เคธेเคคु - เคฎाเคจเคตी เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐाเค“ं เค•े (เคœीเคจ เค”เคฐ เคฎीเคฎ)

เคšंเคฆ्เคฐ เคฎोเคนเคจ เคญเคฃ्เคกाเคฐी
เคœीเคตเคจ เคเค• เคธंเคฏुเค•्เคค เค‰เคชเค•्เคฐเคฎ (joint venture) เคนै เคธूเคšเคจा เคธंเค—्เคฐเคน เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคœेเคจेเคŸिเค•्เคธ เค”เคฐ
เคŠเคฐ्เคœा เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคŠเคท्เคฎाเค—เคคिเค•ी เค•े เคฌीเคš।

(Life is a joint venture between information storing genetics and energy transforming thermodynamics.)
- Ervin Schrodinger

(เคธेเคคु – เคฏเคน เคธเคฐเคฒ เคธा เคฆीเค–เคคा เคถเคฌ्เคฆ เค…เคชเคจे เคฎें เคเค• เคธाเค—เคฐ เคธเคฎेเคŸे เคนै เค”เคฐ เค…เคชเคจे เคตिเคธ्เคคीเคฐ्เคฃ เคเคตं เค—เคนเคจ เคธंเคฆเคฐ्เคญों เคฎें เคœीเคตเคจ เค•ी เคนเคฐ เคตिเคงा เคธे เค…ंเคคเคฐंเค— เคฐूเคช เคฎें เคœुเฅœा เคนै। เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคฒेเค– เคฎें เค‡เคธ เคฌเคนुเค†เคฏाเคฎी เคถเคฌ्เคฆ เค•े เคเคธे เคนी เคเค• เค†เคฏाเคฎ เค•ो เคšिเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै। เคฎोเคฌाเค‡เคฒ เค”เคฐ เคธोเคถเคฒ เคจेเคŸเคตเคฐ्เค•िंเค— เค•े เคœเคฎाเคจे เคฎें เคฒเค—เคญเค— เคนเคฐ เค•ोเคˆ เคœाเคจเคคा เคนै เคฎीเคฎ เค•्เคฏा เคนोเคคी เคนै เค”เคฐ เค•ैเคธे เคญेเคœी เคœाเคคी เคนै। เค•ुเค› เคฒोเค— เค…เคฌ เคœाเคจเคจे เคฒเค—े เคนैं เค•ि เคœीเคจ เค•्เคฏा เคนोเคคी เคนै เค”เคฐ เค•ैเคธे เคเค• เคชीเฅी เคธे เคฆूเคธเคฐी เคฎें เค—ुเคฃों เคต เคฒเค•्เคทเคฃों เค•ो เคธंเคช्เคฐेเคทिเคค เค•เคฐเคคी เคนै। เคฒेเค•िเคจ เคฌเคนुเคค เค•เคฎ เคฒोเค— เคœाเคจเคคे เคนैं เค•ि เคœीเคจ เคต เคฎीเคฎ เคฎें เคธंเคฌंเคง เค•्เคฏा เค”เคฐ เค•्เคฏों เคนै? เคฌाเคค เคธเคฐเคฒ เคนै: เคฆोเคจों เคตिเคถेเคท เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคธेเคคु เคนैं เค…เคฒเค—-เค…เคฒเค— เคธंเคฆเคฐ्เคญों เคฎें; เคธेเคคु เค•ा เค•ाเคฎ เคนै เคœोเฅœเคจा। เคœीเคจ เคฆो เคชीเฅिเคฏों เค•ो เคœोเฅœเคคे เคนैं เค”เคฐ เคฎीเคฎ เคเค• เค–ाเคธ เคคเคฐीเค•े เคธे เคฒोเค—ों เค•े เคตिเคšाเคฐों เค•ो।) 

เคฌाเคค เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐाเค“ं เค•ी

เค†เคœ เค•े เคฎाเคจเคต เค•ो เค‰เคธเค•े เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคธ्เคตเคฐूเคช เคคเค• เคชเคนुँเคšाเคจे เคฎें เคฆो เค…เคฒเค— เค•िเคธ्เคฎ เค•ी เคตिเค•ाเคธ-เคฏाเคค्เคฐाเค“ं เค•ा เคฏोเค—เคฆाเคจ เคฐเคนा เคนै: เคœैเคตिเค• เค”เคฐ เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค•। เคชเคนเคฒी เค•เคฅा เคนै เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฐूเคช เคฎें เคฎाเคจเคต เคฆेเคน เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ी เคœिเคธเค•े เค…ंเคคिเคฎ เคšเคฐเคฃों เคฎें เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•े เค…เคญूเคคเคชूเคฐ्เคต เคตिเค•ाเคธ เคจे เค‡ंเคธाเคจ เค•ो เค…เคจ्เคฏ เคœीเคตों เคธे เค…เคฒเค— เคเค• เคชเคนเคšाเคจ เคฆी। เคฆूเคธเคฐी เค•เคฅा เคนै เค†เคฆिเคฎ เคฎाเคจเคต เคฐूเคช เคธे เค†เคฐเคฎ्เคญ เค•เคฐ เค†เคงुเคจिเค• เคฐूเคช เคฎें เค†เคจे เค•ी; เค‡เคธ เคฆौเคฐाเคจ เค‰เคธे เคฏเคน เค•्เคทเคฎเคคा เคตिเค•เคธिเคค เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเคซเคฒเคคा เคฎिเคฒी เค•ि เค…เคชเคจी เคฏाเคค्เคฐा เค•เคฅा เค•े เคธूเคค्เคฐों เค•ो เคเค• เค•เฅœी เคฎें เคœोเฅœเค•เคฐ เค…เคชเคจे เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ो เคœाเคจเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐ เคธเค•े। เคฒเคฎ्เคฌी เค•เคฅा เคนै เคœिเคธเค•ा เคธเคตिเคธ्เคคाเคฐ เคตเคฐ्เคฃเคจ เค…เคจ्เคฏเคค्เคฐ เคนोเคคा เคฐเคนा เคนै। เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคฒेเค– เคฎें เค‡เคธ เค•เคฅा เค•ो เค—เคคि เคฆेเคจे เคตाเคฒी เคฆो เค‡เค•ाเค‡เคฏों เค•ा เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เค•ेเคจ्เคฆ्เคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนोเค—ा เคœिเคจ्เคนें เค‡เคจ เคตिเค•ाเคธ-เค•เคฅा เค•े เคธेเคคुเค“ं เค•े เคฐूเคช เคฎें เคญी เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐेंเค—े। เคฏเคน เค…เคค्เคฏंเคค เคฐोเคšเค• เคœाเคจเค•ाเคฐी เคนै เค•ि เคฆो เค…เคฒเค— เคคเคฐเคน เค•ी เคตिเค•ाเคธ เค•เคฅाเค“ं เค•ो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•เคฐเคคे เคธेเคคु เคฎूเคฒ เคฐूเคช เคธे เคธूเคšเคจा เคเคตं เค‰เคธเค•े เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคนैं। 

เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค”เคฐ เคธेเคคु

เคฎाเคจเคต เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เคฎें เคคीเคจ เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคนुเค เคนैं เคœिเคจ्เคนोंเคจे เค‰เคธเค•े เคฐเคนเคจ-เคธเคนเคจ เค”เคฐ เคœीเคตเคจ เคถैเคฒी เค•ो เค—เคนเคฐाเคˆ เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•िเคฏा - เค•ृเคทि-เค•्เคฐांเคคि, เค”เคฆ्เคฏोเค—िเค•-เค•्เคฐांเคคि เค”เคฐ เคธूเคšเคจा-เค•्เคฐांเคคि। เค†เคœ เคนเคฎ เคธूเคšเคจा-เค•्เคฐांเคคि เค•े เคธाเค•्เคทी เคนैं เค”เคฐ เคฒाเคญाเคฐ्เคฅी เคญी। เคนเคฎाเคฐे เคธोเคšเคจे-เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคจเคœเคฐिเคฏा เคญी เคฌเคฆเคฒ เคฐเคนा เคนै। เคœिเคจ เคตिเค•ाเคธ-เคฏाเคค्เคฐा-เค•เคฅाเค“ं เค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै เค‰เคจ्เคนें เคญी เคธूเคšเคจा เค•े เคธंเค—्เคฐเคน เคเคตं เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ी เค•เคฅा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคธเคฎเคเคจा เคธंเคญเคต เคนो เคฐเคนा เคนै เค”เคฐ เค‡เคธी เค•ो เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค‡เคธ เคฒेเค– เคฎें เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคนै। เคœैเคตिเค• เคฏा เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ – เคฆोเคจों เคฎें เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเค•ाเคँ เคฐเคนीं เคนैं เคธूเคšเคจा เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ी। เคชเคนเคฒे เคฎें เคธूเคšเคจा เคฆेเคน เค•े เคฒเค•्เคทเคฃों เคธे เคธंเคฌंเคง เคฐเค–เคคी เคนै เค”เคฐ เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคเค• เคชीเฅी เคธे เคฆूเคธเคฐी เค•े เคฌीเคš เคนोเคคा เคนै। เคฏเคน เค•ुเค› เคตैเคธा เคนी เคนै เคœैเคธे เคเค• เคฌीเคœ เคฎें เคชूเคฐे เคชेเฅœ เค•ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคธंเค—्เคฐเคนीเคค เคนै เค”เคฐ เค‰เคšिเคค เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคชूเคฐा เคชेเฅœ เคตिเค•เคธिเคค เคนो เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคฌीเคœ เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคฌเคจ เคœाเคคा เคนै เคเค• เคชीเฅी เคธे เคฆूเคธเคฐी เคฎें เคธूเคšเคจा เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ा, เค”เคฐ เคฆो เคชीเฅिเคฏों เค•े เคฌीเคš เคเค• เคธेเคคु เคฌเคจाเคคा เคช्เคฐเคคीเคค เคนोเคคा เคนै। เคธเคตाเคฒ เค‰เค เคคा เคนै เค•ि เคฌीเคœ เค•े เค…ंเคฆเคฐ เค•ी เคตเคน เคธूเค•्เคท्เคฎ เค‡เค•ाเคˆ เค•्เคฏा เคนै เคœो เคธเคนी เคฎाเคฏเคจों เคฎें เคธूเคšเคจा เคธेเคคु เค•ी เคคเคฐเคน เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคी เคนै? เค‡เคธเค•ी เคšเคฐ्เคšा เคธเคฎเคฏ เค†เคจे เคชเคฐ เค•เคฐेंเค—े।

เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ เคฎुเค–्เคฏเคค: เคญाเคทा-เค†เคงाเคฐिเคค เคนै เคœिเคธเคฎें เคธूเคšเคจा เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฒोเค—ों เค•े เคฌीเคš เคนोเคคा เคนै। เคธूเคšเคจा-เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคฆोเคจों เคเค•เคฆเคฎ เค…เคฒเค— เคคเคฐเคน เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เค•เคฅाเค“ं เค•ा เคฏเคน เคธाเคฎ्เคฏ เคจि:เคธंเคฆेเคน เคฐोเคšเค• เคเคตं เคธाเคฐเค—เคฐ्เคญिเคค เคนै। เคธाเคฅ เคนी เคฏเคน เคญी เคธ्เคตीเค•ाเคฐเคจा เคนोเค—ा เค•ि เคฆोเคจों เค•เคฅाเค“ं เคฎें เคธूเคšเคจा เค•ी เคช्เคฐเค•ृเคคि, เค‰เคธเค•ा เคธंเค—्เคฐเคน เคเคตं เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคเค•-เคฆूเคธเคฐे เคธे เค•ोเคธों เคฆूเคฐ เคนैं।

เคœीเคตเคจ เค•ी เคช्เคฐเค•ृเคคि

เคœीเคตเคจ เค•े เคตिเค•ाเคธ เคธे เคฌाเคค เค†เคฐเคฎ्เคญ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค…เคชเคจी เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि เคฌเคจा เคธเค•เคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคฏाเคจि เคช्เคฐเคœเคจเคจ เคœीเคตเคจ เค•ी เคชเคนเคฒी เค”เคฐ เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคถเคฐ्เคค เคนै। เคธเคฐเคฒเคคเคฎ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฎें เคฌैเค•्เคŸीเคฐिเคฏा เค”เคฐ เคตाเค‡เคฐเคธ เคฒिเคฏे เคœा เคธเค•เคคे เคนैं เคœो เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เคœैเคตिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•े เค†เคฐเคฎ्เคญ เคฌिंเคฆु เคฎाเคจे เคœाเคคे เคนैं। เค†เคœ เคนเคฎ เคฏเคน เคœाเคจเคคे เคนैं เค•ि เคœैเคตिเค• เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏाเค“ं เคฎें เคเค• เคชीเคขी เคธे เคฆूเคธเคฐी เคคเค• เคธूเคšเคจा เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เคฏเคน เคฌाเคค เคตเคจเคธ्เคชเคคि เคœเค—เคค เคชเคฐ เคญी เคฒाเค—ू เคนोเคคी เคนै। เค•िเคธी เคชेเฅœ เค•े เคฌीเคœ เคฎें เค…เค—เคฒी เคชीเฅी เค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•ी เคธाเคฐी เคธूเคšเคจा เคนी เคคो เคธंเค—्เคฐเคนीเคค เคนै। เคฏเคน เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ुเค› เค‡เค•ाเค‡เคฏों เคฎें เคนोเคคा เคนै เคœिเคจ्เคนे เคœीเคจ เคฏा เคตंเคถाเคฃु เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เคฏเคน เคตैเคธी เคนी เค…เคตिเคญाเคœ्เคฏ เค‡เค•ाเคˆ เคนै เคœैเคธे เค…เคฃु เคฏा เคชเคฐเคฎाเคฃु। เค…เคตिเคญाเคœ्เคฏ เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคฏเคน เคจเคนीं เค•ि เค‰เคธเค•े เค›ोเคŸे เคนिเคธ्เคธे เคจเคนीं เคนो เคธเค•เคคे เคชเคฐ เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคฏเคน เคชूเคฐी เค‡เค•ाเคˆ เคเค• เคธाเคฅ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคी เคนै। เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฎें เคธूเคšเคจा เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคœीเคจ เคธเคฎूเคน เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคนोเคคा เคนै เคœिเคธเคฎें เคนเคฐ เคœीเคจ เค•िเคธी เคตिเคถेเคท เคธूเคšเคจा เค•े เคฒिเคฏे เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐ เคนै। เคœीเคจ เค•ो เคนเคฎ เคœीเคตเคจ เค•े เคญเคตเคจ เคฎें เคˆंเคŸों เค•ी เคคเคฐเคน เคฎाเคจ เคธเค•เคคे เคนैं เคœเคนाँ เคนเคฐ เคˆंเคŸ เค†เค•ाเคฐ เคฎें เคธเคฎाเคจ เคนोเคคे เคญी เคธूเคšเคจा เคธंเค—्เคฐเคน เคฎें เค…เคธเคฎाเคจ เคนै। เค‡เคธ เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฎें เคตिเคญिเคจ्เคจ เคฒเค•्เคทเคฃों เค•े เคฒिเคฏे เค…เคฒเค— เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคนैं เคœैเคธे เคเค• เคœीเคจ เค†ँเค–ों เค•े เคฐंเค— เค•े เคฒिเคฏे เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐ เคนै เคฆूเคธเคฐी เคฌाเคฒों เค•े เคฒिเคฏे। เค…เค—เคฐ เคฎाเคคा เคต เคชिเคคा เค•ी เค“เคฐ เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเคธी เค–ाเคธ เคœीเคจ เคฎें เค…เคธเคฎाเคจเคคा เคนै เคคो เคตเคนी เคœीเคจ เค…เคธเคฐเคฆाเคฐ เคนोเค—ी เคœो เค…เคงिเค• เคธเคฌเคฒ เคนै। เคฆोเคจों เคฎें เคฎिเคฒाเคตเคŸ เคตाเคฒी เคฌाเคค เคจเคนीं เคนोเคคी। เคเค• เคœीเคจ เคจीเคฒी เค†ँเค–ों เค•ी เคนै เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐी เค•ंเคœी เค†ँเค–ों เค•ी, เคคเคฌ เค•िเคธी เคเค• เคธंเคคाเคจ เคฎें เคเค• เคนी เค•ा เค…เคธเคฐ เคฆिเค–ेเค—ा। เคฆोเคจों เค•े เคฌीเคš เคฎिเคฒाเคตเคŸ เคตाเคฒी เคฌाเคค เคจเคนीं เคนोเคคी। เคœीเคจ เค‡เค•ाเค‡เคฏों เคธे เคจिเคฐ्เคฎिเคค เค…เคฃु เคกी เคเคจ เค เค•เคนเคฒाเคคा เคนै เคœो เคกाเค‡ เค†ँเค•्เคธी เคฐाเค‡เคฌो เคจ्เคฏूเค•्เคฒिเคฏเค• เคเคธिเคก (di-oxiribo nucleic acid) เค•ा เคธंเค•्เคทेเคช เคนै। เคนเคฐ เคตाเค‡เคฐเคธ เคฆเคฐเค…เคธเคฒ เคเค• เค–ाเคธ เคคเคฐเคน เค•ा เคกी เคเคจ เค เคนी เคนै।

