เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เค•ी เค†เคฒोเคšเคจा เคฆृเคท्เคŸि เค”เคฐ เค•เคฌीเคฐ

- เค•ैเคฒाเคธ เคฌเคณीเคฐाเคฎ เค˜ाเคŸे 

เคถोเคงाเคฐ्เคฅी, เคนैเคฆเคฐाเคฌाเคฆ เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ, เคนैเคฆเคฐाเคฌाเคฆ
เคˆเคฎेเคฒ- ghatekailas@gmail.com; เคšเคฒเคญाเคท: +91 738 245 2980


     เคนिเคจ्เคฆी เคฆเคฒिเคค เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคตैเคšाเคฐिเค•ी เคเคตं เค†เคฒोเคšเคจा เคตिเคงा เค•ो เคธเคถเค•्เคค เคฌเคจाเคจे เคฎें ‘เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी’ เคœी เค•ी เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเค•ा เคฐเคนी เคนै। เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เคœी เคจे เคนिंเคฆी เคฆเคฒिเคค เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เค•เคตिเคคा, เค†เคฒोเคšเคจा, เคตैเคšाเคฐिเค•ी เคเคตं เคชเคค्เคฐเค•ाเคฐिเคคा เค†เคฆि เคตिเคงाเค“ं เคฎें เค…เคชเคจी เค•เคฒเคฎ เคšเคฒाเค•เคฐ เคฆเคฒिเคค เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคธीเคฎाเค“ं เค•ो เคตिเคธ्เคคृเคค เค•เคฐ เค‰เคธे เคธเคถเค•्เคค เคฌเคจाเคจे เค•ा เคฏเคค्เคจ เค•िเคฏा เคนै। เค‰เคจเค•ा ‘เคคเคฌ เคคुเคฎ्เคนाเคฐी เคจिเคท्เค ा เค•्เคฏा เคนोเคคी’ เค•เคตिเคคा เคธंเค—्เคฐเคน เคนिंเคฆी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เค•ाเคซी เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคฐเคนा เคนै। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เค•เคตिเคคा เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค•เคฎ เคชเคฐ เคตैเคšाเคฐिเค•ी เคเคตं เค†เคฒोเคšเคจा เคฎें เค‰เคจเค•ा เคธृเคœเคจ-เค•ाเคฐ्เคฏ เค…เคจเคตเคฐเคค เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคा เคนै।

     เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เคœी เค•ा เคฎเคง्เคฏเคฏुเค—ीเคจ เค•เคตिเคฏों, เคฐैเคฆाเคธ เคเคตं เค•เคฌीเคฐ เคชเคฐ เค•िเคฏा เคนुเค† เค†เคฒोเคšเคจाเคค्เคฎเค• เคธृเคœเคจ-เค•ाเคฐ्เคฏ เค•ाเคซी เค‰เคฒเคเคจों เค•ो เคฆूเคฐ เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเคซเคฒ เคฐเคนा เคนै। เคเคธा เคญी เคจเคนीं เค•ि เค•เคฌीเคฐ เค”เคฐ เคฐैเคฆाเคธ เคชเคฐ เค‡เคธเคธे เคชเคนเคฒे เค†เคฒोเคšเคจाเคค्เคฎเค• เค•ाเคฐ्เคฏ เคนुเค† เคนी เคจเคนीं, เคนुเค† เคนै - เคกॉ. เคงเคฐ्เคฎเคตीเคฐ เค‡เคธ เคตिเคทเคฏ เคชเคฐ เคฒिเค–เคจेเคตाเคฒे เคฆเคฒिเคค เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคช्เคฐเคฎुเค– เค†เคฒोเคšเค• เคฐเคนे เคนैं। เคกॉ. เคงเคฐ्เคฎเคตीเคฐ เคชเคนเคฒे เคเคธे เคฆเคฒिเคค เค†เคฒोเคšเค• เคฐเคนे เคนैं เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃเคตाเคฆी เคตिเคšाเคฐเคงाเคฐा เค•े เคชोเคทเค• เค†เคฒोเคšเค•ों เคธे เคตैเคšाเคฐिเค• เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•เคฐ เค•เคฌीเคฐ เค•े เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ो เคฌเคšाเค•เคฐ เค‰เคจเค•े (เค•เคฌीเคฐ) เค‡เคคिเคนाเคธ, เคฆเคฐ्เคถเคจ เคเคตं เคงเคฐ्เคฎ เค•ो เคชुเคจ: เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐเคคे เคนैं।

