- рдЕреЫीреЫ рд░ाрдп
“рд╕्рд╡рджेрд╢ो рджेрд╢ाрди्рддрд░рдоिрддि рдиेрдпं рдЧрдгрдиा рд╡िрджрдЧ्рдзрдкुрд░ुрд╖рд╕्рдп” рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рджрдг्рдбी рдХे рдХрдерди рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдХि рд╡िрдж्рд╡ाрди рдкुрд░ुрд╖ рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рджेрд╢ рдФрд░ рдкрд░рджेрд╢ рдоें рдХोрдИ рднेрдж рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рд╡िрдж्рд╡ाрди рд╣ी рдРрд╕ा рдХोрдИ рднेрдж рдирд╣ीं рд░рдЦрддे-рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рдпрд╣ рднेрдж рдХैрд╕े рдЦोрдЬ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдпрддा рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдмрдиाрдо рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХे рдоुрдж्рджे рдХा рдЕрдкрдиा рдПрдХ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдкрд╣рд▓ू рднी рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рд╣ोрдиे рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХा рдкрд▓реЬा рднाрд░ी рдоाрд▓ूрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдоें рдкрдж्рдзрддि (paradigm) рдХे рд╡िрд╢ेрд╖ рдпोрдЧрджाрди рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдпрддा рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдмреЭ рдЬाрддा рд╣ै। рд▓рдЧрднрдЧ рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдкрд╣рд▓े рддрдХ рд╕ंрдЪाрд░ рдФрд░ рдЖрд╡ाрдЧрдорди рдХे рд╕ाрдзрдиों рдоें рдк्рд░рдЧрддि рди рд╣ोрдиे рдпा рдЙрдирдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдмрдиा рд░рд╣ा рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдЕрдм рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдЬрдмрдХि рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдпा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ рдХिрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдпा рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╡्рдпाрдкрдХрддा рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдиे рд╕े рдЕрд░्рдЬिрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ैं рдФрд░ рди рд╣ी рд╡े рдЕрдкрдиी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рд╕ीрдоिрдд рдпा рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рддрдХрдиीрдХ рдХे рдЖрд╡िрд╖्рдХाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рд╣рдо рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рдЕрдкрдиे рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рджिрд╢ा рдФрд░ рджрд╢ा рдмрджрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдкрд░рди्рддु рдкрд░ाрдзीрди рднाрд░рдд рдХे рдмाрд░े рдоें рддрдм рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдмोрд▓рдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдХि рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧों рдоें рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдирд╣ीं рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕рдн्рдпрддा рдХी рдХोрдИ рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ рдирд╣ीं рд╣ै। рддाрдХि рднाрд░рддीрдпों рдоें рд╣ीрди рднाрд╡рдиा рдХा рдЬрди्рдо рд╣ो рдФрд░ рд╡े рд╕्рд╡рдпं рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рдиा рдЫोреЬ рджें, рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдоाрд░ा рднрд╡िрд╖्рдп рдЕंрдзрдХाрд░рдордп рд╣ो рдЬाрддा। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рд╣реЬрдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдк्рд░рдоाрдгों рддрдХ рдХो рджрдмाрдпे рд░рдЦा рдеा рдкрд░рди्рддु рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рдЗрд╕ рд╕ोрдЪ рдХो рддрдм рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी рд╕рд╣िрдд рдкूрд░ा рд╡िрд╢्рд╡ рджेрдЦ рд░рд╣ा рдеा рдФрд░ рднрд▓ीрднांрддि рд╕рдордЭ рд░рд╣ा рдеा। рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиिрдпों рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХे рдмीрдЪ рд╣рдоाрд░ी рдк्рд░ाрдЪीрди рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ рдЧिрдиाрдиी рд╢ुрд░ू рдХीं, рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╣рдо рднाрд░рддीрдпों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдХी рднाрд╡рдиा рдХा рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ।
