рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХी рдкीреЬा рдХा рдХोрд▓ाрдЬ: рдордорддा рдХाрд▓िрдпा рдХा 'рджौреЬ'

рдХिрд░рдг рдЧ्рд░ोрд╡рд░
рдХिрд░рдг рдЧ्рд░ोрд╡рд░

рдЖрдЬ рдордиुрд╖्рдп рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдЙрд╕ рдоोреЬ рдкрд░ рдЦреЬा рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдЪрд╣ुँ рдУрд░ рдмाреЫाрд░ рд╣ी рдмाреЫाрд░ рд╣ै। рд╕рдордХाрд▓ीрди рджौрд░ рдоें рд╡рд╕्рддुрдПँ рдмोрд▓рддी рд╣ैं рдФрд░ рдЗрди्рд╕ाрди рдЪुрдк्рдкी рд╕ाрдзे рд╣ुрдП рд╣ै। рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдмाреЫाрд░ рдХी рдЪрдордХ рдФрд░ рдЧрддि рдмреЭрддी рдЬी рд░рд╣ी рд╣ै। рд╡рд╕्рддुрдУं рдХी рдмреЭрддी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рд╕ाрде рд╕ाрде рд╡рд╕्рддुрдУं рдХी рдЯрдХрд░ाрд╣рдЯ рдорд╣ाрд╕рдоुрдж्рд░ рддैрдпाрд░ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рд╡िрд╢्рд╡ рдмाреЫाрд░ рдХे рдЖрддंрдХ рдиे рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╡ рд╕ाрдоाрди्рдп рдХो рд╣ाрд╢िрдП рдкрд░ рдзрдХेрд▓ рджिрдпा рд╣ै। рдЖрдЬ рдРрд╕ा рджौрд░ рд╣ै рдХि рдЬрдм рдмेрдЪрдиे рд╡ाрд▓ा рдЬ्рдпाрджा рд╕े рдЬ़्рдпाрджा рдоुрдиाреЮा рдХрдоाрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै। рдмाреЫाрд░ рдоें рд╕िрд░्рдл़ рдЦрд░ीрджрдиे рд╡ рдмेрдЪрдиे рд╡ाрд▓ों рдХा рдмोрд▓рдмाрд▓ा рд╣ै। рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпों рдХो рддाрдХ рдкрд░ рд░рдЦा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै рдФрд░ рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдПँ рдЖрд╣िрд╕्рддा рдЖрд╣िрд╕्рддा рдмाреЫाрд░ рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдУं рдоें рддрдмрджीрд▓ рд╣ोрдиे рд▓рдЧी рд╣ैं। рдЖрдЬ рдХीрдордд рдХे рдкрд░े рдХिрд╕ी рднी рдЪीреЫ рдХा рди рддो рдоूрд▓्рдп рд╣ै рдФрд░ рди рд╣ी рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡। рдХेрджाрд░ рдиाрде рд╕िंрд╣ рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि ‘рд▓рдЧрднрдЧ рдЫрд╣ рд╕ौ рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े рдХрдмीрд░ рдиे рдЗрд╕ рджुрдиिрдпा рдХो рд╣ाрдЯ рдХрд╣ा рдеा- рдкूрд░ा рдХिрдпा рдмिрд╕ाрд╣ुрдгा, рдмрд╣ुрд░ि рди рдЖрд╡ौ рд╣рдЯ्рдЯ। рдЖрдЬ рдХрдмीрд░ рдХी рд╡ाрдгी рд╕ौ рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕рдЪ рд▓рдЧ рд░рд╣ी рд╣ै, рдЬрдм рд╣рдо рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХो рдмाреЫाрд░ рдоें рддрдмрджीрд▓ рд╣ोрддे рджेрдЦ рд░рд╣े рд╣ैं।’

рднूрдордг्рдбрд▓ीрдХрд░рдг рдХी рдмाреЫाрд░рд╡ाрджी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдирдИ рд▓рд╣рд░ рдиे рд╣рд╕рд░рддों рдоें рдЙрдлाрди рддो рд▓ाрдИ рд╣ै рд▓ेрдХिрди рд░ोрдЯी, рдХрдкреЬा, рдордХाрди рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдЬैрд╕ी рдЕрдд्рдпाрд╡рд╢्рдпрдХ рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рднी рдмिрдХाрдК рд╣ो рдЬाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЕрддृрдк्рдд рдЗрдЪ्рдЫाрдУं рдХो рдоुँрд╣ рдЪिреЭाрддी рдиреЫрд░ рдЖ рд░рд╣ी рд╣ै। рдмреЭрддी рдорд╣рдд्рд╡ाрдХांрдХ्рд╖ाрдУं рдФрд░ рдЕрдиिрдпिंрдд्рд░िрдд рдЕрднिрд▓ाрд╖ाрдУं рдХी рдЧреЬрдмреЬी рдиे рдЧрд░ीрдм рдХो рдмुрдиिрдпाрджी рдЕрдзिрдХाрд░ों рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै। рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрдж рдФрд░ рд╕ूрдЪрдиा рдХ्рд░ाрди्рддि рдХी рдЕрди्рдзी рджौреЬ рдиे рд╣рдоाрд░े рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рдк्рд░ेрдо рд╡ рд╕рдж्рднाрд╡ рдХी рдЧाँрда рдвीрд▓ी рдХрд░ рджी рд╣ै। рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рдЙрджाрд░ीрдХрд░рдг рдХे рдЪрдордХीрд▓े рдиाрд░ों рдХे рдкीрдЫे рд╣рдоाрд░ी рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рд▓рдЧ рдЪुрдХा рд╣ै। рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рд╣рдоाрд░े рдЪाрд░ों рдУрд░ рдоाрдпाрдирдЧрд░ी рдХी рднाрди्рддि рд╡्рдпाрдк्рдд рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд╡िрд░ोрдз рд╡ рдзिрдХ्рдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рднी рд╣рдо рдЙрд╕ी рдоें рдЬीрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрднिрд╢рдк्рдд