рднाрд╖ाрдпी рд╡िрд╕ंрдЧрддि: рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЙрдкाрдп ‘рджाрди’ рдпा ‘рджाрдо’

рдбॉ. рдзрдиंрдЬрдп рдХुрдоाрд░ рдоिрд╢्рд░

- рдзрдиंрдЬрдп рдХुрдоाрд░ рдоिрд╢्рд░

рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╡िрднाрдЧ, рд╕ंрддाрд▓ рдкрд░рдЧрдиा рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╕िрджो-рдХाрди्рд╣ु рдоुрд░्рдоू рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рджुрдордХा-814101 (рдЭाрд░рдЦрдг्рдб) рдЪрд▓рднाрд╖: +91 993 965 8233

“рд╡ाрдЧрд░्рдеाрд╡िрд╡ рд╕рдо्рдкृрдХ्рддौ рд╡ाрдЧрд░्рде рдк्рд░рддिрдкрдд्рддрдпे।
рдЬрдЧрддः рдкिрддрд░ौ рд╡рди्рджे рдкाрд░्рд╡рддी-рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ौ॥”

рдорд╣ाрдХрд╡ि рдХाрд▓िрджाрд╕ рдХृрдд рдпрд╣ рд╢्рд▓ोрдХ рди рдХेрд╡рд▓ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдоाрддा-рдкिрддा рд╢िрд╡-рдкाрд░्рд╡рддी рд╡िрд╖рдпрдХ рдоंрдЧрд▓ाрдЪрд░рдг рд╣ै рдЕрдкिрддु рд╢рдм्рдж рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЕрд░्рде рдХे рдоाрд╣ाрдд्рдо्рдп рдХो рднी рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдмिрдиा рдЕрд░्рде рдХे рд╢рдм्рдж рдХा рдХोрдИ рдЕрд╕्рддिрдд्рдд्рд╡ рдирд╣ीं рдФрд░ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдЙрдирдХी рдХрд▓्рдкрдиा рднी рдмेрдХाрд░ рд╣ै। рд╢рдм्рдж рдЕрдкрдиे рдЕрд░्рде рдХो рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдЖрдЬ-рдХрд▓ рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдЕрдзिрдХांрд╢ рднाрд╖ाрдУं рдоें рдРрд╕े рд╢рдм्рджों рдХा рдк्рд░рдЪрд▓рди рд╣ोрдиे рд▓рдЧा рд╣ै рдЬो рдЕрдкрдиे рдЕрд░्рде рдХे рдк्рд░рдХाрд╢рди рдоें рдЕрд╕рдорд░्рде рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╡िрд╕ंрдЧрддि рдХे рдХाрд░рдг рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рдк्рд░рдоाрдж рд╣ोрдиे рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рдк्рд░рдмрд▓ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।