рд╣рдо рднाрд░рддीрдп рджो рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдкрд╣рд▓े рднी рдЕрдиुрдпाрдпी рдеे рдФрд░ рдЖрдЬ рднी рдЕрдиुрд╕рд░рдгрдХрд░्рддा рдмрдиे рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं। рд╣рдордиे рд╕्рд╡рдпं рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рдиा рд╕ीрдЦा рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рд╣рдо рдЬाрдирддे рдирд╣ीं рд╣ैं, рдЙрд╕рдХो рдЙрдкрдпोрдЧ рдоें рд▓ेрдиा рд╣рдордиे рд╕ीрдЦा рдирд╣ीं рд╣ै। рдЬो рдХुрдЫ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХाрд░्рдпрд╢ैрд▓ी рдХे рдмाрд░े рдоें рд╣рдо рдЬाрдирддे рдеे рдЙрд╕े рд▓рдЧрднрдЧ рднुрд▓ा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╣рдордиे рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХो рдЧिрдиाрдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рдкूрдЬрдиा рддो рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдЙрдирдХो рдкреЭрдиा, рд╕рд╣ेрдЬрдиा рдпा рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░рдиा рдирд╣ीं рд╕ीрдЦा рд╣ै। рдЬрдм рд╣рдо рдЕрдкрдиा рд╡рд░्рддрдоाрди рдирд╣ीं рд╕ंрд╡ाрд░ेंрдЧे рддो рд╣рдоाрд░ी рдЕрдЧрд▓ी рдкीреЭी рдХा рднрд╡िрд╖्рдп рдХैрд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣ рд╕рдХрддा рд╣ै? рдЖрдк рдХ्рдпा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЕрдЧрд▓ी рдкीреЭी рднी рд╣рдоाрд░ी рддрд░рд╣ рд╕िрд░्рдл рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ рдЧिрдиाрддी рд░рд╣ рдЬाрдП? рд╣ाँ, рдпрд╣ рд╕рдЪ рд╣ै рдХि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдХी рднाрд╡рдиा рдеोреЬे рдоें рд╣ी рд╕ंрдХीрд░्рдг рд╡िрдЪाрд░ рдоें рдмрджрд▓ рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рддрдм рдЙрд╕ рднाрд╡рдиा рдХा рд░ाрдЬрдиीрддि рдж्рд╡ाрд░ा рджुрд░ुрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा рднी рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдпा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдпрддा рдХे рдмрдиे рд░рд╣рдиे рд╕े рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рдмोрдз рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕्рд╡рдпं рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рд╕े рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдордЬрдмूрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕рдд्рдп рдХे рдЕрди्рдп рдкрдХ्рд╖ рднी рдоाрдирд╡ рдЬाрддि рдХे рд╕ंрдЬ्рдЮाрди рдоें рдЖрддे рд╣ैं। рддрдм рд╡िрдХाрд╕ рдХी рд╕рднी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПँ рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ैं। рдЕрди्рдпрдеा рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдоें рд╡िрдХрд▓्рдкों рдХा рд▓ोрдк рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рддрдм рд╕рдд्рдп рд╣ोрдиे рд╕े рдЬीрдд рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдЬीрдд, рд╕рдд्рдп рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЦрдЧोрд▓рд╡िрдж рди्рдпूрдЯрди рд╕े рд▓ेрдХрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рд░рд╕ाрдпрдирдЬ्рдЮ рдЖрдЪाрд░्рдп рдк्рд░рдлुрд▓्рд▓ рдЪрди्рдж्рд░ рд░ाрдп рддрдХ рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рднी рдХ्рд░ांрддिрдпों рдХो рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдХा рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдпोрдЧрджाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд░рд╣ा рд╣ै।
“рдоैं рд░рд╕ाрдпрди рд╢ाрд▓ा рдХा рдк्рд░ाрдгी рд╣ूँ рдордЧрд░ рдРрд╕े рднी рдоौрдХे рдЖрддे рд╣ैं рдЬрдм рд╕рдордп рдоांрдЧ рд╣ोрддी рд╣ै рдХि рдЯेрд╕्рдЯ-рдЯ्рдпूрдм рдЫोреЬрдХрд░ рджेрд╢ рдХी рдкुрдХाрд░ рд╕ुрдиी рдЬाрдпे।”
