рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдХे рдиिрдмрди्рдзों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдзрд░्рдо рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рд╡िрд╖рдпрдХ рдЪिंрддрди

рд╢्рд░ुрддि рдкाрдг्рдбेрдп

рд╢ोрдзाрд░्рдеी (рдкीрдПрдЪ.рдбी рд╣िंрджी), рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рддेрд▓ंрдЧाрдиा, рднाрд░рдд
рдЪрд▓рднाрд╖: 981 093 7130
рдИрдоेрд▓: sharmaangel748@gmail.com


рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдПрдХ рдРрд╕े рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рд╣ैं рдЬो рдЕрдкрдиे рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╣рдоेрд╢ा рд╕рдЬрдЧ рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХे рдХेंрдж्рд░ рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЪрд░ाрдЪрд░ рдЬрдЧрдд рдХे рд╡рд╣ рд╕рднी рдШрдЯрдХ рдоौрдЬूрдж рд╣ैं рдЬो рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд░ूрдк рд╕े рдЬीрд╡рди рдХो рд╕ंрднрд╡ рдмрдиाрддे рд╣ैं। рдЬीрд╡рди-рджृрд╖्рдЯि рдоें рдпрд╣ рд╕рдордЧ्рд░рддा рдХा рдмोрдз рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдпрд╣ рд╕рдордЭ рдкाрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЗрд╕ рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдкों рдХा рдж्рд░рд╖्рдЯा рдоाрдд्рд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡рд╣ рдЖрдд्рдордж्рд░рд╖्рдЯा рднी рд╣ै рдЬो рдмाрд╣рд░ рдХे рд╡िрд░ाрдЯ рд╕े рдЕрдкрдиे рдЕंрджрд░ рджेрдЦрддा рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рдкाрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рд╕्рд╡рдпं рдЗрд╕ рд╕ृрд╖्рдЯि рдХी рдЧрддि рд╕े рдЬुрдб़ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЗрд╕ рд╕ृрд╖्рдЯि рд╕े рдпрд╣ рд▓рдЧाрд╡ рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рдиा рдФрд░ рдпрд╣ рдмोрдз рд╣ोрдиा рдХि рдордиुрд╖्рдп рдХी рдЕрдкрдиी рд╕рдд्рддा рд╕े рд╡िрд╢ाрд▓ рднी рдХोрдИ рд╢рдХ्рддि рд╣ै рдЬो рдЙрд╕рдХे рдЗрд╕ рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рд╕ंрдмंрдз рдХो рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХрд░рддी рд╣ै- рдпрд╣ी ‘рдзрд░्рдо’ рдФрд░ ‘рдИрд╢्рд╡рд░’ рд╕े рдЙрд╕рдХा рдкрд░िрдЪрдп рдХрд░ाрддा рд╣ै। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рд╣ै- “рд╕рдм рдзрд░्рдо-рд╕ंрдк्рд░рджाрдпों рдХे рдЕрдкрдиे рдзрд░्рдордЧ्рд░ंрде рд╣ैं, рдХिंрддु рдордиुрд╖्рдп рдХा рдзрд░्рдордЧ्рд░ंрде рд╕िрд░्рдл рдпрд╣ рд╕ृрд╖्рдЯि рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдмिрдиा рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдЕрд╕ंрднрд╡ рд╣ोрддी।” 1 рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдзрд░्рдо рдХो рдЙрд╕рдХे рдоूрд▓ рдЕрд░्рде рдоें рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдЦрдб़े рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ैं, рднाрд░рддीрдп рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЙрд╕рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╣ैं рди рдХि рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХे ‘рд░िрд▓ीрдЬрди’ рдХे рдЕрд░्рде рдоें।

рднाрд░рдд рдоें ‘рдзрд░्рдо’, ‘рд░िрд▓ीрдЬрди’ рдХे рдЕрд░्рде рдПрд╡ं рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा7 рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдзрд░्рдо рдФрд░ рд░िрд▓ीрдЬрди рдХे рдЕрд░्рде рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЕंрддрд░ рдХो рд╕рдордЭрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдзрд░्рдо рдЕрдкрдиे рдоूрд▓ рд░ूрдк рдоें рдмрд╣ुрдд рд╡्рдпाрдкрдХ рдЕрд░्рде рд╡ाрд▓ा рд╣ै। рдзрд░्рдо рдХा рдЕрд░्рде рд░िрд▓ीрдЬрди рдирд╣ीं рд╣ै। рдзрд░्рдо рд╢рдм्рдж рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХो рд╕рдордЭрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। ‘рдзрд░्рдо’ рд╢рдм्рдж рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे ‘рдзृ’ рдзाрддु рд╕े рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै ‘рдзाрд░рдг рдХрд░рдиा’।