рднाрд╖ा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╕ृрд╖्рдЯि рдХा рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдиिрдпрдо рд╣ै। рд╕ाрд░ा рд╕ंрд╕ाрд░ рдХ्рд╖рдг-рдХ्рд╖рдг рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै рдЕрддрдПрд╡ рднाрд╖ा рдХे рд╡िрднिрди्рди рд░ूрдкों рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рд▓ाреЫрдоी рд╣ै। рдпрд╣ рд╡िрдХाрд░ рдпा рдмрджрд▓ाрд╡ рдз्рд╡рдиि, рд░ूрдк, рдЕрд░्рде рдЖрджि рд╕рдорд╕्рдд рдЕंрдЧों рдоें рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рд╕ौंрджрд░्рдп рдпा рдк्рд░рдпрдд्рди рд▓ाрдШрд╡ рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдг рд╣ै। рдк्рд░рдпрдд्рди рд▓ाрдШрд╡ рдХे рдХрдИ рд╕्рддрд░ рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдоें рд╕ाрдзрдХ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпрдеा - рдЖрдЧрдо, рд▓ोрдк, рд╡िрдХाрд░, рд╡िрдкрд░्рдпрдп, рд╕рдоीрдХрд░рдг, рд╡िрд╖рдоीрдХрд░рдг, рд╕्рд╡рд░рднрдХ्рддि, рд╕рдоाрдХ्рд╖рд░-рд▓ोрдк, рдорд╣ाрдк्рд░ाрдгीрдХрд░рдг, рдЕрд▓्рдкрдк्рд░ाрдгीрдХрд░рдг, рдШोрд╖ीрдХрд░рдг, рдЕрдШोрд╖ीрдХрд░рдг, рдЕрдиुрдиाрд╕िрдХीрдХрд░рдг рдЖрджि। рд╕ाрде рд╣ी рдмрд▓, рднाрд╡ाрддिрд░ेрдХ рдФрд░ рдЕрдкूрд░्рдг рдЕрдиुрдХрд░рдг рднी рд╢рдм्рдж рдХी рдз्рд╡рдиिрдпों рдХो рдмрджрд▓ рдбाрд▓рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╕्рдеिрддि рдоें рдк्рд░ाрдЪीрди рдоूрд▓ рд╢рдм्рджों рдХे рд╕рдд्рдпाрд╕рдд्рдп рдХा рдк्рд░рд╢्рди рдЙрда рдЦреЬा рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕्рдеिрддि рддрдм рдХिंрдХрд░्рддрд╡्рдпрд╡िрдоूреЭрддा рдХी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рд╣рдоाрд░ी рд╢ंрдХा рдХा рд╕рдоाрдзाрди рд╣рдоाрд░े рдЖрд░्рд╖ рдЧ्рд░рди्рде рд╣ी рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдРрд╕ी рд╣ी рд╕्рдеिрддि рдЖрдЬрдХрд▓ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЙрдкाрдп рдоें рдХрдеिрдд рд╕ाрдоाрджि рдХे рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдоें рднी рд╣ो рдЧрдпी рд╣ै। рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдПрд╡ं рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдЪрд░्рдЪा рдХे рдХ्рд░рдо рдоें рдЗрди рдЙрдкाрдпों рдХा рдиाрдо рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдХोрдИ рдХрд╣рддे рд╣ैं - рд╕ाрдо, рджाрди, рджрдг्рдб, рднेрдж рддो рдЕрдиाрдпाрд╕ рд╣ी рджूрд╕рд░ा рдХрд╣ рдЙрдарддा рд╣ै рди рди, рд╕ाрдо-рджाрдо-рджрдг्рдб-рднेрдж। рджोрдиों рдЕрдкрдиे-рдЕрдкрдиे рдордд рдкрд░ рдЕрдбिрдЧ рджीрдЦрддे рд╣ैं। рдХुрдЫ рдЗрд╕ рдЪрд░्рдЪा рдХा рдЖрдирди्рдж рд▓ेрддे рд╣ैं। рдЕрдкрдиा рддрд░्рдХ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп-рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рдЗрд╕ рд╕्рд╡рд╕्рде рдЪрд░्рдЪा рдХा рд╣ोрдиा рд╣рдоें рднी рдЧ्рд░рди्рде-рдЙрджрдзि рдоें рдбुрдмрдХी рд▓рдЧाрдиे рдХा рдоौрдХा рджेрддा рд╣ै।

рдЖрдЗрдП рд╣рдо рдЪрд▓ें рдЕрдкрдиे рдоूрд▓ рдХी рдУрд░ рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рд╢ुрдж्рдз рднाрд░рддीрдп рдЙрдкाрдп рд╣ै। рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╕ाрд░्рд╡рдХाрд▓िрдХ рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рджेрд╢िрдХ рдорд╣ाрдХрд╡ि, рднрдХ्рддрд╢िрд░ोрдордгि рдЧोрд╕्рд╡ाрдоी рддुрд▓рд╕ीрджाрд╕ рдЕрдкрдиे ‘рд░ाрдордЪрд░िрддрдоाрдирд╕’ рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдоें рдмाрд▓िрдкुрдд्рд░ рдЕंрдЧрдж рдХे рдоुрдЦ рд╕े рдХрд╣рддे рд╣ैं - рд╕ाрдо рджाрди рдЕрд░ू рджंрдб рдмिрднेрджा। рдиृрдк рдЙрд░ рдмрд╕рд╣िं рдиाрде рдХрд╣ рдмेрджा॥ рдЕрд░्рдеाрдд् рд╣े рдиाрде! рд╕ाрдо, рджाрди, рджрдг्рдб рдФрд░ рднेрдж рд░ाрдЬा рдХे рд╣ृрджрдп рдоें рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं, рдРрд╕ा рд╡िрдж्рд╡ाрди рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рдиीрддिрд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдоें рд╢рдд्рд░ु рдХो рд╡рд╢ рдоें рдХрд░рдиे рдХे рдЪाрд░ рдЙрдкाрдп рдХрд╣े рд╣ैं- рд╕ाрдо, рджाрди, рднेрдж рдФрд░ рджрдг्рдб। рд╕ाрдо рдк्рд░рдердо рдЙрдкाрдп рд╣ै рдФрд░ рджрдг्рдб рдЪрддुрд░्рде рдПрд╡ं рдЕрди्рддिрдо рдЙрдкाрдп। рдЙрдд्рддрдо рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд╢рдд्рд░ु рдХे рд╕ाрде рд╕ाрдо рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдордз्рдпрдо рдХे рд╕ाрде рджाрди рдХा, рдЕрдзрдо рдХे рд╕ाрде рднेрдж рдХा рдФрд░ рдЕрдзрдоाрдзрдо рдХे рд╕ाрде рджрдг्рдб рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдмाрдд рдХो рдорд╣ाрдХрд╡ि рдоाрдШ (650рдИ0) рдиे рдЕрдкрдиे рд╢िрд╢ुрдкाрд▓рд╡рдзрдо् рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдоें рдХрд╣ा- “рдЪрддुрд░्рдеोрдкाрдпрд╕ाрдз्рдпे рддु рд░िрдкौ рд╕ाрди्рдд्рд╡рдордкрдХ्рд░िрдпा।” (2/54) рдЕрд░्рдеाрдд् - рдЪौрдеे рдЙрдкाрдп (рджрдг्рдб) рд╕े рд╡рд╢ рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╢рдд्рд░ु рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рд╕ाрдо (рд╢ाрди्рддि) рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЕрдкрдХाрд░ рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ोрддा рд╣ै।

