เคญाเคทाเคฏी เคคाเคจा-เคฌाเคจा: (1) เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เคชเคนเคฒा เค…เคง्เคฏाเคฏ

เคšंเคฆ्เคฐ เคฎोเคนเคจ เคญเคฃ्เคกाเคฐी
เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ा เคธเคฌเคธे เค…เคนเคฎ เค•ाเคฐ्เคฏ เคญाเคทाเคˆ เคคाเคจे-เคฌाเคจे เค•ी เคฌुเคจाเคตเคŸ เคนै เคœो เค‰เคธเค•े เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ो เค…เคฐ्เคฅ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคी เคนै। เคฎाเคจเคต เคœीเคตเคจ เค•ी  เคตिเคถेเคทเคคा เค‰เคธ เคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏ  เคฎें เคจिเคนिเคค เคนै เคœो เค‰เคธे เคจिเคฐंเคคเคฐ เคช्เคฐेเคฐिเคค เค•เคฐเคคी เคนै  เคญाเคทाเคˆ เคคाเคจे-เคฌाเคจे เค•ी เคฌुเคจाเคตเคŸ เค•े เคฒिเคฏे, เคœिเคธเคฎें เค…ंเคคเคค: เคตเคน เคธ्เคตเคฏं เค†เคช्เคฒाเคตिเคค เคนो เคœाเคคा เคนै।  
- เคซ्เคฐिเคŸเคœॉเคซ เค•ाเคชเคฐा (Fritjof Capra) [1] 

เคฎाเคจเคต เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค‰เคธเค•ी เคถेเคท เคœंเคคु เคœเค—เคค เคธे เคชृเคฅเค• เคเค• เคชเคนเคšाเคจ เคฌเคจा เคธเค•เคจे เค•ी เค•เคฅा เคนै เค”เคฐ เคฏเคน เค‰เคธเค•े  เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนी เคธंเคญเคต เคนो เคธเค•ा। เค‡เคธ เค•्เคทเคฎเคคा เค•ा เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เคšเคฐเคฃ  เคญाเคทाเค—เคค เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฅा เคœो เคธ्เคตเคฏं เคญाเคทाเคˆ เคคाเคจे-เคฌाเคจे เค•ी เคฌुเคจाเคตเคŸ เค•ा เคช्เคฐเคคिเคซเคฒ เคฅा เค”เคฐ เค‡เคธ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคตเคน เคคाเคจा-เคฌाเคจा เคจिเคฐंเคคเคฐ เคธเคฎृเคฆ्เคง เคนोเคคा เค—เคฏा। เค…เคฌ เคนเคฎ เคฏเคน เคœाเคจ เคฐเคนे เคนैं เค•ि เคฏเคน เคธเคฌ เค…เคšाเคจเค• เคถूเคจ्เคฏ เคธे เคจเคนीं เค‰เคชเคœा, เค‡เคธเค•े เคธाเคฐे เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ी เคธंเคฐเคšเคจा เคฎें เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนैं। เคฏเคนी เค•ाเคฐเคฃ เคนै เค•ि เคตिเคถ्เคต เค•े เคธुเคฆूเคฐ เคเคตं เค…เคฒเค—-เคฅเคฒเค— เค…ंเคšเคฒों เคฎें เคญाเคทा เค•ा เคตिเค•ाเคธ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคนो เคธเค•ा। เคฆो เค…ंเค•ों เคฎें เคธเคฎाเคช्เคฏ เค‡เคธ เคšเคฐ्เคšा เค•ा เคชเคนเคฒा เคญाเค— เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคนै। 

เคฎाเคจเคต เคธเคนिเคค เคตिเคถ्เคต เค•े เคธเคญी เคœीเคต เคงเคฐเคคी เคเคตं เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ เคฏाเคจी เคœैเคตเคฎंเคกเคฒ เคธे เค˜िเคฐे เคนैं เคœो เค‰เคจเค•े เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ा เคœเคจเค• เคนै। เคฏเคน เคคो เคนै เคฆैเคนिเค• เคธ्เคตाเคฏเคค्เคค เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ी เคฌाเคค, เค‡เคธเค•े เค‡เคคเคฐ เคญी เคฎाเคจเคต เค•ा เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคนै เคœिเคธे เคนเคฎ เค‰เคธเค•ा เคธเคฎเคท्เคŸिเคชเคฐเค• เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•เคน เคธเค•เคคे เคนैं เค”เคฐ เค‡เคธ เคตिเคทเคฏ เคชเคฐ เคชเคนเคฒे เคšเคฐ्เคšा [2, 3] เคนुเคˆ เคนै। เคฎाเคจเคต เค•े เค‡เคธ เคฆूเคธเคฐे เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ी เคถुเคฐूเคตाเคค เคญाเคทा เคœ्เคžाเคจ เคธे เคนोเคคी เคนै เคœो เค‡เคธ เคฒेเค– เคฎें เคšเคฐ्เคšा เค•ा เคตिเคทเคฏ เคนै। เคญाเคทा เค•ा เคคाเคจा-เคฌाเคจा เคฎाเคจเคต เคฌुเคจเคคा เค†เคฏा เคนै เคนเคœाเคฐों เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคธे เค•ुเค› เคตैเคธे เคนी เคœैเคธे เคฐेเคถเคฎ เค•ा เค•ीเฅœा เค…เคชเคจे เคšाเคฐों เค“เคฐ เคฌुเคจเคคा เคฐเคนเคคा เคนै เคตเคน เคฐेเคถเคฎी เคœाเคฒ เคœिเคธเคฎें เคตเคน เคธ्เคตเคฏं เค˜िเคฐ เคœाเคคा เคนै เคฏा (เค•ाเคชเคฐा เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ [1]) เค†เคช्เคฒाเคตिเคค เคนो เคœाเคคा เคนै।


เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทाเคˆ เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ

เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ी เคฌเคจाเคตเคŸ เคเคตं เคฌुเคจाเคตเคŸ เค†เคงुเคจिเค• เคตिเคœ्เคžाเคจ เคเคตं เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคฅोเฅœा เคฌเคนुเคค เคธเคฎเค เคฎें เค†เคจे เคฒเค—ी เคนै เคชเคฐ เค‡เคธ เคช्เคฐเค—เคคि เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค•ुเค› เคนै เคœो เค‰เคฒเคเคจ เคฎें เคกाเคฒเคจे เคตाเคฒा เคนै। เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•े  เคฌเฅเคคे เค•เคฆเคฎ เค‰เคจ เคœเคตाเคฌों เค•े เค•ुเค› เค•เคฐीเคฌ เคœเคฐूเคฐ เคฒे เค†เคฏे เคนैं เคœिเคจเค•ी เคนเคฎें เคคเคฒाเคถ เคฐเคนी เคนै เคชเคฐ เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคฒเค•्เคท्เคฏ เคคเค• เคชเคนुँเคšเคจा เค•เคฌ เคนो เคธเค•ेเค—ा เคฏा เคนो เคญी เคธเค•ेเค—ा, เค•เคนเคจा เค†เคธाเคจ เคจเคนीं। เค‡เคธเค•े เค‡เคคเคฐ เค•เคˆ เค…เคจ्เคฏ เคธเคตाเคฒ เคนैं เคœो เค…เคญी เค…ुเคจเคค्เคคเคฐिเคค เคนैं เค”เคฐ เคœिเคจเค•ी เคšเคฐ्เคšा เคธเคฎเคฏ เค†เคจे เคชเคฐ เค•เคฐेंเค—े।

เคœैเคตिเค• เคตिเค•ाเคธ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคธเคฐเคฒ เคธे เค†เคฐเคฎ्เคญ เคนोเค•เคฐ เคœเคŸिเคฒ เค…เคฃुเคตों เค•ी เคธंเคฐเคšเคจा เคนुเคˆ เค”เคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคœเคŸिเคฒเคคเคฐ เค…เคฃु เคธाเคฎเคจे เค†เคฏे। เคตिเค•ाเคธ เค•ी เค‡เคธ เค•เฅœी เคฎें เคตिเคถ्เคต เค•ी เคœเคŸिเคฒเคคเคฎ เคฐเคšเคจा เคฏाเคจि  เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ा เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคฎें เค†เคจा เคเค• เคฌเฅœी เค˜เคŸเคจा เคนै। เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ी เคตिเคธ्เคคृเคค เค•ाเคฐ्เคฏเคตिเคงि, เคฎเคจ เค•ी เคฌुเคจाเคตเคŸ เค”เคฐ เคšेเคคเคจा เค•े เค‰เคฆเคญเคต เคเคตं เคตिเค•ाเคธ เคธे เคœुเฅœे เค•เคˆ เค…เคนเคฎ เคธเคตाเคฒ เคเค• เคšुเคจौเคคी เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เคธเคถเค•्เคค เคเคตं เคธเค•्เคทเคฎ เค†เคงुเคจिเค• เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•े เคฒिเคฏे เคญी।


