![]() |
рдордзु рд╕ंрдзु |
рдЬिрди рдбॉ. рд╢рдоीрд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рдХो рдоैं рдХрд▓ рддрдХ рдЬाрдирддी рдеी- рд╡े рдЧुрд░ुрд╡ाрдгी рдХे рдк्рд░рдХांрдб рдкंрдбिрдд, рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рдФрд░ рд╢ोрдзाрд░्рдеी рдеे рдФрд░ рдЖрдЬ рдЬिрди рд╢рдоीрд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рдХी рдкुрд╕्рддрдХें рдкреЭ рд░рд╣ी рд╣ूँ- ‘рд╕ुрдиेрд╣ा’, ‘рдкूрд░्рдгिрдоा’- рдЗрдирдоें рдЙрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдХा рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ, рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рджृрд╖्рдЯिрдЧोрдЪрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬीрд╡рди рдХा рд▓ंрдмा рд╕рдордп рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкंрдЬाрдм рдХे рдЕрдоृрддрд╕рд░ рдоें рдмिрддाрдпा рд╣ै- рдЦाрд▓рд╕ा рдХॉрд▓ेрдЬ рдХे рдЕрдз्рдпाрдкрди рдФрд░ рдЧुрд░ुрдиाрдирдХ рджेрд╡ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рд╢ोрдз рдХрд░рддे рд╣ुрдП। рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рддि рдХे рдмाрдж рд╡े рдХैрдирдбा рдХे рд╡ैрдирдХुрд╡рд░ рдоें рдЬा рдмрд╕े। ‘рдкूрд░्рдгिрдоा’ 2025 рдоें рдмिрдо्рдм рдк्рд░рддिрдмिंрдм рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЙрдирдХा рджूрд╕рд░ा рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдЫोрдЯी- рдЫोрдЯी рдмाрд░рд╣ рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╣ैं- рдкूрд░्рдгिрдоा, рджोрд╕्рддी, рд╣ाрджрд╕ा, рдоाрд╣ौрд▓, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा, рд╣िрди्рджू- рдоुрд╕्рд▓िрдо рдкाрдиी, рдПंрдЬрд▓, рд╕ंрдЧोрд╖्рдаी, рдпाрдд्рд░ा, рдХिрддाрдмрдШрд░, рдиूрд░ाँ, рдмँрдЯрд╡ाрд░ा। рдкंрдЬाрдм рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдкूрд░्рд╡ рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рдПрд╡ं рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдбॉ. рдЬрдпрдк्рд░рдХाрд╢ ‘рдЕрднिрдордд’ рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं-
“рд╢рдоीрд░ рд╕िंрд╣ рдХा рдЗрдХ्рдХीрд╕рд╡ीं рд╢рддी рдоें рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрджрдп рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рддрдм рдФрд░ рд╣ैрд░ाрди рдХрд░ рджेрддा рд╣ै, рдЬрдм рдЙрдирдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХो рдмीрд╕рд╡ीं рд╢рддी рдоें рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдПрдХ рд╢ोрдзाрд░्рдеी рдФрд░ рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдХाрд╕рдоाрди рдкाрддा рд╣ूँ। рдЙрдирдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рд╡ृрдд्рддि рдкिрдЫрд▓ी рд╕рджी рдХो рдЕрд▓рд╡िрджा рдХрд╣рддी рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХी рд░рдЪрдиाрд╡ृрдд्рддि рдирдИ рд╢рддी рдХा рдХрдеाрд▓ेрдЦрди рд╕े рд╕्рд╡ाрдЧрдд рдХрд░рддी рд╣ै।”
