рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддрд╡ंрд╢िрдпों рдХो рдЕрдиुрдмंрдзिрдд рджाрд╕рдд्рд╡ рд╕े рдоुрдХ्рддि рджिрд▓ाрдИ

рдорд╣ाрдордиा рдкं. рдорджрдирдоोрд╣рди рдоाрд▓рд╡ीрдп: рд╢рд░्рддрдмंрджी рдЧुрд▓ाрдоी рд╕े рдоुрдХ्рддि

25 рджिрд╕ंрдмрд░, 2016 рдХो рд╡िрд░ाрдЯ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдорд╣ाрдордиा рдкं. рдорджрдирдоोрд╣рди рдоाрд▓рд╡ीрдп рдХी 155рд╡ीं рдЬрдпंрддी рдФрд░ рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеाрдкिрдд рдПрд╢िрдпा рдХे рд╕рдмрд╕े рдмреЬे рдПрд╡ं рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рддीрд╕рд░े рд╕рдмрд╕े рдмреЬे рдЖрд╡ाрд╕ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдХाрд╢ी рд╣िंрджू рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХा рд╢рддाрдм्рджी рд╡рд░्рд╖ рд╣рд░्рд╖ोрд▓्рд▓ाрд╕ рд╕े рдордиाрдпा рдЧрдпा। рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдг рдк्рд░рддिрднा рдХे рдзрдиी рдПрд╡ं рдмрд╣ुрдЖрдпाрдоी рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд░рдд्рди рдоाрд▓рд╡ीрдпрдЬी рдХा рдкूрд░ा рдЬीрд╡рди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдПрд╡ं рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдХे рд▓िрдП рд╕рдорд░्рдкिрдд рд░рд╣ा। рдоाрд▓рд╡ीрдпрдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рдирдХाрд▓ рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╣िрдд рдХे рдЕрдиेрдХ рдХाрд░्рдп рдХिрдпे рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЙрдирдХा рдиाрдо рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдиाрдпрдХों рдХी рдк्рд░рдердо рдкंрдХ्рддि рдоें рд▓िрдЦा рдЧрдпा рдкрд░ рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рд╕े рднी рд╕ंрдмंрдзिрдд рдПрдХ рдРрд╕ा рдХाрд░्рдп рдХिрдпा рдЬो рднाрд░рдд рдХी рдЖрдЬाрджी рдХे рд▓िрдП рдХिрдпे рдЬा рд░рд╣े рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╕े рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХрдорддрд░ рдирд╣ीं рдеा рдФрд░ рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рднी рдЙрдирдХा рдиाрдо рд▓ाрдЦों рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддрд╡ंрд╢िрдпों рдХो рдШृрдгिрдд рдХुрд▓ी-рдк्рд░рдеा рд╕े рдоुрдХ्рддि рджिрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рд╕рджा рдХे рд▓िрдП рд╕ुрдирд╣рд░े рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдоें рдЕंрдХिрдд рд╣ो рдЧрдпा।

рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рдиे рдПрд╡ं рдЙрдирд╕े рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХो рдкрд░िрдЪिрдд рдХा рдХाрд░्рдп рдХрдИ рднाрд░рддीрдп, рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдп рдПрд╡ं рд╡िрджेрд╢ी рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдиे рдХिрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдердо рдк्рд░рдпाрд╕ рдЖрд░्рдп рд╕рдоाрдЬिрдпों рдХा рдеा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी, рднрд╡ाрдиीрджрдпाрд▓ рд╕рди्рди्рдпाрд╕ी, рд╕ी. рдПрдл. рдРंрдб्рд░ूрдЬ, рд╣ेрдирд░ी рдкोрд▓рдХ рдПрд╡ं рдЧोрдкाрд▓рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े рд╕рджृрд╢ рд▓ोрдЧों рдХा рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рдпोрдЧрджाрди рдеा। рдЧोрдкाрд▓рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े рдиे 1910 рдФрд░ 1912 рдИ. рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХो рдкूрд░्рдгрддः рдмंрдж рдХрд░рд╡ाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдеा, рдкрд░ рд╡े рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣े рдеे। рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдоें рдкूрд░्рдг рд╕рдлрд▓рддा рдкं. рдордорджрдирдоोрд╣рди рдоाрд▓рд╡ीрдп (25 рджिрд╕ंрдмрд░, 1861-12 рдирд╡ंрдмрд░, 1946 рдИ.) рдХो рдоिрд▓ी рдЬрдм рдЙрди्рд╣ोंрдиे 101 рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ 20 рдоाрд░्рдЪ, 1916 рдИ. рдХो рдХेंрдж्рд░िрдп рдЕрд╕ेंрдмрд▓ी рдоें рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮाрдмрдж्рдз рдХुрд▓ी-рдк्рд░рдеा рдмंрдж рдХрд░рдиे рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрд╣рди рдХिрдпा рдеा рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдк्рд░рдмрд▓ рдк्рд░рдоाрдг рджिрдпा рдеा, рдЙрд╕ी рдХा рдкрд░िрдгाрдо рдеा рдХि рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे 1917 рдИ. рдоें рдЗрд╕ рдШृрдгिрдд рдк्рд░рдеा рдХो рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкूрд░्рдгрддः рдмंрдж рдХрд░ рджिрдпा рдФрд░ рдЗрд╕ рдпुрдЧांрддрдХाрд░ी рдШрдЯрдиा рдХे 100 рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░े рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं।