рд╣ैं। рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХे рджौрд░ рдоें рдЖрдк рдмाреЫाрд░ рдЬाрддे рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдмाреЫाрд░ рдХी рдЪीреЫें рдЖрдкрдХा рдкीрдЫा рдХрд░рддी рд╣ैं। рдмाреЫाрд░ рдЖрдкрдХी рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рд╡ рд╢рдХ्рд▓ рдХा рдЙрдкрд╣ाрд╕ рдХрд░рдХे рдЖрдкрдоें рд╣ीрди рднाрд╡рдиा рднрд░ рджेрддा рд╣ै, рдЬрдм рддрдХ рдЖрдк рдЙрд╕ рдмाреЫाрд░ рд╕े рдЬुреЬ рдирд╣ीं рдЬाрддे। рд╡िрдкрдгрди рдзूрд░्рддрддा рдХा рдкрд░्рдпाрдп рдмрди рдЪुрдХा рд╣ै। рдиिрджा реЮाреЫрд▓ी рдХी рд░ाрдп рдоें рдмाреЫाрд░ рдиे рдПрдХ рдирдИ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рд╣ै, рдХрднी рд╢рдм्рджों рдХी рдЕрд╣рдоिрдпрдд рд╣ोрддी рдеी, рдЖрдЬ рд╢рдм्рдж рд╣ाрд╢िрдпे рдкрд░ рдЪрд▓े рдЧрдпे рд╣ै। рдХ्рд░िрдХेрдЯ рдХा рдмрд▓्рд▓ा, рд░ाрдЬрдиेрддा рдХा рдЪेрд╣рд░ा рд╡ рдЙрдирдХा рднाрд╖рдг рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдЪेрд╣рд░े рдмрди рдЪुрдХे рд╣ैं।1

рддрдХрдиीрдХी рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ाрде рд╕ाрде рдЬैрд╕े рд╣рдоाрд░े рд╕рдкрдиे рдпрдеाрд░्рде рд╕े рд╡िрдоुрдЦ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं рд╡ैрд╕े рдмाреЫाрд░ рд╣рдоाрд░े рдордиोрдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдкрд░ рд╣ाрд╡ी рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рдмाреЫाрд░ рдЬрд░ुрд░рддों рдХा рд╕ौрджाрдЧрд░ рдеा рдкрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рдмाреЫाрд░ рд╕рдкрдиों рдХा рд╕ौрджाрдЧрд░ рдмрди рдХрд░ рдЙрднрд░ा рд╣ै। рдмрдЪ्рдЪों рдХी рдЕрджाрдУं рдХो рдиिрд░्рджेрд╢рдХीрдп рдкрдЯुрддा рд╕े рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдмрдиाрдХрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рдХा рд╢ैрд╢рд╡ рдЕंрдзрдХाрд░ рдоें рд╡िрд▓ीрди рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдиाрд░ी рд╢рд░ीрд░ рдХी рдмाрд░ीрдХी рд╕े рдкреЬрддाрд▓ рдХी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдиाрд░ी рдХो рдврдХрдиे рдХी рдЕрд╕рдлрд▓ рдХोрд╢िрд╢ рдЖрдо рдЖрджрдоी рдХे рджिрдоाрдЧ рдоें рдЕрд▓рдн्рдп рд╕рдкрдиे рдмुрди рд░рд╣ी рд╣ै рдЬो рд╕рдкрдиे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдХृрддिрдпों рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ो рд░рд╣े рд╣ै। рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХी рджुрдЦрдж рдкрд░िрдгрддि рд╣ै рдХि рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рдиूрддрди рдЪिрди्рддाрдУं рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै।2  рдПрдХ рд╕рдордп рдеा рдЬрдм рдпрд╣ рдоाрдиा рдЬाрддा рдеा рдХि
 рдЬрдм рдЖрд╡ै рд╕рди्рддोрд╖ рдзрди, рд╕рдм рдзрди рдзुрд░ि рд╕рдоाрди।
 рд╕ाрдИ рдЗрддрдиा рджीрдЬिрдП рдЬाрдоे рдХुрдЯुрдо्рдм рд╕рдоाрдп।

рдХрдмीрд░ рдХी рдпे рдкंрдХ्рддिрдпाँ рд▓ोрдЧों рдХे рд╕рдо्рдоुрдЦ рдЖрджрд░्рд╢ рд░рдЪрддी рдеी рдкрд░рди्рддु рдордЧрд░ рдЖрдЬ рдХी рдкीреЭी рдХे рдзрди рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХो рдЖрджрд░्рд╢рд╡ाрджी рдзрд░ाрддрд▓ рдоिрд▓ा рд╣ै।3 рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рд╣рд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЬीрд╡рди рдХो рдЕрди्рджрд░ рддрдХ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╣рдоाрд░े рджैрдиिрдХ рдЬीрд╡рди рдкрд░ рдмाреЫाрд░рд╡ाрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╣ाрд╡ी рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै। рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдиे рдХुрдЫ рдЦाрд╕ рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓ोрдЧों рдХा рд╣ी рднрд▓ा рдХिрдпा рд╣ै рдФрд░ рдЖрдо рдЬрдиों рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдПрдХ рд╡िрднीрд╖िрдХा рдмрдирдХрд░ рдЖрдпा рд╣ै।