‘рдкूрд░्рдгिрдоा’ рдХा рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдоाрдиो рдЕрдкрдиी рдкुрд░ाрдиी рд╕्рдоृрддिрдпों рдХी рдзूрд▓ рдкोंрдЫрдХрд░ рддрд░ोрддाрдЬा рдЕंрджाрдЬ рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЗрди рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХो рд╕्рдоृрддिрдпाँ рд╕ंрд╕्рдорд░рдг рд╡िрдзा рдХी рдУрд░ рдЙрди्рдоुрдЦ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ैं, рдЖँрдЦों рджेрдЦी рдШрдЯрдиाрдПँ рдЗрди्рд╣ें рд░िрдкोрддाрд░्рдЬ рдХा рд╕्рдкрд░्рд╢ рджे рд░рд╣ी рд╣ैं। рднाрд░рдд-рдкाрдХ рд╡िрднाрдЬрди рдпा рд▓ेрдбी рдбाрдпрдиा рд╡िрд╖рдпрдХ рд╡िрд╕्рддाрд░ рдЗрди्рд╣ें рдЖрд╕рди्рди рдЕрддीрдд рд╕े рдЬोреЬ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╡िрд╡рд░рдгाрдд्рдордХрддा рдпाрдд्рд░ा рд╕ंрд╕्рдорд░рдг рдмрдиा рд░рд╣ी рд╣ै।
рдбॉ. рд░ाрдХेрд╢ рдк्рд░ेрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- “рдбॉ. рд╢рдоीрд░ рд╕िंрд╣ рдЧुрд░ु рд╡ाрдгी рдХे рдЕрдз्рдпेрддा рдФрд░ рд╡िрдж्рд╡ाрди рд╣ैं। рдЧुрд░ुрдХाрд╡्рдп рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдПрд╡ं рд╕рд╣рдЬाрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдкрдХे рд╡िрдЪाрд░, рдЪिंрддрди рдПрд╡ं рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рдХा рдЕंрдЧ рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдЬीрд╡рди рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЙрдж्рднूрдд рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдПрд╡ं рд░рдЪрдиाрдХौрд╢рд▓ рдкाрдд्рд░ों рдХे рдЪрд░िрдд्рд░- рдЪिрдд्рд░рдг рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрдеाрд░ूрдк рдоें рд░ूрдкाрдХाрд░ рд╣ो рдкाрдП рд╣ैं।”
рдк्рд░рдердо рдХрд╣ाрдиी ‘рдкूрд░्рдгिрдоा’ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдмोрдз, рд╢्рд░рдж्рдзा рдФрд░ рдЖрд╕्рдеा рд▓िрдП рд╣ै। рд░ाрд╡ी рдирджी рдХे рддрдЯ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рдХрд░рддाрд░рдкुрд░ рдоें рдЧुрд░ु рдиाрдирдХрджेрд╡ рдЬी рдХे рдпрд╣ाँ рд╢िрд╖्рдпों рдХा рдЖрдиा- рдЬाрдиा рд▓рдЧा рд░рд╣рддा рд╣ै। рд▓ंрдЧрд░ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд░рд╣рддी