рдбॉ. рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рджूрдмे
рдЕрдм рдк्рд░рд╢्рди рдЙрдарддा рд╣ै рдХि рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рдЧुрд▓ाрдоी рдХ्рдпा рдеी? рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ीрдзे-рд╕ाрдзे рднाрд░рддीрдпों рдХो рд▓े рдЬाрдХрд░ рд╡िрджेрд╢ी рдоंрдбिрдпों рдоें рдЧुрд▓ाрдоों рдХी рддрд░рд╣ рдмेंрдЪा рдЬाрдиा рдФрд░ рд╡рд╣ां рдЙрдирдкрд░ рдкрд╢ुрд╡рдд् рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдХिрдпे рдЬाрдиे рдХी рдк्рд░рдеा рдм्рд░िрдЯिрд╢ рднाрд░рдд рдоें ‘рд╢рд░्рддрдмंрджी рдЧुрд▓ाрдоी’ рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиी рдЧрдпी। рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рдп рдиाрдо ‘рдЧिрд░рдоिрдЯिрдпा рдк्рд░рдеा’ ‘рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮाрдмрдж्рдз рдХुрд▓ी рдк्рд░рдеा’ ‘рд╢рд░्рддрдмंрджी рдХुрд▓ी рдк्рд░рдеा’ рдЗрдд्рдпाрджि рдеे। рд╕ंрд╕ाрд░ рд╕े рдЬрдм рдЧुрд▓ाрдоी рдХी рдк्рд░рдеा рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпी рддो рднाрд░рдд рдХी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЕрдл्рд░ीрдХा рдПрд╡ं рдЕрдоेрд░िрдХा рдЗрдд्рдпाрджि рдорд╣ाрдж्рд╡ीрдкों рдоें рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡рдЬाрддिрдпों рдХो рд╣ो рд░рд╣े рдиुрдХрд╕ाрди рдХो рд░ोрдХрдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рдд рд╕े 1834 рдИ. рд╕े рд╢рд░्рддрдмंрдж рдЧुрд▓ाрдо рднेрдЬрдиे рдЖрд░ंрдн рдХिрдпे рдЬрд╣ाँ рдЙрди्рд╣ें рд▓рдЧрднрдЧ 20 рдкौंрдб рдоें рдкाँрдЪ рд╡рд░्рд╖ рдХे рд▓िрдП рдмेрдЪ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा рдФрд░ рдЗрди рднाрд░рддीрдпों рдХो рдпूрд░ोрдкिрдпрди рдоाрд▓िрдХों рдХे рдЦेрддों, рдмाрдЧाрдиों рдЕрдерд╡ा рдЦाрдиों рдоें рдирдЧрдг्рдп рдордЬрджूрд░ी рдкрд░ рдХाрдо рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рдеा рдФрд░ рдЙрдирдкрд░ рдЬाрдирд╡рд░ों рдЬैрд╕ा рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा рдФрд░ рд╡рд╣ां рдЙрдирдХी рд╕ुрдз рд▓ेрдиे рд╡ाрд▓ा рдХोрдИ рдирд╣ीं рдеा।

рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХोрдИ рдирдпा рдирд╣ीं рд╣ै рдФрд░ рднाрд░рддрд╡ाрд╕ी рдк्рд░ाрдЪीрдирдХाрд▓ рд╕े рд╣ी рджूрд╕рд░े рджेрд╢ों рдХो рдЬाрддे рд░рд╣े рд╣ैं। рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдЦिрд▓ рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рднाрд░рддीрдп рдЧौрд░рд╡ рдмреЭा рдеा рдкрд░ंрддु, рдЖрдзुрдиिрдХ рдХाрд▓ рдоें рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХा рдЬो рдк्рд░рд╡ाрд╕ рд╣ुрдЖ рд╡рд╣ рднाрд░рддрднूрдоि рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдХीрд░्рддि рдФрд░ рдХрд▓ंрдХ рд╕ाрдмिрдд рд╣ुрдЖ। рдЬрдм рд╕ंрд╕ाрд░ рд╕े рдЧुрд▓ाрдоी рдХी рдк्рд░рдеा рдЙрда рдЧрдИ рддो рднाрд░рдд рдоें рдоिрдпाрджी рдЧुрд▓ाрдоी рдХा рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ। рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рдХाрд▓ рдоें рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХे рдХाрд░рдг рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдеे рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдХो рддрдеाрдХрдеिрдд рд╕рдн्рдп рдХрд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЬाрддि рдиे рднाрд░рдд рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрде рд╡рд╣ рдХाрд░्рдп рдХिрдпा рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЖрдЬ рднी рднाрд░рддीрдпों рдХो рдХрднी-рдХрднी рдЕрдкрдоाрди рдПрд╡ं рдирд╕्рд▓ीрдп рднेрджрднाрд╡ рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рд▓ोрдЧ рддो рдХрд╣ा рдХрд░рддे рдеे рдХि “India is a mine of coolies and labourers” рдЕрд░्рдеाрдд् ‘рднाрд░рдд рдордЬрджूрд░ों рдФрд░ рдХुрд▓िрдпों рдХी рдЦाрди рд╣ै।’

рднाрд░рдд рдХे рд▓ोрдЧों рдХी рдЖँрдЦों рдкрд░ рдкрд░ाрдзीрдирддा рдХी рдкрдЯ्рдЯी рдмंрдз рдЧрдИ рдеी। рдЙрдирдХा рдЖрдд्рдорд╕рдо्рдоाрди рдЗрддрдиा рднी рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдпा рдеा рдХि рд╡े рдЕрдкрдиे рдХो рд╡िрджेрд╢िрдпों рдХा рдЧुрд▓ाрдо рдоाрдирдиे рдоें рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЕрдкрдоाрди рд╕рдордЭрддे। рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рднी рд╕ंрдкूрд░्рдг 19рд╡ीं рдФрд░ 20рд╡ीं рд╕рджी рдХे реЭाрдИ рджрд╢рдХों рддрдХ рдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдкрд░ рдХोрдИ рдз्рдпाрди рдирд╣ीं рджिрдпा рдеा। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рдПрдХ рдЕрдкीрд▓ рдкрд░ рд▓ाрдЦों рд░ुрдкрдпे рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпों рдиे ‘рддिрд▓рдХ рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдлंрдб’ рдоें рджिрдпे рдеे рдФрд░ рдЕрди्рдп рдорджों рдоें рднी рдорджрдж рд╕े рдХрднीं рдоुँрд╣ рдирд╣ी рдоोреЬा рдеा, рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдкрд░ рдХोрдИ рдз्рдпाрди рдирд╣ीं рджिрдпा, рдЙрд▓्рдЯे рдЕрдиेंрдХ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕рд╡ाрд▓े рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпों рдХे рдк्рд░рд╢्рди рдХो рдПрдХ рдЕрдоोрдШ рдЙрдд्рддрд░ рд╕े рд╣рд▓ рдХрд░ рджेрддे рдеे рдХि “рдЬिрд╕рдХा рдШрд░ рдоें рдоाрди рдирд╣ीं рдЙрд╕े рдмाрд╣рд░ рдХौрди рдкूрдЫेрдЧा। рдЬрдм рддрдХ рд╣рдоें рдпрд╣ां рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा рддрдм рддрдХ рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпो рдХे рд▓िрдП рдЖंрджोрд▓рди рдХрд░рдиा рд╡्рдпрд░्рде рд╣ै।”

рдЗрд╕ी рдШृрдгिрдд рдк्рд░рдеा рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдЖंрджोрд▓рди рдЧोрдкाрд▓рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े рдиे рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा рдеा рдкрд░ рдЙрд╕े рдкूрд░्рдгрддा рддрдХ рдкрд╣ुॅрдЪाрдпा рдкं. рдорджрдирдоोрд╣рди рдоाрд▓рд╡ीрдп рдиे, рдЬрдм рдЙрди्рд╣ोंрдиे 20 рдоाрд░्рдЪ, 1916 рдИ. рдХो рдХेंрдж्рд░िрдп рдЕрд╕ेंрдмрд▓ी рдоें рдЗрд╕ рдШृрдгिрдд рдк्рд░рдеा рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдХिрдпा рдеा। рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдоें, рдЬिрд╕рдХा рд╕ाрд░ांрд╢ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ै, рдоाрд▓рд╡ीрдпрдЬी рдиे рдХрд╣ा рдеा, "рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдорд╣ोрджрдп! рдоैं рдпрд╣ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ рдХि- рдпрд╣ рдХौंрд╕िрд▓, рд╕рдкрд░िрд╖рдж् рдЧрд╡рд░्рдирд░-рдЬрдирд░рд▓ рд╕े рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХрд░рддी рд╣ै рдХि рдХुрд▓ी рдк्рд░рдеा рдХा рдЕंрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╢ीрдШ्рд░ाрддिрд╢ीрдШ्рд░ рдЙрдкाрдп рдХाрдо рдоें рд▓ाрдиे рдЪाрд╣िрдП।”

рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдоें рдЖрдЧे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि:
“рдЖрдЬ рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 80 рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮाрдмрдж्рдз рдХुрд▓ी-рдк्рд░рдеा рдХा рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ рдеा। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ों рдоें рдкाрд░्рд▓िрдпाрдоेंрдЯ рдж्рд╡ाрд░ा рджाрд╕рдд्рд╡-рдк्рд░рдеा рдХा рдЕंрдд рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рд╣ी рдпрд╣ рдЙрдкाрдп рдХाрдо рдоें рд▓ाрдпा рдЧрдпा рдеा। рдпрд╣ рдмाрдд рд╕рди् 1834 рдИ. рдХी рд╣ै। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ों рдХे рдЧोрд░े рднूрдоिрдкрддिрдпों рдиे рджाрд╕рдд्рд╡-рдк्рд░рдеा рдХे рдирд╖्рдЯ рд╣ोрдиे рд╕े рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХो рдЪैрдкрдЯ рд╣ोрддे рджेрдЦ, рднाрд░рдд рд╕े рдордЬрджूрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдЙрдкाрдп рд╕ोрдЪा। рджाрд╕рдд्рд╡-рдк्рд░рдеा рдХे рдирд╖्рдЯ рд╣ोрдиे рд╕े рд╡े рдЙрд╕ рд╣ाрдиि рдХो рд╕рд╣рди рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे рдеे, рдФрд░ рдЙрдирдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдРрд╕े рдордЬрджूрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдеा рдЬो рдЙрдирдХी рдЗрдЪ्рдЫाрдиुрд╕ाрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░ рд╕рдХें।”

“рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХे рдкрд░िрдгाрдо-рд╕्рд╡рд░ूрдк рдмрд╣ुрдд рд╕ी рднрдпंрдХрд░ рдмुрд░ाрдЗрдпाँ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЧрдИं рддрдеा рдХुрд▓ी-рдк्рд░рдеा рдХी рдЬाँрдЪ рдХे рд▓िрдП рдоाрд░ीрд╢рд╕, рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЧрдпाрдиा рддрдеा рдиेрдЯाрд▓ рдоें рдХрдоीрд╢рди рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпे рдЧрдпे। рдЙрд╕ी рд╕рдордп рднाрд░рдд рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХुрд▓ी рднрд░्рддी рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪे рднрдЧाрдиे рдХी рддрдеा рдЕрди्рдп рднрдпंрдХрд░ рдХुрд░ीрддिрдпाँ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЧрдпीं। рдЗрд╕ рджोрд╖ рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рддीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдкिрдХाрдУं рдоें рдк्рд░рд╡ाрд╕िрдд рд╣ोрдиे рдХे рдиिрдпрдоों рдоें рд╕рди् 1882 рдИ. рдоें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рдФрд░ 1883 рдИ. рдоें рдЗрд╕ рд╕ंрдмंрдз рдоें рдПрдХ рд╡िрдзाрди рднी рдмрди рдЧрдпा рдЬिрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпों рдХो рд╕ाрд╡рдзрдиी рд╕े рддुрд░ंрдд рд░рдЬिрд╕्рдЯрд░ рдоें рджрд░्рдЬ рдХрд░ рд▓ेрдиा рдеा, рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдирдХा рдЬрд▓्рджी рд╕े рдкрддा рд▓рдЧ рд╕рдХे рддрдеा рджेрд╢ рдХे рдЙрдд्рддрд░ी рднाрдЧ рдХे рдХुрд▓ी рднрд░्рддी рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдХोрдаिрдпों рдХा рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯों рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╣ो рд╕рдХे। рдХिंрддु рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे 1883 рдИ. рдХे рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рддрдеा рдЗрд▓्рдмрд░्рдЯ рдПрд╡ं  рд╕рд░ рдПрдбрд╡рд░्рдб рд╡рд░्рдХ рдХी рдмाрддों рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ो рдЧрдпा рдХि 1883 рдИ. рдХे рд╡िрдзाрди рд╕े рдХुрд▓ी рднрд░्рддी рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдФрд░  рднी рдЕрдзिрдХ рд╕ुрд▓рдн рд╣ो рдЧрдпा।”