เค†เคจुเคตंเคถिเค• เคธेเคคु

เคฏเคน เคฌाเคค เคนเคฎाเคฐी เคธोเคš เค•ो เคเค• เคจเคฏा เค†เคฏाเคฎ เคฆेเคคी เคนै เค•ि เคœीเคจ เคตเคธ्เคคुเคค: เคเค• เคธेเคคु เค•ी เคคเคฐเคน เคนै เคฆो เคชीเฅिเคฏों เค•े เคฌीเคš। เคเค• เคชीเฅी เคธे เคฆूเคธเคฐी เคคเค• เคธूเคšเคจा เคฒे เคœाเคจा เคเค• เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคถเคฐ्เคค เคนै เคœिเคธเค•े เคฌिเคจा เคœीเคตเคจ เค•ी เค•เคฅा เค†เค—े เคจเคนीं เคฌเฅ เคธเค•เคคी เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि เคฌเคจा เคธเค•เคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เค•्เคฐिเคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เค•ी เคฌाเคค เคธाเคฎเคจे เค† เคœाเคคी เคนै। เคนเคฎाเคฐे เคถเคฐीเคฐ เค•ी เค•ोเคถिเค•ाเคँ เค…เคชเคจी เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि เคฌเคจाเคคी เคฐเคนเคคी เคนै เค”เคฐ เคชूเคฐे เคœीเคต เค•ी เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि เคฌเคจ เคœाเคจा เคนी เค…เค—เคฒी เคชीเฅी เค•ा เคœเคจ्เคฎ เคนै। เคฏเคน เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฆो เคšीเคœें เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนैं (เค•) เคฆ्เคฐเคต्เคฏ-เคŠเคฐ्เคœा เคช्เคฐเคตाเคน เค”เคฐ (2) เคธूเคšเคจा เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि เคฌเคจाเคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा। เคฎाเคจเคต เค”เคฐ เค…เคจ्เคฏ เคœीเคตों เคฎें เคฏเคน เคฆ्เคฐเคต्เคฏ-เคŠเคฐ्เคœा เคฎाँ เค•े เค—เคฐ्เคญ เคฎें เคช्เคฐाเคช्เคค เคนोเคคी เคนै เค”เคฐ เคœเคจ्เคฎ เค•े เค‰เคชเคฐांเคค เคญोเคœเคจ เค•े เคฐूเคช เคฎें। เคœीเคตเคจ เค•ो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เคเคฐเคตिเคจ เคถ्เคฐोเคกिंเค—เคฐ[1] เค•ा เค‰เคชเคฐोเค•्เคค เค•เคฅเคจ เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคจे เคฏोเค—्เคฏ เคนै เคœिเคธเคฎें เคœीเคตเคจ เค•ो เคธूเคšเคจा-เคธंเคšเคฏ เค”เคฐ เคŠเคฐ्เคœा-เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ เค•ा เคธंเคฏुเค•्เคค เค‰เคชเค•्เคฐเคฎ เค•เคนा เค—เคฏा เคนै। 