4рдЖрдЬ рдкूрд░ी рджुрдиिрдпा рдкрд░ рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХा рд╕ंрдХрдЯ рдЧрд╣рд░ाрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдмाреЫाрд░ рдмрд╣ुрдд рддेреЫी рдХे рд╕ाрде рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╡ рдЧैрд░ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдкрд░ рдХрдм्реЫा рдЬрдоाрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрдд्рдкाрджрди рд╢рдХ्рддि рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЙрдд्рдкाрджिрдд рд╡рд╕्рддु рддрдХ рд╕рднी рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХी рдЧिрд░рдл्рдд рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ो рдЧрдпे рд╣ैं, рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХी рдЗрди्рд╕ाрди рднी рдмाреЫाрд░ рдХी рдПрдХ рд╡рд╕्рддु рдмрдирдХрд░ рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै।5 рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдиे рдЖрдЬ рд╡िрд╢्рд╡рдзрд░्рдо рдХो рдЖрд░्рдеिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЬोреЬ рджिрдпा рд╣ै рдкрд░ рд░ाрдЧाрдд्рдордХ рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХो рдЙрдзेреЬ рджिрдпा рд╣ै। рдХिрд╕ाрдиों рд╡ рдореЫрджूрд░ों рдХी рд╣ाрд▓рдд рдкрд░ рдХौрди рд╕े рд▓ेрдЦрдХ рдЕрдкрдиी рдХрд▓рдо рдШिрд╕ा рд░рд╣े рд╣ैं। рдЖрдЬ рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рд╡ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдкреЭाрдпे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं рдЬिрд╕рд╕े рд╡рд░्рдгрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдмреЭाрд╡ा рдоिрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╢ोрдзрдХाрд░्рдп рднी рдХेрд╡рд▓ рдЫाрдд्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╡ рдк्рд░рдоोрд╢рди рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╕ंрд╕्рдеाрди рднी рдиाрдоांрддрд░ рдХрд░ рдирдпे рдирдпे рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдиिрдХाрд▓ рдХрд░ рдоुрдиाреЮा рдХрдоा рд░рд╣े рд╣ैं। рдЗрдХ्рдХीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХा рд╕рдордп рд╡ рд╕рдоाрдЬ рдЖрдзुрдиिрдХ рдЙрдкрдХрд░рдгों рд╕े рд▓ैрд╕ рд╣ै। рдмाреЫाрд░рд╡ाрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдиिрд░्рдмрди्рдз рдлैрд▓ाрд╡ рдЗрд╕ рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा।6 рдоूрд▓्рдпों рдХी рд╡िрд╡िрдзрддा рдХे рдмीрдЪ рдХुрдЫ рдРрд╕े рдоूрд▓्рдпों рдХी рддрд▓ाрд╢ рд╣ो рдЬो рд╡िрд╡िрдзрддा рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рднी рд╡िрднिрди्рди рдоाрдирд╡ рд╕рдоूрд╣ों рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдХे рд╢ाрди्рддिрдкूрд░्рдг рд╕рд╣ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рд╣ो।

рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдоें рдЖ рд░рд╣ी рдпाँрдд्рд░िрдХрддा рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╣ी рдЕрдз्рдпрдпрди рд╡ рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХा рд╡िрд╖рдп рдмрдирдХрд░ рдЙрднрд░ा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрддीрдд, рд╡рд░्рддрдоाрди рд╡ рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдУं рдХा рдХेрди्рдж्рд░ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬिрд╕े рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиा рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдХा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд▓ेрдЦрдХीрдп рджाрдпिрдд्рд╡ рд╣ोрддा рд╣ै।7 рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╡ рдЬीрд╡рди рдХा рдиिрд░्рд╡िрд╡ाрдж рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╣ै рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕рдоाрдЬ рдХा рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдз рднी рдиिрд░्рд╡िрд╡ाрдж рд╣ै। рдмाреЫाрд░ рд╣рдоेрд╖ा рдеा рдФрд░ рд╣рдоेрд╖ा рд░рд╣ेрдЧा рдХिрди्рддु рдоाрдирд╡ рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ोрдХрд░ рднी рдпрджि рдоाрдирд╡ рдкрд░ рд╣ाрд╡ी рд╣ो рдЬाрдпे рддो рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕рдЪेрддрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдХी рдоुрдЦ्рдп рднूрдоिрдХा рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдХि рд╡े рдмाреЫाрд░ рдХे рдЦрддрд░ों рдХे рдк्рд░рддि рдЖрдо рдЖрджрдоी рдХो рд╕рдЪेрдд рдХрд░ें।8