рдпрдж्рдпрдкि рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рдПрдХ рд╕े рдПрдХ рдЕрдкूрд░्рд╡ рдЧ्рд░рди्рде рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдоें рдкाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं рддрдеाрдкि рдкрдг्рдбिрдд рд╡िрд╖्рдгुрд╢рд░्рдоा рд░рдЪिрдд рдкंрдЪрддрди्рдд्рд░ рдкрд░рдо рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕ рдЧ्рд░рди्рде рдоें рдиीрддिрдХрдеा рдЙрдд्рддрдо рдк्рд░рдгाрд▓ी рд╕े рд▓िрдЦी рдЧрдпी рд╣े рдЬिрд╕рд╕े рдкреЭрдиे рдоें рд░ूрдЪि рдФрд░ рд╕рдордЭрдиे рдоें рд╕ुрдЧрдорддा рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╕рдоाрджрд░рдгीрдп рдЧ्рд░рди्рде рд╣ै। рд╕рдорд╕्рдд рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдЗрд╕рдХी рдорд╣рддी рдк्рд░рд╕िрдж्рдзि рд╣ै। рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдЕрдиेрдХ рднाрд╖ाрдУं рдоें рдЗрд╕рдХा рдЕрдиुрд╡ाрдж рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै। рдЕрд░рдмी, рдлाрд░рд╕ी, рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी, рд╣िрди्рджी рдЖрджि рднाрд╖ाрдУं рдоें рдЗрд╕рдХा рдЕрдиुрд╡ाрдж рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै। рдиाрд░ाрдпрдг рдкрдг्рдбिрдд рдиे рдкंрдЪрддрди्рдд्рд░ рддрдеा рдЕрди्рдп рдиीрддि рдЧ्рд░рди्рдеों рд╕े рд╣िрддोрдкрджेрд╢ рдиाрдордХ рдПрдХ рдирд╡ीрди рдЧ्рд░рди्рде рд╕ंрдЧृрд╣ीрдд рдХрд░рдХे рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा рдЬो рдкंрдЪрддрди्рдд्рд░ рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╕рд░рд▓ рдФрд░ рд╕ुрдЧрдо рд╣ै। рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рд╣िрддोрдкрджेрд╢ рдХो рдпрдеा рдиाрдо рддрдеा рдЧुрдгाः рдХрд╣ рдХрд░ рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡िрднाрдЧ рдоें рдк्рд░рдЪाрд░िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рд╣िрддोрдкрджेрд╢ рдоें рднी рдк्рд░рд╕ंрдЧाрдиुрд╕ाрд░ рд╕ाрдоाрджि рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХी рдЧрдпी рд╣ै। рд╣िрддोрдкрджेрд╢ рдХे рддृрддीрдп рднाрдЧ ‘рд╡िрдЧ्рд░рд╣’ рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै, “рд╕ाрдо्рдиा рджाрдиेрди рднेрджेрди рд╕рдорд╕्рддैрд░рдерд╡ा рдкृрдердХ्। рд╕ाрдзिрддुं рдк्рд░рдпрддेрддाрд░ीрди्рди рдпुрдж्рдзेрди рдХрджाрдЪрди॥”(3/40) рдЕрд░्рдеाрдд् рдк्рд░рдердорддः рдоीрдаे рд╡рдЪрди рд╕े, рдзрди рджेрдХрд░ рдФрд░ рддोреЬ-рдлोреЬ рдХрд░рдХे рдЗрди рддीрдиों рд╕े рдПрдХ рд╕ाрде рдЕрдерд╡ा рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╢рдд्рд░ुрдУं рдХो рд╡рд╢ рдоें рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдпрдд्рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдкрд░ рдпुрдж्рдз рд╕े рд╢рдд्рд░ु рдХो рдХрднी рднी рд╡рд╢ рдоें рдХрд░рдиे рдХा рдпрдд्рди рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे। рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╣ै рдХि рдордиुрд╖्рдп рдХो рдкрд╣рд▓े рд╕ाрдо, рджाрди рдФрд░ рднेрдж рдиाрдордХ рдЙрдкाрдп рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे। рджрдг्рдб рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕рджैрд╡ рдЕрди्рддिрдо рд░ूрдк рд╕े рд╕рдорд╕्рдд рд╡िрдХрд▓्рдк рдХे рдмрди्рдж рд╣ो рдЬाрдиे рдкрд░ рд╣ी рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।