เคจ्เคฏूเคฐोเคจी เคœुเคกाเคต เค”เคฐ เค‰เคจเค•ा เคคाเคจा-เคฌाเคจा

เคญाเคทाเคˆ เคคाเคจे-เคฌाเคจे เคธเคนिเคค เคฎเคจ เค•ी เคนเคฐ เคฒाเค•्เคทเคฃिเค•เคคा เค•ा เคธीเคงा เคธंเคฌंเคง เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เคจ्เคฏूเคฐोเคจ เคคंเคคुเคตों  เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคฌीเคš เค•े เคฏुเค—्เคฎเคจ เคธे เคนै। เคฏเคน เคธเคฎเคा เคœाเคคा เคนै เค•ि เคฏเคน เคฏुเค—्เคฎเคจ เคœเคจ्เคฎ เค•े เคฌाเคฆ เคฅोเฅœे เคธเคฎเคฏ เคฎें เค•्เคฐिเคฏाเคถीเคฒ เคนो เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคชเคนเคฒे เคคीเคจ เคšाเคฐ เคธाเคฒों เคฎें เคฒเค—เคญเค— เคชूเคฐ्เคฃ เคธเค•्เคฐिเคฏเคคा เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคฒेเคคा เคนै। เค‡เคธเค•े เค•ुเค› เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคธाเคฎเคจे เค†เคฏे เคนैं เคœिเคธเคชเคฐ เคธंเค•्เคทिเคช्เคค เคšเคฐ्เคšा เคฌाเคค เค•ो เคธเคฎเคเคจे เคฎें เคธเคนाเคฏเค• เคนोเค—ी।


เคญेเฅœिเคฏा เคฌाเคฒเค•

เคฒเค—เคญเค— เคšाเคฐ เคฆเคถเค• เคชเคนเคฒे เคญेเฅœिเคฏा เคฌाเคฒเค• เคตाเคฒी เค˜เคŸเคจा เค•ा เคœिเค•्เคฐ เคชเคค्เคฐ-เคชเคค्เคฐिเค•ाเค“ं เคฎें เคธเคตिเคธ्เคคाเคฐ เคนुเคตा เคฅा เคœिเคธเค•ी เคฏเคนाँ เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐเคจा เค‰เคชเคฏोเค—ी เคนोเค—ा। 1976 เคฎें เค‰เคค्เคคเคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•े เคธुเคฒเคคाเคจเคชुเคฐ เคœिเคฒे เคฎें เคเค• เคฎाเคจเคต  เคถिเคถु เคญेเฅœिเคฏों เค•ी เคธंเค—เคค เคฎें เคฆिเค–ाเคˆ เคชเฅœा เคœिเคธे เคญेเฅœिเคฏे เค—ाँเคต เค•े เคชाเคธ เค›ोเฅœเค•เคฐ เคšเคฒे เค—เคฏे। เค•ुเค› เคฒोเค—ों เคจे เค‰เคธे เคฆेเค–ा เค”เคฐ เคฎเคฆเคฐ เคŸेเคฐेเคธा เค•े เค†เคถ्เคฐเคฎ เคฎें เคชเคนुँเคšा เคฆिเคฏा। เคฏเคน เคเค• เคนैเคฐเคค เคฎें เคกाเคฒเคจे เคตाเคฒी เคฌाเคค เคฅी เค•ि เคจ เค•ेเคตเคฒ เคญेเฅœिเคฏों เคจे เค‰เคธे เค•िเคธी เคคเคฐเคน เค•ा เคจुเค•เคธाเคจ เคจเคนीं เคชเคนुँเคšाเคฏा เค…เคชिเคคु เค‰เคธเค•ा เคชाเคฒเคจ-เคชोเคทเคฃ เคญी เค•िเคฏा। เคฐाเคฎू เคจाเคฎเค• เคตเคน เคฌाเคฒเค• เคญेเฅœिเคฏों เค•ी เคฌเคนुเคค เคธी เค†เคฆเคคें เคธीเค– เคšुเค•ा เคฅा เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนीं เค•ी เคคเคฐเคน เค•เคš्เคšा เคฎांเคธ เค–ाเคจे เค•ा เค†เคฆी เคฅा। เคตเคน เคฌเคš्เคšा เคœ्เคฏाเคฆा เคธเคฎเคฏ เคœिंเคฆा เคจเคนीं เคฐเคนा เคชเคฐ เคเค• เคฌाเคค เคœो เค–ाเคธ เคฅी เคตเคน เคฏเคน เค•ि เคตाเคชเคธ เคฎाเคจเคต เค•े เคฌीเคš เค†เค•เคฐ เคตเคน เคญाเคทा เคธीเค–เคจे เคฎें เค…เคธเคซเคฒ เคฐเคนा। 1985 เคฎें เคฐाเคฎू เค•ा เคฆेเคนाँเคค เคนो เค—เคฏा। เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เคญेเฅœिเคฏों เค•े เคฌीเคš เคฐเคนเค•เคฐ เคตเคน เค‰เคจเค•ी เคคเคฐเคน เค†เคตाเคœ เค•เคฐเคคा เคฅा เคชเคฐ เค•เคฐीเคฌ 8-9 เคธाเคฒ  เคฎाเคจเคต เค•े เคฌीเคš เคตाเคชเคธ เคฐเคนเค•เคฐ เคญी เคตเคน เคญाเคทा เคจเคนीं เคธीเค– เคชाเคฏा। เคเค• เคธंเคญाเคตिเคค เค•ाเคฐเคฃ เคฏเคน เคนो เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคญाเคทा เค•े เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธเคฌเคธे เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคšเคฐเคฃ เคฎें เค‰เคธे เคฎाเคจเคต เค•ा เคธाเคจ्เคจिเคง्เคฏ เคจเคนीं เคฎिเคฒ เคธเค•ा। 

เคฎाเคค्เคฐ เคเค• เค˜เคŸเคจा เคธे เค•िเคธी เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคชเคฐ เคชเคนुँเคšเคจा เคธเคนी เคจเคนीं เคชเคฐเคจ्เคคु เค•เคˆ เค…เคจ्เคฏ เคช्เคฐेเค•्เคทเคฃों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคฏเคน เคฌाเคค เคฒเค—เคญเค—  เคธเคฐ्เคตเคฎाเคจ्เคฏ เคนै เค•ि เคœिเคจ เคฌเคš्เคšों  เค•ा เคญाเคทा เคœ्เคžाเคจ เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เคตเคฐ्เคทों เคฎें เค ीเค• เคธे เคจเคนीं เคนो เคชाเคคा เคนै เค‰เคจ्เคนें เคฌाเคฆ เค•े เคตเคฐ्เคทों เคฎे เค•เค िเคจाเคˆ เคนोเคคी เคนै। เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เคจ्เคฏूเคฐोเคจ เค•ोเคถिเค•ाเค“ं เค•े เคฌीเคš เคฏुเค—्เคฎเคจ เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เคธเคฎเคฏ เคฎें เค†เคธाเคจी เคธे เคนो เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เค•िเคธी เคตเคœเคน เคธे เคฏเคฆि เคเคธा เคจเคนीं เคนो เคธเค•ा เคคเคฌ เคฌाเคฆ เคฎें เคฏเคน เค•ाเคฎ เค•เค िเคจ เคนो เคœाเคคा เคนै। เคฐाเคฎू เค•े เคธाเคฅ เคธंเคญเคตเคค: เคฏเคนी เคนुเค† เคชเคฐ เคฏเคน เคœाเคจเค•ाเคฐी เคจเคนीं เคฎिเคฒ เคธเค•ी เค•ि เคตเคน เคญेเฅœिเคฏों เค•े เคฌीเคš เค•ैเคธे เคชเคนुँเคšा। เค•เคˆ เคฌाเคฐ เคฏเคน เคญी เคนोเคคा เคนै เค•ि  เคฎाเคคा-เคชिเคคा เคนी เคฌเคš्เคšे เคฎें  เค•ुเค› เค•เคฎी เคœाเคจเค•เคฐ เค‰เคธे เค›ोเฅœ เคฆें เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เคญाเคทा เคจ เคธीเค– เคชाเคจा เค‰เคจ्เคนीं เค•เคฎिเคฏों เค•ी เคตเคœเคน เคธे เคฐเคนा เคนो।


เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคธंเคฐเคšเคจा

เค†เคงुเคจिเค• เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เค†เคœ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•े เคตिเคทเคฏ เคฎें เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฌเฅी เคนै। เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें  เคฆेเค–เคจे, เคธुเคจเคจे, เคธ्เคชเคฐ्เคถ, เค†เคฆि เคธंเคตेเคฆเคจों เค•े เค…เคฒเค— เค•्เคทेเคค्เคฐ เคนैं เค”เคฐ เคญाเคทा เค•े เคฒिเคฏे เคญी เคจ เค•ेเคตเคฒ เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค•्เคทेเคค्เคฐ เคนैं เค…เคชिเคคु เคญाเคทाเคˆ เคคाเคจे เคฌाเคจे เค•े เคตिเค•ाเคธ เคนेเคคु เคตिเคถेเคท เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ [4] เคนै เค•ुเค› เคฏเคนी เคฌाเคค เค…เคจ्เคฏ เคตिเคงाเค“ं เคœैเคธे เค—เคฃिเคค เค•े เคฒिเคฏे เคญी เค•เคนी เคœा เคธเค•เคคी เคนै। เค…ंเค•ों เคคเคฅा เค—เคฃिเคคीเคฏ เค•्เคฐिเคฏाเค“ं (เคœैเคธे เคœोเฅœเคจा, เค—ुเคฃเคจ เค†เคฆि) เค•े เคฒिเคฏे เค…เคฒเค—  เคธ्เคฅเคฒ เคนैं। เค…เค—เคฐ เค•िเคธी เคฆुเคฐ्เค˜เคŸเคจा เคฎें เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ा เค•ोเคˆ เคนिเคธ्เคธा เคšोเคŸिเคฒ เคนोเคคा เคนै เคคो เค‰เคธเค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคฎें เค…ंเคคเคฐ เค†เคคा เคนै। เคเคซ เคเคฎ เค†เคฐ เค†เค‡ (เคซंเค•्เคถเคจเคฒ เคฎैเค—เคจेเคŸिเค• เคฐेเคœोเคจेเคจ्เคธ เค‡เคฎेเคœिंเค—) เคšिเคค्เคฐเคฃ เคธे เคนเคฎ เคชเคคा เคฒเค—ा เคธเค•เคคे เคนैं เค•ि เคญाเคทा เคฏा เค—เคฃिเคค เค•ा  เค•ाเคฐ्เคฏ  เค•เคฐเคคे เคธเคฎเคฏ เค•ौเคจ เคธा เคธ्เคฅเคฒ เค•्เคฐिเคฏाเคถीเคฒ เคนुเคตा เคนै। เคฏเคน เคœाเคจเค•ाเคฐी เคเค• เคฌเฅœी เค‰เคชเคฒเคฌ्เคงि เคนै เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ी เค•ाเคฐ्เคฏเคช्เคฐเคฃाเคฒी เคธเคฎเคเคจे เค•ी เคฆिเคถा เคฎें, เคชเคฐ เคชूเคฐी เคฌाเคค เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค…เคญी เคฌเคนुเคค เคฆूเคฐी เค”เคฐ เคคเคฏ เค•เคฐเคจी เคนोเค—ी।


เคญाเคทा-เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เค”เคฐ เคธเคฎเค

เค†เคœ เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธाเคฅ เคฏเคน เคธंเคญเคต เคนो เค—เคฏा เคนै เค•ि เคนเคฎ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•े เค‰เคธ เคธ्เคฅเคฒों เค•ो เคชเคนเคšाเคจ เคธเค•ें เคœो เคญाเคทा เค•े เคฒिเคฏे เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐ เคนैं เค”เคฐ เคฏเคน เคญी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคนै เค•ि เคญाเคทा  เค•ी เคธเคฎเค เคคเคฅा เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เค•े เคธ्เคฅเคฒ เคญी เค…เคฒเค— [5] เคนैं। เคตเคน เคญाเค— เคœो เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคนै เคฌ्เคฐोเค•ा (Broca’s area) เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•เคนเคฒाเคคा เคนै เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐा เคœो เคญाเคทाเคˆ เคธเคฎเค เค•े เคฒिเคฏे เคšिเคน्เคจिเคค เคนै เคตेเคฐ्เคจिเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ (Wernicke’s area); เคญाเคทा เคธे เคœुเฅœे เคฆोเคจों เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•े เคฌाเคฏें เค—ोเคฒाเคฐ्เคฆ्เคง เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคนैं เค”เคฐ เค‡เคจเค•ी เค•्เคฐिเคฏाเคถीเคฒเคคा เค•ो เคเคฎ เค†เคฐ เค†เค‡ เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคœाเคจा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เค•िเคธी เค•ाเคฐเคฃเคตเคถ เคฏเคฆि เคฌ्เคฐोเค•ा เค•्เคทेเคค्เคฐ เค ीเค• เคธे เค•ाเคฎ เคจ เค•เคฐ เคธเค•े เคคเคฌ เคตเคน  เคต्เคฏเค•्เคคि เค•เคนी เค—เคˆ เคฌाเคค เคชเคนเคฒे เค•ी เคคเคฐเคน เคธเคฎเค เคฒेเค—ा เคชเคฐ เค…เคชเคจी เคฌाเคค เค•ो เค ीเค• เคธे เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เคจ เคฆे เคธเค•ेเค—ा। เคตैเคธे เคนी เคตेเคฐ्เคจिเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนोเคจे เคชเคฐ เค•เคนी เค—เคˆ เคฌाเคค เคธเคฎเคเคจा เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคนो เคœाเคฏेเค—ा เคœเคฌเค•ि เคฌोเคฒเคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคฏเคฅाเคตเคค เคฌเคจी เคฐเคนेเค—ी। เคœैเคธा เคชเคนเคฒे เค•เคนा เคœा เคšुเค•ा เคนै เคญाเคทा เคธंเคฌंเคงी เค•्เคฐिเคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เคฌाเคฏें เค—ोเคฒाเคฐ्เคฆ्เคง เคฎें เคฎुเค–्เคฏเคค: เคนोเคคा เคนै เคชเคฐ เค•ुเค› เคตिเคถेเคท เค…เคตเคธ्เคฅाเค“ं เคฎें เคฆाเคนिเคจे เค—ोเคฒाเคฐ्เคฆ्เคง เค•ा เคธเคนเคฏोเค— เคญी  เคฒिเคฏा เคœाเคคा เคนै। 

เคฏเคน เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคจे เคฏोเค—्เคฏ เคนै เค•ि เค•เคˆ เค…เคจ्เคฏ เคฌाเคคों เค•े เคฒिเคฏे เคญी  เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคธंเคฐเคšเคจा เคฎें เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคนैं। เคฐूเคชเค•ों, เค…เคฒंเค•ाเคฐों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคตिเคถेเคทเค•เคฐ เค•เคตिเคคा เคฎें เค…เค•्เคธเคฐ เคนोเคคा เคฐเคนा เคนै। เค—เคฆ्เคฏ เคฎें เคญी เค‡เคจเค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒเคคा เคนै เคœो เคนเคฎाเคฐे เคšिंเคคเคจ เคต เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ो เคเค• เคจเคฏा เคธृเคœเคจाเคค्เคฎเค• เค†เคฏाเคฎ เคฆे เคฆेเคคा เคนै। เคฎाเค‡เค•ेเคฒ เคฐेเคก्เคกी [6] เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฐूเคชเค• เคฏा เค…เคฒंเค•ाเคฐ เค•เคตिเคคा เคฎें เคฏा เค…เคจ्เคฏ เคตिเคถिเคท्เคŸ เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคนी เคจเคนीं, เค…เคชिเคคु เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฆैเคจเคจ्เคฆिเคจ เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ा เคเค• เค…ंเคคเคฐंเค— เคเคตं เค†เคตเคถ्เคฏเค• เค…ंเค— เคนै। เคœाเคจे-เค…เคจเคœाเคจे เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฌाเคคเคšीเคค เคฎें เค‡เคธเค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตी เค•เคฐเคคा เคนै เค”เคฐ เคญाเคทा เคตैเคšाเคฐिเค• เค†เคฆाเคจ-เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•ा เคธเคถเค•्เคค เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคฌเคจเค•เคฐ เค‰เคญเคฐเคคी เคนै เคœिเคธे เค…เคฒंเค•ाเคฐ เค…เคงिเค• เคธเคถเค•्เคค เค”เคฐ เคธเคฎเคฐ्เคฅ เค•เคฐ เคฆेเคคे เคนैं। เค—ौเคฐ เค•เคฐें เคคो เคฆेเค–ेंเค—े เค•ि เค…เคฒंเค•ाเคฐ เคฎूเคฒเคฐूเคช เคธे เค…เคตเคงाเคฐเคฃाเคค्เคฎเค• [6] เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เคญाเคทाเคˆ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฌाเคฆ เคฎें เค‰เคœाเค—เคฐ เคนोเคคा เคนै। เคเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฒेเค•เคฐ เคฌाเคค เค•ो เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐेंเค—े। เคฎैं เค•ोเคˆ เคšीเคœ เค…เคชเคจे เคฎिเคค्เคฐ เค•ो เคญेเคœเคจा เคšाเคนเคคा เคนूं เคœिเคธ เคšीเคœ เค•ो เคญेเคœเคจा เคนै เค‰เคธे เคเค• เคฒिเคซाเคซे เคฏा เคोเคฒे เคฎें เคฐเค–เค•เคฐ เคญेเคœूंเค—ा เค”เคฐ เคช्เคฐाเคช्เคคเค•เคฐ्เคคा เค‰เคธे เคฒिเคซाเคซे เคฏ เคोเคฒे เคธे เคจिเค•ाเคฒ เค•เคฐ เคฐเค– เคฒेเค—ा। เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคฏा เคตिเคšाเคฐ เค‰เคธ เคšीเคœ เค•ी เคคเคฐเคน เคนै เคœिเคธे เคญेเคœा เคœाเคจा เคนै เค”เคฐ เคญाเคทा เคนै เคฒिเคซाเคซे เคฏा เคोเคฒे เค•ी เคœเค—เคน। เคชाเคฐ्เคธเคฒ เคญेเคœเคจे เค•ी เค•्เคฐिเคฏा เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ा เคธ्เคฅाเคจ เคฒेเค—ी। 