“рд╕рди् 1890 рдИ. рддрдХ рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рдЬा рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпों рдХी рджрд╢ा рд╕े рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдЕрдкрд░िрдЪिрдд рд░рд╣ी, рдЬрдм рддрдХ рдХि рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХे рджोрд╖ों рдХी рдкोрд▓ рди рдЦोрд▓рдиी рдЖрд░ंрдн рдХी। рдХिंрддु рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рддрдеा рднाрд░рддीрдпों рдиे рдЙрд╕рдХी рдорд╣рдд्рддा рдЙрд╕ी рд╕рдордп рдЕрдиुрднрд╡ рдХी рдЬрдмрдХि рдЯ्рд░ांрд╕рд╡ाрд▓ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рднाрд░рдд рд╡िрд░ोрдзी рдиीрддि рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХिрдпा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╕े рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпों рдХी рджрд╢ा рдЧрд╣рди рдЕрдз्рдпрдпрди рдХा рд╡िрд╖рдп рдмрди рдЧрдИ рд╣ै, рдФрд░ рдпрд╣ рдХрд╣рдиे рдоें рдХोрдИ рдЕрдд्рдпुрдХ्рддि рди рд╣ोрдЧी рдХि рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╕े рд╣ी рдЗрд╕ рд╕рдорд╕्рдпा рдиे рдЬрдирддा рдХो рдЗрддрдиा рд╡िрдЪрд▓िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдеा, рддрдеा рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпों рдХे рдЗрд╕ рдЕрд╕рд╣рдиीрдп рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд▓ोрдХрдордд рдЗрддрдиा рдХ्рд╖ुрдм्рдз рд╣ो рдЙрдаा рд╣ै, рдЬिрддрдиा рдЗрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╡рд╣ рдХрднी рди рд╣ुрдЖ рдеा।”

“1910  рдИ. рдоें рдЧोрдкाрд▓рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े рдиे рдХौंрд╕िрд▓ рдоें рдиेрдЯाрд▓ рдХे рд▓िрдП рдХुрд▓ी рднрд░्рддी рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдеा рдХा рдЕंрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдХिрдпा рдеा рдФрд░ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЙрдирдХी рдмाрдд рдоाрдирдХрд░ рдиेрдЯाрд▓ рдХे рд▓िрдП рдХुрд▓ी рднेंрдЬрдиे рдХी рдк्рд░рдеा рдХो рдмंрдж рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рджो рд╡рд░्рд╖ рдкрд╢्рдЪाрдд् рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджूрд╕рд░ा рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдХिрдпा рдеा, рдЬिрд╕рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХो рдкूрд░्рдгрддः рдмंрдж рдХрд░рдиे рдХी рд╕рдо्рдорддि рджी рдеी рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХे рджोрд╖ों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХो ‘рд░ाрдХ्рд╖рд╕ी, рдЕрди्рдпाрдпрдкूрд░्рдг, рдЫрд▓ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЖрд╢्рд░िрдд рддрдеा рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░’ рдХрд╣рдХрд░ рдкुрдХाрд░ा рдеा рдУрд░ рд╕ाрде рдоें рдпрд╣ рднी рдХрд╣ा рдеा рдХि “рдпрд╣ рдк्рд░рдеा рди्рдпाрдп рддрдеा рдоाрдирд╡рддा рдХे рд╕िрдж्рдзांрддों рдХे рдПрдХрджрдо рд╡िрдкрд░ीрдд рд╣ै, рддрдеा рдЬो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдЗрд╕े рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै, рдЙрд╕рдХी рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдКрдкрд░ рдЕрдоिрдЯ рдХрд▓ंрдХ рд╣ै।” рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХो рдмंрдж рдХрд░рдиा рдЙрдЪिрдд рди рд╕рдордЭा рдФрд░ рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ों рдХी рджрд╢ा рдЬाрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдХрдоेрдЯी рдиिрдпुрдХ्рдд рдХी рдЬिрд╕рдоें рдоेрдХрдиीрд▓ рдФрд░ рдЪिрдордордирд▓ाрд▓ рд╕рджрд╕्рдп рдеे, рдЬिрд╕рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдк्рд░рддि рдЬрдирддा рдиे рдШोрд░ рдиिрд░ाрд╢ा рдПрд╡ं рдЕрд╕ंрддोрд╖ рдк्рд░рдХрдЯ рдХिрдпा рдеा।”