рдиीрдЪे рджिрдпा рдЧрдпा рдкрд╣рд▓ा рдФрд░ рджूрд╕рд░ा рдЧрдж्рдпांрд╢ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдкрд╣рд▓े, рд╕рди 1939 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдкुрд╕्рддрдХ рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЬрдмрдХि рддीрд╕рд░ा рдЧрдж्рдпांрд╢ рд╕рди 2001 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдкुрд╕्рддрдХ рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рджोрдиों рдкुрд╕्рддрдХों рдХे рдЧрдж्рдпांрд╢ рд╢рдм्рджрд╢ः рд╕ाрднाрд░ рд▓िрдпे рдЧрдпे рд╣ैं। рдЕрдм рдЖрдкрдХो рд╕्рд╡рдпं рддрдп рдХрд░рдиा рдФрд░ рд╕рдордЭрдиा рд╣ै рдХि рд╣рдордиे рдкिрдЫрд▓े рд╕рдд्рддрд░ рд╡рд░्рд╖ рдоें рд╣рдоाрд░े рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХो рдЧिрдиाрдХрд░ рдпा рдЙрди्рд╣ें рдкूрдЬрдХрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХ्рдпा рд╣ाрд╕िрд▓ рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै рдФрд░ рд╣рдоाрд░ी рдЕрдЧрд▓ी рдкीреЭी рдХो рд╣рдо рдХ्рдпा рд╕ौंрдкрдиे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं।
рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рднूрдоिрдХा рдкрд░ рд▓िрдЦрдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрдЬ्рдЮाрди-рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рднौрддिрдХрд╡िрдж рдЬॉрди рдбेрд╕्рдоंрдб рдмрд░्рдирд▓ рдиे 1939 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЕрдкрдиी рдкुрд╕्рддрдХ ‘рдж рд╕ोрд╢рд▓ рдлंрдХ्рд╢рди рдСреЮ рд╕ाрдЗंрд╕’ рдоें рд▓िрдЦा рд╣ै - рднाрд░рдд рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЕрд╕рд░рджाрд░ рддрд░ीрдХे рд╕े рдмीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдоें рд╣ी рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ। рд╣рдо рдиिрд╢्рдЪрдп рдХे рд╕ाрде рдпрд╣ рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рднाрд░рдд рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдорд╣ाрди рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПँ рдЫिрдкी рд╣ुрдИ рд╣ैं; рд░ाрдоाрдиुрдЬрди рдХे рдЧрдгिрдд рдиे рдФрд░ рдмोрд╕ рддрдеा рд░рдорди рдХी рднौрддिрдХी рдиे рдпрд╣ рдкрд╣рд▓े рд╣ी рджिрдЦा рджिрдпा рд╣ै рдХि рднाрд░рддीрдп рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╕рдмрд╕े рдЕрдЧрд▓ी рдХрддाрд░ों рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рд▓ाрдпрдХ рд╣ैं। рдлिрд░ рднी, рдЬिрди рдоुрд╢्рдХिрд▓ों рдХा рд╕ाрдордиा рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै, рд╡े рдЬрдм рддрдХ рдмрдиी рд░рд╣ेрдЧीं рддрдм рддрдХ рд╡े рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдмреЬे рдкैрдоाрдиे рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдпा рдЦाрд╕ рддौрд░ рдкрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдкрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдХोрдИ рдЧंрднीрд░ рдЕрд╕рд░ рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рджेंрдЧी। рдпрд╣ рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рднी, рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрди्рдп рдкрд╣рд▓ुрдУं рдоें рднी рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рджाрд╡ेрджाрд░ी рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░ें рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рдирдЬрд░िрдпा рд╣рдоेрд╢ा рдЕрд╕рд╣рдЬ рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдмाрдз्рдпрдХाрд░ी рд╣ै рдХि рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рд╡рд╣ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рд╣ी рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕ीрдЦे рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХा рдЕрдкрдиी рдЕрдзीрдирд╕्рде рдЬाрддिрдпों рдХे рдк्рд░рддि рдЬो рдЕрднिрднाрд╡рдХрдд्рд╡ рдЬрддाрдиे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдоाрдиिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЖрджрддें рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें рдЭेрд▓े। рдЗрд╕ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдоें рд╕рдорд░्рдкрдг рдФрд░ рдЕрдХ्рдЦреЬрдкрди рдХा рдПрдХ рдШाрд▓рдоेрд▓ рдкैрджा рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХाрд░्рдп рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХो рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддः рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рдЕрдкрдиी рдЕрд╡рдзाрд░рдгाрдУं рдФрд░ рдк्рд░ाрдпोрдЧिрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХी рдоौрд▓िрдХрддा рдХे рд▓िрдП рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕े рдЗрд╕рдХी рдЕрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдпрддा рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं рд╢ोрдзрдХाрд░्рдп рдХे рджौрд░ाрди рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рд░рд╡ैрдП рдХे рдЕрднाрд╡ рдХे рд▓िрдП рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