เคธंเคญเคตเคค: เค‡เคธ เคธे เคฌेเคนเคคเคฐ เค•ोเคˆ เคชเคฐिเคญाเคทा เคจเคœเคฐ เคจเคนीं เค†เคคी เคœीเคตเคจ เค•े เคฒिเคฏे। เค‡เคธे เคฅोเฅœा เค”เคฐ เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคเค• เคœเคฒเคคी เคฎोเคฎเคฌเคค्เคคी เค•ो เคฆेเค–ें เคœो เคฆ्เคฐเคต्เคฏ เคเคตं เคŠเคฐ्เคœा เค•े เคธเคคเคค เคช्เคฐเคตाเคน เคเคตं เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ เค•ा เคธเคฐเคฒ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै। เคฎोเคฎเคฌเคค्เคคी เค•ा เคนाเค‡เคก्เคฐोเค•ाเคฐ्เคฌเคจ เคตाเคฏु เค•ी เค†เค•्เคธीเคœเคจ เคธे เคฎिเคฒเค•เคฐ เคœเคฒเคคा เคนै เค”เคฐ เคŠเคฐ्เคœा เคฎें เคฐूเคชांเคคเคฐिเคค เคนोเคคा เคนै เคฏाเคจि เคฎोเคฎ เค”เคฐ เค†เค•्เคธीเคœเคจ เค•ी เคฐाเคธाเคฏเคจिเค• เคŠเคฐ्เคœा เค•ा เคช्เคฐเค•ाเคถ เคเคตं เคŠเคท्เคฎा เคฎें เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ เคนोเคคा เคนै। เคฏเคน เค•्เคฐिเคฏा เคšเคฒเคคी เคฐเคนเคคी เคนै เคœเคฌ เคคเค• เคฎोเคฎ เค”เคฐ เคตाเคฏु เคช्เคฐाเคช्เคค เคนोเคคे เคฐเคนเคคे เคนैं। เคฎोเคฎเคฌเคค्เคคी เค•ा เคœเคฒเคจा เคœीเคตเคจ เค•ी เคเค• เคถเคฐ्เคค เคชूเคฐी เค•เคฐเคคा เคนै เคœिเคธे เค‰เคชเคฐोเค•्เคค เคชเคฐिเคญाเคทा เคฎें เคŠเคฐ्เคœा เคช्เคฐเคตाเคน เคเคตं เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ เค•เคนा เค—เคฏा เคนै। เค•ुเค› เคฎाเคฏเคจों เคฎें เคฎोเคฎเคฌเคค्เคคी เคญी เคเค• เคœीเคตिเคค เคจिเค•ाเคฏ เค•ी เคคเคฐเคน เคนी เคนै। เคฎोเคฎเคฌเคค्เคคी เค•े เคœเคฒเคจे เค•ा เค†เคฐเคฎ्เคญ เค‰เคธเค•ा เคœเคจ्เคฎ เคนै เค”เคฐ เคฎोเคฎ เคธเคฎाเคช्เคค เคนोเคจे เคชเคฐ เคฌुเคเคจा เค‰เคธเค•ा เค…ंเคค। เค•ुเค› เค‡เคธी เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคเค• เคšเค•्เคฐเคตाเคคी เคคूเคซाเคจ เคœเคจ्เคฎ เคฒेเคคा เคนै เค…ंเคกเคฎाเคจ เค•े เคชाเคธ เคธाเค—เคฐ เคฎें เคนเคตाเค“ं เค•े เค›ोเคŸे เคธे เคšเค•्เคฐीเคฏ เคช्เคฐเคตाเคน เค•े เคฐूเคช เคฎें เค”เคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เค†เค•ाเคฐ เคฒेเคคा เค†ंเคง्เคฐ เค•े เคคเคŸ เคคเค• เคœा เคชเคนुँเคšเคคा เคนै เคเค• เคตिเค•เคฐाเคฒ เคฐूเคช เคฎें; เค”เคฐ เคซिเคฐ เคคเคฌाเคนी เคฎเคšाเคคा เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เค•्เคทीเคฃ เคนो เคœाเคคा เคนै। เคฎोเคฎเคฌเคค्เคคी เค•ा เคœเคฒเคจा เคฏा เคšเค•्เคฐเคตाเคคी เคคूเคซाเคจ เค•ा เคฌเคจเคจा เคฆ्เคฐเคต्เคฏ-เคŠเคฐ्เคœा เค•े เคช्เคฐเคตाเคน เคเคตं เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ เค•ो เคšिเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เคถ्เคฐोเคกिंเค—เคฐ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคœिเคธे เคœीเคตเคจ เค•ी เคเค• เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคถเคฐ्เคค เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।

เคœीเคตเคจ เค•ी เคเค• เคถเคฐ्เคค เคชूเคฐी เคนोเคคे เคญी เคšเค•्เคฐเคตाเคค เค•ो เคœीเคตिเคค เคจिเค•ाเคฏ เคจเคนीं เค•เคนเคคे เค•्เคฏोंเค•ि เคฆूเคธเคฐी เคถเคฐ्เคค เคญी เคชूเคฐा เคนोเคจा เคœเคฐूเคฐी เคนै। เคšเค•्เคฐเคตाเคค เค…เคชเคจी เคคเคฐเคน เค•ा เคฆूเคธเคฐा เคšเค•्เคฐเคตाเคค เคจเคนीं เคฌเคจा เคธเค•เคคा เคฏाเคจी เค…เคชเคจी เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि เคจเคนीं เคฌเคจा เคธเค•เคคा เคฒेเค•िเคจ เคเค• เค•ोเคถिเค•ा เค…เคชเคจी เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि เคฌเคจा เคธเค•เคคी เคนै เคฌैเค•्เคŸीเคฐिเคฏा เคเค• เค•ोเคถिเค•ीเคฏ เคœीเคตเคจ เค•ा เคธเคฐเคฒเคคเคฎ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै เค”เคฐ เคœैเคตिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•ा เค†เคฐเคฎ्เคญ เคฌिंเคฆु เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคฏเคน เคœीเคตเคจ เค•ी เคฆोเคจों เคถเคฐ्เคคें เคชूเคฐी เค•เคฐเคคा เคนै। เคเค• เค•ोเคถिเค•ीเคฏ เคœीเคตเคจ เค•ा เค†เคฐเคฎ्เคญ เคนो เคšुเค•เคจे เค•े เคชเคถ्เคšाเคค เค‰เคธเค•ा เคตिเค•ाเคธ เคนोเคคा เค—เคฏा เคœिเคธเคฎें เคธเคฐเคฒเคคเคฎ เคœीเคต เคธे เคœเคŸिเคฒ เคœीเคตों เค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•ी เคฌाเคค เคธाเคฎเคจे เค†เคคी เค—เคˆ। เคกाเคฐเคตिเคจ เค•ा เคตिเค•ाเคธเคตाเคฆ เค•ा เคธिเคฆ्เคงांเคค เค‡เคธी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•ो เคšिเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนै।

เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ 

เค…เค—เคฐ เคนเคฎ เคฎाเคจเคต เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เค…เคตเคฒोเค•เคจ เค•เคฐें เคคो เคเค• เคฌाเคค เคธाเคซ เคจเคœเคฐ เค†เคคी เคนै เค•ि เคญाเคทा เค•ा เค•ुเคถเคฒ เคเคตं เคธเคซเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคจा เคฎाเคจเคต เค•ो เคถेเคท เคœंเคคु เคœเค—เคค เคธे เค…เคฒเค— เคเค• เคตिเคถिเคท्เคŸ เคชเคนเคšाเคจ เคฆिเคฒाเคจे เคฎें เคธเคซเคฒ เคนुเค†। เคฏเคน เคฌाเคค เคธीเคงे เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•े เคตिเค•ाเคธ เคธे เคœा เคœुเคกเคคी เคนै। เคฏเคน เคญाเคทा เค•ा เคตिเค•ाเคธ เคต เค‰เคธเค•ा เค•ुเคถเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค— เคเคตं เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เคฅा เคœिเคธเคจे เคตिเค•ाเคธ เค•ो เค—เคคि เคฆी เค”เคฐ เคฎाเคจเคต เค•ो เคเค• เค…เคฒเค— เคชเคนเคšाเคจ เคฆी। เค‡เคธเคฎें เคฎाเคจเคต เค•ा เค…เคชเคจा เคถ्เคฐेเคฏ เค•เคฎ เค”เคฐ เคธंเคฏोเค— เคฏा เค•เคนें เคญाเค—्เคฏ เค…เคงिเค• เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคญाเคทा เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เค•े เคธाเคฐे เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เค‰เคธเค•े เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคฅे เค”เคฐ เคญाเคทा เค•ा เคตिเค•ाเคธ เคฆेเคฐ-เคธเคฌेเคฐ เคนोเคจा เคนी เคฅा। เคฏเคนी เคตเคœเคน เคนै เค•ि เคฆुเคจिเคฏा เค•े เคนเคฐ เค•ोเคจे เคฎें เคฆूเคฐเคธ्เคฅ เคเคตं เคฆुเคฐ्เค—เคฎ เค…ंเคšเคฒों เคฎें เคฐเคน เคฐเคนे เค‡ंเคธाเคจ เคญाเคทा เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคจा เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคธीเค– เคšुเค•े เคฅे। เค…เค—เคฐ เค—ौเคฐ เค•เคฐें เคคो เคธाเคซ เคจเคœเคฐ เค†เคคा เคนै เค•ि เคญाเคทा เคธ्เคตเคฏं เคเค• เคธेเคคु เคนै เคตैเคšाเคฐिเค• เค†เคฆाเคจ-เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•े เคฒिเค।