рдорд╣िрд▓ा рд▓ेрдЦिрдХाрдУं рдиे рдмाреЫाрд░ рдХी рд╡िрдж्рд░ूрдкрддाрдУं рдХा рдкрд░्рджाреЮाрд╢ рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХी рдЕрдоाрдирд╡ीрдпрддा рдХो рдкрд░рдд рджрд░ рдкрд░рдд рдЙрдзेреЬ рджिрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि рдРрд╕ा рдЕрд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рд╕рдордп рдЖрдЬ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХрднी рдирд╣ी рдеा рдЬрдм рдмाреЫाрд░ рдХे рдиिрдпрдо рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдкрд░ рд╣ाрд╡ी рд╣ो рдЧрдпे рд╣ों। рдмाреЫाрд░рд╡ाрджी рд╢рдХ्рддिрдпाँ рдЕрдкрдиी рддाрдХрдд рд╕े рдорд╣ाрд╢рдХ्рддि рдмрдирдХрд░ рдмाреЫाрд░ рдХे рддिрд▓рд╕्рдо рдХा рд╕ृрдЬрди рдХрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХो рдордиुрд╖्рдп рд░рд╣рдиे рдирд╣ीं рджेрддी рдФрд░ рдЙрд╕े рд╣ृрджрдпрд╣ीрди рдорд╢ीрди рдоें рдкрд░िрдгिрдд рдХрд░ рдЙрдд्рдкाрдж рдмрдиा рджेрддी рд╣ै। рдордорддा рдХाрд▓िрдпा рдХा ‘рджौреЬ’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ 21 рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рдЙрджाрд░ीрдХрд░рдг рд╡ рдпुрд╡ा рдкीреЭी рдХी рдмрджрд▓рддी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рджौрд░ рдоें ‘рджौреЬ’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдиे рдирд╡ рдзрдиाрдв्рдп рд╡рд░्рдЧ рдХी рдирдИ рдкीрдвी рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдПрдХ рдк्рд░рддिрдоाрди рдХाрдпрдо рдХिрдпा рд╣ैं। рд╕ुрд╢िрдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдпुрдХ्рдд рдЪрд░िрдд्рд░ рд░ेрдЦा рд╡ рд░ाрдХेрд╢ рдХो рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ рдкрд╡рди рд╡ рд╕рдШрди рдХी рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХी рдЕрди्рдзी рджौреЬ рдоें рд╕ंрд╡ेрджрдирд╣ीрди, рдоूрд▓्рдпрд╣ीрди рд╡ рдиैрддिрдХрддा рд╡िрд╣ीрди рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рд░ाрд╕ рдирд╣ीं рдЖрддी। рдиिрдЬी рдЬीрд╡рди рдоें рднी рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХрддा рдХो рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рдкрд╡рди рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рдЕрд╕рд╣рдорддि рдХो рд░ौंрдж рдХрд░ рд╕्рдЯैрд▓ा рдЬैрд╕ी рдЕрдд्рдпाрдзुрдиिрдХ рд╡ рд╕ंрдЧрдгрдХीрдп рджुрдиिрдпा рдХी рдиाрд░ी рд╕े рд╡ैрд╡ाрд╣िрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХाрдпрдо рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕्рдЯैрд▓ा рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХी рдиीрддिрдпों рдХो рдЖрдд्рдорд╕ाрдд् рдХрд░рддी рд╣ुрдИ рдХाрдордпाрдмी рдХी рджौреЬ рдоें рдкрд╡рди рдХी рднाрдЧीрджाрд░ рдмрдирддी рд╣ै। рдкрд╡рди рд╕्рдЯैрд▓ा рдХे рдмाрд░े рдоें рдХрд╣рддा рд╣े рдХि рдЬो рдЧुрдг рд╣ैं рдЗрд╕ рд▓реЬрдХी рдХे рдЙрди्рд╣ें рджेрдЦो। рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ рд╡िреЫрд░्рдб рд╣ैं рдпे, рдЗрд╕рдХे рдкाрд╕ рдмिрд▓ рдЧेрдЯ्рд╕ рдХे рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рд╕े рдЪिрдЯ्рдаी рдЖрддी рд╣ै।9 рдЫोрдЯा рдкुрдд्рд░ рд╕рдШрди рднी рддाрдИрд╡ाрди рдоें рд╕ाрдл्рдЯрд╡ेрдпрд░ рдХрдо्рдкрдиी рдоें рдиिрдпुрдХ्рддि рдкाрддा рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдмेрдЯों рдХी рджौреЬ рд░ेрдЦा рд╡ рд░ाрдХेрд╢ рдХो рдЕрд╕рд╣ाрдп рд╕्рдеिрддि рдоें рдзрдХेрд▓ рджेрддी рд╣ै। рджौреЬ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж, рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрдж рдПрд╡рдо् рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХрддाрд╡ाрдж рдХी рджौреЬ рдоें рд╡िрдирд╖्рдЯ рдоाрдирд╡ीрдп рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХा рдоूрд░्рддрд░ूрдк рд╣ै। рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХрддा рд╕े рдЖрдЬीрд╡िрдХाрд╡ाрдж рдкैрджा рд╣ोрддा рд╣ै рдЬोрдХि рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХो рдФрд░ рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХी рднाрд╡ाрдд्рдордХрддा рдХो рдоृрддрдк्рд░ाрдп рдХрд░ рджेрддा рд╣ै।