     เค‰เคจ्เคนें เคฏเคน เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•्เคฏों เคœเคฐूเคฐเคค เคชเคก़ी? เค‡เคธเค•ा เคœเคตाเคฌ เคญाเคฐเคคीเคฏ เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคฆเคฒिเคค เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ी เคคเคฒाเคถ เคธे เคœुเฅœा เคนै। เคกॉ. เคฌाเคฌाเคธाเคนเคฌ เค†เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเค เค•्เคฐांเคคि-เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐांเคคि เค•ा เคตिเคšाเคฐ เคฆे เคšुเค•े เคนैं। เคœिเคธเคธे เคญाเคฐเคคीเคฏ เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ो เคœाเคจเคจे เคฎें เค•ाเคซ़ी เค…เคธाเคจी เคนो เคœाเคคी เคนै เค”เคฐ เคธाเคฅ เคนी เค‰เคจ เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐों เค•ो เคœाเคจเคจे เค•ी เคœिเคจเค•ा เคธंเค˜เคฐ्เคท เคตैเคฆिเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคธे เคฐเคนा เคนै। เคตैเคฆिเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค•े เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ो เคœเคฌ เคนเคฎ เคฆेเค–เคคे เคนैं เคคो เคฏเคน เคฌाเคค เคชเคคा เคšเคฒเคคी เคนै เค•ि, เค‡เคธ เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคจे เค…เคชเคจी เคตिเคฐोเคงी เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा (เค†เคœीเคตเค•, เคฌौเคฆ्เคง) เค•ो เคจเคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा เคนै। เค…เคค: เค‡เคธ เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนเคฎें เค†เคœीเคตเค• เคเคตं เคฌौเคฆ्เคงों เค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ เคเคตं เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ा เคœ्เคžाเคจ เค•ाเคซ़ी เค…เคฒ्เคช เคฐूเคช เคฎें เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนै เค”เคฐ เคœो เคนै เค‰เคธเค•ा เคœ्เคฏाเคฆाเคคเคฐ เคนिเคธ्เคธा เคตिเค•ृเคคीเค•เคฐเคฃ เค•ा เคถिเค•ाเคฐ เคนै। เค…เคค: เค•เคฌीเคฐ เคญी เค‡เคธเค•ा เคถिเค•ाเคฐ เคฌเคจे เคนैं। เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เคช्เคฐो. เคฎैเคจेเคœเคฐ เคชाเคฃ्เคกेเคฏ เคญी เคฐेเค–ांเค•िเคค เค•เคฐเคคे เคนैं। เคตे เค•เคนเคคे เคนैं – “เคช्เคฐाเคฏ: เคตैเคฆिเค•-เคชौเคฐाเคฃिเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค•े เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เค…เคชเคจे เคตिเคฐोเคงी เค”เคฐ เคตिเค•เคฒ्เคชी เคตिเคšाเคฐों เค•े เคธाเคฅ เคœो เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค•เคฐเคคे เคฐเคนे เคนैं, เค‰เคธเค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคจे เคฒाเคฏเค• เคนै। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคธเคฌเคธे เคชเคนเคฒे เคตिเคฐोเคงी เคตिเคšाเคฐ เค•ा เค‰เค—्เคฐ เคตिเคฐोเคง เคนोเคคा เคนै। เค…เค—เคฐ เคตเคน เคตिเคฐोเคง เค•े เคฌाเคฆ เคญी เคจเคท्เคŸ เคจเคนीं เคนोเคคा เคคो เค‰เคธे เคตिเค•ृเคค เค•เคฐเค•े เคฌเคฆเคจाเคฎ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคนोเคคी เคนै। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคญी เคฏเคฆि เคตिเคฐोเคงी เคตिเคšाเคฐ เคœीเคตिเคค เคฐเคนเคคा เคนै, เคคो เค‰เคธเค•े เคตिเคฐोเคง เค•ी เคงाเคฐ เค•ी เคคेเคœी เค•ो เคจเคท्เคŸ เค•เคฐเค•े เค…เคชเคจे เคญीเคคเคฐ เคธเคฎेเคŸ เคฒेเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏเคค्เคจ เคšเคฒเคคा เคนै। เคตिเคฐोเคง, เคตिเค•ृเคคि เค”เคฐ เคธเคฎाเคนाเคฐ เค•ी เค‡เคธ เคธเคฐ्เคตเค—्เคฐाเคธी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•े เคถिเค•ाเคฐ เคšाเคฐ्เคตाเค•, เค†เคœीเคตเค• เค”เคฐ เคฌौเคฆ्เคง เคนी เคจเคนीं, เค•เคฌीเคฐ เคœैเคธे เค•เคตि เคญी เคนो เคšुเค•े เคนैं।”[1]