“рд╢рд░्рддрдмंрджी-рдХुрд▓ी рдк्рд░рдеा рдХ्рдпा рд╣ै? рдпрд╣ рд╡рд╣ी рдк्рд░рдеा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ाрдзाрд░рдг, рдЕрд╢िрдХ्рд╖िрдд, рдЕрдирднिрдЬ्рдЮ рддрдеा рдиिрд░्рдзрди рдЧ्рд░ाрдорд╡ाрд╕ी рдЕрдкрдиे рдШрд░-рдмाрд░, рд╕рдЧे рд╕ंрдмंрдзिрдпों рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдХे рдЙрди рджूрд░ рд╕्рдеाрдиों рдоें рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рдмाрдз्рдп рдХिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं, рдЬрд╣ां рдХी рджрд╢ा рд╕े рд╡े рдПрдХрджрдо рдЕрдкрд░िрдЪिрдд рд╣ैं। рд╡рд╣ां рдЬाрдХрд░ рдЙрди्рд╣ें 5 рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдРрд╕ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै, рдЬрд╣ां рд╡े рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡ाрдоिрдпों рдХी рджрдпा рдХे рдоोрд╣рддाрдЬ рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ें рдЙрди рд╕्рд╡ाрдоिрдпों рдХी рдЕрдзीрдирддा рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै, рдЬो рдЙрдирдХी рднाрд╖ा, рд░ीрддि-рдиीрддि рддрдеा рдЖрдЪाрд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╕े рдПрдХрджрдо рдЕрдкрд░िрдЪिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬрд╣ां рд╢рд░्рддों рдХे рдкाрд▓рди рди рдХрд░рдиे рдкрд░ рдХрдаोрд░ рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рджрдг्рдб рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।”

“рдпрд╣ рдк्рд░рдеा рдПрдХрджрдо рдЕрди्рдпाрдпрдкूрд░्рдг рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХो рди рддो рдХाрдиूрди рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдФрд░ рди рд╣ी рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрдзाрдиों рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╣ी рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮाрдмрдж्рдз рд╕рдордЭौрддा рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं। 1883 рдИ. рдХे рдмिрд▓ рдкрд░ рдЬрдм рдХौंрд╕िрд▓ рдоें рд╡ाрдж-рд╡िрд╡ाрдж рд╣ो рд░рд╣ा рдеा рддрднीं рдХृрд╖्рдЯोрджाрд╕рдкाрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рд░рдЦा рдЧрдпा рдеा рдХि ‘рдЬिрд╕ рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рд╕े рдЬिрди рд╢рд░्рддों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮाрдкрдд्рд░ рд▓िрдЦाрдпा рдЬाрдп, рд╡े рд╢рд░्рддें рдЙрд╕े рд╕рдордЭा рджेрдиी рдЪाрд╣िрдП рддрдеा рдЙрд╕рдХी рджूрд╕рд░ी рд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рддि рдЙрдирдХो рднी рдоिрд▓рдиी рдЪाрд╣िрдП’। рдпрд╣ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рд▓ाрд░्рдб рд░िрдкрди рдХे рд╡िрд╢ेрд╖ рдордд рджेрдиे рдкрд░ рд╕्рд╡ीрдХृрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा рдФрд░ рд╡िрдзाрди рдоें рдпрд╣ рдзाрд░ा рд░рдЦी рдЧрдпी рдеी рдХि ‘рдХुрд▓ी рднрд░्рддी рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХो рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╡े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдХो рдЙрд╕ рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮा-рдкрдд्рд░ рдХी рдПрдХ-рдПрдХ рдк्рд░рддि рджें рддрдеा рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ рдФрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рдкुрд▓िрд╕ рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдХो рдЙрд╕рдХी рдЕрд╕рд▓ी рдирдХрд▓ рдЙрдирдХी рдЖрдЬ्рдЮा рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЙрдирдХे рд╕ंрдоुрдЦ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдХрд░ें’ рдкрд░ рдЗрд╕ рд╡िрдзाрди рдХा рдкाрд▓рди рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЧрдпा।”

“рдХुрд▓ी рднрд░्рддी рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддि рдРрд╕े рд░рдЦे рдЬाрддे рд╣ैं рдЬो рдмрд╣ुрдд рд╣ी рджुрд╖्рдЯ рд╣ों рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╡ेрддрди рднी рдЖрджрдоी рднрд░्рддी рдХрд░рдиे рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡े рд╡िрд╡ाрд╣िрдд рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рдмрд╣рдХाрдиे рддрдеा рд╣рд░ рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдлँрд╕ाрдиे рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХрд░рддे рд╣ैं। рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рдиों рдХी рднीреЬрднाреЬ, рддीрд░्рдерд╕्рдеाрдиों рдоें рдЕрдкрдиे рд╕ंрдмंрдзिрдпों рд╕े рдмिрдЫреЬрдиे рдЕрдерд╡ा рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рдХो рдЬाрддे рд╣ुрдП рд╕्рдд्рд░ी-рдкुрд░ुрд╖ рдЗрди рднрд░्рддी рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХे рдЪंрдЧुрд▓ рдоें рдлँрд╕рддे рд╣ैं।”