рдордорддा рдХाрд▓िрдпा рдЬी рдиे рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдорд╣ाрдирдЧрд░ीрдп рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХा рд╕ूрдХ्рд╖рдорддा рд╕े рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рдкाрдд्рд░ рд╖िрдХ्рд╖िрдд рдПрд╡ं рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдоाрддा-рдкिрддा рд░ेрдЦा рд╡ рд░ाрдХेрд╢ рдмрдЪ्рдЪों рдХे рдмाрд╣рд░ рдЪрд▓े рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рдЕрдХेрд▓े рд╣ो рдЬाрддे рд╣ै। рдоाрддा-рдкिрддा рдЕрдЪ्рдЫा рдЬीрд╡рди рд╕ुрдЦ рд╕े рдмिрддाрдиे рдХे рдмрдЬाрдп рдХрд▓ рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рд╕े рднрдпрднीрдд рд╣ो рдЬाрддे рд╣ै। рдмрдЪ्рдЪे рдЬрдм рдкाрд╕ рд░рд╣рддे рд╣ै рддрдм рдХрдбрд╡ी рдмाрддे рдХрд╣рдХрд░ рдЙрдирдХा рджिрд▓ рджुрдЦाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЬрдм рд╡े рджूрд░ рдЪрд▓े рдЬाрддे рд╣ै рддрдм рдЙрдирдХी рдЪिंрддा рдХрд░рддे рд░рд╣рддे рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрд╡рдХों рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓ेрдЦिрдХा рдХрд╣рддी рд╣ै, ‘‘рдЕрдиिрд╡ाрд╕ी рдФрд░ рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдХेрд╡рд▓ рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдФрд░ рдкंрдЫी рдирд╣ीं рд╣ोрддे рдмрдЪ्рдЪे рднी рд╣ोрддे рд╣ै। рд╡े рджौрдб-рджौрдбрдХрд░ рджрд░्рдЬी рдХे рдпрд╣ाँ рд╕े рдирдП рд╕िрд▓े рдХрдкрдбे рд▓ाрддे рд╣ै, рд╕ूрдЯрдХेрд╕ рдоें рдЕрдкрдиा рд╕ाрдоाрди рдФрд░ рдХाрдЧрдЬाрдд рдЬрдоाрддे рд╣ै। рдордиीрдмेрд▓्рдЯ рдоें рдЕрдкрдиा рдкाрд╕рдкोрд░्рдЯ, рд╡ीрдЬा рдФрд░ рдЪंрдж рдбॉрд▓рд░ рд░рдЦ рд░рд╡ाрдиा рд╣ो рдЬाрддे рд╣ै рдЕрдирдЬाрди рджेрд╢, рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рд╕рдлрд░ рдкрд░ рдоाрддा-рдкिрддा рдХो рд╕िрд░्рдл рд╕्рдЯेрд╢рди рдкрд░ рд╣ाрде рд╣िрд▓ाрддे рдЫोреЬрдХрд░।10 рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрд╡рдХों рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХा рдпрд╣ рд╡рд░्рдгрди рдпрдеाрд░्рде, рдоाрд░्рдоिрдХ рдФрд░ рд╕् рд╣рджрдпрд╕्рдкрд░्рд╢ी рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдЬीрд╡рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рд╕рд╣рдЬ рдФрд░ рдЪुрдиौрддीрдкूрд░्рдг рд╣ै рдордЧрд░ рд╡рд╣ी рдоाрддा-рдкिрддा рдХे рд▓िрдП рдмोрдЭ рдмрдиा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╕рдордХाрд▓ीрди рдмाреЫाрд░ рд╡्рдпाрдкрдХ рд╣ोрдХрд░ рдордиुрд╖्рдпрддा рдХा рд╣рдирди рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрджाрд░ीрдХрд░рдг рдиे рднाрд░рддीрдп рдмाреЫाрд░ рдХो рддाрдХрдд рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рдпुрд╡ा рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓िрдП рд╕िрдорд╕िрдо рдХा рдж्рд╡ाрд░ рдЦोрд▓ рджिрдпा рд╣ै। рдордорддा рдХाрд▓िрдпा рдиे рд╡िрд╡ेрдЪ्реЯ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХी рдЕрди्рдзी рджौреЬ рдХा рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдмाреЫाрд░ рдХे рд╡рд╢ीрднूрдд рд╣ोрдХрд░ рдпुрд╡ा рдЖрдд्рдоिрдХ рд░िрд╢्рддों рдХो рддाрдХ рдкрд░ рд░рдЦ рд░рд╣े рд╣ैं। рдкрд╡рди рдХे рдПрдо.рдмी.рдП. рдХे рдЕंрддिрдо рд╡рд░्рд╖ рдоें рдЪाрд░-рдкाँрдЪ рдХंрдкрдиिрдпाँ рдЙрдирдХे рд╕ंрд╕्рдеाрди рдоें рдЖрддी рд╣ैं। рдкрд╡рди рдкрд╣рд▓े рдЗंрдЯрд░рд╡्рдпू рдоें рдЪुрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдкрд╡рди рдШрд░ рд╕े рдЕрдаाрд░рд╣ рд╕ौ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рджूрд░ рдЕрд╣рдорджाрдмाрдж рдоें рдиौрдХрд░ी рдХे рд▓िрдП рдЬाрдиे рдХी рдмाрдд рдШрд░ рдоें рдмрддाрддा рд╣ै рддрдм рдоाँ -рдмाрдк рдиाрд░ाрдЬ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рд╡рд╣ рдЪाрд╣рддे рдеे рдХि рдкрд╡рди рд╡рд╣ीं рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рд░рд╣рдХрд░ рдиौрдХрд░ी рдХрд░ें, рдкрд░ рдкрд╡рди рдЙрдирд╕े рдХрд╣рддा рд╣ै - ”рдпрд╣ाँ рдоेрд░े рд▓ाрдпрдХ рд╕рд░्рд╡िрд╕ рдХрд╣ाँ ? рдпрд╣ рддो рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ों рдХा рд╢рд╣рд░ рд╣ै। рдЬ्рдпाрджा-рд╕े-рдЬ्рдпाрджा рдиूрд░ाрдиी рддेрд▓ рдХी рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдоिрд▓ рдЬाрдПрдЧीं, рдоाँ рдмाрдк рд╕рдордЭ рдЧрдпे рдеे рдХि рдЙрдирдХा рд╢िрдЦрд░рдЪुंрдмी рдмेрдЯा рдХрд╣ीं рдФрд░ рдмрд╕ेрдЧा। рд▓ेрдХिрди рдлिрд░ рднी рдкिрддाрдЬी рдкрд╡рди рд╕े рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рджिрд▓्рд▓ी рддрдХ рднी рдЖ рдЬाрдУ рддो? рд╕рдЪ рджिрд▓्рд▓ी рдЖрдиा-рдЬाрдиा рдмिрд▓рдХुрд▓ рдоुрд╢्рдХिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ै। рд░ाрдд рдк्рд░рдпाрдЧрд░ाрдЬ рдПрдХ्рд╕рдк्рд░ेрд╕ рд╕े рдЪрд▓ो, рд╕рд╡ेрд░े рджिрд▓्рд▓ी। рдХрдо-рд╕े-рдХрдо рд╣рд░ рдорд╣ीрдиे рддुрдо्рд╣ें рджेрдЦ рддो рд▓ेंрдЧे рдпा рдХрд▓рдХрдд्рддे рдЖ рдЬाрдУ। рд╡рд╣ рддो рдорд╣ाрдирдЧрд░ рд╣ै।’