рдЖрджिрдХाрд╡्рдп рд░ाрдоाрдпрдг рдоें рдЖрджिрдХрд╡ि рдорд╣рд░्рд╖ि рд╡ाрд▓्рдоीрдХि рдиे рднी рдЗрди рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЙрдкाрдпों рдХी рддрд░рдл рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा -
 рдд्рд░ीрдиुрдкाрдпाрдирддिрдХ्рд░рдо्рдп рдЪрддुрд░्рде рдЗрд╣ рджृрд╢्рдпрддे। (5/41/2)
 рди рд╕ाрдо рд░рдХ्рд╖рд╕्рд╕ु рдЧुрдгाрдп рдХрд▓्рдкрддे, рди рджाрдирдорд░्рдеोрдкрдЪिрддेрд╖ु рдпुрдЬ्рдпрддे,
 рди рднेрджрд╕ाрдз्рдпा рдмрд▓рджрд░्рдкिрддा рдЬрдиाः рдкрд░ाрдХ्рд░рдорд╕्рдд्рд╡ेрд╖ рдордоेрд╣ рд░ोрдЪрддे॥ (5/41/3)

рдордиुрд╕्рдоृрддि рдоें рдЖрдЪाрд░्рдп рдордиु рдЗрди рдЙрдкाрдпों рдХो рдЙрдж्рдШाрдЯिрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं -
рд╕ाрдорджीрдиाрдоुрдкाрдпाрдиां рдЪрддुрд░्рдгाрдордкि рдкрдг्рдбिрддः।
рд╕ाрдорджрдг्рдбौ рдк्рд░рд╢ंрд╕рди्рддि рдиिрдд्рдпं рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ाрднिрд╡ृрдж्рдзрдпे॥ (7/109)
рд╕ाрдо्рдиा рджाрдиेрди рднेрджेрди рд╕рдорд╕्рддैрд░рдерд╡ा рдкृрдердХ्।
рд╡िрдЬेрддुं рдк्рд░рдпрддेрддाрд░ीрди्рди рдпुрдж्рдзेрди рдХрджाрдЪрди॥ (7/188)

рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рдк्рд░рдгेрддा рдЖрдЪाрд░्рдп рдХौрдЯिрд▓्рдп (рд╡िрд╖्рдгुрдЧुрдк्рдд, рдЪाрдгрдХ्рдп) рдиे рдЕрдкрдиे рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рдирд╡рдо рдЕрдзिрдХрд░рдг рдоें рдЗрд╕े рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддा рд╕े рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं -
 “рд╢рдд्рд░ोः рд╢ंрдХिрддाрдоाрдд्рдпेрд╖ु рд╕ाрди्рдд्рд╡ं рдк्рд░рдпुрдХ्рддं рд╢ेрд╖ рдк्рд░рдпोрдЧं рдиिрд╡рд░्рддрдпрддि।
 рджूрд╖्рдпाрдоाрдд्рдпेрд╖ु рджाрдирдо्। рд╕ंрдШाрддेрд╖ु рднेрджः। рд╢рдХ्рддिрдордд्рд╕ु рджрдг्рдб рдЗрддि।”

рдЕрд░्рдеाрдд् рдЕрдкрдиे рдЬिрди рдЕрдоाрдд्рдпों рдкрд░ рд╢рдд्рд░ु рд╕ंрджेрд╣ рдХрд░рддा рд╣ै рдЙрди рд╕рднी рдЙрдкाрдпों рдХा рдиिрд╡ाрд░рдг рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╢рдд्рд░ु рдХे рджूрд╖्рдп рдЕрдоाрдд्рдпों рдоें рднेрдж рдФрд░ рд╢рдХ्рддिрдоाрди рдЕрдоाрдд्рдпों рдоें рджрдг्рдб рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╢ेрд╖ рд╕рднी рдЙрдкाрдпों рдХो рдиिрд╡ृрдд рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдЖрдЪाрд░्рдп рдХौрдЯिрд▓्рдп рдЖрдЧे рдХрд╣рддे рд╣ैं -
“рддाрд╕ां рд╕िрдж्рдзिः рдкुрдд्рд░рдн्рд░ाрддृрдмрди्рдзुрд╖ु рд╕ाрдорджाрдиाрдн्рдпां рд╕िрдж्рдзिрд░рдиुрд░ूрдкा, рдкौрд░рдЬाрдирдкрджрджрдг्рдбрдоुрдЦ्рдпेрд╖ु рджाрдирднेрджाрдн्рдпां, рд╕ाрдорди्рддाрдЯрд╡िрдХेрд╖ु рднेрджрджрдг्рдбाрдн्рдпाрдо्।”