“рдЗрд╕ рдХुрд▓ी рдк्рд░рдеा рдХी рд╕рдмрд╕े рдмुрд░ी рдмाрдд рддो рдЗрд╕рдХा рдиैрддिрдХ рдЕрдзःрдкрддрди рд╣ै। рдХाрдиूрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХुрд▓ी рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдордиुрд╖्рдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХा 40% рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП, рдФрд░ рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рдкुрд░ुрд╖ों рдХी рд╕ंрдмंрдзी рднी рди рд╣ों рддो рднी рдХोрдИ рдмाрдд рдирд╣ीं рд╣ै। рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рди्рдпूрдирддा рдПрд╡ं рдЪाрд░िрдд्рд░िрдХ рджुрд░्рдмрд▓рддा рдХे рдХाрд░рдг рдиैрддिрдХрддा рдХा рдШोрд░ рдкрддрди рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░рдеा рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рддрдеा рдордиुрд╖्рдпрд╣рдд्рдпा рдХे рд▓िрдП рднी рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рд╣ै। 1908 рд╕े 1912 рдИ. рддрдХ рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпाрдУं рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХुрд▓िрдпों рдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рджрд╕ рд▓ाрдЦ рдкрд░ 926 рдеी।”

“рдпрд╣ рдк्рд░рдеा рдзोрдЦे рд╕े рдФрд░ рдмрд▓ рд╕े рдЪрд▓ाрдпी рдЬाрддी рд╣ै। рдХुрд▓िрдпों рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдк्рд░рдеा рдПрдХ рд╢ाрдк рд╣ै। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдЬрдирддा рдХी рдоाрди-рдорд░्рдпाрджा рддрдеा рдордЬрджूрд░ी рдХो рднी рдЗрд╕рд╕े рдЧрд╣рд░ा рдзрдХ्рдХा рд▓рдЧрддा рд╣ै, рдФрд░ рднाрд░рдд рдХा рдиाрдо рдмрджрдиाрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдкूॅрдЬीрдкрддिрдпों рдХे рд▓िрдП рддो рдпрд╣ рдк्рд░рдеा рд▓ाрднрджाрдпрдХ рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡ाрд░्рде рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рдордЬрджूрд░ рдХो рдЕрдкрдиी рдХрдардкुрддрд▓ी рдмрдиाрдП рд░рдЦ рд╕рдХрддा рд╣ै। ... рд╢्рд░ीрдорди्! рдРрд╕ी рдк्рд░рдеा рд╕ुрдзाрд░ी рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддी। рдЙрд╕рдХा рддो рдЕंрдд рд╣ी рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। ... рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рджाрд╕рддा рдХा рдЕंрдд рдХрд░ рджिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рджो рд╕ौ рдкрдЪाрд╕ рд▓ाрдЦ рдкौрдг्рдб рдЙрд╕рдиे рд╣рд░्рдЬाрдиा рджिрдпा। рднाрд░рдд-рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЕрдкрдиी рдЕрдлीрдо рдХी рдЖрдп рдХो рдЗрд╕рд▓िрдП рдЫोреЬ рджिрдпा рдеा рдХि рдЪीрдиी рд▓ोрдЧों рдХा рдЙрд╕рд╕े рдиैрддिрдХ рдЕрдзःрдкрддрди рд╣ुрдЖ рдеा। рдЙрд╕ी рднाрд░рдд-рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рд╣рдо рдЗрд╕ рдиीрдЪ рддрдеा рдиीрддि-рд╡िрд░ुрдж्рдз рдХुрд▓ी-рдк्рд░рдеा рдХे рдЙрди्рдоूрд▓рди рдХी рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं, рдФрд░ рд╣рдоें рдЖрд╢ा рд╣ै рдХि рд╣рдоाрд░ी рдк्рд░ाрд░्рдердиा рд╡्рдпрд░्рде рди рдЬाрдпेрдЧी। рдоेрд░ा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै рдХि рд╢्рд░ीрдоाрди् рдХी рд╕рд░рдХाрд░ рд╣рдоाрд░ी рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХो рдоिрдЯाрдиे рдХा рдЬрд▓्рджी рд╕े рдЬрд▓्рджी рдЙрдкाрдп рдХрд░ेрдЧी।”