рд╣ै। рдиाрдорд╕्рдорд░рдг рдФрд░ рд╢рдм्рджрдХीрд░्рддрди рдоें рд╕ंрдЧрдд рдбूрдмी рд░рд╣рддी рд╣ै। рджूрд░- рджूрд░ рд╕े рд▓ोрдЧ рдЖрддे рд╣ैं। рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЕрдлрдЧाрдиिрд╕्рддाрди рдХे рдХाрдмुрд▓ рд╢рд╣рд░ рдХे рдХाрд▓ीрди рд╡्рдпाрдкाрд░ी рдиूрд░рджीрди рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдХिрдпा рд╣ै- ‘рдоैं рд╢ोрднा рд╕ुрди рдХे рдЖрдпा, рдЙрдЪ्рдЪ рджрд░ рдмाрдмे рдиाрдирдХ рджा।‘ рдкूрд░्рдгिрдоा рдХे рдЪाँрдж рдХा рдк्рд░рддीрдХ рджेрддे рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि рдЧुрд░ु рдиाрдирдХрджेрд╡ рдЬी рдХे рджैрд╡ीрдп рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд╕े рд╡िрдХीрд░्рдг рд╣ो рд░рд╣े рдЖрднा рдордг्рдбрд▓ рдХी рдЫрдЯा рд╡ैрд╕ी рд╣ी рд╣ै, рдЬैрд╕ी рдкूрд░्рдгिрдоा рдХी рд░ाрдд рд░ाрд╡ी рдоें рдкреЬрддे рдЪंрдж्рд░ рдмिрдо्рдм рдХी рд╣ोрддी рд╣ै।
‘рд╣िрди्рджू- рдоुрд╕्рд▓िрдо рдкाрдиी’ рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рднेрджрднाрд╡ рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╣ै। рд╕рди 1947 рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХी рдмाрдд рд╣ै рдХि рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕्рдерд▓ों рдкрд░ рдкाрдиी рдХे рдирд▓ рдкрд░ рд▓िрдЦा рд░рд╣рддा рдеा- рд╣िंрджू рдкाрдиी, рдоुрд╕्рд▓िрдо рдкाрдиी। рд╕िрдЦ рдмрдЪ्рдЪा рдоुрд╕्рд▓िрдо рдЯूрдЯी рд╕े рдкाрдиी рдкी рд▓े, рддो рдЙрд╕ рдкрд░ рдирд▓ рдн्рд░рд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдкрд░ाрдз рд▓рдЧ рдЬाрддा рдеा। рдЬрдмрдХि рдХрдеाрдиाрдпрдХ рдХा рдмाрд▓ рдорди рд╕ोрдЪрддा рд╣ै-
“ рдзрд░рддी рдХे рдиीрдЪे рд╕े рдкाрдиी рд╕рдм рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╕рдоाрди рдиिрдХрд▓рддा рд╣ै, рдлिрд░ рдЯंрдХी рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЖрдХाрд░ рдпрд╣ рдкाрдиी рдоुрд╕्рд▓िрдо, рд╣िрди्рджू рд╡ рд╕िрдЦ рдзрд░्рдо рдХे рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ- рдЕрд▓рдЧ рдХ्рдпों рдмрди рдЬाрддा рд╣ै।”
‘рд╕ंрдЧोрд╖्рдаी’ рдХрд╣ाрдиी рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд▓ोрдЧों рдХे рднी рдЕंрджрд░ рд╕рдоाрдИ рдЬाрддिрд╡ाрджी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХो рд▓िрдП рд╣ै।