рдЕрд░्рдеाрдд् рдкुрдд्рд░, рднाрдИ рдФрд░ рдмрди्рдзु-рдмांрдзрд╡ों рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╕ाрдо рддрдеा рджाрди рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдк्рд░рддीрдХाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ीं рдЙрдЪिрдд рд╕рдордЭा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдиाрдЧрд░िрдХों, рдЬрдирдкрджрд╡ाрд╕िрдпों, рд╕ैрдиिрдХों рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рджाрди рддрдеा рднेрдж рдЙрдкाрдпों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиा рд╣ी рдЙрдЪिрдд рд╣ै। рд╕ाрдорди्рдд рдФрд░ рдЖрдЯрд╡िрдХों рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рднेрдж рдФрд░ рджрдг्рдб рдХे рдЙрдкाрдпों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЙрдЪिрдд рд╣ै।
“рдПрд╖ाрд╜рдиुрд▓ोрдоो рд╡िрдкрд░्рдпрдпे рдк्рд░рддिрд▓ोрдоा। рдоिрдд्рд░ाрдоिрдд्рд░ेрд╖ु рд╡्рдпाрдоिрд╢्рд░ा рд╕िрдж्рдзिः। рдкрд░рд╕्рдкрд░рд╕ाрдзрдХा рд╣्рдпुрдкाрдпाः।”
 рдЖрдЪाрд░्рдп рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЗрд╕ рд░ीрддि рд╕े рдХिрдпा рдЧрдпा рдк्рд░рддीрдХाрд░ ‘рдЕрдиुрд▓ोрдо’ рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рдк्рд░рддिрд▓ोрдо рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдоिрдд्рд░ рдФрд░ рд╢рдд्рд░ुрдУं рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдиुрд╕ाрд░ рд╡्рдпाрдоिрд╢्рд░ (рдоिрд▓े-рдЬुрд▓े) рдЕрдкाрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рддीрдХाрд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рдХ्рдпोंрдХि рд╕рднी рдЙрдкाрдп рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХे рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ी рд╣ोрддे рд╣ैं।
“рддेрд╖ाрдоेрдХрдпोрдЧाрд╢्рдЪрдд्рд╡ाрд░рд╕्рдд्рд░िрдпोрдЧाрд╢्рдЪ, рдж्рд╡िрдпोрдЧाः рд╖рдЯ्, рдПрдХрд╢्рдЪрддुрд░्рдпोрдЧ рдЗрддि рдкрдЮ्рдЪрджрд╢ोрдкाрдпाः। рддाрд╡рди्рддः рдк्рд░рддिрд▓ोрдоाः।”