     рдоाрд▓рд╡ीрдпрдЬी рдХे рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдХा рд╣ी рдкрд░िрдгाрдо рдеा рдХि рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे 1917 рдИ. рдоें рднाрд░рдд рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХो рдкूрд░्рдгрддः рдмंрдж рдХрд░ рджिрдпा। рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХे рдмाрдж рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рдХी рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдиे рдоाрд▓рд╡ीрдпрдЬी рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдХी рдкूрд░े рдордиोрдпोрдЧ рд╕े рд╕рд░ाрд╣рдиा рдХी рдеी। рдпрд╣ рдШрдЯрдиा рдЗрддрдиी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдеी рдХि рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХे рдХрдИ рд╡рд░्рд╖ рдмाрдж рднी рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпों рдоें рд╕рдмрд╕े рдЪрд░्рдЪिрдд рд░рд╣े рднрд╡ाрдиीрджрдпाрд▓ рд╕ंрдпाрд╕ी рдиे рдЬрдЧрд░ाрдиी рдк्рд░ेрд╕, рдЬेрдХोрдм्рд╕, рдиेрдЯाрд▓, рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд ‘рд╣िंрджी’ рдкрдд्рд░िрдХा рдХे рджिрд╡ाрд▓ी рдЕंрдХ рд╕ंрд╡рдд्  1980 (8 рдирд╡ंрдмрд░, 1923 рдИ.) рдоें рдоाрд▓рд╡ीрдпрдЬी рдХा рдЪिрдд्рд░ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा рдеा рдФрд░ рдЙрдирдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦा рдеा рдХि “рдкूрдЬ्рдп рдоाрд▓рд╡ीрдпрдЬी рднाрд░рддрдХे рдЙрди рдирд░рд░рдд्рдиों рдоें рдПрдХ рд╣ैं рдЬिрдирдкрд░ рдмूреЭी рднाрд░рдд рдоाрддा рдЕрднिрдоाрди рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЖрдкрдиें рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрдЗрдпों рдХी рднी рдмреЬी рд╕ेрд╡ा рдХी। рдХुрд▓ी-рдк्рд░рдеा рдХे рдЙрдЪ्рдЫेрдж рдХे рд▓िрдпे рдЖрдкрдиे рдЬो рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХिрдпा рдеा рдЙрд╕े рд╣рдо рдХрднी рдирд╣ीं рднूрд▓ рд╕рдХрддे। рдХाрд╢ीрдХे рд╣िंрджू рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпрдХे рд╕ंрд╕्рдеाрдкрдХ рдЖрдк рд╣ी рд╣ैं рдФрд░ рд╣िंрджू рдорд╣ाрд╕рднाрдХे рдк्рд░рдзाрди рднी। рдХрдИ рдмाрд░ рдЖрдк рдЗंрдбिрдпрди рдиेрд╢рдирд▓ рдХोंрдЧ्рд░ेрд╕рдХे рдк्рд░ेрд╕िрдбेрди्рдЯ рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं। рдоाрд░्рд╢рд▓ рд▓ॉ рдХे рдЬрдоाрдиेрдоें рдЖрдкрдиे рдкंрдЬाрдмрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рдмреЬी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХी рдеी। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзीрдЬी рдЖрдкрдХो рдЬेрд╖्рда-рдн्рд░ाрддा рдХे рддुрд▓्рдп рдкूрдЬ्рдп рдоाрдирддे рд╣ैं।”

    рдпрдж्рдпрдкि 20рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдкूрд░्рд╡ाрд░्рдж्рдз рддрдХ рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпों рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдЧंрднीрд░ рдмрдиी рд░рд╣ी рдлिрд░ рднी рдоाрд▓рд╡ीрдпрдЬी рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рд╕े 1917 рдИ. рдоें рдпрд╣ рдиिंрджрдиीрдп рдк्рд░рдеा рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджी рдЧрдпी рдФрд░ рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпों рдХो рдк्рд░рдердо рдмाрд░ рдоाрди рдоिрд▓ा। рдЬो рднाрд░рддрд╡ाрд╕ी рдЧिрд░рдоिрдЯिрдпा рдк्рд░рдеा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд् рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ों рдоें рд▓े рдЬाрдпे рдЧрдпे рдеे, рдЙрдирдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рддो рдЕрдд्рдпंрдд рджрдпрдиीрдп рдеी рдкрд░ рдЙрдирдХे рд╡ंрд╢рдЬों рдиे рдЕрдкрдиी рдоेрд╣рдирдд рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рди рдХेрд╡рд▓ рдЕрдкрдиा рдмрд▓्рдХि рдЙрди рджेрд╢ों рдХा рдХाрдпाрдкрд▓рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдорд╣ाрди рдХाрд░्рдп рдХिрдпा рдФрд░ рдЖрдЬ рд╡рд╣ां рдкрд░ рд╕рднीं рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рднूрдоिрдХा рдиिрднा рд░рд╣े рд╣ैं। рд╣рдоाрд░ी рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рд░рдХाрд░ рднी рдЙрди्рд╣ें рд╣рд░ рд╕ंрднрд╡ рддрд░ीрдХे рд╕े рднाрд░рдд рд╕े рд╕ीрдзे рдЬोреЬрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдп рд╕рдо्рдоेрд▓рди, рд╡िрд╢्рд╡ рд╣िंрджी рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЗрдд्рдпाрджि рдЖрдпोрдЬрди рдЗрд╕ी рд╢ृंрдЦрд▓ा рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХреЬिрдпाँ рд╣ैं।