เค…เคตเคงाเคฐเคฃा           -    เคญेเคœी เคœाเคจे เคตाเคฒी เคšीเคœ
เคญाเคทा                  -     เคœिเคธเคฎें เคฐเค– เค•เคฐ เคญेเคœा เคœाเคฏेเค—ा, เคœैเคธे เคोเคฒा เคฏा เคตाเคนเค•
เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ                -      เคชाเคฐ्เคธเคฒ  เคญेเคœा เคœाเคจा 

เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ:
เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคถเคฌ्เคฆ เค–ोเค–เคฒे เคนैं เคฏाเคจी เคคुเคฎ्เคนाเคฐा เคญाเคทाเคˆ เคोเคฒा เคคो เคนै เคชเคฐ เค–ाเคฒी เคนै เค•ोเคˆ เค ोเคธ เค†เคตเคงाเคฐเคฃा เคฏा เคตिเคšाเคฐ เคธे เคนीเคจ। เค‡เคธเค•े เค ीเค• เคตिเคชเคฐीเคค เคถเคฌ्เคฆ เคตเคœเคจी เคญी เคนो เคธเค•เคคे เคนैं। เคœैเคธे: เค…เคชเคจे เคญाเคทเคฃ เคฎें เคตे เคฌोเคฒे เคฌเคนुเคค  เค•เคฎ, เคฒेเค•िเคจ เค‰เคจเค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคตเคœเคจ เคฅा।    

เค…เคฌ เคœเคฐा เคฎिเคฐ्เคœा เค—ाเคฒिเคฌ เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคชเคฐ เค—ौเคฐ เค•เคฐें:
เค•ोเคˆ เคฎेเคฐे เคฆिเคฒ เคธे เคชूเค›े เคคेเคฐे เคคीเคฐे เคจीเคฎเค•เคถ เค•ो
เคตो เค–เคฒिเคถ เค•เคนाँ เคธे เคนोเคคी เคœो เคœिเค—เคฐ เค•े เคชाเคฐ เคนोเคคा।

เคคीเคฐे เคจीเคฎเค•เคถ เคฏाเคจी เคฆिเคฒ เคฎें เคซँเคธा เคนुเค† เคคीเคฐ –  เคฏเคน เคเค• เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคนै เคœो เคถเคฌ्เคฆों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคช्เคฐेเคทिเคค เคนो เคฐเคนी เคนै। เคซंเคธा เคนुเคตा เคคीเคฐ เค†เคฐเคชाเคฐ เคจिเค•เคฒ เค—เคฏे เคคीเคฐ เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เคœ्เคฏाเคฆा เค•เคท्เคŸเคฆाเคฏเค• เคนोเค—ा। เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคฌเฅœा เคตเคœเคจ เคนै।

เคเคธे เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃों เคธे เคธाเคนिเคค्เคฏ เคญเคฐा เคชเฅœा เคนै เคชเคฐ เคฎूเคฒเคค: เคฌाเคค เคตเคนी เคนै เคถเคฌ्เคฆों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค•िเคธी เคญाเคต เคฏा เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เค•ा  เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐ เค…เคชเคจी เคฌाเคค เค•ो เคธाเคฐ्เคฅเค• เคคเคฐीเค•े เคธे เคธंเคช्เคฐेเคทिเคค เค•เคฐเคจा। เค‡เคธी เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค‡เคจ  เค…เคฒंเค•ाเคฐों เค•ो เคตाเคนเค• เค…เคฒंเค•ाเคฐ (conduit metaphor) เค•เคนा เคœाเคจे เคฒเค—ा।

เคนเคฎเคจे เค‡เคจ เคธเคญी เคฌाเคคों เค•े เคฒिเคฏे เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคนोเคจे เค•ी เคฌाเคค เค•เคนी เคนै। เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคธंเคฐเคšเคจा เค•े เค…เคงिเค• เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคฎें เคœाเคจा เค‡เคธ เคฒेเค– เคฎें เคธंเคญเคต เคจเคนीं เคชเคฐ เคนเคฎ เคธंเค•्เคทेเคช เคฎें เคฌाเคค เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐेंเค—े। เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•े เค•เคจेเค•्เคถเคจ เคฏाเคจी เคœुเฅœाเคต เคฒเคšीเคฒे เคนोเคคे เคนैं เคœो เคถเคฐीเคฐ เค•ी เค•ोเคถिเค•ाเค“ं เค•ा เคธ्เคตเคญाเคต เคนै,  เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฌिเคœเคฒी เค•े เค•เคจेเค•्เคถเคจ เค•ी เคคเคฐเคน เคจเคนीं। เคฒเคšीเคฒेเคชเคจ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคเคตं เค…เคจ्เคฏ เค•ाเคฐเคฃ เคธे เคœुเฅœाเคต เค†เค—े-เคชीเค›े เคฏा เค…เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคนो เคธเค•เคคे เคนैं เค”เคฐ เคนोเคคे เคญी เคนैं। เคเคธा เคนोเคจे เคชเคฐ เค•เคˆ เคคเคฐเคน เค•ी เคฌाเคคें เคนो เคธเค•เคคी เคนैं เคœैเคธे เค—เคฃिเคคीเคฏ เค…ंเค•ों เค•ा เคฐंเค—ीเคจ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคจा เคฏाเคจी เคธिเคจेเคธ्เคฅेเคธिเคฏा  (synaesthesia), เคถเคฐीเคฐ เค•े เค•िเคธी เค…ंเค— เค•े เคจ เคนोเคจे เคชเคฐ เคญी เคนोเคจे เคตाเคฒा เค†เคญाเคธी เคธंเคตेเคฆเคจ เคฏा เคฐूเคชเค•ो, เค…เคฒंเค•ाเคฐों เค•ा เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ। เค—เคฃिเคคीเคฏ เค…ंเค•ों เค•े เคฒिเคฏे เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค•्เคทेเคค्เคฐ เค”เคฐ เคฐंเค— เคตाเคฒे เค•्เคทेเคค्เคฐ เคชाเคธ เคนैं เค”เคฐ เคฅोเฅœी เคธी เคค्เคฐुเคŸि เคธिเคจेเคธ्เคฅेเคธिเคฏा เค•ा เค•ाเคฐเคฃ เคฌเคจ เคœाเคคी เคนै।  


เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทाเคˆ เคœ्เคžाเคจ

เคญाเคทा เคตिเคœ्เคžाเคจ เคฎें เคนाเคฒ เค•े เคฆเคถเค•ों เคฎें เค•เคˆ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฌाเคคें เคธाเคฎเคจे เค†เคˆ เคนैं เค”เคฐ เคนเคฎाเคฐी เคจ्เคฏूเคฐोเคฒाँเคœिเค•เคฒ เคœाเคจเค•ाเคฐी เคญी เค•ुเค› เคฌाเคคों เค•े เคธเคฎเคเคจे เคฎें เคธเคนाเคฏเค• เคนुเคˆ เคนै। เคœैเคธा เคชเคนเคฒे เค•เคนा เคœा เคšुเค•ा เคนै เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เคญाเคทाเคˆ เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธाเคฐे เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคนैं। เค‡เคธ เคฆिเคถा เคฎें เคจोเคฎ เคšोเคฎ्เคธ्เค•ी (Nom Chomski) [7] เค•ा เคฏोเค—เคฆाเคจ เค…เคค्เคฏंเคค เคฎเคนเคค्เคต เค•ा เคนै เคœिเคธเค•ी เคšเคฐ्เคšा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เค•เคฐเคจा เคธเคฎीเคšीเคจ เคนोเค—ा। เคšोเคฎ्เคธ्เค•ी เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฎाเคจเคต เคถिเคถु เคฎें เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃ เคธीเค–เคจे เค•े เค—ुเคฃ เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคนैं เคœिเคธे เคตे เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธเคฒ เค—्เคฐाเคฎเคฐ เค•เคนเค•เคฐ เคธंเคฌोเคงिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं। เค•ुเค› เคญाเคทाเคตिเคฆ เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เคจเคนीं เค•เคฐเคคे เคชเคฐ เค…เคงिเค•ांเคถ เคฒोเค— เค…เคฌ เค‡เคจ เคตिเคšाเคฐों เคธे เคธเคนเคฎเคค เคนो เคฐเคนे เคนैं। เค†เคงुเคจिเค• เคจ्เคฏूเคฐोเคฒाँเคœिเค•เคฒ เคœाเคจเค•ाเคฐी เคธे เคญी เคšोเคฎ्เคธ्เค•ी เค•ी เคฌाเคค เค•ो เคฌเคฒ เคฎिเคฒเคคा เคนै। เคญाเคทा เคธे เคœुเฅœे เค…เคจ्เคฏ เคชเคนเคฒू เคญी เค‡เคธी เค“เคฐ เค‡เคถाเคฐा เค•เคฐเคคे เคฆिเค–ाเคฏी เคฆेเคคे เคนैं। เค…เคฒंเค•ाเคฐों เค•ी เคฌाเคค เคชเคนเคฒे เค•ी เคœा เคšुเค•ी เคนै เคœिเคธเค•े เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคฆिเคฎाเค—ी เค•ोเคถिเค•ाเค“ं เค•े เคœुเฅœाเคต เคฎें เคฎौเคœूเคฆ เคนैं। 

เค…เค—เคฐ เคธंเคธाเคฐ เค•ी เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธเคญ्เคฏเคคाเค“ं เคเคตं เคฎाเคจเคต เคธเคฎूเคนों เค•े เคญाเคทा เคตिเค•ाเคธ เคชเคฐ เค—ौเคฐ เค•เคฐें เคคเคฌ เคฏเคน เคธाเคซ เคจเคœเคฐ เค†เคคा เคนै เค•ि เค‰เคจเคฎें เคฌเคนुเคค เคธเคฎाเคจเคคा เคนै। เคตे เคฎाเคจเคต เคธเคฎूเคน เคญी เคœो เคเค•เคฆเคฎ เคฆूเคฐ เคฆเคฐाเคœ เค‡เคฒाเค•ों เคฎें เคชเคฒे-เคฌเฅे, เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคญाเคทाเค—เคค เคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏ เค•ा เคตिเค•ाเคธ เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคฐเคนे। เค†เคœ เคธे เคชांเคš เคธौ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคœเคฌ เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เค…เคญिเคฏाเคจों เคฎें เค…เคฎेเคฐिเค•ा เค•ी เค–ोเคœ เคนुเคˆ เคคเคฌ เคตเคนाँ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคตिเค•ाเคธ เค•เคฐ เคฐเคนी เคธเคญ्เคฏเคคाเค“ं เค•ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฎिเคฒी เคœिเคจเคฎें เคฎाเคฏा เค”เคฐ เค‡ंเค•ा เคธเคฎूเคน เคญाเคทा เคœ्เคžाเคจ เค•े เค‡เคคเคฐ เค•ृเคทि เคธंเคฌंเคงी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคญी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐ เคšुเค•े เคฅे। เคชเคจ्เคฆ्เคฐเคน เคธे เคฌीเคธ เคนเคœाเคฐ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เค…เคฒाเคธ्เค•ा เค•े เคนिเคฎเคธेเคคु เคธे เคนोเคคे เคนुเค เค•ुเค› เคฎाเคจเคต เคธเคฎूเคน เคเคถिเคฏा เคธे เค…เคฎेเคฐिเค•ा เคชเคนुँเคšे เคนोंเค—े เคเคธा เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เค‡เคธเค•े เคธाเค•्เคท्เคฏ เคญी เคฎौเคœूเคฆ เคนैं।


เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคฌौเคฆ्เคงिเค• เค•्เคทเคฎเคคा

เคšोเคฎ्เคธ्เค•ी เคจे เคœिเคธ เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃ เคธीเค–เคจे เค•े เค—ुเคฃ เค•ी เคฌाเคค เค•เคนी เค‰เคธเคจे เคญाเคทाเคตिเคœ्เคžाเคจ เคฎें เคนเคฒเคšเคฒ เคฎเคšा เคฆी। เคฒเค—เคญเค— เค‡เคธी เคฆौเคฐाเคจ เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคจे เคญी เค‡เคธ เคฆिเคถा เคฎें เคšिंเคคเคจ เค•ो เคช्เคฐेเคฐिเคค เค•िเคฏा। เคฏเคน เคธเคฎเคฏ เคฅा เคœเคฌ เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เค—्เคฐाเคฎเคฐ เคนी เคจเคนीं เค…เคชिเคคु เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทा เคœ्เคžाเคจ เค•ी  เคฌाเคค เคจ्เคฏूเคฐोเคฒाँเคœी เค•े เค…เคจ्เคตेเคทเคฃों เคธे เคธाเคฎเคจे เค†เคจे เคฒเค—ी เคฅी, เค”เคฐ เคฌाเคค เคธिเคฐ्เคซ เคญाเคทा เคœ्เคžाเคจ เคคเค• เคนी เคจเคนीं เค‰เคธเค•े เค‡เคคเคฐ เคญी เคœाเคคी เคฆीเค–เคคी เคนै। เค•्เคฏा เค—เคฃिเคค เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคญी เค‡เคธी เคคเคฐเคน เค•ी เคฌाเคค เคจเคนीं เค•เคนी เคœा เคธเค•เคคी? เค—เคฃिเคค เคเค• เคญाเคทा เคนी เคนै เค…เคฎूเคฐ्เคค เค•ी เคเค• เคตिเคถिเคท्เคŸ เคญाเคทा।


เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทा เคœ्เคžाเคจ: เคเค• เคธंเคญाเคตिเคค เคช्เคฐเคฏोเค—

เคฎाเคจ เคฒें  เคฒเค—เคญเค— เคฆो เคฆเคฐ्เคœเคจ เคฎाเคจเคต เคชเคฐिเคตाเคฐों เค•ो เคเคธी เคœเค—เคน เคญेเคœ เคฆिเคฏा เคœाเคคा เคนै เคœिเคจเคฎें เคชांเคš เคตเคฐ्เคท เคธे เค•เคฎ เค†เคฏु เค•े เคฌเคš्เคšे เคนों เค”เคฐ เคธเคญी เคชเคฐिเคตाเคฐ เค…เคฒเค— เค…เคฒเค— เคญाเคทाเคं เคฌोเคฒเคคे เคนों। เคฏเคนाँ เค‰เคจเค•ी เคธเคญी เคœเคฐूเคฐเคคें เคœिเคจเคฎें เคญोเคœเคจ เคต เคธुเคฐเค•्เคทा เคถाเคฎिเคฒ เคนैं เคช्เคฐाเคช्เคค เคนैं เคฒेเค•िเคจ เค‰เคจเค•ी เคถिเค•्เคทा เค•ा เค•ोเคˆ เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคจเคนीं। เคเคธे เคฎें เค•्เคฏा เคตे เค†เคชเคธ เคฎें เค•ोเคˆ เคธाเคฐ्เคฅเค• เคธंเคตाเคฆ เค†เคฐเคฎ्เคญ เค•เคฐ เคธเค•ेंเค—े? เคœเคตाเคฌ เคนै เคนाँ เคœिเคธเคฎें เคชเคนเคฒे เคธंเค•ेเคคों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคนोเค—ा เค”เคฐ เคซिเคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เค‰เคจ เคธเคฎूเคนों เค•ी เคญाเคทाเค“ं เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคเค• เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคฏा เค–िเคšเฅœी เคญाเคทा เคช्เคฐเคฏोเค— เคฎें เค†เคจे เคฒเค—ेเค—ी। 

