เคंเคฆ्เคฐ เคฎोเคนเคจ เคญเคฃ्เคกाเคฐी |
เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคा เคธเคฌเคธे เค เคนเคฎ เคाเคฐ्เคฏ เคญाเคทाเค เคคाเคจे-เคฌाเคจे เคी เคฌुเคจाเคตเค เคนै เคो เคเคธเคे เค เคธ्เคคिเคค्เคต เคो เค เคฐ्เคฅ เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคคी เคนै। เคฎाเคจเคต เคीเคตเคจ เคी เคตिเคถेเคทเคคा เคเคธ เคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏ เคฎें เคจिเคนिเคค เคนै เคो เคเคธे เคจिเคฐंเคคเคฐ เคช्เคฐेเคฐिเคค เคเคฐเคคी เคนै เคญाเคทाเค เคคाเคจे-เคฌाเคจे เคी เคฌुเคจाเคตเค เคे เคฒिเคฏे, เคिเคธเคฎें เค ंเคคเคค: เคตเคน เคธ्เคตเคฏं เคเคช्เคฒाเคตिเคค เคนो เคाเคคा เคนै।- เคซ्เคฐिเคเคॉเคซ เคाเคชเคฐा (Fritjof Capra) [1]
เคฎाเคจเคต เคी เคธांเคธ्เคृเคคिเค เคตिเคाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เคเคธเคी เคถेเคท เคंเคคु เคเคเคค เคธे เคชृเคฅเค เคเค เคชเคนเคाเคจ เคฌเคจा เคธเคเคจे เคी เคเคฅा เคนै เคเคฐ เคฏเคน เคเคธเคे เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคी เค्เคทเคฎเคคा เคे เคाเคฐเคฃ เคนी เคธंเคญเคต เคนो เคธเคा। เคเคธ เค्เคทเคฎเคคा เคा เคเคฐเคฎ्เคญिเค เคเคฐเคฃ เคญाเคทाเคเคค เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฅा เคो เคธ्เคตเคฏं เคญाเคทाเค เคคाเคจे-เคฌाเคจे เคी เคฌुเคจाเคตเค เคा เคช्เคฐเคคिเคซเคฒ เคฅा เคเคฐ เคเคธ เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคฎें เคตเคน เคคाเคจा-เคฌाเคจा เคจिเคฐंเคคเคฐ เคธเคฎृเคฆ्เคง เคนोเคคा เคเคฏा। เค
เคฌ เคนเคฎ เคฏเคน เคाเคจ เคฐเคนे เคนैं เคि เคฏเคน เคธเคฌ เค
เคाเคจเค เคถूเคจ्เคฏ เคธे เคจเคนीं เคเคชเคा, เคเคธเคे เคธाเคฐे เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคी เคธंเคฐเคเคจा เคฎें เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนैं। เคฏเคนी เคाเคฐเคฃ เคนै เคि เคตिเคถ्เคต เคे เคธुเคฆूเคฐ เคเคตं เค
เคฒเค-เคฅเคฒเค เค
ंเคเคฒों เคฎें เคญाเคทा เคा เคตिเคाเคธ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคนो เคธเคा। เคฆो เค
ंเคों เคฎें เคธเคฎाเคช्เคฏ เคเคธ เคเคฐ्เคा เคा เคชเคนเคฒा เคญाเค เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคนै।
เคฎाเคจเคต เคธเคนिเคค เคตिเคถ्เคต เคे เคธเคญी เคीเคต เคงเคฐเคคी เคเคตं เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ เคฏाเคจी เคैเคตเคฎंเคกเคฒ เคธे เคिเคฐे เคนैं เคो เคเคจเคे เค