рд╕ाрдоाрджि рдЪाрд░ों рдЙрдкाрдпों рдХो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ, рджो-рджो, рддीрди-рддीрди рдпा рдЪाрд░-рдЪाрд░ рдПрдХ рд╕ाрде рдоिрд▓ाрдХрд░ рдкрди्рдж्рд░рд╣ рддрд░рд╣ рд╕े рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े - рд╕ाрдо, рджाрди, рднेрдж, рджрдг्рдб, рд╕ाрдорджाрди, рд╕ाрдорднेрдж, рд╕ाрдорджрдг्рдб, рджाрдирднेрдж, рджाрдирджрдг्рдб, рднेрджрджрдг्рдб, рд╕ाрдорджाрдирднेрдж, рд╕ाрдорджाрдирджрдг्рдб, рд╕ाрдорднेрджрджрдг्рдб, рджाрдирднेрджрджрдг्рдб, рд╕ाрдорджाрдирднेрджрджрдг्рдб। рдкрди्рдж्рд░рд╣ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рддिрд▓ोрдо рдЙрдкाрдп рднी рд╣ोрддे рд╣ैं - рджрдг्рдб, рднेрдж, рджाрди, рд╕ाрдо, рджрдг्рдбрднेрдж, рджрдг्рдбрджाрди, рджрдг्рдбрд╕ाрдо, рднेрджрджाрди, рднेрджрд╕ाрдо, рджाрдирд╕ाрдо, рджрдг्рдбрднेрджрджाрди, рджрдг्рдбрднेрджрд╕ाрдо, рднेрджрджाрдирд╕ाрдо, рджрдг्рдбрджाрдирд╕ाрдо, рджрдг्рдбрднेрджрджाрдирд╕ाрдо। рдЙрдХ्рдд рдЙрдкाрдпों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ी рдЙрдкाрдп рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЬो рдХाрд░्рдпрд╕िрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै рдЙрд╕े рдПрдХрд╕िрдж्рдзिः рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рджो рдЙрдкाрдпों рд╕े рд╣ुрдИ рд╕िрдж्рдзि рдХो рдж्рд╡िрд╕िрдж्рдзिः, рддीрди рдЙрдкाрдпों рд╕े рд╣ुрдИ рд╕िрдж्рдзि рдд्рд░िрд╕िрдж्рдзिः рдФрд░ рдЪाрд░ рдЙрдкाрдпों рд╕े рд╣ुрдИ рд╕िрдж्рдзि рдХो рдЪрддुःрд╕िрдж्рдзिः рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрди рд╕िрдж्рдзिрдпों рдХे рдк्рд░рддीрдХाрд░рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЕрдиेрдХ рд▓ाрднों рдоें рд╕े рдзрд░्рдо, рдХाрдо рдФрд░ рдЕрд░्рде рдХा рд╕ाрдзрдХ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЕрд░्рде-рд▓ाрдн рд╣ी рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ोрддा рд╣ै, рдЙрд╕ी рдХो рд╕рд░्рд╡ाрд░्рдерд╕िрдж्рдзिः рдХे рдиाрдо рд╕े рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЖрдЪाрд░्рдп рдХे рд╢рдм्рджों рдоें “рдзрд░्рдордоूрд▓рдд्рд╡ाрдд्рдХाрдордлрд▓рдд्рд╡ाрдЪ्рдЪाрд░्рдерд╕्рдп рдзрд░्рдоाрд░्рдердХाрдоाрдиुрдмрди्рдзा рдпाрд╜рд░्рдерд╕्рдпрд╕िрдж्рдзिः рд╕ा рд╕рд░्рд╡ाрд░्рдерд╕िрдж्рдзिः।”

рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдкंрдЪрддрди्рдд्рд░, рдЕрдорд░ूрдХрд╢рддрдХ, рдорд╣ाрднाрд░рдд рдЖрджि рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рднी рдк्рд░рд╕ंрдЧाрдиुрд╕ाрд░ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЙрдкाрдпों рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХे рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдоें рд╕ाрдо, рджाрди, рднेрдж рдФрд░ рджрдг्рдб рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдЯीрдХाрдХाрд░ рдЖрдЪाрд░्рдп рдорд▓्рд▓िрдиाрде рднी рджाрдирдо् рдХो рд╣ी рдж्рд╡िрддीрдп рдЙрдкाрдп рдоाрдирддे рд╣ैं। рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдХे рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рддो рджाрдирдо् рд╣ी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।

рдЕрдорд░ рдХोрд╢ рдПрд╡ं рд╕ंрд╕्рдХृрдд-рд╣िрди्рджी рд╢рдм्рдж рдХोрд╢ рдоें рднी рдж्рд╡िрддीрдп рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЙрдкाрдп рдХे рд░ूрдк рдоें рджाрдирдо् рд╣ी рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдк्рд░рд╢्рди рдЙрдарддा рд╣ै рдХि рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рджाрди рдХे рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рджाрдо рдХ्рдпों рдХрд╣рддे рд╣ैं? рдЗрд╕ рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдЪाрд░ों рд╢рдм्рджों рдХे рдЕрд░्рде рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиा рдЙрдЪिрдд рд╣ोрдЧा। рдк्рд░ाрдЪीрди рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЪाрд░ों рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЙрдкाрдп рдХा рдЕрд░्рде рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै -
1. рд╕ाрдорди् = рд╢ाрди्рддि рдХे рдЙрдкाрдп, рд╕рдордЭौрддा-рд╡ाрд░्рддा, рд╕ुрд▓рд╣ рдХрд░рдиा, рдЦुрд╢ рдХрд░рдиा, рд╢ाрди्рдд рдХрд░рдиा। (рд╕ो + рдордиिрди्)
2. рджाрдирдо् = рд╕рдорд░्рдкрдг, рд░िрд╢्рд╡рдд, рдШूрд╕, рдкुрд░рд╕्рдХाрд░, рдЙрдкрд╣ाрд░, рдЙрджाрд░рддा। (рджा + рд▓्рдпुрдЯ्)
3. рднेрджः = рдлूрдЯ рдбाрд▓рдиा।
4. рджрдг्рдбः = рд╕рдЬा рджेрдиा।

 рдЗрдирдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рддीрди рдФрд░ рдЙрдкाрдп рд╣ैं рдЬो рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдиिрдХृрд╖्рдЯ рдЙрдкाрдп рдХрд╣े рдЧрдпे рд╣ैं -
1. рдоाрдпा =рдзोрдЦा।
2. рдЙрдкेрдХ्рд╖ा = рдЕрд╡рд╣ेрд▓рдиा, рджाँрд╡-рдкेंрдЪ।
3. рдЗрди्рдж्рд░рдЬाрд▓ = рдЬाрджू-рдЯोрдиा рдХрд░рдиा।

 рджाрди рдХे рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рджाрдо рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЖाрдзुрдиिрдХ рдк्рд░рд╡ृрддि рд╣ै। рддुрд▓рд╕ी рдХी рдЪौрдкाрдИ рдоें “рд╕ाрдо рджाрди рдЕрд░ू рджрдг्рдб рдмिрднेрджा” рдХा рднाрд╖ाрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХाрд░рдгों рд╕े рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ “рд╕ाрдо рджाрдо рдЕрд░ू рджрдг्рдб рд╡िрднेрджा” рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдоूрд▓ рдЧ्рд░рди्рде рдХो рди рджेрдЦрдиे рдХी рдЖрджрдд рдиे рдЗрд╕े рдмрд▓ рджिрдпा। рджाрди рдХा рдЕрд░्рде рд╕ंрдХोрдЪ рд╣ो рдЧрдпा। рд╣िрди्рджी рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╡िрджेрд╢рдЬ рд╢рдм्рдж рджाрдо рдЕрд░्рдеाрдд् рдоूрд▓्рдп рдпा рдХीрдордд рдЕрд░्рде рд╕े рднाрд╡ рд╕ाрдо्рдп рдХे рдХाрд░рдг рд╣िрди्рджी рдХे рдЖрдзुрдиिрдХ рд╢рдм्рджрдХोрд╖ рдоें рднी рдпрд╣ рд╢рдм्рдж рдЖ рдЧрдпा рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рдЖрд▓ोрдЪрдХों, рд▓ेрдЦрдХों рдПрд╡ं рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ों рдиे рднी рднूрд▓рд╡рд╢ рджाрдо рдк्рд░рдпोрдЧ рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा।

рдХрд╣ीं-рдХрд╣ीं рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдПрд╡ं рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╡ाрдХ्рдпों рдоें рдкाрдаाрди्рддрд░ рднी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै। рдкाрдаाрди्рддрд░ рдЪेрд╖्рдЯिрдд рдпा рдЕрдЪेрд╖्рдЯिрдд рд╣ुрдЖ рдХрд░рддी рд╣ै। рдХрднी-рдХрднी рдкाрдг्рдбुрд▓िрдкिрдпों рдХे рдЧрд▓рдд рдкреЭрдиे рд╕े, рдк्рд░рддिрд▓िрдкिрдХрд░рдг рдпा рдЕрдиुрд▓िрдкि рд╕े рднी рдкाрдаाрди्рддрд░ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╡ाрдХ्рдпों, рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдкाрдаाрди्рддрд░ рджेрдЦे рдЧрдП рд╣ैं। рджाрдирдо् рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рджाрдо рд╣ो рдЬाрдиे рдХा рдпрд╣ рднी рдПрдХ рдХाрд░рдг рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рддः рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЬрдм рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЙрдкाрдп рдХी рдмाрдд рд╣ो рддो рд╕ाрдо, рджाрди, рднेрдж рдФрд░ рджрдг्рдб рд╣ी рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ी рдХ्рд░рдо рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ै। рджाрди рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рджाрдо рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХी рдЕрд╡рд╣ेрд▓рдиा рдпा рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХी рдЕрд▓्рдкрдЬ्рдЮрддा рдХा рдк्рд░рдоाрдг рд╣ै। рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ी рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рдоूрд▓ рдЧ्рд░рди्рде рд░рдд्рдиों рдХा рдЕрд╡рд▓ोрдХрди рдРрд╕े рд╡िрд╖рдпों рдоें рд╣рдоाрд░ा рдкाрдеेрдп рд╣ै।