“рдзाрд░рдгाрдж् рдзрд░्рдордоिрдд्рдпाрд╣ुрдзрд░्рдоेрдг рд╡िрдзृрддाः рдк्рд░рдЬ्рдЮाः।
рдпः рд╕्рдпाрдж् рдзाрд░рдгрд╕ंрдпुрдХ्рддः рд╕ рдзрд░्рдо рдЗрддि рдиिрд╢्рдЪрдпः॥” 2 - рдпрд╣ рдзрд░्рдо рдХा рдЕрд░्рде рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ाрдоाрди्рдп рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдЙрдХ्рддि рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдЬो рд╕рднी рдХो рдзाрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ो рдФрд░ рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рдпोрдЧ्рдп рд╣ो, рд╡рд╣ рдзрд░्рдо рд╣ै। рдордиु рдиे рдзрд░्рдо рдХे 10 рд▓рдХ्рд╖рдг рдмрддाрдП рд╣ैं –

“рдзृрддिः рдХ्рд╖рдоा рджрдоोsрд╕्рддेрдпं рд╢ौрдЪрдоिрди्рдж्рд░िрдпрдиिрдЧ्рд░рд╣ः।
рдзीрд░्рд╡िрдж्рдпा рд╕рдд्рдпрдордХ्рд░ोрдзो, рджрд╢рдХं рдзрд░्рдорд▓рдХ्рд╖рдгрдо्”॥ (рдордиुрд╕्рдоृрддि 6.92)

рдЕрд░्рдеाрдд् “рдзृрддिः (рдзैрд░्рдп), рдХ्рд╖рдоा (рдХ्рд╖рдоाрд╢ीрд▓ рд╣ोрдиा), рджрдо (рдЕрдкрдиी рд╡ाрд╕рдиाрдУं рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг), рдЕрд╕्рддेрдп (рдЪोрд░ी рди рдХрд░рдиा), рд╢ौрдЪ (рдмाрд╣्рдп рдФрд░ рдЕंрддрд░ंрдЧ рд╢ुрдЪिрддा), рдЗंрдж्рд░िрдп рдиिрдЧ्рд░рд╣ (рдЗंрдж्рд░िрдпों рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг), рдзी (рдмुрдж्рдзिрдордд्рддा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ), рд╡िрдж्рдпा, рд╕рдд्рдп рдФрд░ рдЕрдХ्рд░ोрдз (рдХ्рд░ोрдз рди рдХрд░рдиा) - рдпрд╣ рдзрд░्рдо рдХे 10 рд▓рдХ्рд╖рдг рд╣ैं।”3 

рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдФрд░ рдЙрджाрд╣рд░рдг рджेрдЦें рддो рд╣рдо рд╕рдордЭ рдкाрдПंрдЧे рдХि рдзрд░्рдо рдХोрдИ рдмंрдзी-рдмंрдзाрдИ рдкрд░िрдкाрдЯी рдирд╣ीं рд╣ै। рдЬрдм рддुрд▓рд╕ीрджाрд╕ рд░ाрдордЪрд░िрдд рдоाрдирд╕ рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं – “рдкрд░рд╣िрдд рд╕рд░िрд╕ рдзрд░्рдо рдирд╣िं рднाрдИ” рдФрд░ рдоैрдеिрд▓ीрд╢рд░рдг рдЧुрдк्рдд ‘рдЬрдпрдж्рд░рде-рд╡рдз’ рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं –

“рдЕрдзिрдХाрд░ рдЦोрдХрд░ рдмैрда рд░рд╣рдиा рдпрд╣ рдорд╣ा рджुрд╖्рдХрд░्рдо рд╣ै,
рди्рдпाрдпाрд░्рде рдЕрдкрдиे рдмंрдзु рдХो рднी рджंрдб рджेрдиा рдзрд░्рдо рд╣ै।”