     เค…เคค: เคนเคฎ เคฆेเค– เคธเค•เคคे เคนैं เค•ि, เคตिเคฐोเคง, เคตिเค•ृเคคि เค”เคฐ เคธเคฎाเคนाเคฐ เค•ी เคธเคฐ्เคตเค—्เคฐाเคธी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคœिเคธเค•े เคถिเค•ाเคฐ เค…เคตैเคฆिเค•ों เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เค•เคฌीเคฐ เคญी เคนुเค เคนैं। เค…เคค: เค‡เคจเค•ो เค‡เคธ เคœाเคฒ เคธे เค›ुเคกाเคจे เค•ा เค•ाเคฎ เคฆเคฒिเคค เค†เคฒोเคšเคจा เค•เคฐ เคฐเคนी เคนै। เค‡เคธ เค†เคฒोเคšเคจा เค•เคฐ्เคฎ เคฎें เคกॉ. เคงเคฐ्เคฎเคตीเคฐ เค•े เคฌाเคฆ เคเค• เคจाเคฎ เคช्เคฐเคฎुเค– เคฐूเคช เคธे เคฒिเคฏा เคœाเคคा เคนै, เคตเคน เคนै – เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी।

     เคœเคนाँ เคกॉ. เคงเคฐ्เคฎเคตीเคฐ เคตिเคฐोเคง, เคตिเค•ृเคคि เค”เคฐ เคธเคฎाเคนाเคฐ เค•ी เคธเคฐ्เคตเค—्เคฐाเคธी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•ो เคจिเคฐंเคคเคฐ เคšเคฒाเค เคฐเค–เคจेเคตाเคฒे เคคเคฅा เค•เคฌीเคฐ เค•े เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ो เคจเค•ाเคฐเคจेเคตाเคฒे เคšेเคนเคฐों เค•ो เคธाเคฎเคจे เคฒे เค†เคคे เคนैं, เคตเคนीं เคตे เคนिंเคฆी เคฎें เค†เคœीเคตเค• เค•เคฌीเคฐ เค•ो เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं। เคตเคนीं เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เค†เคœीเคตเค• เคเคตं เค•เคฌीเคฐ เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค•ी เค…เคฆृเคถ्เคฏ เคนुเคˆ เคธंเคฌंเคงों เค•ी เคกोเคฐ เค•ो เค…เคชเคจी เค†เคฒोเคšเคจा เคธे เคฆृเคถ्เคฏเคฎाเคจ เค•เคฐ เค‰เคธे เคฎเคœเคฌूเคคी เคฆेเคจे เค•ा เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคे เคนैं।

     เคฏเคน เค•ैเคธी เคตिเคกเคฎ्เคฌเคจा เคนै เคœเคนाँ เค†เคœीเคตเคจ เค•เคฌीเคฐ เค…เคชเคจे เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ो เคชुเคฐเฅ›ोเคฐ เคคเคฐीเค•े เคธे เคนिंเคฆू เคเคตं เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจ เคฆोเคจों เคงเคฐ्เคฎों เคธे เค…เคฒเค—ाเคคे เคนैं। เค‰เคจ्เคนीं เค•ो เค†เคœ เคคเค• เคนिंเคฆी เค†เคฒोเคšเคจा เคจे เคนिंเคฆू เคงเคฐ्เคฎ เคฎें เคธเคฎाเคนिเคค เค•เคฐ เค‰เคจเค•े เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ो เคจเค•ाเคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी เคนै। เคœिเคจเค•ा เค†เคงाเคฐ เค•ाเคฒ्เคชเคจिเค• เค•เคฅा-เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐाเคँ เคฐเคนीं เคนैं।

เค†เคœीเคตเค• เค•เคฌीเคฐ เค•ी เคชเคนเคšाเคจ เค•เคฐเคจे เคจिเค•เคฒे เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เค†เคœीเคตเค•ों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฒिเค–เคคे เคนैं – “เค†เคœीเคตเค• เคตे เคฒोเค— เคฅे, เคœो เค˜ूเคฎ-เคซिเคฐเค•เคฐ เค…เคชเคจी เคœीเคตिเค•ा เค•เคฎाเคคे เคฅे। เคฆूเคธเคฐे เคถเคฌ्เคฆों เคฎें, เค…เคชเคจी เคœीเคตिเค•ा เค•े เคฒिเคฏे เคญ्เคฐเคฎเคฃ เค•เคฐเคจेเคตाเคฒे เค†เคœीเคตเค• เค•เคนเคฒाเคคे เคฅे।”[2] เคชूเคฐ्เคฃ เค•ाเคถ्เคฏเคช, เคฎเค•्เค–เคฒि เค—ोเคถाเคฒ, เค…เคœिเคค เค•ेเคถ เค•เคฎ्เคฌเคฒ, เคช्เคฐเค•्เคฐुเคง เค•ाเคค्เคฏाเคฏเคจ เคเคตं เคธंเคœเคฏ เคฌेเคฒเคŸ्เค िเคชुเคค्เคค เค‡เคธी เค†เคœीเคตเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค•े เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เคนैं। เค‡เคจ เค†เคœीเคตเค•ों เค•े เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•ो เคธ्เคฅूเคฒ เคฐूเคช เคฎें เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฆेเค– เคธเค•เคคे เคนैं- เคšाเคฐ เคฎเคนाเคญूเคคों เค•ा เค…เคธ्เคคिเคค्เคต, เค†เคค्เคฎा เค•ा เคจ เคนोเคจा เคฏเคน เค…เคจिเคถ्เคšिเคคเคคा เค•ा เคธिเคง्เคฆांเคค เคœो เค•ि เค…เคœिเคค เค•ेเคธ เค•เคฎ्เคฌเคฒ เค•ा เคฅा, เคฎृเคค्เคฏु เค•े เคฌाเคฆ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ोเคˆ เค•เคฐ्เคฎเคซเคฒ เคจเคนीं เคญोเค—เคคा เคนै เคฏเคน เคชूเคฐ्เคฃ เค•ाเคถ्เคฏเคช เค•ा เคธिเคฆ्เคงांเคค เคฐเคนा เคนै। เคฎเค•्เค–เคฒि เค—ोเคถाเคฒ เค•ा เคจिเคฏเคคिเคตाเคฆ เค•ा เคตिเคšाเคฐ เคฅा। เคจिเคฏเคคिเคตाเคฆ เค•ो เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เคต्เคฏाเค–्เคฏाเคฏीเคค เค•เคฐเคคे เคนैं – “เค—ोเคถाเคฒ เค•े เคจिเคฏเคคिเคตाเคฆ เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคฅा เคธเคญी เคตเคธ्เคคुเคँ เคธ्เคตเคญाเคต เค•े เค…เคงीเคจ เคนैं। เค‰เคธเค•े เคธ्เคตเคญाเคต เค•ो เค•ोเคˆ เคจเคนीं เคฌเคฆเคฒ เคธเค•เคคा – เคชเคฐाเค•्เคฐเคฎी เคชुเคฐुเคท เคญी เคจเคนीं।”[3]