 рдЗрддि рд╢ुрднрдо्॥


рд╕рд╣ाрдпрдХ рдЧ्рд░рди्рде

1. рд░рдШुрд╡ंрд╢рдо् - рдХाрд▓िрджाрд╕рдХृрдд
2. рд░ाрдордЪрд░िрддрдоाрдирд╕ - рдЧोрд╕्рд╡ाрдоी рддुрд▓рд╕ीрджाрд╕рдХृрдд
3. рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ - рдЖрдЪाрд░्рдпрдХौрдЯिрд▓्рдпрдХृрдд
4. рд╢िрд╢ुрдкाрд▓рд╡рдзрдо् - рдХрд╡िрдоाрдШ
5. рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ - рдбॉ рдоंрдЧрд▓рджेрд╡ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी
6. рдХाрд╡्рдпाрджрд░्рд╢ - рдЖрдЪाрд░्рдп рджрдг्рдбी
7. .рдиिрд░ूрдХ्рдд - рдорд╣рд░्рд╖ि рдпाрд╕्рдХ
8. рдкाрдгिрдиीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा - рдЖрдЪाрд░्рдп рдкाрдгिрдиि
9. рднाрд╖ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди - рдбॉ рдХрд░्рдг рд╕िंрд╣
10. рднाрд╖ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рднूрдоिрдХा - рдЖрдЪाрд░्рдп рджेрд╡ेрди्рдж्рд░рдиाрде рд╢рд░्рдоा
11. рднाрд╖ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди - рдбॉ рднोрд▓ा рдиाрде рддिрд╡ाрд░ी
12. рднाрд╖ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХोрд╢ - рдбॉ рднोрд▓ा рдиाрде рддिрд╡ाрд░ी
13. .рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди - рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी
14. рдоुрдЧ्рдзрдмोрдз рднाрд╖ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди - рдбॉ рд░ाрдоेрд╢्рд╡рд░ рджрдпाрд▓ु
15. рд╕ाрдоाрди्рдп рднाрд╖ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди - рдбॉ рдмाрдмू рд░ाрдо рд╕рдХ्рд╕ेрдиा
16. рднाрд╖ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди - рдбॉ рд╢्рдпाрдо рд╕ुрди्рджрд░ рджाрд╕
17. рднाрд╖ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди: рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдФрд░ рдк्рд░рдпोрдЧ - рдбॉ рдЕрдо्рдмा рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕ुрдорди
18. рд╡ाрдХ्рдпрдкрджीрдп - рднрд░्рддृрд╣рд░ि
19. рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдЪिрди्рддрди - рдбॉ рдкुрд╖्рдкेрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░
20. рднाрд╖ा рд╕рди्рджрд░्рдн рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп - рд░ाрдзा рдХृрд╖्рдг рд╕рд╣ाрдп
21. рднाрд╖ा-рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдПрд╡ं рднाрд╖ा-рд╢ाрд╕्рдд्рд░ - рдбॉ рдХрдкिрд▓рджेрд╡ рдж्рд╡िрд╡ेрджी
22. рдорд╣ाрднाрд░рдд - рд╡्рдпाрд╕рдХृрдд
23. рд╢िрд╢ुрдкाрд▓рд╡рдзрдо् рдЯीрдХा - рдорд▓्рд▓िрдиाрде рдХृрдд।
24. рдордиुрд╕्рдоृрддि - рдорд╣рд░्рд╖ि рдордиु
25. рдкंрдЪрддрди्рдд्рд░ - рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡िрд╖्рдгुрд╢рд░्рдоा
26. рдЕрдорд░ूрдХрд╢рддрдХ - рдХрд╡ि рдЕрдорд░ूрдХ
27. рдЕрдорд░рдХोрд╢ - рдЕрдорд░ рд╕िेрд╣
28. рд╕ंрд╕्рдХृрдд-рд╣िрди्рджी рд╢рдм्рджрдХोрд╢ - рд╡ाрдорди рд╢िрд╡рд░ाрдо рдЖрдк्рдЯे
29. рдоेрдЧा рд╣िрди्рджी рд╢рдм्рджрдХोрд╖ - рдЖрдмिрдж рд░िрдЬрд╡ी
30. рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдСрдл рдХौрдЯिрд▓्рдпा рдПрдг्рдб рдж рдЪाрдгрдХ्рдп рд╕ूрдд्рд░ - рд╕рдо्рдкाрджрдХ рд╡ाрдЪрд╕्рдкрддि рдЧैрд░ोрд▓ा
31. рдХौрдЯिрд▓ीрдп рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ - рд╕рдо्рдкाрджрдХ рдорд╣ाрдорд╣ोрдкाрдз्рдпाрдп рдЧрдгрдкрддि рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी।
32. рд░ाрдоाрдпрдг - рд╢्рд░ीрдордж्рд╡ाрд▓्рдоीрдХि рдХृрдд।
33. рд╣िрддोрдкрджेрд╢ - рдиाрд░ाрдпрдг рдкрдг्рдбिрдд рд╕ंрдЧृрд╣ीрдд।

5 comments :

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।