เคฎाเคจเคต เค•ो เคถेเคท เคœंเคคु-เคœเค—เคค เคธे เค…เคฒเค— เค•เคฐเคจे เคตाเคฒी เคชเคนเคฒी เคชเคนเคšाเคจ เคญाเคทा เคนी เคนै เค”เคฐ เค—ौเคฐ เคธे เคฆेเค–ें เคคो เค‡เคธ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคฆो เคšเคฐเคฃ เคนैं เคœो เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนैं: (1) เคญाเคทा เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธाเคฅ เคตैเคšाเคฐिเค• เค•्เคทเคฎเคคा เค•ा เคคेเคœी เคธे เคฌเฅเคจा। เค•ोเคˆ เคญी เคตिเคšाเคฐ เคฏा เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคฌिเคจा เคธเคถเค•्เคค เคญाเคทा เค•े เค…เคงिเค• เคฆूเคฐ เคคเค• เคจเคนीं เคœा เคธเค•เคคीं। เคธंเค•्เคทेเคช เคฎें เคฏเคน เค•เคนเคจा เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคนोเค—ा เค•ि เคฆो เค‡ंเคธाเคจों เค•े เคฎเคง्เคฏ เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคญाเคทा เค•े เคฌिเคจा เคธเค•्เคทเคฎ เคจเคนीं เคนोเคคा। เค‡เคคเคจा เคนी เคจเคนीं เคเค• เคนी เค‡ंเคธाเคจ เค•े เคฎเคจ เคฎें เคšเคฒ เคฐเคนी เคตिเคšाเคฐ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฏा เคšिंเคคเคจ เคญाเคทा เค•े เคฌिเคจा เคฒเค—เคญเค— เค…เคชंเค— เคนै। เคญाเคทा เค•े เคฌिเคจा เคนเคฎाเคฐा เคธोเคš เค—เคคिเคนीเคจ เคเคตं เคฆिเคถाเคนीเคจ เคนै।

(2) เคญाเคทा เคตिเค•ाเคธ เค•े เคชเคนเคฒे เคญी เคธांเค•ेเคคिเค• เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคนुเค† เค•เคฐเคคा เคฅा เคชเคฐ เค‰เคธเค•ी เค‰เคชเคฏोเค—िเคคा เค…เคค्เคฏंเคค เคธीเคฎिเคค เคฅी। เคœंเคคु เคœเค—เคค เคฎें เคฏเคน เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคนोเคคा เคนी เคนै। เคฏเคน เคฌाเคค เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคจे เคฏोเค—्เคฏ เคนै เค•ि เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เคฎाเคจเคต เค•ी เค‡เคธ เคฐूเคช เคฎें เค‰เคชเคธ्เคฅिเคคि เคฒाเค–ों เคตเคฐ्เคทों เค•ी เคนोเคคे เคนुเค เคญी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคคेเคœी เค†เคจा เคญाเคทा เค•े เคค्เคตเคฐिเคค เคตिเค•ाเคธ เค•े เคฌाเคฆ เคนी เคธंเคญเคต เคนो เคธเค•ा।
เคšिंเคคเคจ เค”เคฐ เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•े เคธเคฎ्เคฎिเคฒिเคค เคช्เคฐเคญाเคต เคจे เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เค•เคฐ เคฆी। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เค”เคฐ เคญी เค•ुเค› เคนै เคœिเคธे เคจเคœเคฐเค…ंเคฆाเคœ เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा। เคญाเคทाเค—เคค เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคเค• เคธेเคคु เค•ी เคคเคฐเคน เคนै เคฆो เคต्เคฏเค•्เคคिเคฏों เค•े เคฌीเคš। เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ा เค•ाเคฎ เคเค• เคธेเคคु เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•ी เคคเคฐเคน เคนै เคฆो เค‡ंเคธाเคจों เค•े เคฌीเคš। เคฏเคน เคธेเคคु เคเค• เค‡ंเคธाเคจ เค•े เคฆो เคตिเคšाเคฐों เค•ो เคญी เคœोเฅœเคคा เคนै เคถเคฌ्เคฆों เคธे เคตाเค•्เคฏ เคฌเคจเคคे เคนैं เคนเคฎाเคฐे เค…ंเคฆเคฐ เคตिเคšाเคฐों เค•ा เคช्เคฐเคตाเคน เคญी เคคเคญी เคนो เคธเค•เคคा เคนै เคœเคฌ เคถเคฌ्เคฆों เค•े เคฌीเคš เคธेเคคु เคฌเคจें เค”ेเคฐ เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคตाเค•्เคฏ เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคฎें เค†เคคे เคนैं เคซिเคฐ เคเค• เคตाเค•्เคฏ เคฆूเคธเคฐे เค”เคฐ เคคीเคธเคฐे เคธे เคฎिเคฒเค•เคฐ เคเค• เคตिเคšाเคฐเคงाเคฐा, เคเค• เคงाเคฐเคฃा เคฏा เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เค•ा เคตिเค•ाเคธ เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคนो เคธเค•เคคे เคนैं।

เคถเคฌ्เคฆ, เคตाเค•्เคฏ, เคตिเคšाเคฐ, เค…เคตเคงाเคฐเคฃा – เค‡เคธ เคตैเคšाเคฐिเค• เคฏाเคค्เคฐा เคฎें เคธेเคคुเค“ं เค•ी เคเค• เคถ्เคฐंเค–เคฒा เคธे เคนोเค•เคฐ เค—ुเคœเคฐ เคœाเคคे เคนैं। 

เคถเคฌ्เคฆों-เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคตाเค•्เคฏों เคฎें 
เคฎाเคจเคตी เค…เคญिเคช्เคฐाเคฏों เค•ा เคœो เคธूเคฐเคœ เคจिเค•เคฒा
เค‰เคธเค•ी เคตिเคถ्เคตाเค•ुเคฒ เคเค• เค•िเคฐเคฃ เคคुเคฎ เคญी เคคो เคนो।
- เคฎुเค•्เคคिเคฌोเคง 

เค…เคญिเคช्เคฐाเคฏ เคเค• เคงाเคฐเคฃा เคฏा เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคนै เคœिเคธเค•ा เคธเค•्เคทเคฎ เคนोเคจा เคญाเคทा เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ो เค—เคคि เคฆेเคคा เคนै। เค•ुเค› เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฒेเค•เคฐ เคฌाเคค เคธ्เคชเคท्เคŸ เคนो เคธเค•ेเค—ी। เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เคเค• เค…เคชेเค•्เคทाเค•ृเคค เค†เคงुเคจिเค• เคเคตं เคตिเค•ाเคธเคถीเคฒ เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคนै เคฒेเค•िเคจ เคœเคฌ เค‡เคธ เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคนोเคคा เคนै เคคเคฌ เคเค• เคชूเคฐी เคชเคฆ्เคงเคคि เคธाเคฎเคจे เค† เคœाเคคी เคนै เคœिเคธเคฎें เค•เคˆ เค…เคตเคงाเคฐเคฃाเคँ เคถाเคฎिเคฒ เคนैं เคœैเคธे เคตเคฏเคธ्เค• เคฎเคคाเคงिเค•ाเคฐ, เคธंเคตिเคงाเคจ, เคตिเคงाเคฏिเค•ा, เค•ाเคฐ्เคฏเคชाเคฒिเค•ा, เคจ्เคฏाเคฏเคชाเคฒिเค•ा เค”เคฐ เค‡เคจเค•े เคฌीเคš เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคเคตं เคธंเคคुเคฒเคจ เค•ी เคฐूเคชเคฐेเค–ा। เคธंเคตिเคงाเคจ เคฏा เคตिเคงाเคจเคฎंเคกเคฒ เคญी เค…เคตเคงाเคฐเคฃाเคँ เคนैं เคœो เคธเคฎ्เคฎिเคฒिเคค เคนोเค•เคฐ เคเค• เคฌเฅœी เค‡เค•ाเคˆ เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं เคœिเคธे เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•เคนा เคœाเคคा เคนै।

เคตैเคšाเคฐिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•ी เค‡เค•ाเคˆ

เคธเคตाเคฒ เคฏเคน เค‰เค เคคा เคนै เค•ि เคตैเคšाเคฐिเค• เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฎें เคญी เค•्เคฏा เค‡เคธ เค‰เคธ เคคเคฐเคน เค•ी เค•ोเคˆ เค‡เค•ाเคˆ เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนै เคœो เคœैเคตिเค• เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคนैं เคœीเคจ เคฐूเคช เคฎें। เคจिเคถ्เคšเคฏ เคนी เคœैเคตिเค• เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค”เคฐ เคšिंเคคเคจ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคถเคค-เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคเค•เคฐूเคชเคคा เค–ोเคœเคจा เคฒเค—เคญเค— เคฌेเคฎाเคจी เคนोเค—ा। เคœीเคจ เคเค• เค†เคฃเคตिเค• เค‡เค•ाเคˆ เคนै เคœिเคธเค•ा เคญौเคคिเค• เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคนै เคœเคฌเค•ि เคตैเคšाเคฐिเค• เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฎें เคœो เค‡เค•ाเคˆ เคนोเค—ी เคตเคน เคเค• เคธॉเคซ्เคŸเคตेเคฏเคฐ เค•ी เคคเคฐเคน เคนोเค—ी। เคซिเคฐ เคญी เคฏเคน เคธเคตाเคฒ เคจिเคฐเคฐ्เคฅเค• เคจเคนीं เคนोเค—ा เค•ि เค•्เคฏा เคตैเคšाเคฐिเค• เคธूเคšเคจा เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ी เค•ोเคˆ เค‡เค•ाเคˆ เคนै เคœो เคœीเคจ เค•ी เคนी เคคเคฐเคน เคเค• เคธाเคฅ เคช्เคฐเคญाเคตी เคนोเคคी เคนै? เค‰เคค्เคคเคฐ เคญी เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคจเคนीं, เคตैเคšाเคฐिเค• เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคญी เค•เคˆ เคฌाเคฐ เค›ोเคŸी เคฌเฅœी เค‡เค•ाเค‡เคฏों เค•े เคฐूเคช เคฎे เคนोเคคा เคนै เคœिเคจ्เคนें เคงाเคฐเคฃा เคฏा เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เค•เคนा เค—เคฏा เคนै। เคเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เคเคตं เค‰เคธเค•े เค˜เคŸเค•ों เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฒिเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคเคธे เค•เคˆ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค†เคธाเคจी เคธे เคขूเคขे เคœा เคธเค•เคคे เคนैं। เคนเคฎाเคฐे เคตिเคšाเคฐ เคญाเคทा เค•े เคธाเคฅ เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เค†เค—े เคฌเฅเคคे เคนैं เค”เคฐ เคธंเคช्เคฐेเคทिเคค เคนोเคคे เคนैं। เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ी เคธंเคฐเคšเคจा เค”เคฐ เคฎเคจ เค•ी เคฌुเคจाเคตเคŸ เคฎें เค•ुเค› เค–ूเคฌिเคฏाँ เคนैं เคœो เคธाเคฎाเคจ्เคฏเคคเคฏा เค•เคฎ्เคช्เคฏूเคŸเคฐ เคฎें เคจเคนीं। เคฎเคถीเคจ เคนเคฎเคธे เคฌเคนुเคค เคคेเคœी เคธे เค—เคฃเคจा เค•เคฐ เคธเค•เคคी เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เคธ्เคฎृเคคि เค•्เคทेเคค्เคฐ เคญी เคฌเคนुเคค เคฌเฅœा เคนो เคธเค•เคคा เคนै เค‰เคธเค•ी เคธเคฎเค เค•े เคฒिเคฏे เคญी เคฏเคนी เค•เคน เคธเค•เคคे เคนैं। เคถเคคเคฐंเคœ เค•े เค–ेเคฒ เคฎें เค…เคš्เค›े เค–िเคฒाเฅœी เค•ो เคญी เคฎाเคค เคฆे เคธเค•เคคी เคนै เคฏเคน เคฎเคถीเคจ เคชเคฐ เคซिเคฐ เคญी เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เค•ुเค› เค–ाเคธ เคคो เคนै เคœो เคฎเคถीเคจ เคฎें เคจเคนीं।
เคฎाเคจเคต เคฎเคจ เค…เค•्เคธเคฐ เคชैเคŸเคฐ्เคจ เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคा เคนै। เค…เคตเคงाเคฐเคฃाเคँ เคญी เคเค• เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคชैเคŸเคฐ्เคจ เคนी เคนैं เคœिเคธे เคเค• เคธเคฐเคฒ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคธे เคธเคฎเคเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐेंเค—े। เค•เคญी เคเคธा เคนोเคคा เคนै เค•ि เคนเคฎ เค•िเคธी เคธे เคฎिเคฒเคคे เคนैं เค”เคฐ เคฒเค—เคคा เคนै เค•ि เคถाเคฏเคฆ เค•เคนीं เคฆेเค–ा เคนै เคชเคฐ เค•ुเค› เคธเคฎเค เคจเคนीं เค†เคคा। เคคเคญी เค…เคšाเคจเค• เคฏाเคฆ เค† เคœाเคคा เคนै เค•ि เคฏเคน เคคो เค…เคชเคจा เคฌเคšเคชเคจ เค•ा เคธाเคฅी เคนै เคœिเคธเค•े เคธाเคฅ เค–ेเคฒा เค•เคฐเคคे เคฅे। เคเค• เค”เคฐ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฒेเคคे เคนैं เค•िเคธी เค—ीเคค เค•ी เคชंเค•्เคคि เคฏाเคฆ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐเคคे เคนैं เคชเคฐ เคฏाเคฆ เคจเคนीं เค† เคชाเคคा। เคคเคญी เค•ोเคˆ เค‰เคธ เค—ीเคค เค•ा เคชเคนเคฒा เคถเคฌ्เคฆ เคฏाเคฆ เคฆिเคฒा เคฆेเคฒा เคนै เค”เคฐ เคคเคฌ เคตเคน เคชूเคฐा เค•ा เคชूเคฐा เค—ीเคค เคนเคฎाเคฐी เคœुเคฌाเคจ เคชเคฐ เค† เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธे เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคเคกเคตเคฐ्เคก เคฆि เคฌोเคจो เค•े เคšเคฐ्เคšिเคค เคœिเคฒेเคŸिเคจ เคช्เคฐเคฏोเค— [2, 3] เค•ी เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐेंเค—े। 
เคเค• เคฌเฅœे เคธเคฎเคคเคฒ เคฌोเคฐ्เคก เคชเคฐ เคœिเคฒेเคŸिเคจ เค•ी เคฎोเคŸी เคชเคฐเคค เคฒเค—ा เคฆेเคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคธे เค•ुเค› เคคिเคฐเค›ा เค•เคฐ เคฐเค– เคฆेเคคे เคนैं। เค—เคฐ्เคฎ เคธ्เคฏाเคนी เคŠเคชเคฐी เคนिเคธ्เคธे เคชเคฐ เค•िเคธी เคฌिंเคฆु เคชเคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เค‰เฅœेเคฒเคคे เคนैं। เคธ्เคฏाเคนी เคฌเคนเคจा เคถुเคฐू เค•เคฐเคคी เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคฌเคนाเคต เค•े เคชเคฅ เคฎें เค•ुเค› เคœिเคฒेเคŸिเคจ เคชिเค˜เคฒ เคœाเคคा เคนै। เค†เคฐเคฎ्เคญ เคฎें เคธ्เคฏाเคนी เค•ा เคฌเคนाเคต เคชเคฅ เค…เคจिเคถ्เคšिเคค เคฐเคนเคคा เคนै เคชเคฐ เคฌाเคฆ เคฎें เคชเคฅ เค•ाเคซी เคธीเคฎा เคคเค• เคจिเคถ्เคšिเคค เคนो เคœाเคคा เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เค—เคฐ्เคฎ เคธ्เคฏाเคนी เคœिเคฒेเคŸिเคจ เคชिเค˜เคฒा เค•เคฐ เคเค• เคชเคฅ เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค•เคฐ เคฆेเคคी เคนै। เคฏเคน เคฌเคนाเคต-เคชเคฅ เคเค• เคชैเคŸเคฐ्เคจ เคนै। เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เคนเคœाเคฐों เคฒाเค–ों เคธाเคฒों เคธे เคฌเคน เคฐเคนी เคจเคฆिเคฏों เค•े เคฌเคนाเคต-เคชเคฅ เคชैเคŸเคฐ्เคจ เคนी เคคो เคนैं। เคเค• เคฌเคš्เคšे เค•ा เคฎเคจ เคเค• เคœिเคฒेเคŸिเคจ เคธเคคเคน เค•ी เคคเคฐเคน เคนै เคœเคนाँ เคชเคนเคฒा เคฏा เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เคช्เคฐเคญाเคต เคฒเค—เคญเค— เคธ्เคฅाเคฏी เคธा เคนोเคจे เคฒเค—เคคा เคนै।