рдХрд╣рдиा рди рд╣ोрдЧा рдХि рднाрд░рдд рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╣рд░ рдХाрдо рдХी рддрд░рд╣ (рдЕрдкрд╡ाрдж рдХेрд╡рд▓ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдиाрдЧрд░िрдХ рд╕ेрд╡ा рдФрд░ реЮौрдЬ рд╣ैं) рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рднी рдзрди рдХी рдХिрд▓्рд▓рдд рдЭेрд▓рдиी рдкреЬрддी рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╢ोрдз рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХुрд▓ рд╕ाрд▓ाрдиा рд░ाрд╢ि 250,000 рдкौंрдб рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдирд╣ीं рд╣ै рдЬो рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि 1/50 рдкेрдиी рдкреЬрддा рд╣ै। 1,700,000,000 рдкौंрдб рдХी рджрд░िрдж्рд░рддाрдкूрд░्рдг рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рдХा рднी рдпрд╣ рдорд╣рдЬ 0.015 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдард╣рд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рд╢ाрдпрдж рд╣ी рдХोрдИ рдРрд╕ा рджेрд╢ рд╣ो рдЬिрд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдЕрдиुрдк्рд░рдпोрдЧ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рднाрд░рдд рд╕े рдЬ्рдпाрджा рд╣ो। рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧों рдоें рдиिрд╣िрдд рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдорд╣ाрди рд╕ंрднाрд╡рдиाрдУं рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि рдЙрди्рд╣ें рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдФрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕рдоुрджाрдп рдоें рдкрд░िрдгрдд рдХिрдпा рдЬाрдП। рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдХрд░्рдоी рдЖрдЬ рд╕ंрднрд╡рддः рд╡рд╣ां рдХे рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╡рд╣ां рдХे рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЖрди्рджोрд▓рдирдХाрд░ी рд╣ैं, рдЬो рдЗрд╕ी рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं।
‘рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рдд рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕’ рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдк्рд░ो. рд╡िрдкिрди рдЪрди्рдж्рд░ рд▓िрдЦрддे рд╣ैं - рдЕрдиेрдХ рднाрд░рддीрдп рдЗрд╕ рдХрджрд░ рдкрд╕्рдд рд╣ो рдЪुрдХे рдеे рдХि рд╡े рдЕрдкрдиी рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдоें рдПрдХ рджрдо рднрд░ोрд╕ा рдЦो рдмैрдаे рдеे। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдФрд░ рд▓ेрдЦрдХ рд▓рдЧाрддाрд░ рдпрд╣ рдмाрдд рджोрд╣рд░ाрддे рд░рд╣рддे рдеे рдХि "рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧ рдХрднी рднी рдЕрдкрдиा рд╢ाрд╕рди рдЪрд▓рдиे рдХे рдпोрдЧ्рдп рдирд╣ीं рдеे। рд╡े рд▓рдЧाрддाрд░ рднाрд░рддीрдпों рдХी рдиिंрджा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдмाрддें рдлैрд▓ाрддे рд░рд╣рддे рдеे। рдорд╕рд▓рди рд╣िрди्рджू рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдЖрдкрд╕ рдоें рд▓реЬрддे рд░рд╣े рд╣ैं, рднाрд░рддीрдпों рдХे рднाрдЧ्рдп рдоें рд╣ी рд╡िрджेрд╢िрдпों рдХे рдЕрдзीрди рд░рд╣рдиा рд▓िрдЦा рд╣ै, рдЙрдирдХा рдзрд░्рдо рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди рдкрддिрдд рдФрд░ рдЕрд╕рдн्рдп рд░рд╣े рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рд╡े рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдпा рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рддрдХ рдХे рдХाрдмिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ैं।" рдЗрд╕ рдк्рд░рдЪाрд░ рдХा рдЬрдмाрдм рджेрдХрд░ рдЕрдиेрдХ рд░ाрд╖्рдЯрд╡ाрджी рдиेрддाрдУं рдиे рдЬрдирддा рдоें рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╕рдо्рдоाрди рдЬрдЧाрдиे рдХे рдк्рд░рдпрдд्рди рдХिрдпे। рд╡े рдЧрд░्рд╡ рд╕े рднाрд░рдд рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдзрд░ोрд╣рд░ рдХी рдУрд░ рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддे рдФрд░ рдЖрд▓ोрдЪрдХों