เค›ोเคŸे เคฌเคš्เคšों เค•ी เค‰เคชเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เค—्เคฐाเคฎเคฐ  เคตाเคฒी เคฌाเคค เคธाเคฎเคจे เค† เคธเค•เคคी เคนै เคเคธा เคตिเคถ्เคตाเคธ เค•เคˆ เคญाเคทाเคตिเคฆों เค•ो เคฅा เค”เคฐ เค‡เคธเค•ी เคšเคฐ्เคšा เคนเคฎ เค…เค—เคฒे เคชृเคท्เค ों เคชเคฐ เค•เคฐेंเค—े।


เคญाเคทाเคœ्เคžाเคจ เคเคตं เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฎें เคชैเคŸเคฐ्เคจ เค•ी เคญूเคฎिเค•ा

เคฎเคจ เค•ी เค•ाเคฐ्เคฏเคช्เคฐเคฃाเคฒी เคฎें เคชैเคŸเคฐ्เคจ เคฌเคนुเคค เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนैं เคœिเคธे เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคเค• เคตैเคšाเคฐिเค• เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐेंเค—े เคœिเคธเค•ा เคธเคตिเคธ्เคคाเคฐ เคตเคฐ्เคฃเคจ เคเคกเคตเคฐ्เคจ เคกि เคฌोเคจो [8] เคจे เค•िเคฏा เคนै। เคœिเคฒेเคŸिเคจ เคธे เคขเค•ी เค•िเคธी เคนเคฒเค•े เคขเคฒाเคจ เคตाเคฒी เคธเคคเคน เคชเคฐ เค—เคฐ्เคฎ เคชाเคจी เค‰เคกेเคฒเคคे เคนैं เคชाเคจी เคขाเคฒ เค•ी เค•ोเคˆ เคฆिเคถा เคฒेเค•เคฐ เคฌเคนเคจा เค†เคฐเคฎ्เคญ เค•เคฐเคคा เคนै เคฏเคน เคฌเคนाเคต-เคชเคฅ เค•्เคฏा เคนोเค—ा เคชเคนเคฒे เคธे เค ीเค• เคธे เค•เคนा เคจเคนीं เคœा เคธเค•เคคा। เค—เคฐ्เคฎ เคชाเคจी เคธे เคฌเคนाเคต เคชเคฅ เคชเคฐ เค•ुเค› เคœिเคฒेเคŸिเคจ เคชिเค˜เคฒ เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคชिเค˜เคฒा เคœिเคฒेเคŸिเคจ  เคเค• เคชैเคŸเคฐ्เคจ เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เคฆूเคธเคฐी เคฌाเคฐ เคฏเคนी เคช्เคฐเคฏोเค— เคฆोเคนเคฐाเคจे เคชเคฐ เคชाเคจी เค•ा เคฌเคนाเคต-เคชเคฅ เค•िเคธी เคนเคฆ เคคเค• เคจिเคถ्เคšिเคค เคนो เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคตเคน เคชเคนเคฒे เคช्เคฐเคฏोเค— เคฎें เคฌเคจे เคชเคฅ เค•ा เค…เคจुเคธเคฐเคฃ เค•เคฐเคคा เคนै। เคฏाเคจि เคชเคนเคฒा เคช्เคฐเคฏोเค— เคธเคฌเคธे เคฎเคนเคค्เคต เค•ा เคฅा เคœिเคธเคฎें เคœिเคฒेเคŸिเคจ เคธเคคเคน เคชเคฐ เคเค• เคฒเค—เคญเค— เคธ्เคฅाเคˆ เคฌเคนाเคต เคชเคฅ เคฌเคจ เคœाเคคा เคนै เคœिเคธे เคชैเคŸเคฐ्เคจ เค•เคนเคคे เคนैं। เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เคจเคฆिเคฏों เค•े เคฌเคนाเคต-เคชเคฅ เคญी เค•ुเค› เคเคธे เคนी เคฌเคจे [9] เคนैं। เคœिเคจ्เคนें เคนเคฎ เคธंเคธ्เค•ाเคฐ เค•เคนเคคे เคนैं เคตเคน เคญी เคเค• เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคชैเคŸเคฐ्เคจ เคนैं।

เคœिเคธ เคญाเคทाเคˆ เคคाเคจे-เคฌाเคจे เค•ी เคฌाเคค เคนो เคฐเคนी เคนै เค‰เคธเค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคฎें เคญी เค‡เคจ เคชैเคŸเคฐ्เคจों เค•ी เค…เคนเคฎ เคญूเคฎिเค•ा เคนै। เคนเคฎ เคฏเคน เคญी เค•เคน เคธเค•เคคे เคนैं เค•ि เคนเคฎाเคฐी เคธीเค–เคจे เคต เคธिเค–ाเคจे เค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เค‡เคจ เคชैเคŸเคฐ्เคจों เค•ी เค…เคนเคฎ เคญूเคฎिเค•ा เคนै।

เคธाเคฎाเคจ्เคฏเคคเคฏा เคนเคฎ เคฏเคน เคœाเคจเคคे เค†เคฏे เคนैं เค•ि เคถिเคถु เคฎเคจ เคเค• เค•ोเคฐा เค•ाเค—เคœ ( tabula rasa ) เคนै เคœिเคธเคชเคฐ เคชเคนเคฒी เคฒिเค–ाเคตเคŸ เคฆूเคฐเค—ाเคฎी เคช्เคฐเคญाเคต เค›ोเฅœ เคธเค•เคคी เคนै। เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เค˜เคŸเคจाเคं เคถिเคถु เคฎเคจ เคชเคฐ เค—เคนเคฐा เค…เคธเคฐ เคกाเคฒเคคी เคนैं เค•ुเค› เคตैเคธे เคนी เคœैเคธे เคœिเคฒेเคŸिเคจ เคช्เคฐเคฏोเค— เคฎें เคชเคนเคฒा เคฌเคนाเคต  เคชเคฅ। เคญेเฅœिเคฏा เคฌाเคฒเค• เคฐाเคฎू เค•ी เคญाเคทा เคธंเคฌंเคงी เค•เค िเคจाเคˆ เค•ो เค‡เคธ เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ  เคธเคฎเคा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เค†เคœ เคนเคฎ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคฏเคน เคœाเคจ เคธเค•े เคนैं เค•ि เคถिเคถु เคฎเคจ เคเค•เคฆเคฎ เค•ोเคฐे เค•ाเค—เคœ เค•ी เคคเคฐเคน เคจ เคนोเค•เคฐ เคตिเคถेเคท เค•्เคทเคฎเคคा เคฏुเค•्เคค เค•ाเค—เคœ เคœैเคธा เคนै เคœिเคธเคชเคฐ เคนเคฒ्เค•ी เค…เคธ्เคชเคท्เคŸ เคธी เคฒिเค–ाเคตเคŸ เค…เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนै เค”เคฐ เคœो เค‰เคšिเคค เคฎाเคนौเคฒ เคฎें เคคेเคœी เคธे เคญाเคทाเคˆ เคœ्เคžाเคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐा เคธเค•เคจे เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคนै। 