рдЗрди рджोрдиों рдЙрджाрд╣рд░рдгों рдоें ‘рдкрд░ोрдкрдХाрд░’ рдФрд░ ‘рди्рдпाрдпोрдЪिрдд рдиिрд░्рдгрдп’ рднрд▓े рд╣ी рд╡рд╣ рдХिрддрдиा рд╣ी рдХрдаिрди рдХ्рдпों рди рд╣ो - рдХो рдзрд░्рдо рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдзрд░्рдо рд╡рд╣ рд╣ै рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЬीрд╡рди рдХो рдЕрдзिрдХ рдЕрд░्рдерд╡ाрди, рд╕ंрддुрд▓िрдд рдФрд░ рдЕрдиुрд╢ाрд╕िрдд рдмрдиाрддा рд╣ै। рдРрд╕े рдЧुрдгों рдХा рд╕рдоुрдЪ्рдЪрдп рд╣ै рдЬो рдЧुрдг-рджुрд░्рдЧुрдг, рдиैрддिрдХ-рдЕрдиैрддिрдХ рдоें рдЕंрддрд░ рдХрд░рдиा рд╕िрдЦाрддा рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рдзрд░्рдо рдоें рд╕рдд्рдп, рдЕрд╣िंрд╕ा, рди्рдпाрдп, рд╕рджाрдЪाрд░ рдЬैрд╕े рдЕрдиेрдХ рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рдиे рдпोрдЧ्рдп рддрдд्рд╡ рдиिрд╣िрдд рд╣ैं, рд╡рд╣ीं ‘рд░िрд▓ीрдЬрди’ рдХा рдЕрд░्рде рджेрдЦें рддो рдСрдХ्рд╕рдлोрд░्рдб рдбिрдХ्рд╢рдирд░ी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ – “The belief in and worship of a superhuman controlling power, especially a personal God or Gods”.4 рдпрд╣ाँ рдзрд░्рдо рдФрд░ рд░िрд▓ीрдЬрди рдХे рдордз्рдп рд╣рдо рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЕंрддрд░ рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рднाрд░рдд рдоें рдзрд░्рдо рджैрдиिрдХ рдЬीрд╡рди рдХा рдПрдХ рдЕрднिрди्рди рдЕंрдЧ рд░рд╣ा рд╣ै рдФрд░ рд╕рдоूрдЪे рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рдоें рдмрд╕ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдПрдХ рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं, “... рдпрд╣ाँ (рднाрд░рдд) рдзрд░्рдо рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ी рд╡рд╣ рдирд╣ीं рдеा рдЬो рдпूрд░ोрдк рдоें рдеा। рдпрд╣ाँ рдзрд░्рдо рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рдкाрд░рд▓ौрдХिрдХ рд╢рдХ्рддिрдпों рд╕े рдЕрдкрдиा рд╕ंрдмंрдз рдмिрдаाрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдеा, рдЬो рдпूрд░ोрдк рдоें рдеा। рдзрд░्рдо рд╡рд╣ рдПрдХ рдкूрд░ी рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдеी, рдЬो рдордиुрд╖्рдп рдХो рдЕрдкрдиे рдХрд░्рддрд╡्рдп рдиिрднाрдиे рдХे рд▓िрдП рдмाँрдзрддी рдеी। рдзрд░्рдо рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рднाрд░рддीрдп рдордиुрд╖्рдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рднी рдЕрдкрдиा рд╡ैрд╕ा рд╣ी рд░ोрд▓ рдЕрджा рдХрд░рддा рдеा, рдЬैрд╕े рд░ाрдЬा рдХा рд░ोрд▓ рд╣ोрддा рдеा। рдзрд░्рдо рд╣рдоाрд░े рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕рдоूрдЪे рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдк рдоें рд░рдЪा-рдмрд╕ा рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдЙрд╕рдХे рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдЬीрд╡рди рдХा рдХрдЯा рд╣ुрдЖ рдЕंрд╢ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдЬैрд╕ा рдХि рдпूрд░ोрдкीрдп рд╕рдоाрдЬ рдоें рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।”5

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣рдо рджेрдЦрддे рд╣ैं рдХि рдПрдХ рднाрд░рддीрдп рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдзрд░्рдо рд░рдЪा-рдмрд╕ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдкाрдиी рдоें рдЪीрдиी рдХे рдШुрд▓рдиे рдХे рдмाрдж рджोрдиों рдХो рдЕрд▓рдЧ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдзрд░्рдо рдХो рдПрдХ рднाрд░рддीрдп рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЬीрд╡рди рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा। рд╡рд╣ рдЙрд╕े рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕рдордЧ्рд░рддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдзाрд░्рдоिрдХ рдФрд░ рд▓ौрдХिрдХ рдЬीрд╡рди рдоें рдЕрд▓рдЧाрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдХिंрддु рдпрд╣ рдЕрд▓рдЧाрд╡ рдпूрд░ोрдк рдоें рдоौрдЬूрдж рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╕рдк्рддाрд╣ рдоें рд░рд╡िрд╡ाрд░ рдХा рджिрди рдЬीрд╕рд╕ рдХ्рд░ाрдЗрд╕्рдЯ рдХो рдпाрдж рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП, рдЪрд░्рдЪ рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдмाрдХी рдХे рдЫः рджिрди рджुрдиिрдпा рдХे рд▓िрдП рд╣ैं।