‘рджोрд╕्рддी’ рд╡िрднाрдЬрди рдХी рдд्рд░ाрд╕рджी рдкрд░ рдк्рд░рд╢्рди рдЪिрди्рд╣ рд▓рдЧा рд░рд╣े рдЖрдо рдЖрджрдоी рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╣ै। рд╡िрднाрдЬрди рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣िрди्рджू-рдоुрд╕्рд▓िрдо рдмрдЪ्рдЪे рдПрдХ рд╣ी рд╕्рдХूрд▓ рдоें рдкреЭрддे рдеे, рдмреЬे рдПрдХ рд╣ी рд╕्рдХूрд▓ рдпा рджреЮрддрд░ рдоें рдиौрдХрд░ी рдХрд░рддे рдеे। рдПрдХ рд╕ाрде рдЦाрдиा рдЦाрддे рдеे, рдоिрд▓рдХрд░ рдд्рдпोрд╣ाрд░ों рдХा рдЖрдиंрдж рд▓ेрддे рдеे। рджोрд╕्рддी рднी рд░рд╣рддी рдеी рдФрд░ рднाрдИрдЪाрд░ा рднी। 1947 рдХे рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧे, рд▓ूрдЯ-рдЦрд╕ोрдЯ, рдЖрдЧрдЬрдиी, рд▓ाрд╢ों рдХे рдвेрд░, рд╡िрд╕्рдеाрдкрди, рдиिрд░्рд╡ाрд╕рди, рд╢рд░рдгाрд░्рдеी рдХैंрдк рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рдЕрдиेрдХों рдЦेрд▓, рдХ्рд░ूрд░ рд╕ाрдЬिрд╢ें рдХ्рдпों -
“рдЖрдЦिрд░ 1947 рдХा рд╡рд╣ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рджिрди рдЖ рд╣ी рдЧрдпा, рдЬрдм рд╣िрди्рджू рд╕िрдЦ рдЖрдмाрджी рдХो рдкूрд░्рд╡ी рдкंрдЬाрдм рдФрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рдЖрдмाрджी рдХो рдкрд╢्рдЪिрдо рдкंрдЬाрдм рдХी рддрд░рдл рдмाрдШा-рдмाрд░्рдбрд░ рдХे рдкाрд░ рдЖрд╡ाрд╕िрдд рд╣ोрдиा рдеा। рдЧाँрд╡ों рд╕े рд╡िрд╕्рдеाрдкिрдд рдЖрдмाрджी рдХे рдХाрдлिрд▓े рдиिрдХрд▓рдХрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рдХैंрдкों рдоें рдЬाрдиे рд▓рдЧे। рд╢рд╣рд░ों рдоें рдЖрдЧрдЬрдиी рд╕े рдХाрд░рдЦाрдиों рдХी рдЪिрдордиिрдпों рдХे рд╕рдоाрди рдиिрдХрд▓рддा рдзुрдЖँ рдЖрд╕рдоाрди рдХो рдЫूрддा рджिрдЦाрдИ рджेрддा। рд╕реЬрдХों, рдмाреЫाрд░ों рдФрд░ рдЧрд▓िрдпों рдоें рдоृрдд рдЗंрд╕ाрди рдкреЬे рд╣ुрдП рджिрдЦाрдИ рджेрддे।”
рд╡िрднाрдЬрди рдХी рдЧँрдзाрддी рдзुंрдз рдФрд░ рдЕंрдзेрд░े рдиे рдЗंрд╕ाрди-рдЗंрд╕ाрди рдХे рдмीрдЪ рдЬрдоीрдиी рдФрд░ рджेрд╢ीрдп рджूрд░िрдпाँ рдХ्рдпोंрдХрд░ рдЦреЬी рдХрд░ рджी?
‘рдиूрд░ा’ рддो рдХрд╣ाрдиी рдХрдо рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдорд░рдг рдЕрдзिрдХ рд▓рдЧрддी рд╣ै। рд▓ेрдЦрдХ рдЕрдкрдиे рд╢ोрдзрдХाрд░्рдп рдХे рд╕िрд▓рд╕िрд▓े рдоें рдкंрдЬाрдм рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд▓ाрд╣ौрд░ рдХे рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдХे рд╣рд╕्рддрд▓िрдЦिрдд рдЧ्рд░ंрдеों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдиे рдЬाрддा рд╣ै । рд╡рд╣ाँ рдПрдХ рд╢ोрдз рдЫाрдд्рд░ा рдиूрд░ाँ рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рджाрджा рдЬी рд╕े рд╕े рдоुрд▓ाреШाрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЙрдирдХे рд▓рд╣рдЬे рдХा рд╕्рдиेрд╣, рдЖрдд्рдоीрдпрддा, рдЙрдд्рд╕рд╡- рдд्рдпोрд╣ाрд░ों рдХे рдк्рд░рддि рдоोрд╣ рдФрд░ рдорди рдоें рдмрд╕ी рдкंрдЬाрдмिрдпрдд рдХी рдЫрд╡ि, рдЫूрдЯ рдЪुрдХे рдЧुрд░рджाрд╕рдкुрд░, рдоाрдзोрдкुрд░, рдкрдаाрдирдХोрдЯ, рд░ाрд╡ी рджрд░िрдпा рдХे рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдиाрдпрдХ рдХो рдмांрдз рд▓ेрддे рд╣ै।