рдХा рдз्рдпाрди рдЕрд╢ोрдХ, рдЪрди्рдж्рд░рдЧुрдк्рдд рд╡िрдХ्рд░рдоाрджिрдд्рдп рдФрд░ рдЕрдХрдмрд░ рдЬैрд╕े рд╢ाрд╕рдХों рдХी рдУрд░ рдЦींрдЪрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддे। рдЗрди рд╢ाрд╕рдХों рдиे рд╡िрдж्рд╡ाрдиों, рдХрд▓ा, рд╕्рдеाрдкрдд्рдп, рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рджрд░्рд╢рди, рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рднाрд░рдд рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдзрд░ोрд╣рд░ рдХी рдлिрд░ рд╕े рдЦोрдЬ рдХрд░рдиे рдоें рдЬो рдХुрдЫ рдХिрдпा, рдЙрд╕рд╕े рдЗрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рдиेрддाрдУं рдХो рдмрд▓ рддрдеा рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдоिрд▓ा। рджुрд░्рднाрдЧ्рдп рд╕े рдХुрдЫ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рдиेрддा рджूрд╕рд░े рдЫोрд░ рддрдХ рдЪрд▓े рдЧрдП рддрдеा рднाрд░рдд рдХे рдЕрддीрдд рдХी рдХрдордЬोрд░िрдпों рдФрд░ рдкिрдЫреЬेрдкрди рд╕े рдЖँрдЦे рдЪुрд░ा рдХрд░ рдЧैрд░-рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдвंрдЧ рд╕े рдЙрд╕े рдорд╣िрдоाрдоंрдбिрдд рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдЦाрд╕ рддौрд░ рдкрд░ рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рдд рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХрд░рдиे рддрдеा рдордз्рдпрдХाрд▓ीрди рднाрд░рдд рдХी рдЙрддрдиी рд╣ी рдорд╣ाрди рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХो рдЕрдирджेрдЦा рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдиे рднी рдмрд╣ुрдд рдиुрдХрд╕ाрди рдкрд╣ुँрдЪाрдпा। рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╣िрди्рджुрдУं рдоें рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рднाрд╡рдиाрдУं рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдоिрд▓ा। рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕рдХी рдЬрд╡ाрдмी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдоुрд╕рд▓рдоाрди, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдк्рд░ेрд░рдгा рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП, рдЕрд░рдмों рддрдеा рддुрд░्рдХों рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдФрд░ рдиреЫрд░ рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдкрд╢्рдЪिрдо рдХे рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпрд╡ाрдж рдХी рдЪुрдиौрддी рдХा рдЬрд╡ाрдм рджेрддे рд╕рдордп рдмрд╣ुрдд рд╕े рднाрд░рддीрдп рдпрд╣ рдмाрдд рднी рднूрд▓ рдЬाрддे рдеे рдХि рднाрд░рдд рдХी рдЬрдирддा рдХрдИ рдХ्рд╖рдд्рд░ों рдоें рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫреЬी рдеी। рдЗрд╕рд╕े рдЧрд░्рд╡ рддрдеा рдЖрдд्рдорд╕ंрддोрд╖ рдХी рдПрдХ рдЭूрдЯी рднाрд╡рдиा рдкрдирдкी рдЬो рднाрд░рддीрдпों рдХो рдЕрдкрдиे рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕े рд░ोрдХрддी рдеी। рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкिрдЫреЬेрдкрди рдХे рдЦिрд▓ाреЮ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрдордЬोрд░ рд╣ुрдЖ। рддрдеा рдЕрдиेрдХ рднाрд░рддीрдп рджूрд╕рд░ी рдЬाрддिрдпों рдХी рд╕्рд╡рд╕्рде рдФрд░ рдирдпी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдФрд░ рдирдпे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╡िрдоुрдЦ рд░рд╣े।
рд╕्рд░ोрдд :
1. рдЪंрдж्рд░рднूрд╖рдг, ‘рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рднूрдоिрдХा’ (рд╡िрдЬ्рдЮाрди-рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рднौрддिрдХрд╡िрдж рдЬॉрди рдбेрд╕्рдоंрдб рдмрд░्рдирд▓ рдХी рдХृрддि ‘рдж рд╕ोрд╢рд▓ рдлंрдХ्рд╢рди рдСреЮ рд╕ाрдЗंрд╕’ 1939 рдХा рд╣िрди्рджी рдЕрдиुрд╡ाрдж), рдЧ्рд░рди्рде рд╢िрд▓्рдкी рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд▓िрдоिрдЯेрдб рджिрд▓्рд▓ी - 2002
2. рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдк्рд░ो. рд╡िрдкिрди рдЪрди्рдж्рд░, ‘рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рдд рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕’, рдУрд░िрдпंрдЯ рдм्рд▓ैрдХрд╕्рд╡ाрди рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд▓िрдоिрдЯेрдб рджिрд▓्рд▓ी – 2009
рдкрдардиीрдп рд▓ेрдЦ, рд╣ाрд░्рджिрдХ рдмрдзाрдИ рднैрдпा।
ReplyDeleteрдзрди्рдпрд╡ाрдж рдк्рд░рджीрдк
Delete