     เคชเคฐเคฒोเค•-เคชुเคจเคฐ्เคœเคจ्เคฎ เค•ा เค–เคฃ्เคกเคจ, เค†เคค्เคฎा เค•ी เค…เคธ्เคตीเค•ृเคคि, เคœाเคฐ-เค•เคฐ्เคฎ เค•ा เคตिเคฐोเคง เค†เคฆि เคฌाเคคें เค†เคœीเคตเค• เคงเคฐ्เคฎ เคฎें เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคนैं। เคœिเคจเคธे เคตैเคฆिเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค•े เคœเคก़ เคชเคฐ เคนी เค†เค˜ाเคค เคนोเคคा เคนै। เคฏเคนी เคฌाเคคें เค•เคฌीเคฐ เคฎें เคญी เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒเคคी เคนैं- เค†เคค्เคฎा, เคชुเคจเคฐ्เคœเคจ्เคฎ, เคตेเคฆ-เคชुเคฐाเคฃ, เคฌैเค•ुंเค , เคˆเคถ्เคตเคฐीเคฏ เค…เคตเคคाเคฐ, เคฎूเคฐ्เคคिเคชूเคœा เค†เคฆि เค•ा เคตिเคฐोเคง เคตे เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคे เคนैं।

“เคฌเคนुเคฐि เคจเคนिं เค†เคตเคจा เคฏा เคฆेเคธ।
เคœो เคœो เค—เคฏे เคฌเคนुเคฐि เคจเคนिं เค†เคฏे, เคชเค เคตเคค เคจाเคนिं เคธंเคฆेเคธ।”[4]

* * * 
“เคšเคฒเคจ เคšเคฒเคจ เคธเคฌเค•ो เค•เคนเคค เคนै, เคจाँ เคœाเคจौं เคฌैเค•ुंเค  เค•เคนाँ เคนै।
เคœोเคœเคจ เคเค• เคช्เคฐเคฎिเคคि เคจเคนिं เคœाเคจै, เคฌाเคคเคจि เคนी เคฌैเค•ुंเค  เคฌเค–ाเคจैं।।
เค•เคนें-เคธुเคจें เค•ैเคธें เคชंเคคिเค…เค‡เคฏे, เคœเคฌ เคฒเค— เคคเคนाँ เค†เคช เคจเคนिं เคœเค‡เคฏे।।”[5]


     เคฏเคนाँ เคช्เคฐเค–เคฐ เคฐूเคช เคฎें เคชुเคจเคฐ्เคœเคจ्เคฎ-เคฌैเค•ुंเค  เค•ा เคตिเคฐोเคง เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคฌीเคฐ เค•ो เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เค‡เคธी เคคเคฐเคน เค•ा เคตिเคฐोเคง เคตे เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•े เค…เคตเคคाเคฐ เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคญी เค•เคฐเคคे เคนैं।

“เคฆเคธ เค”เคคाเคฐ เคจिเคฐंเคœเคจ เค•เคนिเค, เคธो เค…เคชเคจा เคจा เคนोเคˆ।
เคฏเคน เคคो เค…เคชเคจी เค•เคฐเคจी เคญोเค—ैं, เค•เคฐ्เคคा เค”เคฐเคนि เค•ोเคˆ।।”