‘рд╣ाрджрд╕ा’ рдоें рдкीреЬрдХ рдФрд░ рдкीреЬिрдд рджोрдиों рдкрдХ्рд╖ों рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдУं рдХा рдЕंрдХрди рд╣ै। ‘рдпाрдд्рд░ा’ рдоें рднी рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдЪिрдд्рд░िрдд рд╣ै। ‘рдоाрд╣ौрд▓’ рдоें рдирд╢े рдХी рдЙрд╕ рд▓рдд рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рд╣ै, рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдЙрдЪिрдд- рдЕрдиुрдЪिрдд, рдаीрдХ- рдЧрд▓рдд рдХे рдЕंрддрд░ рдХी рд╕рдордЭ рди рд╣ोрдиे рдХी рд╕्рдеिрддि рдкрд░ рдХुрдаाрд░ाрдШाрдд рдХрд░рддी рд╣ै।
‘рдПंрдЬрд▓’ рдХрд╣ाрдиी рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдШрдЯрдиा/ рджुрд░्рдШрдЯрдиा рдХो рд▓िрдП рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдм्рд░िрдЯेрди рдХे рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ рдк्рд░िंрд╕ рдЪाрд░्рд▓्рд░्рд╕ рдХी рдк्рд░рдердо рдкрдд्рдиी рд▓ेрдбी рдбाрдпрдиा рдХी рдкेрд░िрд╕ рд╣ाрджрд╕े рдоें рд╣ुрдИ рдоृрдд्рдпु рдХा рдк्рд░рд╕ंрдЧ рд╣ै। рдкрддि рдХे рд╡िрд╡ाрд╣ेрддрд░ рд╕ंрдмंрдз, рд╡िрд╡ाрд╣ рдХे рдкंрдж्рд░рд╣ рд╡рд░्рд╖ рдмाрдж рддрд▓ाрдХ, рдк्рд░ेрдоी рдбॉ. рд╣рд╕рдирдж рдЦाрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрд╡ाрд╣ рд╕े рдЗंрдХाрд░ рдФрд░ рдЕрд░рдмрдкрддि рдоिрдд्рд░ рджोрджी рдХा рдШрдмрд░ाрд╣рдЯ рдХो рдЬрди्рдо рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░- рд▓ेрдбी рдбाрдпрдиा рдЕрдкрдиे рдХो рдЕрд╕ुрд░рдХ्рд╖ा, рдЕрдХेрд▓ेрдкрди, рд╕ंрдд्рд░ाрд╕ рдХे рдпाрддрдиा рд╢िрд╡िрд░ рдоें рдкाрдиे рд▓рдЧी। рдЗрд╕ рдпाрддрдиा рд╢िрд╡िрд░ рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ों рдиे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдХा рд░ाрд╕्рддा рдЪुрдиा рдФрд░ рдЗрд╕ рдЕрднिрдпाрди рдоें рд╡े рдЗрддрдиी рд╕рдорд░्рдкिрдд рдеी рдХि рдмрдЪ्рдЪे рддрдХ рдЙрди्рд╣ें рдПंрдЬрд▓ рдоाрдирддे рдеे।