11 рд▓ेрдХिрди рдкрд╡рди рдХे рдоाрдеे рдкрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣ोрдиे рдХा рднूрдд рд╕рд╡ाрд░ рд╣ै। рд╡рд╣ рдкाрдкा рд╕े рдХрд╣рддा рд╣ै- ”рдкाрдкा рдоेрд░े рд▓िрдП рд╢рд╣рд░ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдирд╣ीं рд╣ै, рдХैрд░िрдпрд░ рд╣ै। рдЕрдм рдХрд▓рдХрдд्рддे рдХो рд╣ी рд▓ीрдЬिрдП। рдХрд╣рдиे рдХो рдорд╣ाрдирдЧрд░ рд╣ै рдкрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдПрдХ рджрдо рд▓рдз्рджреЬ। рдХрд▓рдХрдд्рддे рдоें рдк्рд░ोрдбрдпूрд╕рд░्рд╕ рдХा рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╣ै, рдХंрдЬ्рдпूрдорд░्рд╕ рдХा рдирд╣ीं। рдоैं рдРрд╕े рд╢рд╣рд░ рдоें рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ рдЬрд╣ाँ рдХрд▓्рдЪрд░ рд╣ो рди рд╣ो, рдХंрдЬ्рдпूрдорд░ рдХрд▓्рдЪрд░ рдЬрд░ूрд░ рд╣ो। рдоुрдЭे рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдирд╣ीं рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЪाрд╣िрдП, рддрднी рдоैं рдХाрдордпाрдм рд░рд╣ूंрдЧा“12 рдкрд╡рди рдХा рдЬीрд╡рди рд╡िрд╖рдпрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕ाрдл рд╣ै рдХि, ‘рдоंрдЬिрд▓ों рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдШрд░्рд╖ рддो рдХрд░рдиा рд╣ी рдкрдбेрдЧा। рдЙрд╕рдХी рд▓ाрдЗрди рдоें рдЪрд▓рддे рд░рд╣рдиा рд╣ी рддрд░рдХ्рдХी рд╣ै। рд╡рд╣ рдЬिрд╕ рджुрдиिрдпा рдоें рд╣ै рд╡рд╣ाँ рдПрдеिрдХ्рд╕ рдирд╣ीं рдк्рд░ोрдлैрд╢рдирд▓ рдПрдеिрдХ्рд╕ рдХी рдЬрд░ुрд░рдд рд╣ै।’13 рдкрд╡рди рдХे рдпे рд╡िрдЪाрд░ рдпुрд╡ा рдкीрдвी рдХे рд▓िрдП рд╕िрд░्рдл़ рдХाрдордпाрдмी рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╡िрдЪाрд░ рд╣ैं рдЬोрдХि рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХी рджेрди рд╣ै। рдкрд╡рди рдХे рдмाрд░े рдоें рдкिрддा рд░ाрдХेрд╢ рдХे рд╡िрдЪाрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХो рд╕рдЪेрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╣ै, ‘рдкрд╡рди рдХे рдмрд╣ाрдиे рдПрдХ рдкूрд░ी рдХी рдкूрд░ी рдпुрд╡ा рдкीреЭी рдХो рдкрд╣рдЪाрдиो।рдпे рдЕрдкрдиी рдЬреЬों рд╕े рдХрдЯ рдХрд░ рдЬीрдиे рд╡ाрд▓े рд▓реЬрдХे рд╕рдоाрдЬ рдХी рдХैрд╕ी рддрд╕्рд╡ीрд░ рддैрдпाрд░ рдХрд░ेंрдЧे।14 рдЖрдЬ рдордиुрд╖्рдп рдХрд░्рддрд╡्рдпों, рдоूрд▓्рдп рдоाрди्рдпрддाрдУं рдФрд░ рдЬрд░ुрд░рддों рдХो рдиреЫрд░ рдЕрди्рджाреЫ рдХрд░рддा рд╣ुрдЖ рдмाреЫाрд░ рдХे рдиिрдпрдоों рд╕े рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧा рд╣ै। рдордорддा рдХाрд▓िрдпा рдХा ‘рджौреЬ’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрдж, рднूрдоंрдбрд▓ीрдХрд░рдг рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░-рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдордп рдХा рджрд░्рджрдиाрдХ рдЖрдЦ्рдпाрди рд╣ै। рдЦрдЧेрди्рдж्рд░ рдЯाрдХुрд░ рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि ‘рджौреЬ рд▓рдШु рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЖрдХाрд░ рдоें рд╣ी рд▓рдШु рд╣ै, рдпрд╣ рдХрдеा, рдХрде्рдп, рдЪрд░िрдд्рд░, рд╢िрд▓्рдк, рд╢ैрд▓ी рдФрд░ рднाрд╖ा рдЖрджि рдХे рд╕рдорди्рд╡िрдд рд░ूрдк рдоें рдпрд╣ рдЖрдЬ рдХी рдПрдХ рдорд╣ाрди рд░рдЪрдиा рд╣ै।’

рдоाँ рдмेрдЯे рдХे рдЧрд╣рди рд░िрд╢्рддे рдоें рднी рдмाреЫाрд░ीрдХрд░рдг рдШुрд╕ рдЖрдпा рд╣ै। рд╕рдордХाрд▓ीрди рджौрд░ рдоें рдоाрдирд╡ рдорд╣ंрдЧा рдЙрдкрд╣ाрд░ рджेрдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рд╣рд▓्рдХा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै। рдкрд╡рди рдХी рдоाँ рд░ेрдЦा рдЬрдм рдкुрдд्рд░ рдФрд░ рдмрд╣ू рдХो рдоिрд▓рдиे рд╕ौрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдЬाрддी рд╣ै рддो рджोрдиों рдоाँ рдХो рдЦुрд╢ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдорд╣ंрдЧे рджाрдо рдХी рдЪрдж्рджрд░ рдЙрдкрд╣ाрд░ рд╕्рд╡рд░ूрдк рджेрддे рд╣ैं рддो рд░ेрдЦा рдЗрди्рдХाрд░ рдХрд░ рджेрддी рд╣ै рддрдм рдкрд╡рди рдХे рд╢рдм्рджों рдоें ‘рдЖрдкрдХो рдкрддा рд╣ै рд╣рдоाрд░े рддीрди рд╣рдЬाрд░ рд░ुрдкрдпे рдЗрд╕ рдЧिрдл्рдЯ рдкрд░ рдЦрд░्рдЪ рд╣ुрдП рд╣ैं। рдЗрддрдиी рдХीрдорддी рдЪीреЫ рдХी рдХोрдИ рдЖрдкрдХो рдХрдж्рд░ рдирд╣ीं рдЖрдкрдХो।’