เคธ्เคคिเคค्เคต เคा เคเคจเค เคนै। เคฏเคน เคคो เคนै เคฆैเคนिเค เคธ्เคตाเคฏเคค्เคค เค
เคธ्เคคिเคค्เคต เคी เคฌाเคค, เคเคธเคे เคเคคเคฐ เคญी เคฎाเคจเคต เคा เค
เคธ्เคคिเคค्เคต เคนै เคिเคธे เคนเคฎ เคเคธเคा เคธเคฎเคท्เคिเคชเคฐเค เค
เคธ्เคคिเคค्เคต เคเคน เคธเคเคคे เคนैं เคเคฐ เคเคธ เคตिเคทเคฏ เคชเคฐ เคชเคนเคฒे เคเคฐ्เคा [2, 3] เคนुเค เคนै। เคฎाเคจเคต เคे เคเคธ เคฆूเคธเคฐे เค
เคธ्เคคिเคค्เคต เคी เคถुเคฐूเคตाเคค เคญाเคทा เค्เคाเคจ เคธे เคนोเคคी เคนै เคो เคเคธ เคฒेเค เคฎें เคเคฐ्เคा เคा เคตिเคทเคฏ เคนै। เคญाเคทा เคा เคคाเคจा-เคฌाเคจा เคฎाเคจเคต เคฌुเคจเคคा เคเคฏा เคนै เคนเคाเคฐों เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคธे เคुเค เคตैเคธे เคนी เคैเคธे เคฐेเคถเคฎ เคा เคीเฅा เค
เคชเคจे เคाเคฐों เคเคฐ เคฌुเคจเคคा เคฐเคนเคคा เคนै เคตเคน เคฐेเคถเคฎी เคाเคฒ เคिเคธเคฎें เคตเคน เคธ्เคตเคฏं เคिเคฐ เคाเคคा เคนै เคฏा (เคाเคชเคฐा เคे เค
เคจुเคธाเคฐ [1]) เคเคช्เคฒाเคตिเคค เคนो เคाเคคा เคนै।
เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทाเค เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ
เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคी เคฌเคจाเคตเค เคเคตं เคฌुเคจाเคตเค เคเคงुเคจिเค เคตिเค्เคाเคจ เคเคตं เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเคिเคी เคी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคฅोเฅा เคฌเคนुเคค เคธเคฎเค เคฎें เคเคจे เคฒเคी เคนै เคชเคฐ เคเคธ เคช्เคฐเคเคคि เคे เคฌाเคตเคूเคฆ เคुเค เคนै เคो เคเคฒเคเคจ เคฎें เคกाเคฒเคจे เคตाเคฒा เคนै। เคตिเค्เคाเคจ เคे เคฌเฅเคคे เคเคฆเคฎ เคเคจ เคเคตाเคฌों เคे เคुเค เคเคฐीเคฌ เคเคฐूเคฐ เคฒे เคเคฏे เคนैं เคिเคจเคी เคนเคฎें เคคเคฒाเคถ เคฐเคนी เคนै เคชเคฐ เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคฒเค्เคท्เคฏ เคคเค เคชเคนुँเคเคจा เคเคฌ เคนो เคธเคेเคा เคฏा เคนो เคญी เคธเคेเคा, เคเคนเคจा เคเคธाเคจ เคจเคนीं। เคเคธเคे เคเคคเคฐ เคเค เค
เคจ्เคฏ เคธเคตाเคฒ เคนैं เคो เค
เคญी เค
ुเคจเคค्เคคเคฐिเคค เคนैं เคเคฐ เคिเคจเคी เคเคฐ्เคा เคธเคฎเคฏ เคเคจे เคชเคฐ เคเคฐेंเคे।
เคैเคตिเค เคตिเคाเคธ เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคฎें เคธเคฐเคฒ เคธे เคเคฐเคฎ्เคญ เคนोเคเคฐ เคเคिเคฒ เค