рдзрд░्рдо рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЬрдм рднी рдмाрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै рддो рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдЕрдиाрдпाрд╕ рд╣ी рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें ‘рд╕ेрдХ्рдпुрд▓рд░िреЫ्рдо’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕ेрдХ्рдпुрд▓рд░िреЫ्рдо рдХा рдпूрд░ोрдк рдоें рдЕрдкрдиा рдПрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╣ै। рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдХो рдирдХाрд░рддे рд╣ैं। рд╡े рд╕рднी рдзрд░्рдо-рд╕ंрдк्рд░рджाрдпों рдХे рд╕рдо्рдоाрди рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдХो рдпूрд░ोрдкीрдп рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдоाрдирддे рд╣ैं। рд╡े рдпूрд░ोрдк рдоें рдзрд░्рдо рдХी рдкूрд░ी рднूрдоिрдХा рдХो рд╣ी рджो рдЯूрдХ рд╢рдм्рджों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं, “рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рднी рдЖрдпाрддिрдд рдеी рдпूрд░ोрдк рд╕े рдЬрд╣ाँ рд╕ेрдХ्рдпुрд▓рд░िреЫ्рдо рдХा рдЕрдкрдиा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдеा। рдпूрд░ोрдк рдоें рдЪрд░्рдЪ рдХा рдЧрд╣рд░ा рдк्рд░рднुрдд्рд╡ рдеा рд╕рдоाрдЬ рдкрд░, рдЕрди्рдп рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдкрд░, рд░ाрдЬрдиीрддि рдкрд░, рд░ाрдЬ्рдп рдкрд░। рдЪाрд░ рд╕ौ рдкाँрдЪ рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рдЪрд░्рдЪ рдХे рдЗрд╕ рдк्рд░рднुрдд्рд╡ рд╕े рдЫुрдЯрдХाрд░ा рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдоूрдЪे рдпूрд░ोрдк рдиे рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХिрдпा। ... рджूрд╕рд░ा рдХाрд░рдг рдпрд╣ рднी рдеा рдХि рдпूрд░ोрдкीрдп рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЕрдиेрдХ рдХाрд░рдгों рд╕े рдИрд╢्рд╡рд░, рдзрд░्рдо, рдЕрд▓ौрдХिрдХ рд╢рдХ्рддिрдпों рдХा рдХ्рд╖рдп рд╣ुрдЖ, рдЙрд╕рд╕े рдЖрдд्рдоाрднिрдоाрди рдХी рдЬो рдмрдкौрддी рдоिрд▓ी, рдЙрд╕рдХे рдХाрд░рдг - рдордиुрд╖्рдп рдоें рдПрдХ рддрд░рд╣ рдХा рджрд░्рдк рдкैрджा рд╣ुрдЖ рдХि рд╡рд╣ рдЗрд╕ рдзрд░рддी рдХा рдоाрд▓िрдХ рд╣ै, рдХि рд╡рд╣ рдЗрд╕ рд╕ृрд╖्рдЯि рдХा рдХेंрдж्рд░ рд╣ै, рдХि рдЕрдЧрд░ рд╕рдм рдк्рд░ाрдгिрдпों рдХा рдХोрдИ рдоाрдкрджंрдб рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рдордиुрд╖्рдп рд╣ै।”6 

рдЗрд╕ीрд▓िрдП рд╕ेрдХ्рдпुрд▓рд░िреЫ्рдо рдХा рдХोрд╢рдЧрдд рдЕрд░्рде рд╣ै “рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХि рд╕рд░рдХाрд░, рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╕рдоाрдЬ рдЖрджि рдкрд░ рдзрд░्рдо рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।” рдФрд░ рд╕ेрдХ्рдпुрд▓рд░ рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै, “рдзрд░्рдо рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рди рд╣ोрдиा।” рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╣рдо рджेрдЦें рддो рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдХोрдИ рднी рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рджрд▓ рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рд╕ेрдХ्рдпुрд▓рд░ рдЕрд░्рдеाрдд рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै। рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рд╡рд╣ рд╣ै рдЬो рдХिрд╕ी рднी рдзрд░्рдо рдХी рдкрдХ्рд╖рдзрд░рддा рди рдХрд░े, рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि рд╣ो। рдкрд░ंрддु рдЖрдЬ рд╣рд░ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рджрд▓ рдХे рд▓िрдП рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдоाрдд्рд░ рд╡ोрдЯ-рдмैंрдХ рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी-рди- рдХिрд╕ी рдзрд░्рдо-рд╕рдоुрджाрдп рдХो рд▓ुрднाрдиे рдХा рд╕ाрдзрди рдоाрдд्рд░ рдмрди рдЧрдпा рд╣ै – “рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рд╕िрд░्рдл рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХो рдЖрддंрдХिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдЕрд╕्рдд्рд░ рдмрди рдЧрдИ рд╣ै, рддाрдХि рдЪुрдиाрд╡ рдоें рдЙрдирдХे рд╡ोрдЯ рд╣ाрд╕िрд▓ рдХिрдП рдЬा рд╕рдХें।”7  рдкрд╣рд▓े рддो рдХोрдИ рджрд▓ рдЕрдкрдиी рдиिрд╖्рдаा рдФрд░ рд╕рдорд░्рдкрдг рдХिрд╕ी рдзрд░्рдо рдЕрдерд╡ा рд╕рдоुрджाрдп-рд╡िрд╢ेрд╖ рдХे рдк्рд░рддि рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ें рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ी рдХो рдЖрджрд░्рд╢ рдоाрдирдХрд░ рдЕрди्рдп рджрд▓ рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╢ेрд╖ рд╡рд░्рдЧों рдХो рдЕрдкрдиा рд╢िрдХाрд░ рдмрдиाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдкрдж्рдзрддि рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЬिрддрдиी рдкुрд░ाрдиी рд╣ोрддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै, рдЙрддрдиी рд╣ी рдЕрд╕рд░рджाрд░ рднी। рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рд╕рдоूрдЪे рдХ्рд░рдо рдоें рдЬрдирддा рдХी рдзाрд░्рдоिрдХ рдЖрд╕्рдеाрдУं рдХा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдиिрдо्рди рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЕрдд्рдпंрдд рджुрдЦрдж рд╣ै।