     เคฏे เคชเคฆ เคœो เค…เคชเคจे เค†เคช เคฎें เค†เคœीเคตเค• เคงเคฐ्เคฎ เค•े เคตिเคšाเคฐ เคฒिเค เคนुเค เคนैं เคœो เค•िเคธी เคญी เคฐूเคช เคฎें เค•เคฌीเคฐ เค•ो เคนिंเคฆू เคตैเคท्เคฃเคต เคนोเคจे เค•े เคธंเค•ेเคค เคจเคนीं เคฆेเคคे เคนैं। เคตเคนीं เคนिंเคฆी เค•े เค†เคฒोเคšเค• เค•เคฌीเคฐ เค•ो เคฐाเคฎाเคจंเคฆ เค•ा เคถिเคท्เคฏ เคเคตं เคตैเคท्เคฃเคต เคฌเคจाเคจे เคชเคฐ เคคुเคฒे เคนुเค เคนैं। เค•्เคฏा เค‡เคธ เค•े เคชीเค›े เคฏเคนी เคฎाเคจเคธिเค•เคคा เค•ाเคฎ เคจเคนीं เค•เคฐ เคฐเคนी เคนै เคœिเคธे เคกॉ. เคงเคฐ्เคฎเคตीเคฐ เคฐेเค–ांเค•िเคค เค•เคฐเคคे เคนैं- “เค‡เคธ เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃी เคฎाเคจเคธिเค•เคคा เคฎें เคฎाเคจा เคฏเคน เค—เคฏा เคนै เค•ि เคถूเคฆ्เคฐ เค•ो เคฌिเคจा เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เค•ी เค•ृเคชा เค•े เค…เคชเคจे เค†เคช เคฏा เค…เคชเคจी เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคธे เค•ोเคˆ เคœ्เคžाเคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เคจเคนीं เคนो เคธเค•เคคा। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เคฎें เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เค•ी เคถूเคฆ्เคฐ เค•ो เคนเคฐ เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคจीเคšे เค—िเคฐाเคจे เค•ी เคฎเคจोเคตृเคค्เคคि เค•ाเคฎ เค•เคฐ เคฐเคนी เคนै।”[6]


     เคกॉ. เคงเคฐ्เคฎเคตीเคฐ เค•ा เคšिंเคคเคจ เค‡เคธ เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃเคตाเคฆी เคฎเคจोเคตृเคค्เคคि เคธे เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•เคฐเคจे เคฎें เคฌीเคคा เคนै। เค‡เคธเคฎें เค‰เคจเคธे ‘เค†ँเค–เคจ เคฆेเค–ी’ เค•เคนเคจे เคตाเคฒे เค•เคฌीเคฐ เค•ी เค•เคตिเคคाเค“ं เค•े เค…เคจเค—िเคฃเคค เคชเคนเคฒुเค“ं เค•ा เคฎूเคฒ्เคฏांเค•เคจ เคฐเคน เคนी เคœाเคคा เคนै เคœिเคธे เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เค•े เค†เคฒोเคšเคจा เค•เคฐ्เคฎ เคฎें เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।


     เค†เคœीเคตเค• เค—ोเคธाเคฒ เค•ी เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคฎें เคœाเคฐ-เค•เคฐ्เคฎ เค•ा เคตिเคฐोเคง เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคा เคนै เคตเคนी เคฌाเคค เค•เคฌीเคฐ เคฎें เคญी เคฆेเค–ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै। เคœाเคฐ-เค•เคฐ्เคฎ เคฎें เคธ्เคค्เคฐी เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคชुเคฐुเคท เคญी เค‰เคคเคจा เคนी เคฆोเคทी เคนै เคœिเคคเคจी เค•ी เคธ्เคค्เคฐी। เค•เคฌीเคฐ เค•ी เคจเคœ़เคฐ เคฎें เค•ाเคฎी เคชुเคฐुเคท เค•ुเคค्เคคे เคธे เคญी เคจिเคšเคฒे เคฆเคฐ्เคœे เค•ा เคนै- ‘เค•ाเคฎी เคฅैं เค•ुเคคो เคญเคฒौ, เค–ोเคฒें เคเค• เคœू เค•ाเค›।’ เค•ाเคฎी เคธ्เคค्เคฐी เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคตे เค•เคนเคคे เคนैं-

“เคชเคฐเคจाเคฐी เคฐाเคคा เคซिเคฐै, เคšोเคฐी เคฌिเคขเคคा เค–ांเคนि।
เคฆिเคตเคธ เคšाเคฐि เคธเคฐเคธा เคฐเคนै, เค…ंเคคि เคธเคฎूเคฒा เคœाँเคนिं।।”[7]