เคฃुเคตों เคी เคธंเคฐเคเคจा เคนुเค เคเคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคเคिเคฒเคคเคฐ เค
เคฃु เคธाเคฎเคจे เคเคฏे। เคตिเคाเคธ เคी เคเคธ เคเฅी เคฎें เคตिเคถ्เคต เคी เคเคिเคฒเคคเคฎ เคฐเคเคจा เคฏाเคจि เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคा เค
เคธ्เคคिเคค्เคต เคฎें เคเคจा เคเค เคฌเฅी เคเคเคจा เคนै। เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคी เคตिเคธ्เคคृเคค เคाเคฐ्เคฏเคตिเคงि, เคฎเคจ เคी เคฌुเคจाเคตเค เคเคฐ เคेเคคเคจा เคे เคเคฆเคญเคต เคเคตं เคตिเคाเคธ เคธे เคुเฅे เคเค เค
เคนเคฎ เคธเคตाเคฒ เคเค เคुเคจौเคคी เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคเคฐเคคे เคนैं เคธเคถเค्เคค เคเคตं เคธเค्เคทเคฎ เคเคงुเคจिเค เคตिเค्เคाเคจ เคे เคฒिเคฏे เคญी।
เคจ्เคฏूเคฐोเคจी เคुเคกाเคต เคเคฐ เคเคจเคा เคคाเคจा-เคฌाเคจा
เคญाเคทाเค เคคाเคจे-เคฌाเคจे เคธเคนिเคค เคฎเคจ เคी เคนเคฐ เคฒाเค्เคทเคฃिเคเคคा เคा เคธीเคงा เคธंเคฌंเคง เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคฎें เคจ्เคฏूเคฐोเคจ เคคंเคคुเคตों เคเคฐ เคเคจเคे เคฌीเค เคे เคฏुเค्เคฎเคจ เคธे เคนै। เคฏเคน เคธเคฎเคा เคाเคคा เคนै เคि เคฏเคน เคฏुเค्เคฎเคจ เคเคจ्เคฎ เคे เคฌाเคฆ เคฅोเฅे เคธเคฎเคฏ เคฎें เค्เคฐिเคฏाเคถीเคฒ เคนो เคाเคคा เคนै เคเคฐ เคชเคนเคฒे เคคीเคจ เคाเคฐ เคธाเคฒों เคฎें เคฒเคเคญเค เคชूเคฐ्เคฃ เคธเค्เคฐिเคฏเคคा เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐ เคฒेเคคा เคนै। เคเคธเคे เคुเค เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคธाเคฎเคจे เคเคฏे เคนैं เคिเคธเคชเคฐ เคธंเค्เคทिเคช्เคค เคเคฐ्เคा เคฌाเคค เคो เคธเคฎเคเคจे เคฎें เคธเคนाเคฏเค เคนोเคी।
เคญेเฅिเคฏा เคฌाเคฒเค
เคฒเคเคญเค เคाเคฐ เคฆเคถเค เคชเคนเคฒे เคญेเฅिเคฏा เคฌाเคฒเค เคตाเคฒी เคเคเคจा เคा เคिเค्เคฐ เคชเคค्เคฐ-เคชเคค्เคฐिเคाเคं เคฎें เคธเคตिเคธ्เคคाเคฐ เคนुเคตा เคฅा เคिเคธเคी เคฏเคนाँ เคเคฐ्เคा เคเคฐเคจा เคเคชเคฏोเคी เคนोเคा। 1976 เคฎें เคเคค्เคคเคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคे เคธुเคฒเคคाเคจเคชुเคฐ เคिเคฒे เคฎें เคเค เคฎाเคจเคต เคถिเคถु เคญेเฅिเคฏों เคी เคธंเคเคค เคฎें เคฆिเคाเค เคชเฅा เคिเคธे เคญेเฅिเคฏे เคाँเคต เคे เคชाเคธ เคोเฅเคเคฐ เคเคฒे เคเคฏे। เคुเค เคฒोเคों เคจे เคเคธे เคฆेเคा เคเคฐ เคฎเคฆเคฐ เคेเคฐेเคธा เคे เคเคถ्เคฐเคฎ เคฎें เคชเคนुँเคा เคฆिเคฏा। เคฏเคน เคเค เคนैเคฐเคค เคฎें เคกाเคฒเคจे เคตाเคฒी เคฌाเคค เคฅी เคि เคจ เคेเคตเคฒ เคญेเฅिเคฏों เคจे เคเคธे เคिเคธी เคคเคฐเคน เคा เคจुเคเคธाเคจ เคจเคนीं เคชเคนुँเคाเคฏा เค