рдпрд╣ीं рд╕े рдзрд░्рдо рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХा рдПрдХ рдРрд╕ा рдЦेрд▓ рд╢ुрд░ू рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдУрд░-рдЫोрд░ рдкрдХрдб़ рдкाрдиा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдХрдаिрди рд╣ै। рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдХा рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рдХрднी рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рд╣ो рд╣ी рдирд╣ीं рд╕рдХрддा рдХ्рдпोंрдХि рдзрд░्рдо рднाрд░рддीрдп рдЬीрд╡рди рдХे рдоूрд▓ рдоें рд╣ै। рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдХा рдЪोंрдЧा рдпूрд░ोрдк рдХी рдирдХ़рд▓ рдХрд░рдиे рдоाрдд्рд░ рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ै। рдкрд╣рд▓े рдзрд░्рдо рдЬрд╣ाँ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдмाрд╣्рдп рдФрд░ рдЖंрддрд░िрдХ рдЬीрд╡рди рдоें рд╕ेрддु рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рдеा, рдЖрдЬ рд╡рд╣ीं рдзрд░्рдо рдХी рдЕрд▓्рдкрдЬ्рдЮрддा рд╕े ‘рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा’ рдХी рдЖрдЧ рдиे рдЬрди्рдо рд▓े рд▓िрдпा рд╣ै – “рдпрд╣ рдЬो рд╣рдо рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдХी рдирдХрд▓ рдХрд░рддे рд╣ैं рдпрд╣ рднाрд░рддीрдп рдордиीрд╖ा, рднाрд░рддीрдп рдкрд░ंрдкрд░ा, рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╕े рдХрд╣ीं рдоेрд▓ рдирд╣ीं рдЦाрддा...  рд╕ेрдХ्рдпुрд▓рд░िреЫ्рдо рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд╣рдо рдЬिрди рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рдХो рджрд░рд╡ाрдЬे рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓ рджेрддे рд╣ैं, рд╡े рд╣ी рдкूрд░्рд╡ाрдЧ्рд░рд╣ рдмрдирдХрд░ рдкिрдЫрд▓ी рдЦिрдб़рдХी рд╕े рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХी рдЧंрджрдЧी рдХे рд░ूрдк рдоें рднीрддрд░ рдЖ рдЬाрддे рд╣ैं।”8

рджुрдиिрдпा рдХे рд╕рднी рдзрд░्рдоों рдХी рдЕрдкрдиी рдоाрди्рдпрддाрдПँ, рдмिрдо्рдм-рдк्рд░рддीрдХ рд╣ैं, рдЬो рд▓рдЧрднрдЧ рдЙрди рд╡िрднिрди्рди рднाрд╖ाрдУं рдХी рддрд░рд╣ рд╣ैं, рдЬिрдирдоें рдПрдХ рд╣ी рдЧीрдд рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рд╕рднी рдзрд░्рдоों рдХी рдЕрдкрдиी рдкрдж्рдзрддिрдпों рдФрд░ рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрдУं рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЙрдирдХे рдоूрд▓ рдоें рдПрдХ рд╣ी рдЕрд░्рде рдиिрд╣िрдд рд╣ै, рдЬो рдЗрд╕ рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╕ृрд╖्рдЯि рдФрд░ рдоाрдирд╡рддा рдХा рд╕рдд्рдп рд╣ै। рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдЕрдкрдиे рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЗрд╕ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡ैрд╖рдо्рдп рдХे рд╕ंрдХрдЯ рдХो рднी рднрд▓ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдкрд╣рдЪाрдирддे рд╣ैं- “рдзрд░्рдо рдХी рдпрд╣ рдЖрдзुрдиिрдХ рд╡िрдбंрдмрдиा рд╣ै рдХि рд▓ोрдЧ рдИрд╕ाрдИ, рдоुрд╕рд▓рдоाрди, рд╣िंрджुрдУं рдХी рд╣ैрд╕िрдпрдд рд╕े рдЧिрд░рдЬों, рдорд╕्рдЬिрджों, рдоंрджिрд░ों рдоें рдЬाрддे рд╣ैं - рдХिंрддु рднीрддрд░ рдЬाрдХрд░ рд╡े рдЬिрд╕ рдзрд░्рдо рдХी рдЖрджिрдо рд╕्рдоृрддि рдХो рдЕрдкрдиी рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдоें рдЬाрдЧृрдд рдХрд░рддे рд╣ैं, рд╡рд╣ рджेрд╣рд░ी рдХे рдмाрд╣рд░ рдЖрддे рд╣ी рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рд╕рдордп рдХे рдЙрдЬाрд▓े (рдпा рдЕंрдзेрд░े) рдоें рдзूрдоिрд▓ рдкрдб़ рдЬाрддी рд╣ै।... рдПрдХ рдзрд░्рдоाрд╡рд▓ंрдмी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рджрдпрдиीрдпрддा рдЙрд╕рдХी рдХрдЯ्рдЯрд░рддा рдоें рдирд╣ीं, рд╡िрд╕्рдоृрддि рдоें рд╣ै; рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдзрд░्рдо рдХी рднाрд╖ा рддो рдкреЭрддा рд╣ै, рдХिंрддु рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рддीрдХों рдФрд░ рд╕ंрдХेрддों рдХे рдЕрд░्рде рдХो рднूрд▓ рдЧрдпा рд╣ै।”9 