‘рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा’ рдХрд╣ाрдиी рдмрддाрддी рд╣ै рдХि рд╡िрднाрдЬрди рд╕े рдкрд╣рд▓े рджेрд╢ рдХे рдмрд╣ुрдд рд╕े рдк्рд░ाрди्рддों рдХी рд╕्рдХूрд▓ी рдФрд░ рдЕрджाрд▓рддी рднाрд╖ा рдЙрд░्рджू рдеी। рд╕्рд╡ाрддंрдд्рд░्рдпोрдд्рддрд░ рдХाрд▓ рдпाрдиी 1950 рдоें рдЬрдм рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдкाрдард╢ाрд▓ाрдУं рдХे рдкाрда्рдп рдХ्рд░рдо рдХा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рднाрдЧ рдмрдиी рддो рд╣िрди्рджी рдЬाрдирдиे рд╡ाрд▓े рдиाрдпрдХ рдХा рдХрдж рдЗрддрдиा рдКंрдЪा рд╣ो рдЧрдпा рдХि рд╕्рдХूрд▓ рдХे рд╣ेрдбрдоाрд╕्рдЯрд░ рднी рдЙрд╕рд╕े рд╣िрди्рджी рд╕ीрдЦрдиे рдХा рдЕрдиुрд░ोрдз рдХрд░рдиे рд▓рдЧे-
“рд╣ैрдб рдоाрд╕्рдЯрд░ рд╕ाрд╣िрдм рдиे рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдШोрд╖िрдд рдХिрдП рдЬाрдиे рдХी рднрд░рдкूрд░ рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХी рдФрд░ рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕ рдШोрд╖рдгा рдХे рд╕рдХ्рд░िрдп рдиेрддा рдмрд▓рд░ाрдо рдЬी рджाрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдП рдЧрдП рдпрдд्рдиों рдХो рднी рд╕рд░ाрд╣ा।”
‘рдмँрдЯрд╡ाрд░ा’ рдХा рд╕рдордп рдХोрдИ рд╕ाрдд- рд╕ाреЭे рд╕ाрдд рджрд╢рдХ рдкрд╣рд▓े рдХा рд╣ै। рдЖрдд्рдордХрдеाрдд्рдордХ рд╢ैрд▓ी рдоें рд▓िрдЦिрдд рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдоें рдЖ рд░рд╣े рдЕрд╡рдоूрд▓्рдпрди рдХो рдЪिрдд्рд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै।
‘рдХрдЫुрдЖ’ рдХрд╣ाрдиी рдмाрд▓ рдорди рдХो рд▓ेрдХрд░ рд▓िрдЦी рдЧрдИ рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЗрд╕рдХा рд╕ंрджेрд╢ рдЬीрд╡- рдЬंрддुрдУं рдХे рдк्рд░рддि рдХोрдорд▓ рднाрд╡рдиाрдУं рдХा рдЖрдХрд▓рди рд╣ै। ‘рдХिрддाрдмрдШрд░’ рдкुрд╕्рддрдХ рдк्рд░ेрдоी рд╡ृрдж्рдз рд░ाрдордЪंрдж рдХी рд╕рдмрдХुрдЫ рднूрд▓рдХрд░ рдХिрддाрдмें рдкрдв्рдиे рдХी рдЙрдд्рдХрдЯ рдЗрдЪ्рдЫा рдХो рд▓िрдП рд╣ै।
рдХाрд▓ рдЦंрдб рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рджेрдЦें рддो ‘рдкूрд░्рдгिрдоा’ рдХрд╣ाрдиी 15рд╡ीं 16рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рддрдХ рд▓े рдЬाрддी рд╣ै। ‘рджोрд╕्рддी’, ‘рд╣ाрджрд╕ा’, ‘рд╣िрди्рджू- рдоुрд╕्рд▓िрдо рдкाрдиी’ рдХा рд╕рдордп рднाрд░рдд рдкाрдХ рд╡िрднाрдЬрди рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХा рд╣ै। рд▓рдЧрднрдЧ рдЖрда рджрд╢рдХ рдкीрдЫे рд▓े рдЬाрддा рд╣ै। ‘рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा’, ‘рдиूрд░ा’ рдоें рд╡िрднाрдЬрди рдХे рдЖрд╕рди्рди рдмाрдж рдХा рд╕рдордп рд╣ै। рдШрдЯрдиा рд╕्рдерд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдЕрдоृрддрд╕рд░, рд▓ाрд╣ौрд░, рдЧुрд░ुрджाрд╕рдкुрд░, рдоाрдзोрдкुрд░, рдкрдаाрдирдХोрдЯ, рдиैрдиीрддाрд▓ рдФрд░ рдЕрдиाрдо