15 рдЬрдм рдмрдЪ्рдЪे рдоाँ рдмाрдк рдХे рдкाрд╕ рдШрд░ рдЖрддे рд╣ैं рддрдм рдЕрдкрдиी рдмрджрд▓рддी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХрд░рддे рд╣ैं, ‘рдЬाрдиे рдХे рджिрди рдЙрд╕рдиे рдоाँ рдХे рдиाрдо рдмीрд╕ рд╣реЫाрд░ рдХा рдЪैрдХ рдХाрдЯा, рдоाँ рд╣рдоाрд░े рдЖрдиे рд╕े рдЖрдкрдХा рдмрд╣ुрдд рдЦрд░्рдЪ рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдпрд╣ рдоैं рдЖрдкрдХो рдкрд╣рд▓ी рдХिрд╢्рдд рджे рд░рд╣ा рд╣ैं। рд╡ेрддрди рдоिрд▓рдиे рдкрд░ рдФрд░ рджूंрдЧा।’16 рдмрдЪ्рдЪे рдоाрддा рдкिрддा рдХे рдордордд्рд╡ рдХा рдоोрд▓ рд▓рдЧाрдиे рд▓рдЧे рд╣ैं, рдЬोрдХि рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХा рд╣ी рдк्рд░рддिрдлрд▓ рд╣ै। рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рдХॉрд▓ोрдиी рдХे рдЧुрдк्рддा рджрдо्рдкрдд्рддि рдЕрдкрдиे рдЕрдиुрднрд╡ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдмрдЪ्рдЪों рдХी рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдХा рдХрдерди рдХрд░рддे рд╣ै рддрдм рд░ेрдЦा рдФрд░ рд░ाрдХेрд╢ рдЙрд╕े рдоाрдирддे рдирд╣ीं рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдмрдЪ्рдЪों рдкрд░ рднрд░ोрд╕ा рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рдмрдЪ्рдЪे рдХुрдЫ рдирдИ рдмाрддे рд╕ीрдЦрдХрд░ рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рд╡ाрдкिрд╕ рдЖ рдЬाрдП। рд╡िрджेрд╢ рдЬाрдХрд░ рдмрдЪ्рдЪे рд╡рд╣ाँ рдХे рдРрд╢ोрдЖрд░ाрдо рдФрд░ рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЕрдкрдиाрддे рд╣ै। рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рджेрд╢, рдЕрдкрдиा рд╢рд╣рд░, рдЕрдкрдиा рдШрд░ рдЬेрд▓ рдХी рддрд░рд╣ рд▓рдЧрддा рд╣ै। рджोрдиों рдмрдЪ्рдЪे рдиौрдХрд░ी рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рджूрд░ рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рд░ाрдХेрд╢ рдФрд░ рд░ेрдЦा рдХो рдЕрдкрдиा рдШрд░ рд╡рдирд╡ाрд╕ рдХी рддрд░рд╣ рд▓рдЧрддा рд╣ै, ‘‘ рд░ाрдоाрдпрдг рдХी рдХрдеा рдоें рдкिрддाрдЬी рдмрдЪ्рдЪे рдХो рд╡рдирд╡ाрд╕ рднेрдЬрддे рд╣ै рдордЧрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рдХाрд▓ рдоें рдмрдЪ्рдЪे рд╡िрджेрд╢ рдЬाрддे рд╣ै рдФрд░ рдоाँ-рдкिрддा рдЬी рд╡рдирд╡ाрд╕ рднुрдЧрддрддे рд╣ै। рдХाрд▓рдЪрдХ्рд░ рдХो рдЙрд▓्рдЯा рдШुрдоाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।17 рдХॉрд▓ोрдиी рдоें рд╕рднी рдоाँ рдмाрдк рдХी рдпрд╣ी рд╣ाрд▓рдд рдеी। рдордорддा рдиे рдЗрд╕ рдХॉрд▓ोрдиी рдХा рдиाрдо рдмुрдб्рдвा-рдмुрдб्рдвी рдХॉрд▓ोрдиी рд░рдЦ рджिрдпा рд╣ै। рдпुрд╡ा рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рдХृрд╖्рдг рдоोрд╣рди рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि рдмीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдЕрди्рдд рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕рдмрд╕े рдЧрд╣рд░े рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ंрдХрдЯ рдХा рдЖрдЦ्рдпाрди рд╣ै ‘рджौреЬ’। рд╣рдоाрд░ा рд╕рдоाрдЬ рдРрд╕े рдЪैрд░ाрд╣े рдкрд░ рдЦреЬा рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╕े рдПрдХ рд░ाрд╕्рддा рдмрд╣ुрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХрдо्рдкрдиिрдпों рдХी рдЪрд░рдд рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдЕрди्рдзें рдХुрдПँ рдХो рдЬाрддा рд╣ै рддो рджूрд╕рд░ा рд╕ंрд╕्рдХाрд░, рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕ाрдорди्рддी рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХрддा рдХी рдкुрд░ाрдиी рдЦाрдИ рдХी рдУрд░। рджोрдиों рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХी рдХрдореЫोрд░िрдпों рд╕े рддाрдХрдд рдкाрддे рд╣ैं। рддीрд╕рд░ा рд░ाрд╕्рддा рдоिрд▓рддा рд╣ी рдирд╣ीं - рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдоुрдХाрдо рдХो рджрд░्реЫ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी, рддрд░рд▓ рдЖрд╡ेрдЧो рдФрд░ рдЧрд╣рд░े рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╕्рдкрд░्рд╢ рд╕े рдмुрдиी рдЧрдИ рдХрдеा рд╣ै, ‘рджौреЬ’। рдЗрд╕ рджौрдб. рдХी рдХॉрд▓ोрдиी рдоें рдЕрдХेрд▓ी рд░рд╣ рд░рд╣ी рдоाँ рдЬрдм рд╕्рд╡рд░्рдЧ рд╕िрдзाрд░ рдЬाрддी рд╣ैं рддो рд╡िрджेрд╢ рд╕े рдЙрдирдХा рдкुрдд्рд░ рдЖрдиे рдХे рдмाрд░े рдоें рдЕрд╕рдорд░्рдерддा рдЬрддाрддा рд╣ै। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХॉрд▓ोрдиी рд╡ाрд╕ी рд╢्рд░ीрдорддी рд╕िрдж्рдзू рдХрд╣рддी рд╣ैं, ‘рдоैं рдХिрд╕ी рдХो рдмेрдЯा рдмрдиाрдХрд░ рд╕ाрд░े рдХाрдо рдХрд░рд╡ा рд▓ूँ। рдРрд╕ा рднी рдХрднी рд╣ो рдХि рд░ेрдбीрдоेрдб рдмेрдЯे рдоिрд▓ рдЬाрдпें рдпрд╣ рднी рдХрд╣ाँ рдоुрдордХिрди рд╣ैं। рдмाреЫाрд░ рдоें рд╕рдм рдЪीреЫ рдоोрд▓ рдоिрд▓рддी рд╣ै, рдкрд░ рдмрдЪ्рдЪे рдирд╣ीं рдоिрд▓рддे। рдРрд╕ा рд╣ी рдкрддा рд╣ोрддा рдХि рдкрдЪ्рдЪीрд╕ рдмрд░рд╕ рдкрд╣рд▓े рдкрд░िрд╡ाрд░ рдиिрдпोрдЬрди рдХ्рдпों рдХрд░рддे। рд╣ोрдиे рджेрддे рдФрд░ рдЫः рдмрдЪ्рдЪे। рдПрдХ рди рдПрдХ рддो рдкाрд╕ рд░рд╣рддा।’18 рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдордорддा рдЬी рдиे рдордиुрд╖्рдп рдХे рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рд╕ंрдмंрдзों рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдФрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ंрдмंрдзों рдХे рдЕंрддрд░ाрд▓ рдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдкреЬрддाрд▓ рдХрд░рдХे рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХी рдЕंрдзी рджौреЬ рдХा рдк्рд░рддिрдкाрджрди рдХिрдпा рд╣ै।
рдЕрддः рдордорддा рдХाрд▓िрдпा рдХा ‘рджौреЬ’ рд╕рд╣ी рд░ूрдк рдоें рд╡рд░्рддрдоाрди рдпुрдЧ рдХे рднूрдоंрдбрд▓ीрдХрд░рдг рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╕рдоाрдЬ рдХा рдпрдеाрд░्рде рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ा рд╕рд╢рдХ्рдд рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдХी рдпुрд╡ा рдкीрдвी рдЙंрдЪा рд╡ेрддрди рдкाрдиे рдХी рд▓ाрд▓рд╕ा рдоें рдпाँрдд्рд░िрдХ рдмрди рдЧрдИ рд╣ै। рд╡े рдХрд░िрдЕрд░ рдФрд░ рдиौрдХрд░ी рдХो рдЬीрд╡рди рдХा рдЕंрддिрдо рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓ी рдпुрд╡ा рдкीрдвी рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░िрдпों рд╕े рджूрд░ рднाрдЧ рд░рд╣ी рд╣ै। рджो рдкीреЭिрдпों рдХे рдмीрдЪ рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рддीрд╡्рд░рддा рд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рдкीрдвी рдкрд░ рдк्рд░рднाрд╡ рдЫोрдб рд░рд╣ा рд╣ै। рдЖрдЬ рдХे рдордиुрд╖्рдп рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдЬो рдмाрдЬाрд░ рдХे рджрдмाрд╡-рд╕рдоूрд╣, рдЙрдирдХे рдкрд░ोрдХ्рд╖-рдЕрдкрд░ोрдХ्рд╖ рдоाрд░рдХ рддрдиाрд╡, рдЖрдХ्рд░рдордг рдФрд░ рдиिрд░्рдордорддा рддрдеा рдЕंрдзी рджौреЬ рдоें рдирд╖्рдЯ рд╣ोрддे рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЖрд╕рди्рди рдЦрддрд░े рдоें рдкрдбे рдордиुрд╖्рдпрдд्рд╡ рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рд╡рдирд╡ाрд╕ рдХाрдЯ рд░рд╣े рдоाрддा рдкिрддा рдХी рдкीреЬा, рдЕрд╕рдорд░्рдерддा рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдХोрд▓ॉрдЬ рд╣ै, рдордорддा рдХाрд▓िрдпा рдХा рджौреЬ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЬोрдХि рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж, рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрдж, рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХрддाрд╡ाрдж, рдЖрдЬीрд╡िрдХाрд╡ाрдж рдХा рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै।

рд╕рди्рджрд░्рдн рдЧ्рд░рди्рдеः-
1. https://www.livehindustan.com/news//article1-story-55262.html
2 . http://www.rachanakar.org/2007/12/blog-post_10.html
3 . https://rsaudr.org/show_artical.php?&id=8545
4. https://khabar.ndtv.com/news/literature/book-review-mall-mein-kabootar-1695590
5. https://loksangharsha.wordpress.com/tag/
6. https://www.pravakta.com/hindi-literature7/
7. https://ajayanurag.wordpress.com/tag/
8. http://www.weekandtimes.com/archives/35621
9. рдордорддा рдХाрд▓िрдпा, рджौреЬ рдкृ 69।
10. рд╡рд╣ी рдкृ 2-3।
11. рд╡рд╣ी рдкृ 11।
12. рд╡рд╣ी рдкृ 40-41।
13. рд╡рд╣ी рдкृ 45।
14. рд╡рд╣ी рдкृ 54।
15. рд╡рд╣ी рдкृ 4-5।
16. рд╡рд╣ी рдкृ 65।
17. рд╡рд╣ी рдкृ 24-25।
18. рд╡рд╣ी рдкृ 47-48।

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।