рдРрд╕ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдоें рдЬрдм рджुрдиिрдпा рднрд░ рдХे рдзрд░्рдорддंрдд्рд░ों рдХे рдоूрд▓ рдоें рдПрдХ рд╣ी рд╕рдд्рдп рд░ूрдкाрдпिрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рддो рд╕рдорд╕्рдд рдзрд░्рдоाрд╡рд▓ंрдмी рд╕рдоुрджाрдп рдХ्рдпों рд╡ैрд╖рдо्рдп рдоें рдЬीрддे рд╣ैं? рдордиुрд╖्рдп рдХी рдк्рд░ाрд░्рдердиाрдУं рдФрд░ рдЖрдХांрдХ्рд╖ाрдУं рдоें рдЬो рдЕрдЦंрдбिрдд рдФрд░ рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рдЬीрд╡рди рдЬीрдиे рдХा рд╕्рд╡рдк्рди рд╣ै, рд╡рд╣ рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдФрд░ рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рдЬीрд╡рди рдоें рдЖрдХрд░ рдХ्рдпों рд╡िрдХृрдд рдФрд░ рдЦंрдбिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै? рдордиुрд╖्рдпрддा рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдРрд╕े рдк्рд░рд╢्рдиों рд╕े рдЬूрдЭрддे рд╣ुрдП рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдХा рд╕ाрдордиा рдРрд╕े рддंрдд्рд░ рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕े рд░ाрдЬрдиीрддि рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рдзрд░्рдо рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рдЗрд╕ рдЦेрд▓ рдХो рдпрджि рдиिрдХрдЯрддा рд╕े рджेрдЦें рддो рдЗрд╕рдоें рдоाрдд्рд░ рдХिрд╕ी рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рджрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрд╕ी рдзрд░्рдо-рд╡िрд╢ेрд╖ рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдЖрдХृрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рд╣ी рдХाрд░्рдп рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬाрддा рдмрд▓्рдХि рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рдФрд░ рдмрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХी рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд╣ोрддी рд╣ै। рддрдЯрд╕्рде рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ें рддो рдЖрдЦिрд░ рдпрд╣ рдХैрд╕ी рдоाрдирд╕िрдХрддा рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै рдХि рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд╕рдоूрд╣ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рдмाрдд рдХрд░рдиा рдЙрдЪिрдд рдФрд░ рдк्рд░рд╢ंрд╕рдиीрдп рд╣ै, рдХिंрддु рдЬрдм рдПрдХ рдмрдб़ा рд╕рдоुрджाрдп рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рдмाрдд рдХрд░рдиे рд▓рдЧे рддो рдЙрд╕े ‘рдХрдо्рдпुрдирд▓’ рдХी рд╢्рд░ेрдгी рдоें рдзрдХेрд▓ рджिрдпा рдЬाрдП। рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдпрд╣ाँ рдПрдХ рдРрд╕े рдоुрдж्рджे рдХो рдЫूрддे рд╣ैं рдЬिрд╕ рдкрд░ рдмाрдд рдХрд░рдиे рд╕े рдХрдИ рд▓ोрдЧ рдХрддрд░ाрддे рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдордиुрд╖्рдп рдХा рд╕рд╣рдЬ рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╣ै рдХि рдпрджि рдХिрд╕ी рдПрдХ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рдмाрдд рдХी рдЬाрдПрдЧी рддो рджूрд╕рд░ा рднी рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рдоांрдЧ рдХрд░ेрдЧा, рдпрджि рдХिрд╕ी рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рдоाрди्рдпрддा рджी рдЧрдИ рддो рджूрд╕рд░े рдХो рднी рди्рдпाрдпोрдЪिрдд рд╕рдо्рдоाрди рджेрдиा рд╣ोрдЧा, “рдЖрдЬ рдЬрдм рд╣рдо рдЕрдкрдиे рдХो рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХों рдХा рд╕рдорд░्рдердХ рдХрд╣рдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╡िрд╢ेрд╖ рджрд░्рдЬा рджेрдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं, рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХे рд░ूрдк рдоें рдоाрди्рдпрддा рджेрдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं, рддो рдЬो рдмрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд╡рд░्рдЧ рд╣ै рдЙрд╕े рднी рдоाрди्рдпрддा рджेрдиी рд╣ोрдЧी। рд╡рд╣ рдЕрд╕्рд╕ी рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХा рднी рдПрдХ рдк्рд░рднुрдд्рд╡ рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдиाрдЬाрдпрдЬ рд▓ाрдн рдЙрдаा рд╕рдХрддे рд╣ैं рд░ाрдЬрдиीрддिрдЬ्рдЮ।... рдЬрдм рд╣рдо рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХा рд╡िрднाрдЬрди рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं рдоाрдЗрдиॉрд░िрдЯी рдФрд░ рдоेрдЬॉрд░िрдЯी рдХे рдиाрдо рдкрд░, рддो рд╕рд╣рдЬ рдФрд░ рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЙрди рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╢рдХ्рддिрдпों рдХो рдк्рд░рднुрдд्рд╡ рдоिрд▓рдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै, рдЬो рдЕрдкрдиे рдХो рдмрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдпрдХों рдХा рд╕рдорд░्рдердХ рдоाрдирддी рд╣ैं। рдЖрдк рдЙрди्рд╣ें рджोрд╖ рдирд╣ीं рджे рд╕рдХрддे।”10 

рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдиे рдпрд╣ рджेрдЦा рдХि рдПрдХ рдмрдб़े рдЬрдирд╕рдоूрд╣ рдХो рд╕рдордп рдХे рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдоें рдЧрд▓рдд рдл्рд░ेрдо рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡े рд╣िंрджू рдзрд░्рдо рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЕрдиेрдХ рдкूрд░्рд╡ाрдЧ्рд░рд╣ों рдХो рддрд░्рдХрдкूрд░्рдг рдвंрдЧ рд╕े рджूрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдЙрди рдкрд░ рдХрдИ рдмाрд░ ‘рд╣िंрджूрд╡ाрджी’, ‘рдмाрдмाрд╡ाрджी’ рд╣ोрдиे рдХा рдЖрд░ोрдк рднी рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдХिрд╕ी рдкाрд░्рдЯी рд╕े рдЬुрдб़े рд╣ोрдиे рдХे рдЖрд░ोрдкों рдкрд░ рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рджो рдЯूрдХ рдЙрдд्рддрд░ рджेрддे рд╣ैं, “... рдЬ्рдЮाрди рдЬो рд╣рдоेрд╢ा рд╕े рдЕрдкрдиी рдкрд░ंрдкрд░ा, рдЕрдкрдиी рдЕрд╕्рдоिрддा рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдеा, рд╡рд╣ рдХोрдИ рдкाрд░्рдЯी рдХी рдмрдкौрддी рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡рд╣ рд╣рдоाрд░ी рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рдзрд░ोрд╣рд░ рд╣ै рдЬिрд╕рдкрд░ рд╣рд░ рдкाрд░्рдЯी рдХो рдЧрд░्рд╡ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдХ्рдпों рдирд╣ीं рд╣рд░ рдкाрд░्рдЯी рднाрд░рддीрдп рдкрд░ंрдкрд░ा, рднाрд░рддीрдп рдЕрд╕्рдоिрддा рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдзрд░ोрд╣рд░ рдХो рд▓ेрдХрд░ рднाрд░рддीрдп рдиाрдЧрд░िрдХों рдХा рдордд рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░рддी рд╣ै? рдпрд╣ рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рдкाрд░्рдЯी рдкрд░ рдХ्рдпों рдЫोрдб़ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै?”11

рд╣рдоाрд░े рд╕рдоाрдЬ рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕े рдРрд╕े рд▓ोрдЧ рд╣ैं рдЬो рдЕрдкрдиे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЬीрд╡рди рдоें рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдмрдирддे рд╣ैं рдХिंрддु рдиिрдЬी рдЬीрд╡рди рдоें рд╣рд░ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рдоें рдЬीрддे рд╣ैं। рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдоें рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдЧांрдзीрдЬी рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ैं, “рдпрд╣ рдЕрдЪाрдирдХ рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рд╢рдм्рдж рдХрднी рдЧांрдзीрдЬी рдиे рднी рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдеा। рдЧांрдзीрдЬी рдХा рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдеा рдХि рд╣рд░ рд╣िंрджू рд╣рд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рджेрд╢ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рддрднी рдпोрдЧ рджे рд╕рдХрддा рд╣ै рдЬрдмрдХि рд╡рд╣ рдЕрдЪ्рдЫा рд╣िंрджू рдЕрдЪ्рдЫा рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдмрдиे। рд╡рд╣ рдпрд╣ рдирд╣ीं рдХрд╣рддे рдХि рд╡рд╣ рдЕрдкрдиा рд╣िंрджुрдд्рд╡ рдЫोрдб़ рджे рдпा рдЗрд╕्рд▓ाрдоिрдпрдд рдЫोрдб़ рджे рдЬो рдХि рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдкрд░ोрдХ्рд╖ рд░ूрдк рд╕े рд╣рдорд╕े рдоांрдЧ рдХрд░рддी рд╣ै। рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рд╣рдорд╕े рд╡рд╣ рдоांрдЧ рдХрд░рддी рд╣ै рдЬो рд╣рдоाрд░े рдЪрд░िрдд्рд░ рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдЬाрддा рд╣ै।”12