     เคœिเคจ เค†เคฒोเคšเค•ों เค•ो เค•เคฌीเคฐ เคธ्เคค्เคฐी เคตिเคฐोเคงी เคฒเค—เคคे เคนैं เค‰เคจ्เคนें เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เค•ी เค‡เคธ เคฌाเคค เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคจा เคšाเคนिเค। เคตे เค•เคนเคคे เคนैं- “เค•เคฌीเคฐ เค•ी เคฒเคก़ाเคˆ เคธ्เคค्เคฐी เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคจเคนीं เคนै, เคฌเคฒ्เค•ि เคต्เคฏเคญिเคšाเคฐ เคฎें เคฒिเคช्เคค เคธ्เคค्เคฐी เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे ‘เคชเคฐ เคจाเคฐी’, ‘เค•ाเคฎी’ เค”เคฐ ‘เคต्เคฏเคญिเคšाเคฐी’ เคถเคฌ्เคฆों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•िเคฏा เคนै। เคตे เคเคธी เคธ्เคค्เคฐी เค•ो เคฌिเคฒเค•ुเคฒ เค†เคฆเคฐ เคจเคนीं เคฆेเคคे เคนैं, เคœो เคต्เคฏเคญिเคšाเคฐिเคฃी เคนैं...”[8] เค†เคœीเคตเค• เค—ोเคธाเคฒ เคธे เคถुเคฐू เคนुเคˆ เคฌुเคฆ्เคง, เคซुเคฒे เคเคตं เคกॉ. เคฌाเคฌाเคธाเคนเคฌ เคคเค• เค†เคจेเคตाเคฒी เค‡เคธ เค…เคตैเคฆिเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคฎें เคœเคนाँ, เคœिเคคเคจा เคชुเคฐुเคท เคธเคฎ्เคฎाเคจ เคเคตं เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•ा เคนเค•เคฆाเคฐ เคฐเคนा เคนै, เค‰เคคเคจी เคธ्เคค्เคฐी เคญी เคฐเคนी เคนै। เค…เคค: เคเค• เคฌाเคฐ เคซिเคฐ เคฐूเค• เค•เคฐ เคฏเคน เคธोเคšा เคœाเคจा เคšाเคนिเค เค•ि เค•्เคฏा เคธเคš เคฎें เค•เคฌीเคฐ เคธ्เคค्เคฐी เคตिเคฐोเคงी เคฐเคนे เคนैं।


     เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เค—เคฐीเคฌ, เค•िเคธाเคจ, เคฎเคœเคฆूเคฐ เค•ी เคต्เคฏเคฅा เค•ो เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคจेเคตाเคฒे เค•เคฌीเคฐ เค•े เค‡เคธ เคชเค•्เคท เค•ो เคญी เค‰เคœाเค—เคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं-

“เค…เคฌ เคจ เคฌเคธूँ เค‡เคนि เค—ाँเค‡ เค—ुเคธाเคˆ, เคคेเคฐे เคจेเคตเค—ी เค–เคฐे เคธเคฏाँเคจे เคนो เคฐाเคฎ ।।เคŸेเค•।।
เค—ाँเค‡ เค•ु เค ाเค•ुเคฐ เค–ेเคค เค•ु เคจेเคชै, เค•ाเค‡เคฅ เค–เคฐเคš เคจ เคชाเคฐै।
เคœोเคฐि เคœेเคตเคฐि เค–ेเคคि เคชเคธाเคฐै, เคธเคฌ เคฎिเคฒि เคฎोเค•ौं เคฎाเคฐे เคนो เคฐाเคฎ।।”[9]


     เคนिंเคฆी เค†เคฒोเคšเคจा เคฎें เค–ेเคคों เคฎें เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคฆเคฒिเคค, เคฎเคœเคฆूเคฐ เคตเคฐ्เค— เค•ी เคนृเคฆเคฏ-เคตिเคฆाเคฐเค• เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เค‰เคœाเค—เคฐ เค•เคฐเคคे เค•เคฌीเคฐ เคช्เคฐाเคฏ: เคฒुเคช्เคค เคนी เคฐเคนे เคนैं।   



เค•เคฌीเคฐ เค•ा เคเค• เค”เคฐ เคฐूเคช เคœเคนाँ เคตे เค—เคฐीเคฌी, เคฆเคฐिเคฆ्เคฐเคคा เค•े เคฆु:เค– เค•ो เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคคे เคนैं –

“เค‡เคฌ เคจ เคฐเคนूँ เคฎाเคŸी เค•े เค˜เคฐ เคฎें। / เค‡เคฌ เคฎैं เคœाเค‡ เคฐเคนूँ เคฎिเคฒि เคนเคฐि เคฎैं।।
เค›िเคจเคนเคฐ เค˜เคฐ เค…เคฐु เคिเคฐเคนเคฐ เคŸाเคŸी। / เค˜เคจ เค—เคฐเคœเคค เค•ंเคชै เคฎेเคฐी เค›ाเคคी।।”[10]