เคฎीเคฎ: เคตैเคšाเคฐिเค• เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ी เคˆंเคŸ

เคถเคฌ्เคฆों เค•े เคœเคฐिเคฏे เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคนोเคคा เคนै เคชเคฐ เค•เคˆ เคฌाเคฐ เค•ोเคˆ เคถเคฌ्เคฆ เคฎाเคค्เคฐ เค…เค•्เคทเคฐ-เคธเคฎूเคน เคจ เคนोเค•เคฐ เคเค• เคชเคฐिเค•เคฒ्เคชเคจा เคฏा เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เค•ा เคฐूเคช เคฒेเคคा เคนै เค‰เคธ เคถเคฌ्เคฆ เค•े เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฎें เคชूเคฐी เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคธंเคช्เคฐेเคทिเคค เคนो เคœाเคคी เคนै เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ, เคจ्เคฏाเคฏเคชाเคฒिเค•ा, เคตिเคœ्เคžाเคจ, เคฆเคฐ्เคถเคจ – เคฏे เคฎाเคค्เคฐ เคถเคฌ्เคฆ เคจ เคนोเค•เคฐ เคตिเคšाเคฐเคงाเคฐा เคฏा เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคนैं เค•ुเค› เคตैเคธे เคนी เคœीเคจ เค•े เค…ंเคฆเคฐ เคธूเคšเคจा เคนै เค‡เคจ เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคญी เคธूเคšเคจा เคธเคฎाเคนिเคค เคนै। เคฏों เค•เคน เคธเค•เคคे เคนैं เค•ि เค…เค—เคฐ เคœीเคจ เคฆैเคนिเค• เคญเคตเคจ เค•ी เคˆंเคŸ เคนै เคคเคฌ เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคตाเคฒे เคถเคฌ्เคฆ เคตैเคšाเคฐिเค• เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ी เคˆंเคŸें เคนैं। เค‡เคจ्เคนें เคฎीเคฎ(meme) เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค‡เคธ เคถเคฌ्เคฆ เค•ी เค‰เคค्เคชเคค्เคคि เค—्เคฐीเค• เคญाเคทा เค•े เคถเคฌ्เคฆ เคฎीเคฎेเคฎा (mimema) เคธे เคนुเคˆ เคนै เคœिเคธเค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคนै เคจเค•เคฒ เคฏा เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि [4]। เคœเคฌ เคนเคฎ เค‡เคจ เคถเคฌ्เคฆों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคคे เคนोเคคे เคนैं เคคเคฌ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เคœैเคธा เคถเคฌ्เคฆ เคเค• เคชूเคฐे เคตिเคšाเคฐ เคฏा เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เค•ी เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि เคฏा เคจเค•เคฒ เค•ी เคคเคฐเคน เคธंเคช्เคฐेเคทिเคค เคนोเคคा เคนै। เค†เคœ เคฎोเคฌाเค‡เคฒ เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•ाเคซी เคฌเฅ เค—เคฏा เคนै เค”เคฐ เคฎीเคฎ เคฌเคจाเค•เคฐ เค‰เคธे เคนเคœाเคฐों เคคเค• เคชเคนुँเคšाเคจा เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฌाเคค เคนो เคšुเค•ी เคนै। 
เคฎीเคฎ เคตैเคšाเคฐिเค• เคฏा เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคธूเคšเคจा เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ी เค‡เค•ाเคˆ เคนै เคœिเคธเค•ा เคช्เคฐเคธाเคฐ เคฎुเค–्เคฏเคค: เคจเค•เคฒ เคฏा เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि
เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคนुเค† เค•เคฐเคคा เคนै।