рдЕंрдд рдоें рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдзрд░्рдо рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХा рд╕ंрдмंрдз рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдзрд░्рдо рдоाрдд्рд░ рдПрдХ рд╕ाрдзрди рд╣ै рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕्рд╡ाрд░्рдеों рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХा। рдзрд░्рдо рдХी рдзीрдоी рдЖँрдЪ рдХो рднрдб़рдХा рдХрд░ рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХी рд░ोрдЯिрдпाँ рд╕ेंрдХрдиे рдХा рдХाрдо рд░ाрдЬрдиीрддि рдХрд░рддी рд╣ै। рдзрд░्рдо рдЖрдЬ рдЕрдкрдиा рдоूрд▓ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЦोрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै рдФрд░ рдзрд░्рдо рдХी рдЕрдЬ्рдЮाрдирддा рд╕े рдЧ्рд░рд╕्рдд рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕рдоाрдЬ рдХो рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХी рдЖрдЧ рдоें рдЬрд▓ा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрдЬ्рдЮाрдирддा рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдПрдХ рдЙрдкाрдп рдпрд╣ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рд╕рднी рдзрд░्рдоों рдХी рдоूрд▓ рдмाрддों рдХे рдмाрд░े рдоें рдмрддाрдпा рдЬाрдП, рдЬिрд╕рд╕े рдзрд░्рдо рд╕ंрдмंрдзी рдн्рд░рдо рджूрд░ рд╣ोрдЧा рдФрд░ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕्рд╡ाрд░्рде рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕рдХा рд▓ाрдн рдЙрдаा рдкाрдиा рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा। рд╕ुрдзीрд╢ рдкрдЪौрд░ी рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рдХि “рдиिрд░्рдорд▓ рд╣рд░ рднाрд░рддीрдп рдХो рдЙрд╕рдХी рднाрд░рддीрдпрддा рд▓ौрдЯाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं। рд╕ेрдХ्рдпुрд▓рд░ рд╕ूрдЦे рдоें рдиिрд░्рдорд▓ рдЖрдд्рдо рдиिрд░्рд╡ाрд╕рди рдХो рдЦрдд्рдо рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं।”13

рдкрд╢्рдЪिрдо рд╕े рдЖрдпी рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдХी рдЖंрдзी рдоें рдЙрдб़рддी рднाрд░рддीрдпрддा рдХे рдоूрд▓ рдХो рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдмрдЪाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕ рдХुрдЪрдХ्рд░ рдХो рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рднрдпाрд╡рд╣ рд░ूрдк рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рджрд▓ों рдХी рдиिंрджा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡े ‘рдзрд░्рдо’ рдФрд░ ‘рд░िрд▓ीрдЬрди’ рдоें рдЕंрддрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдзрд░्рдо рдХी рдЬ्рдЮाрди-рдЬ्рдпोрддि рд╕े рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХे рдЕंрдзрдХाрд░ рдХो рд╕рджा рдХे рд▓िрдП рдоिрдЯाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рддाрдХि рдХिрд╕ी рднी рднाрд░рддीрдп рдХो рдЕрдкрдиे рдзрд░्рдо рдмोрдз рд╕े рдиिрд░्рд╡ाрд╕िрдд рдиा рд╣ोрдиा рдкрдб़े। рддрднी рд╣рд░ рдПрдХ рдзрд░्рдо рдХा рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕рдЪ्рдЪे рдЕрд░्рдеों рдоें рдмрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдпрдХ-рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд╕े рдКрдкрд░ рдЙрдардХрд░, рдПрдХ рднाрд░рддीрдп рдмрдирдХрд░ ‘рднाрд░рддीрдпрддा’ рдХा рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рдХрд░ рд╕рдХेрдЧा।

рд╕рди्рджрд░्рдн рд╕ूрдЪी

  1.   рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдврд▓рддे рд╡рд░्рд╖ों рдоें, рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा, рдкृрд╖्рда 188
  2.   рдорд╣ाрднाрд░рдд, рд╢ाрди्рддिрдкрд░्рд╡, рдЕрдз्рдпाрдп  9/11
  3.   рдордиुрд╕्рдоृрддि, рд╕ंрдкाрджрдХ- рд░ाрдЬрд╡ीрд░ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी
  4.   www.lexico.com/uk-english/definition/religion
  5.   рдоेрд░े рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░, рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा, рдкृрд╖्рда 118
  6.   рдоेрд░े рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░, рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा, рдкृрд╖्рда 117-118
  7.   рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдврд▓рддे рд╡рд░्рд╖ों рдоें, рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा, рдкृрд╖्рда 119
  8.   рдзрд░्рдо, рдзрд░्рдо-рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा (рд▓ेрдЦ)
  9.   рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдврд▓рддे рд╡рд░्рд╖ों рдоें, рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा, рдкृрд╖्рда 241
  10.   рдХрд▓ा рдХा рдЬोрдЦिрдо, рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा, рдкृрд╖्рда 119
  11.   рдзрд░्рдо, рдзрд░्рдо-рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा (рд▓ेрдЦ)
  12.   рдоेрд░े рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░, рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा, рдкृрд╖्рда118
  13.   рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░-рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢рд╡ाрдж, рд╕ुрдзीрд╢ рдкрдЪौрд░ी, рдкृрд╖्рда 23

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।