เคธเคฌ เคฎिเคฒाเค•เคฐ เคฏเคน เค•เคนเคจा เคธเคนी เคนोเค—ा เค•ि เคญाเคทाเคœ्เคžाเคจ เคฎें เคฌाเคน्เคฏ เคชเคฐिเคตेเคถ เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคœाเคจเค•ाเคฐी เค•े เคธाเคฅ เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทाเคˆ เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ, เคฆोเคจों เค•ा เคนी เคฏोเค—เคฆाเคจ เคฐเคนเคคा เคนै। เคธुเคฆूเคฐ เค…ंเคšเคฒों เคฎें เคฌเคธे เค”เคฐ เค•เคญी เคฆूเคฐเคธ्เคฅ เคฒोเค—ों เค•े เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เคจ เค†เคจे เคชเคฐ เคญी เคธเคฎाเคจเคคाเคं เค‰เคจเค•े เคฌीเคš เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคนैं เคถเคฌ्เคฆों เค•ा เคšเคฏเคจ เคเคตं เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เคเค•เคฆเคฎ เคญिเคจ्เคจ เคนो เคธเค•เคคे เคนैं เคฏा เคฒिเค–ाเคตเคŸ เคญी เค…เคฒเค— เคนो เคธเค•เคคी เคนै เคฒेเค•िเคจ เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃ เค•ी เคธเคฎाเคจเคคाเคं เคฏเคน เคธोเคšเคจे เคชเคฐ เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐ เคฆेเคคी เคนैं เค•ि เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เค•े เคฒिเค เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคฐเคนा เคนोเค—ा। เค‡เคธीเคฒिเคฏे เค‡เคธे เคธเคฐ्เคตเคœเคจीเคจ เค—्เคฐाเคฎเคฐ ( universal grammar ) เค•ी เคธंเคœ्เคžा เคฆी เค—เคฏी। เคเค•เคตเคšเคจ เคธे เคฌเคนुเคตเคšเคจ เคฌเคจाเคจे, เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคธे เคญूเคคเค•ाเคฒ เค•ी เค•्เคฐिเคฏा เคฌเคจाเคจे เคเคตं เคตाเค•्เคฏ เคฐเคšเคจा เคฎें เคฎें เค•ुเค› เคจ เคธिเค–ाเคจे เคชเคฐ เคญी เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เค•ुเค› เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฆे เคธเค•เคจे เคฎें เคธเคซเคฒ เคนोเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เคธिเคฆ्เคง เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค•ुเค› เคธाเค•्เคท्เคฏ เคฎौเคœूเคฆ เคนैं เคœिเคจเค•ी เคšเคฐ्เคšा เคฏเคนाँ เคชเคฐ เค•เคฐेंเค—े।

เคกेเคฐेเค• เคฌिเค•เคฐเคŸเคจ [10]  เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค‡เคธ เคตिเคทเคฏ เคฎें เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐเคจा เค‰เคชเคฏोเค—ी เคนोเค—ा। เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคญाเคทाเคตिเคฆ เคกेเคฐेเค• เคนเคตाเคˆ เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคฎें เคช्เคฐोเคซेเคธเคฐ เคฅे เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคฒเคฎ्เคฌे เคธเคฎเคฏ เคคเค• เคนเคตाเคˆ เค”เคฐ เค—ुเคฏाเคจा เคฆ्เคตीเคชों เคฎें เคเคตं เค…เคจ्เคฏเคค्เคฐ เคญी เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทाเคˆ เคฎเคœเคฆूเคฐ เคธเคฎूเคนों เคฎें เคญाเคทा เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•िเคฏा। เคฆเคฐเค…เคธเคฒ เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เคธเคฎเคฏ เคฎें เคกेเคฐेเค• เคจे เค…เคชเคจी เคถोเคงों เค•े เคฒिเคฏे เคเค• เค…เคจोเค–ा เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เค…เคงिเค•ाเคฐिเคฏों เค•े เคธाเคฎเคจे เคฐเค–ा เคœिเคธเคฎें เค…เคฒเค— เค…เคฒเค— เคญाเคทाเคं เคฌोเคฒเคจे เคตाเคฒे เค›: เคชเคฐिเคตाเคฐों เค•ो เคœिเคจเค•े เค›ोเคŸे (เคšाเคฐ เคตเคฐ्เคท เคธे เค•เคฎ) เคฌเคš्เคšे เคนों เคเค• เคœเค—เคน เคชเคฐ เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เค•े เคฒिเคฏे เค…เคธ्เคฅाเคฏी เคฐूเคช เคธे เคฐเค–เคจे เค•ी เคฌाเคค เคฅी เคคाเค•ि เคญाเคทा เค•े เคตिเค•ाเคธ เคธंเคฌंเคงी เค•ुเค› เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคœाเคจเค•ाเคฐी เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนो เคธเค•े। เคฒेเค•िเคจ เค‰เคจเค•ा เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เค…เคธ्เคตीเค•ृเคค เคนो เค—เคฏा เค‡เคธ เค†เคชเคค्เคคि เค•े เคธाเคฅ เค•ि เคฏเคน เค…เคจ्เคฏाเคฏเคชूเคฐ्เคฃ เคเคตं เค…เคจैเคคिเค• เค•ाเคฐ्เคฏ เคฎाเคจा เคœाเคฏेเค—ा। 

เค‡เคธเค•े เค•ुเค› เคนी เคธเคฎเคฏ เคฌाเคฆ เคกेเคฐेเค• เค•ो เค‰เคจ เคธ्เคฅाเคจों เคชเคฐ เค…เคชเคจा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคจे เค•ा เค…เคตเคธเคฐ เคฎिเคฒ เค—เคฏा เคœเคนाँ เค…เคฒเค— เค…เคฒเค— เคœเค—เคนों เคธे เคฒाเคฏे เค—เคฏे เคฎเคœเคฆूเคฐों เค•ो เคเค• เคธाเคฅ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคฌाเคง्เคฏ เคนोเคจा เคชเฅœा। เค‡เคจ เคธเคฎूเคนों เค•े เคฎเคง्เคฏ เคฌाเคคเคšीเคค เค•े เคฒिเคฏे เค•ोเคˆ เคญाเคทा เคจ เคนोเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เค•เค िเคจाเคˆ เค•े เคฌाเคฆ เคงीเคฐे เคงीเคฐे เค•ाเคฎ เคšเคฒाเคจे เค•े เคฒिเค เคธंเค•ेเคคों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•िเคฏा เค—เคฏा เคœो เค•्เคฐเคฎเคถ: เคเค• เคธांเค•ेเคคिเค• เคญाเคทा เค•ा เคธ्เคฅाเคจ เคฒेเคคा เค—เคฏा। เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคเค• เคฎिเคถ्เคฐिเคค เค–िเคšเฅœी เคญाเคทा เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคนोเคจे เคฒเค—ा เคœिเคธे เคชिเคœिเคจ (Pidgin) เค•เคนा เคœाเคจे เคฒเค—ा। เค‡เคธ เคถเคฌ्เคฆ เค•ा  เค†เคฐเคฎ्เคญ เคฆเค•्เคทिเคฃ เคšीเคจ เค•े เคญूเคญाเค— เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœी-เคšीเคจी เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทा เค•े เคช्เคฐเคฏोเค— เคธे เคœुเฅœा เคนै เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै เค•ि เคฌिเคœเคจेเคธ เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เคšीเคจी เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เคชिเคœिเคจ เคถเคฌ्เคฆ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเคฏोเค— เคนोเคจे เคฒเค—ा। เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคชिเคœिเคจ เคถเคฌ्เคฆ เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทा เค•े เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคช्เคฐเคฏोเค— เค•िเคฏा เคœाเคจे เคฒเค—ा। เคกेเคฐेเค• เค•ा เคฏเคน เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค‰เคจ्เคจीเคธเคตीं เคธเคฆी เคฎें เคนเคตाเคˆ เคเคตं เค—ुเคฏाเคจा เคฆ्เคตीเคชों เคฎें เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฒेเค•िเคจ เคชिเคœिเคจ เคฏा เค–िเคšเฅœी เคญाเคทाเค“ं เค•ा เคตिเค•ाเคธ เคตिเคถ्เคตเคญเคฐ เคฎें เค•เคˆ เคธ्เคฅाเคจों เคชเคฐ เคนुเคตा เค•्เคฏोंเค•ि เคธाเคฎ्เคฐाเคœ्เคฏเคตाเคฆी เคถเค•्เคคिเคฏाँ เค…เคชเคจी เคธुเคตिเคงा เคเคตं เคœเคฐूเคฐเคคों เค•े เคฒिเคฏे เคœเค—เคน เคœเค—เคน เคธे เคฌंเคงเคตा เคฎเคœเคฆूเคฐ เคฒाเคฏा เค•เคฐเคคे। เค…เคชเคจे เคฆेเคถ เคธे เคนी เคฎाเคฐीเคถเคธ เค”เคฐ เคซिเคœी เคœैเคธे เคฆ्เคตीเคชों เคฎें เค—เคฏे เคฎเคœเคฆूเคฐों เค•े เคตिเคทเคฏ เคฎें เคธुเคจเคคे เค†เคฏे เคนैं। เคฌเคšเคชเคจ เคฎें เคฎुเคे เค…เคชเคจे เคชिเคคा เคธे เค•ुเค› เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฎिเคฒा เค•เคฐเคคी เค•ि เค•ैเคธे เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคต เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคฎเคœเคฆूเคฐों เคต เคฆूเค•ाเคจ เคตाเคฒों เค•े เคฌीเคš เคฌाเคค เคนुเคตा เค•เคฐเคคी เคฅी।  เค…เคชเคจा เคธाเคฎाเคจ เคฌेเคšเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค•ोเคˆ เค›ोเคŸा เคฆुเค•ाเคจเคฆाเคฐ เค•िเคธी เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค–เคฐीเคฆाเคฐ เคธे เคœिเคฆ เค•เคฐเคคा เคนै เค”เคฐ เค•เคนเคจा เคšाเคนเคคा เคนै เค•ि เคฎेเคฐा เคธाเคฎाเคจ เคฒो เคฏा เคจ เคฒो เคเค• เคฌाเคฐ เคฆेเค– เคคो เคฒो। เค‡เคธे เคตเคน เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฌเคฏाँ เค•เคฐเคคा เคฅा:’ เคŸेเค• เคŸेเค•, เคจो เคŸेเค• เคคो เคเค• เคฆเคซे เคคो เคธी เคฏाเคจि take take, no take, to ek dafe to see’; เคฏเคน เคเค• เค•ाเคฎ เคšเคฒाเคŠ เคญाเคทा เคฅी เคœिเคธเค•ा เค•ोเคˆ เคจिเคถ्เคšिเคค เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃ เคฏा เคถเคฌ्เคฆ เคตिเคจ्เคฏाเคธ เคจเคนीं เคฅा เคฒेเค•िเคจ เค•ाเคฎ เคšเคฒ เคœाเคคा เคฅा। 