เคธोเคถเคฒ เคจेเคŸเคตเคฐ्เค•िเค—
เคฎीเคฎ [5] เคถเคฌ्เคฆ เคœीเคจ เค•ी เคนी เคคเคฐเคน เคตैเคšाเคฐिเค• เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ी เค‡เค•ाเคˆ เค•े เคฐूเคช เคฎे เคช्เคฐเคฏुเค•्เคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा เคฐिเคšเคฐ्เคก เคกौเค•िंเคธ เคฆ्เคตाเคฐा เคชเคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เค‡เคธเค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคธोเคถเคฒ เคจेเคŸเคตเคฐ्เค•िंเค— เคฎें เค†เคฎ เคนो เค—เคฏा เคนै। เค•ोเคˆ เคตिเคšाเคฐ, เคงाเคฐเคฃा เคฏा เคšिเคค्เคฐ เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคช्เคฐเคšाเคฐिเคค เคฏा เคช्เคฐเคธाเคฐिเคค เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคे เคนैं เค”เคฐ เค•िเคฏे เคœा เคฐเคนे เคนैं। เคœिเคธ เคคเคฐเคน เคœीเคจ เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เค•िเคธी เคœीเคต เค•े เค†เคจुเคตांเคถिเค• เค—ुเคฃ เคธंเคšाเคฐिเคค เคนोเคคे เคนैं เค”เคฐ เคเค• เค•ी เค•เคˆ เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคिเคฏाँ เคฌเคจ เคœाเคคी เคนैं เค•ुเค› เคตैเคธे เคนी เคฎीเคฎ เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เค•ोเคˆ เคตिเคšाเคฐ, เคงाเคฐเคฃा เคฏा เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคเค• เค‡ंเคธाเคจ เคธे เคฆूเคธเคฐे เค”เคฐ เคคीเคธเคฐे เคšौเคฅे เคคเค• เคชเคนुँเคš เคœाเคคी เคนै। เคฏเคน เค•ाเคฎ เคเค• เคšिเคค्เคฐ, เค•ाเคฐ्เคŸूเคจ เคฏा เคตीเคกिเคฏो เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคญी เคนोเคจे เคฒเค—ा เคนै เคœिเคธเคฎें เค•ुเค› เคนी เคธเคฎเคฏ เคฎें เคนเคœाเคฐों เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคिเคฏाँ เคฏा เคจเค•เคฒ เคฌเคจ เคœाเคคी เคนैं। เคธूเคšเคจा เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•े เค‡เคธ เคฏुเค— เคฎें เค‡เคจ เคฎीเคฎों เค•ा เคšเคฒเคจ เคคेเคœी เคธे เคฌเฅเคคा เค—เคฏा เคนै। เคตिเคœ्เคžाเคชเคจों เค•ी เคฆुเคจिเคฏा เคฎें เคฏा เคฐाเคœเคจीเคคि เคฎें, เคฏा เคธोเคถเคฒ เคจेเคŸเคตเคฐ्เค•िंเค— เค•ी เคธเคญी เคตिเคงाเค“ं เคฎें เค‡เคธเค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคเค• เค†เคฎ เคฌाเคค เคนो เคšुเค•ी เคนै। เคฎเคœाเค•िเคฏा เคต เคฐोเคšเค• เคฎीเคฎों เค•ा เคช्เคฐเคšเคฒเคจ เคญी เคฌเฅा เคนै। เคชเคฐीเค•्เคทा เคจเคœเคฆीเค• เค†เคคे เคนी เค›ाเคค्เคฐों เค•ी เคธเคฎเคธ्เคฏा เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฎเคœाเค•िเคฏा เคฎीเคฎ เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒเคคी เคนैं เคœिเคจเคฎें เค•ुเค› เคตाเค‡เคฐเคฒ เคนो เคœाเคคी เคนैं। เคเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ:

เคเค• เคšिเคค्เคฐ เคนै เคœिเคธเคฎें เคŸीเคšเคฐ เค”เคฐ เค›ाเคค्เคฐ เค•े เคฌीเคš เคธंเคตाเคฆ:
เคธเคตाเคฒ: เคฌिเคœเคฒी เค•เคนाँ เคธे เค†เคคी เคนै?
เค‰เคค्เคคเคฐ: เคฎाเคฎा เค•े เค˜เคฐ เคธे।
- เคตเคน เค•ैเคธे?
- เคœเคฌ เคญी เคฌिเคœเคฒी เคœाเคคी เคนै เคชाเคชा เคฌोเคฒเคคे เคนैं ‘เค•ाเคŸ เคฆी เคธाเคฒों เคจे’।

เคนाเคฒ เคนी เคฎें เคเค• เคตीเคกिเคฏो เคฎीเคฎ เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒी เคœिเคธเคฎें เคเค• เค›ोเคŸी เคฌเคš्เคšी เค†เคœ เค•ी เคถिเค•्เคทा เคชเคฐ เค…เคชเคจा เค—ुเคธ्เคธा เค‰เคคाเคฐเคคी เคฆिเค–เคคी เคนै เคœिเคธเคฎें เค˜เคฐ เคฏा เคธ्เค•ूเคฒ เคนเคฐ เค•เคนीं เคธिเคฐ्เคซ เคชเฅाเคˆ เค•ी เคนी เคฌाเคค เคนोเคคी เคนै। เค‰เคธเค•ी เคฌाเคคों เคฎें เค•ुเค› เคธाเคฐ เคญी เคช्เคฐเคคीเคค เคนोเคคा เคนै। เคธंเคญเคตเคค: เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ी เคฎीเคฎें เคนเคฎें เคธोเคšเคจे เคชเคฐ เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐ เคธเค•เคคी เคนैं เค•ि เค›ोเคŸे เคฌเคš्เคšों เคชเคฐ เคชเฅाเคˆ เค•ा เค…เคค्เคฏเคงिเค• เคฌोเค เคนाเคจिเค•ाเคฐเค• เคญी เคนो เคธเค•เคคा เคนै।
 เค‡เคจ เคฎीเคฎों เค•ा เคฆुเคฐुเคชเคฏोเค— เคญी เคนोเคคा เคนै เคœिเคธเคธे เคธाเคตเคงाเคจ เคฐเคนเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै। เค•ोเคˆ เคฆुเคฐ्เคญाเคตเคจाเคชूเคฐ्เคฃ เคฏा เค‰เคจ्เคฎाเคฆी เคฎीเคฎ เคนเคœाเคฐों-เคฒाเค–ों เคคเค• เคชเคนुँเคš เค•เคฐ เคคเคจाเคต เคชैเคฆा เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ी เค•เคˆ เค˜เคŸเคจाเคँ เคนो เคšुเค•ी เคนैं।
เค•िเคธी เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคฏा เค—เคฒเคค เคคเคฐीเค•े เคธे เค•िเคธी เคฆंเค—े เค•े เคฆृเคถ्เคฏ เค•ी เคฎीเคฎ เค•ुเค› เค˜ंเคŸों เคฎें เค‰เคจ्เคฎाเคฆी เคญीเฅœ เค‡เค•เคŸ्เค ा เค•เคฐ เคœाเคคी เคนै। 

เคธंเคฆเคฐ्เคญ:
1. เคเคฐเคตिเคจ เคถ्เคฐोเคกिंเค—เคฐ, เคตाเคŸ เค‡เคœ เคฒाเค‡เคซ, เค•ेเคฎ्เคฌ्เคฐिเคœ เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธिเคŸी เคช्เคฐेเคธ, 1944.
2. เคเคกเคตเคฐ्เคก เคกि เคฌोเคจो, เคถुเคฎाเค–เคฐ เคฒेเค•्เคšเคฐ्เคธ (เคธं. เคธเคคीเคถ เค•ुเคฎाเคฐ), เคชाเคฐ्เคถ्เคต เคšिंเคคเคจ, เคฌ्เคฒांเคก เคंเคก เคฌ्เคฐिเค—्เคธ, 1980.
3. เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เค…ंเคง-เค—ुเคซाเค“ं เค•ा เค•ैเคฆी, เคธेเคคु เคนिंเคฆी, เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ 2019.
4. เคฐिเคšเคฐ्เคก เคกौเค•िंเคธ, เคฆ เคธेเคฒ्เคซिเคถ เคœीเคจ, เค†เค•्เคธเคซोเคฐ्เคก เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธिเคŸी เคช्เคฐेเคธ, 1976. 
5. เคฎीเคฎ, เคเค• เคตिเคšाเคฐ, เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ, เคฏा เคถैเคฒी เคนै เคœो เค•िเคธी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคญीเคคเคฐ เคเค• เคต्เคฏเค•्เคคि เคธे เคฆूเคธเคฐे เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ो เคธंเคšाเคฐिเคค เคนोเคคा เคนै। เคœเคนाँ เคเค• เคœीเคจ เคœैเคตिเค• เคœाเคจเค•ाเคฐिเคฏों เค•ो เคธंเคšाเคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนै เคตเคนीं เคเค• เคฎीเคฎ, เคตिเคšाเคฐों เค”เคฐ เคฎाเคจ्เคฏเคคाเค“ं เค•ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เค•ो เคธंเคšाเคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคा เคนै। เคตिเค•िเคชीเคกिเคฏा

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।