     เค•เคฌीเคฐ เค•เคน เคฐเคนे เคนैं เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เค•े เคถเคฌ्เคฆ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคธ्เคตเคฐूเคช - “เค˜เคฐ, เคœिเคธเค•ी เคฆीเคตाเคฐें เคฎिเคŸ्เคŸी เค•ी เคฌเคจी เคนैं, เค›เคช्เคชเคฐ เคฎें เคœเค—เคน-เคœเค—เคน เค›ेเคฆ เคนैं, เคœिเคธเคธे เค—เคฐเคฎी เคฎें เคงूเคช เค”เคฐ เคตเคฐ्เคทा เคฎें เคชाเคจी เค†เคคा เคนै। เค‡เคธเคฒिเคฏे เคœเคฌ เคฌाเคฆเคฒ เค—เคฐเคœเคคे เคนैं, เคคो เค‰เคธ เค—เคฐीเคฌ เค•ी เค›ाเคคी เค•ाँเคช เคœाเคคी เคนै।”[11]


เคจिเคท्เค•เคฐ्เคทเคค: เคฌाเคฌाเคธाเคนเคฌ เค†เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคœिเคธ เค•เคธौเคŸी เค•ो ‘เคฌुเคฆ्เคง เค”เคฐ เค‰เคจเค•ा เคงเคฎ्เคฎ’ เคฎें เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคคे เคนैं เคตเคน เค•เคธौเคŸी เคนै- “เคญเค—เคตाเคจ เคฌुเคฆ्เคง เคจे เค•เคญी เคเคธी เคฌेเค•ाเคฐ เค•ी เคšเคฐ्เคšा เคฎें เคจเคนीं เคชเคก़เคจा เคšाเคนा, เคœिเคธเค•ा เค†เคฆเคฎी เค•े เค•เคฒ्เคฏाเคฃ เคธे เค•ोเคˆ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคจ เคนो। เค‡เคธเคฒिเค เค•ोเคˆ เคญी เคเคธी เคฌाเคค เคœिเคธเค•ा เค†เคฆเคฎी เค•े เค•เคฒ्เคฏाเคฃ เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคจเคนीं, เคฏเคฆि เคญเค—เคตाเคจ เคฌुเคฆ्เคง เค•े เคธिเคฐ เคฎเคข़ी เคœाเคคी เคนै, เคคो เค‰เคธे ‘เคฌुเคฆ्เคง เคตเคšเคจ’ เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เคจเคนीं เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค।”[12] เค…เคค: เค‰เคชเคฐोเค•्เคค เค†เคฒोเคšเคจा เคฆृเคท्เคŸि เค•ो เคฆेเค–เคจे เค•े เคฌाเคฆ เคฏเคน เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคฏเคน เค•เคธौเคŸी เค•เคฌीเคฐ เค•ी เคคเคฒाเคถ เคฎें เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เค•ी เค†เคฒोเคšเคจा เค•ा เค†เคงाเคฐ เคฐเคนी เคนै।


เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐांเคคि เค•ी เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคจे เค•เคฌीเคฐ เค•ो เคญเค•्เคค เคเคตं เคตैเคท्เคฃเคต เคงเคฐ्เคฎ เคฎें เคธเคฎाเคนिเคค เค•เคฐ เค‰เคจเค•े เค†เคœीเคตเค• เคงเคฐ्เคฎ เคชเคฐ เคชเคฐ्เคฆा เคกाเคฒा เคนै เคคो เคตเคนीं เคœाเคคि-เคฎुเค•्เคค, เคถोเคทเคฃ เคฐเคนिเคค เคธเคฎाเคœ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•े เคตिเคšाเคฐों เค•ो เคงुंเคงเคฒा เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคญी เค•ी เคนै, เคœो เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃเคตाเคฆी เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค•े เคฒिเค เค˜ाเคคเค• เคธिเคฆ्เคง เคนो เคฐเคนी เคฅीं। เค…เคค: เคนเคฎ เค•เคน เคธเค•เคคे เคนैं เค•ि, เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เค•ी เค†เคฒोเคšเคจा เคฆृเคท्เคŸि เค•เคฌीเคฐ เค•े เค‰เคธ เคฐूเคช เค•ो เคธाเคฎเคจे เคฒे เค†เคคी เคนै เคœो เคœाเคคिเคฎुเค•्เคค, เคถोเคทเคฃเคฐเคนिเคค เคธเคฎाเคœ เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•े เคฒिเค เค•ाเคฐเค—เคฐ เคนै เค”เคฐ เคœिเคธเค•ा เคธंเคฌंเคง เค†เคœीเคตเค• เคงเคฐ्เคฎ เคเคตं เคฆเคฐ्เคถเคจ เคธे เคนै เคœो เคตैเคฆिเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค•े เคตिเคฐोเคง เค•ी เคงाเคฐा เคนै। เค‡เคธ เคชूเคฐे เค†เคฒोเคšเคจा เค•เคฐ्เคฎ เคฎें เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी เค•ी เค†เคฒोเคšเคจा เคฆृเคท्เคŸि เค•เคฌीเคฐ เค•े เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ी เคคเคฒाเคถ เคนी เคจเคนीं เคฌเคฒ्เค•ि เคฆเคฒिเคค เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•ी เค…เคตैเคฆिเค• เคงाเคฐा เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ เคฒेเค–เคจ เคญी เค•เคฐเคคी เคนै।