рдЧ्рд░ाрдоीрдг, рдиाрдЧрд░ी рдк्рд░рджेрд╢ों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдХैрдиेрдбा рдХे рд╡ैрдирдХुрд╡рд░, рд╕рд░ी, реЮ्рд░ांрд╕ рдХे рдкेрд░िрд╕, рдм्рд░िрдЯेрди рдХे рд▓ंрджрди, рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдХे рдЕंрдЧोрд▓ा рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рд▓ूрдоाрди्рдбा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै।
рдЖрдо рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХे рдЕрдЩ्рдЧ्рд░ेреЫी рдЙрд░्рджू рд╢рдм्рдж рднाрд╖ा рдХा рдЕрднिрди्рди рдЕंрдЧ рдмрдирдХрд░ рдЖрдП рд╣ैं। рдЬैрд╕े- рдоाрд╣ौрд▓, рд╣ाрджрд╕ा, рдиूрд░ी, рджोрд╕्рддी, рдоाрд╢ाрдЕрд▓्рд▓ा, рдмाрдХाрдпрджा, рдЖрджाрдм, рдоौрд╕िрдХी, рдПंрдЬрд▓, рдХ्рдпू, рдХैрд╢िрдпрд░, рдХाрдЙंрдЯрд░, рд╢ूрдЧрд░, рд╕्рдЯोрд░, рдлैрди ।
рдпрд╣ाँ рдЖрд╕рди्рди рдЗрддिрд╣ाрд╕ рднी рд╣ै рдФрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рднी, рд░рдЪрдиाрдд्рдордХрддा рднी рдФрд░ рд╕ृрдЬрдирд╢ीрд▓рддा рднी, рдЖрд░्рд╖ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рднी рдФрд░ рд╕рдордХाрд▓ीрди рдЪेрддрдиा рднी, рдЯूрдЯрдиे рдХी рд╡ेрджрдиा рднी рдФрд░ рдЬुреЬрдиे рдХी рдЖрдХांрдХ्рд╖ा рднी। рдЗрди рдЖрд╕рди्рди рдЕрддीрдд рдХे рдЪрд▓рдЪिрдд्рд░ों рдХो рд▓ेрдЦрдХ рдоुреЬ-рдоुреЬ рдХрд░ рджेрдЦ рд░рд╣ा рд╣ै। рдбॉ. рд╢рдоीрд░ рд╕िंрд╣ рдЬिрддрдиे рдкंрдЬाрдмी рд╣ैं, рдЙрддрдиे рд╣ी рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी рдпा рдЗंрдбिрдпрди рднी (рд╡िрднाрдЬрди рдкूрд░्рд╡ рдХा рднाрд░рдд), рдЙрддрдиे рд╣ी рд╣ी рдЧрдгрд░ाрдЬ्рдп рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдХे рднी рдФрд░ рдЙрддрдиे рд╣ी рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднी। рдбॉ. рд╢рдоीрд░ рд╕िंрд╣ рдиे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЬीрд╡рди рднी рдЬिрдпा, рд╢рд╣рд░ाрддी рднी рдФрд░ рдХैрдиेрдбा рдХे рд╡ैрдирдХुрд╡рд░ рдХा рднी।
рд╕ंрджрд░्рдн:
1. рдбॉ. рд╢рдоीрд░ рд╕िंрд╣, рдкूрд░्рдгिрдоा, рд╡िрдо्рдм- рдк्рд░рддिрдмिंрдм, рдлрдЧрд╡ाреЬा, рдкंрдЬाрдм, 2025, рдЕрднिрдордд, рдкृрд╖्рда 7
2. рд╡рд╣ी, рдЬीрд╡рди рд╕ाँрдЪ рдХे рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ, рдкृрд╖्рда 20- 21
3. рд╡рд╣ी, рд╣िрди्рджू- рдоुрд╕्рд▓िрдо рдкाрдиी, рдкृрд╖्рда 55
4. рд╡рд╣ी, рджोрд╕्рддी, рдкृрд╖्рда 37- 38
5. рд╡рд╣ी, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा, рдкृрд╖्рда 4
No comments :
Post a Comment
We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।