เคชिเคœिเคจ เคเคตं เค•्เคฐिเค“เคฒ

เคกेเคฐेเค• เค•े เคช्เคฐเคฏोเค—ों เคธे เคธเคฌเคธे เคฐोเคšเค• เคต เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฌाเคค เคฏเคน เคธाเคฎเคจे  เค†เคฏी เค•ि เค•เคฎ เค‰เคฎ्เคฐ  เค•े เคฌเคš्เคšों เค•े  เคฒिเคฏे เคฏเคน เคธ्เคตเคค:เคช्เคฐाเคช्เคค เคญाเคทा เคœ्เคžाเคจ เค…เคชेเค•्เคทाเค•ृเคค เค†เคธाเคจ เคฅा เคœो เค•ि เค…เคงिเค• เค‰เคฎ्เคฐ เคตाเคฒों เค•े เคฒिเคฏे เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคฏा เคฒเค—เคญเค— เค…เคธंเคญเคต เคฅा। เคฌเฅเคคी เค‰เคฎ्เคฐ  เค•े เคธाเคฅ เคฏเคน เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคธเคนเคœเคœ्เคžाเคจ เคฒเค—เคญเค— เคตिเคฒुเคช्เคคเคช्เคฐाเคฏ เคนो เคœाเคคा เคนै। เค…เคฒเค— เค…เคฒเค— เคญाเคทा เคฌोเคฒเคจे เคตाเคฒे เคฎเคœเคฆूเคฐों เค•ी เคจเคˆ เคชीเฅी เคœเคฌ เคเคธे เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทी เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคฎें เคชเคฒเคคी-เคฌเฅเคคी เคนै เคคเคฌ เค‰เคจเค•े เคญाเคทाเคˆ เคธเคนเคœเคœ्เคžाเคจ เคฏाเคจि language instinct [11] เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคธ เค–िเคšเฅœी เคญाเคทा เคฎें เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃ เค•े เคจिเคฏเคฎों เค•ा เค†ंเคถिเค• เคธเคฎाเคตेเคถ เค‰เคธे เค•ुเค› เคธीเคฎा เคคเค• เคญाเคทाเคˆ เคคाเคจे-เคฌाเคจे เคธे เคธเคฎृเคฆ्เคง เค•เคฐ เคฆेเคคा เคนै। เคชिเคœिเคจ เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เคฏเคน เค…เคชेเค•्เคทाเค•ृเคค เคธเคฎृเคฆ्เคง เคญाเคทा เคคเคฌ เค•्เคฐिเค“เคฒ (creol) เค•เคนเคฒाเคคी เคนै। เคธाเคฎाเคจ्เคคเคฏा เค•्เคฐिเค“เคฒ เค•ा เคœเคจ्เคฎ เคฆो เคญाเคทाเคˆ เคธเคฎूเคนों เค•े เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เค†เคจे เคชเคฐ เคนोเคคा เคนै เคœिเคจเคฎें เคเค• เค…เคงिเค• เคธเคถเค•्เคค เคนोเคคा เคนै เคœैเคธा เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เคธाเคฎ्เคฐाเคœ्เคฏเคตाเคฆ เค•े เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•े เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคจเคœเคฐ เค†เคคा เคนै। เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เค•्เคฐिเค“เคฒ เคญाเคทाเค“ं เคฎें เคธेเคจेเค—เคฒ เคฎें เคชुเคฐ्เคคเค—ाเคฒी เคญाเคทा เค†เคงाเคฐिเคค เค•्เคฐिเค“เคฒ เคช्เคฐเคฎुเค– เคนै เคฏเคฆ्เคฏเคชि เค…เคฌ เคคो เค‡เคธเค•े เคฆเคฐ्เคœเคจों เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคตिเคถ्เคต เคฎें เคฌिเค–เคฐे เคชเฅœे เคนैं। เคธाเคฎाเคจ्เคฏเคคเคฏा เคชिเคœिเคจ เคเคตं เค•्เคฐिเค“เคฒ [12] เคฎें เคถเคฌ्เคฆ เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เค…เคงिเค• เคธเคฌเคฒ เคญाเคทा เคธे เคนोเคคे เคนैं เคœเคฌเค•ि เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃ เคเคตं เคตाเค•्เคฏ-เคตिเคจ्เคฏाเคธ เคฆूเคธเคฐी เคธे।


เคธंเคฆเคฐ्เคญ:

[1] เคซ्เคฐिเคŸเคœॉเฅž เค•ाเคชเคฐा, เคฆ เคตेเคฌ เค†ँเคต เคฒाเค‡เคซ, เคंเค•เคฐ เคฌुเค•्เคธ, 1995.
[2] เคฎाเคจเคต เค•े เค‰เคญเคฏเคšเคฐीเคฏ เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ी เค•เคฅा: [1] เคเค• เคตिเคถिเคท्เคŸ เคชเคฐ เค…เคงूเคฐा เค…เคญिเคฏाเคจ, เคธेเคคु, เคฎाเคฐ्เคš, 2022.
[3] เคฎाเคจเคต เค•े เค‰เคญเคฏเคšเคฐीเคฏเค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ी เค•เคฅा: [2] เคญเคตिเคท्เคฏ เค•ी เคธंเคญाเคตिเคค เคฐूเคชเคฐेเค–ा, เคธेเคคु, เค…เคช्เคฐैเคฒ, 2022.
[4] เคตी เคฐाเคฎเคšเคจ्เคฆ्เคฐเคจ, The Emerging Mind, Profile Books Ltd., 2003.
[5] เค‡เคจ เค•्เคทेเคค्เคฐों เค•े เคจाเคฎเค•เคฐเคฃ Paul Broca เคเคตं Carl Wernicke เค•े เคธเคฎ्เคฎाเคจ เคฎें เค•िเคฏे เค—เคฏे।
[6] เค…เคฒंเค•ाเคฐों เค•े เคช्เคฐเคฏोเค—: เค…เคตเคงाเคฐเคฃाเคค्เคฎเค• เคšिंเคคเคจ เคเคตं เคญाเคทा เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें M Reddy  เค•े เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค।  Reddy, M. J. (1979). The conduit metaphor: A case of frame conflict in our language about language. in A. Ortony (Ed.), Metaphor and Thought (pp. 284–310). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-29626-9 paperback
[7] Nom Chomski, Syntactic Structures, Mouton and Co., 1957.
[8] เคเคกเคตเคฐ्เคก เคกि เคฌोเคจो, Lateral thinking in Scumacher lectures (ed. Satish Kumar), Blond and Briggs, 1980.
[9] เคšंเคฆ्เคฐเคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เคŠंเคŸ เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เค…เคจोเค–ी เค•เคฐเคตเคŸ, เคธेเคคु, เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ, 2019.
[10] Derek Bickerton, Roots of Language, Karoma Publishers, 1981.
[11] S. Pinker, The Language Instinct, : the new science of language and mind, Penguin, 1994.
[12] www.dailywritings.com/pidgin and creole languages

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।