เคธंเคฆเคฐ्เคญ

[1] เคฎैเคจेเคœเคฐ เคชाเคฃ्เคกेเคฏ – เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เคฎें เคช्เคฐเคคिเคฐोเคง เค•ी เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा, เคชृเคท्เค  113
[2] เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी – เค†เคœीเคตเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค”เคฐ เค•เคฌीเคฐ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคฆเคฒिเคค เคงเคฐ्เคฎ เค•ी เค–ोเคœ, เคชृเคท्เค  40
[3] เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी – เค†เคœीเคตเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค”เคฐ เค•เคฌीเคฐ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคฆเคฒिเคค เคงเคฐ्เคฎ เค•ी เค–ोเคœ, เคชृเคท्เค  55
[4] เค†เคšाเคฐ्เคฏ เคนเคœाเคฐीเคช्เคฐเคธाเคฆ เคฆ्เคตिเคตेเคฆी – เค•เคฌीเคฐ, เคชृเคท्เค  238
[5] เค†เคšाเคฐ्เคฏ เคนเคœाเคฐीเคช्เคฐเคธाเคฆ เคฆ्เคตिเคตेเคฆी – เค•เคฌीเคฐ, เคชृเคท्เค  245
[6] เคกॉ. เคงเคฐ्เคฎเคตीเคฐ – เค•เคฌीเคฐ เคฌाเคœ เคญी, เค•เคชोเคค เคญी, เคชเคชीเคนा เคญी, เคชृเคท्เค  151
[7] เคธเคฎ्เคชा. เคกॉ. เคถ्เคฏाเคฎเคธुंเคฆเคฐ เคฆाเคธ - เค•เคฌीเคฐ เค—्เคฐंเคฅाเคตเคฒी, เคชृเคท्เค  30
[8] เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी – เค†เคœीเคตเค• เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เค”เคฐ เค•เคฌीเคฐ เค…เคฐ्เคฅाเคค् เคฆเคฒिเคค เคงเคฐ्เคฎ เค•ी เค–ोเคœ, เคชृเคท्เค  60
[9] เคธเคฎ्เคชा. เคกॉ. เคถ्เคฏाเคฎเคธुंเคฆเคฐ เคฆाเคธ - เค•เคฌीเคฐ เค—्เคฐंเคฅाเคตเคฒी, เคชृเคท्เค  121-122
[10] เค†เคšाเคฐ्เคฏ เคนเคœाเคฐीเคช्เคฐเคธाเคฆ เคฆ्เคตिเคตेเคฆी – เค•เคฌीเคฐ, เคชृเคท्เค  263
[11] เค•ँเคตเคฒ เคญाเคฐเคคी – เค•เคฌीเคฐ : เคเค• เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ, เคชृเคท्เค  71
[12] เคกॉ. เคฌी. เค†เคฐ. เค†เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ, เค…เคจु. เคกॉ. เคญเคฆंเคค เค†เคจंเคฆ เค•ौเคธเคฒ्เคฏाเคฏเคจ, เคญเค—เคตाเคจ เคฌुเคฆ्เคง เค”เคฐ เค‰เคจเค•ा เคงเคฎ्เคฎ, เคชृเคท्เค 19

4 comments :

  1. เคฎुเคे เคฏเคน เคฒेเค– เคชเคธंเคฆ เค†เคฏा

    ReplyDelete
    Replies
    1. เคงเคจ्เคฏเคตाเคฆ เคธเคฐ

      Delete
  2. Kailas ji is lekh me kanval Bharati par bahut kam likha hai.....jiske Karan unki drashti saf nhi Ho rahi....aisa lag raha hai ki unke upar aap apani alochana dristi thop rahe hai ya Dr. Dharmveer ki.......chunki aap Dr. Dharmveer aur kanval bharati ki alochana drishti me antar nhin kar paye hai.....and last me isme ek shabd galat hai pahaloo o me..... Check this.... Bhasha bahut achhi hai...... Aage ke lie shabhkamaye...

    ReplyDelete
    Replies
    1. เคง्เคฏाเคจ เคธे เคชเฅเคจे, เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคŸिเคช्เคชเคฃी เคฒिเค–เคจे, เคคเคฅा เคคเคฅा เคชเคนเคฒुเค“ं เค•ी เคตเคฐ्เคคเคจी เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฒाเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค†เคชเค•ा เค†เคญाเคฐ।

      Delete

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।