╕ाрд░्рдердХрддा рддрдеा рд╕рдЬрдЧрддा рд▓ाрдиे рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕рд╣рдЬ рд░ूрдк рдоें рдЖँрдХा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

рд╢िрдХ्рд╖рдг рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░ाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЗрд╕े рд╡्рдпाрдкрдХ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╡िрдзि рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрддः рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХी рддрд░рд╣ рд▓िрдЦिрдд рдПрд╡ं рдк्рд░рд╢्рдиोрдд्рддрд░ рдкрд░ рдХेंрдж्рд░िрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕ рд╡िрдзि рдж्‌рд╡ाрд░ा рдкाрда्рдпрд╡рд╕्рддु рдХी рдк्рд░рд╕्рддुрддि рдХे рдкूрд░्рд╡ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЙрд╕рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рдХे рдмाрдж рддрдХ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдХे рдЕрдзिрдЧрдо рдПрд╡ं рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рддः рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╣िंрджी рднाрд╖ा рд╢िрдХ्рд╖рдг рдоें рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдП рдЧрдП рд╣ै। рдЖрдЬ рдЗрд╕ рджिрд╢ा рдоें рдирдИ рддрдХрдиीрдХ рдХो рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдгाрд▓ी рдФрд░ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдФрд░ рд╕ुрджृрдв़ рдХैрд╕े рдмрдиाрдпा рдЬाрдП, рдЗрд╕ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдФрд░ рдЧंрднीрд░рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै।

рд╢िрдХ्рд╖рдг, рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг, рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╕ंрдмрдж्рдз рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдПँ рд╣ै। рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдФрд░ рдЫाрдд्рд░ рджोрдиों рд╣ी рд╢िрдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдЕрдзिрдЧрдо рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЕंрдЧ рд╣ै। рдЫाрдд्рд░ рднाрд╖ा рд╕ीрдЦрдиे рдоें рдХрд╣ाँ рддрдХ рд╕рдорд░्рде рд╣ो рд╕рдХा рд╣ै рд╕ाрде рд╣ी рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдХा рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХिрддрдиा рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд╣ै, рдЗрд╕рдХा рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рд╢िрдХ्рд╖рдг рдоें рд╕ुрдзाрд░ाрдд्рдордХ рднूрдоिрдХा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ोрддी рд╣ै। рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЕрдзिрдЧрдо рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХो рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рд╢िрдХ्рд╖рдг рддрдХрдиीрдХों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдФрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рдзрди рдХे рд▓िрдП рднी рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЕрддः рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХे рд▓िрдП рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

рдЕंрдд рдоें рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╣िंрджी рдХे рдмрдв़рддे рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рднाрд╖ा рдХौрд╢рд▓ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╡िрднिрди्рди рдЕрдн्рдпाрд╕ рдПрд╡ं рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдХौрд╢рд▓ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╣ेрддु рд╡िрднिрди्рди рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдкрдж्рдзрддिрдпों рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдкрд░ рдмрд▓ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП।


рд╕рд╣ाрдпрдХ рдЧ्рд░ंрде рд╕ूрдЪी
(рдХ) рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдоाрдкрди рдПрд╡ं рдоूрд▓्рдпांрдХрди, рдбॉ. рдХे.рдкी. рдкाрдг्рдбेрдп, рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг-2011
(
рдЦ) рднाрд╖ा 1, 2 рдХी рд╢िрдХ्рд╖рдг-рд╡िрдзिрдпाँ рдФрд░ рдкाрда рдиिрдпोрдЬрди, рдбॉ. рд▓рдХ्рд╖्рдоीрдиाрд░ाрдпрдг рд╢рд░्рдоा, рд╢्рд░ी рд╡िрдиोрдж рдкुрд╕्рддрдХ рдорди्рджिрд░, рдЖрдЧрд░ा, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг-2013
(
рдЧ) рднाрд╖ा-рд╢िрдХ्рд╖рдг: рд╕िрдж्рдзांрдд рдФрд░ рдк्рд░рд╡िрдзि, рдордиोрд░рдоा рдЧुрдк्рддा, рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╣िंрджी рд╕ंрд╕्рдеाрди, рдЖрдЧрд░ा, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг-2005
(
рдШ) рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдк्рд░рдХृрддि, рдк्рд░рдпोрдЧ рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖рдг, рд╣ीрд░ाрд▓ाрд▓-рдмाрдЫोрддिрдпा, рдЖрд░्рдп рдк्рд░рдХाрд╢рди рдоंрдбрд▓, рджिрд▓्рд▓ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг-2012
(
рдЩ) рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдк्рд░рдмोрдзिрдХा – рд╕ंрдкाрджрдХ – рдПрдо. рдмाрд▓рдХुрдоाрд░, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╕ेрд╡ा-рднाрд░рдд, рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ा рд╕ंрд╕्рдеाрди, рдоैрд╕ूрд░ु, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг-2013 

1 comment :


  1. рдЖрдкрдХा рдпрд╣ рдЖрд▓ेрдЦ рдЫाрдд्рд░ो рдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ै। рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े teacher`s trainees

    ReplyDelete

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।