เคชिเคคु เคเคธเคा เคชाเคฒเคจ-เคชोเคทเคฃ เคญी เคिเคฏा। เคฐाเคฎू เคจाเคฎเค เคตเคน เคฌाเคฒเค เคญेเฅिเคฏों เคी เคฌเคนुเคค เคธी เคเคฆเคคें เคธीเค เคुเคा เคฅा เคเคฐ เคเคจ्เคนीं เคी เคคเคฐเคน เคเค्เคा เคฎांเคธ เคाเคจे เคा เคเคฆी เคฅा। เคตเคน เคฌเค्เคा เค्เคฏाเคฆा เคธเคฎเคฏ เคिंเคฆा เคจเคนीं เคฐเคนा เคชเคฐ เคเค เคฌाเคค เคो เคाเคธ เคฅी เคตเคน เคฏเคน เคि เคตाเคชเคธ เคฎाเคจเคต เคे เคฌीเค เคเคเคฐ เคตเคน เคญाเคทा เคธीเคเคจे เคฎें เค
เคธเคซเคฒ เคฐเคนा। 1985 เคฎें เคฐाเคฎू เคा เคฆेเคนाँเคค เคนो เคเคฏा। เคुเค เคธเคฎเคฏ เคญेเฅिเคฏों เคे เคฌीเค เคฐเคนเคเคฐ เคตเคน เคเคจเคी เคคเคฐเคน เคเคตाเค เคเคฐเคคा เคฅा เคชเคฐ เคเคฐीเคฌ 8-9 เคธाเคฒ เคฎाเคจเคต เคे เคฌीเค เคตाเคชเคธ เคฐเคนเคเคฐ เคญी เคตเคน เคญाเคทा เคจเคนीं เคธीเค เคชाเคฏा। เคเค เคธंเคญाเคตिเคค เคाเคฐเคฃ เคฏเคน เคนो เคธเคเคคा เคนै เคि เคญाเคทा เคे เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคตिเคाเคธ เคे เคธเคฌเคธे เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคเคฐเคฃ เคฎें เคเคธे เคฎाเคจเคต เคा เคธाเคจ्เคจिเคง्เคฏ เคจเคนीं เคฎिเคฒ เคธเคा।
เคฎाเคค्เคฐ เคเค เคเคเคจा เคธे เคिเคธी เคจिเคท्เคเคฐ्เคท เคชเคฐ เคชเคนुँเคเคจा เคธเคนी เคจเคนीं เคชเคฐเคจ्เคคु เคเค เค
เคจ्เคฏ เคช्เคฐेเค्เคทเคฃों เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคฏเคน เคฌाเคค เคฒเคเคญเค เคธเคฐ्เคตเคฎाเคจ्เคฏ เคนै เคि เคिเคจ เคฌเค्เคों เคा เคญाเคทा เค्เคाเคจ เคเคฐเคฎ्เคญिเค เคตเคฐ्เคทों เคฎें เค ीเค เคธे เคจเคนीं เคนो เคชाเคคा เคนै เคเคจ्เคนें เคฌाเคฆ เคे เคตเคฐ्เคทों เคฎे เคเค िเคจाเค เคนोเคคी เคนै। เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคฎें เคจ्เคฏूเคฐोเคจ เคोเคถिเคाเคं เคे เคฌीเค เคฏुเค्เคฎเคจ เคเคฐเคฎ्เคญिเค เคธเคฎเคฏ เคฎें เคเคธाเคจी เคธे เคนो เคाเคคा เคนै เคเคฐ เคिเคธी เคตเคเคน เคธे เคฏเคฆि เคเคธा เคจเคนीं เคนो เคธเคा เคคเคฌ เคฌाเคฆ เคฎें เคฏเคน เคाเคฎ เคเค िเคจ เคนो เคाเคคा เคนै। เคฐाเคฎू เคे เคธाเคฅ เคธंเคญเคตเคค: เคฏเคนी เคนुเค เคชเคฐ เคฏเคน เคाเคจเคाเคฐी เคจเคนीं เคฎिเคฒ เคธเคी เคि เคตเคน เคญेเฅिเคฏों เคे เคฌीเค เคैเคธे เคชเคนुँเคा। เคเค เคฌाเคฐ เคฏเคน เคญी เคนोเคคा เคนै เคि เคฎाเคคा-เคชिเคคा เคนी เคฌเค्เคे เคฎें เคुเค เคเคฎी เคाเคจเคเคฐ เคเคธे เคोเฅ เคฆें เคเคฐ เคเคธเคा เคญाเคทा เคจ เคธीเค เคชाเคจा เคเคจ्เคนीं เคเคฎिเคฏों เคी เคตเคเคน เคธे เคฐเคนा เคนो।
เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคธंเคฐเคเคจा
เคเคงुเคจिเค เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเคिเคी เคी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคเค เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคे เคตिเคทเคฏ เคฎें เคाเคจเคाเคฐी เคฌเฅी เคนै। เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคฎें เคฆेเคเคจे, เคธुเคจเคจे, เคธ्เคชเคฐ्เคถ, เคเคฆि เคธंเคตेเคฆเคจों เคे เค
เคฒเค เค्เคทेเคค्เคฐ เคนैं เคเคฐ เคญाเคทा เคे เคฒिเคฏे เคญी เคจ เคेเคตเคฒ เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค्เคทेเคค्เคฐ เคนैं เค
เคชिเคคु เคญाเคทाเค เคคाเคจे เคฌाเคจे เคे เคตिเคाเคธ เคนेเคคु เคตिเคถेเคท เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ [4] เคนै เคुเค เคฏเคนी เคฌाเคค เค
เคจ्เคฏ เคตिเคงाเคं เคैเคธे เคเคฃिเคค เคे เคฒिเคฏे เคญी เคเคนी เคा เคธเคเคคी เคนै। เค
ंเคों เคคเคฅा เคเคฃिเคคीเคฏ เค्เคฐिเคฏाเคं (เคैเคธे เคोเฅเคจा, เคुเคฃเคจ เคเคฆि) เคे เคฒिเคฏे เค
เคฒเค เคธ्เคฅเคฒ เคนैं। เค
เคเคฐ เคिเคธी เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคฎें เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคा เคोเค เคนिเคธ्เคธा เคोเคिเคฒ เคนोเคคा เคนै เคคो เคเคธเคी เค्เคทเคฎเคคा เคฎें เค
ंเคคเคฐ เคเคคा เคนै। เคเคซ เคเคฎ เคเคฐ เคเค (เคซंเค्เคถเคจเคฒ เคฎैเคเคจेเคिเค เคฐेเคोเคจेเคจ्เคธ เคเคฎेเคिंเค) เคिเคค्เคฐเคฃ เคธे เคนเคฎ เคชเคคा เคฒเคा เคธเคเคคे เคนैं เคि เคญाเคทा เคฏा เคเคฃिเคค เคा เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคคे เคธเคฎเคฏ เคौเคจ เคธा เคธ्เคฅเคฒ เค्เคฐिเคฏाเคถीเคฒ เคนुเคตा เคนै। เคฏเคน เคाเคจเคाเคฐी เคเค เคฌเฅी เคเคชเคฒเคฌ्เคงि เคนै เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคी เคाเคฐ्เคฏเคช्เคฐเคฃाเคฒी เคธเคฎเคเคจे เคी เคฆिเคถा เคฎें, เคชเคฐ เคชूเคฐी เคฌाเคค เคธเคฎเคเคจे เคे เคฒिเคฏे เค
เคญी เคฌเคนुเคค เคฆूเคฐी เคเคฐ เคคเคฏ เคเคฐเคจी เคนोเคी।
เคญाเคทा-เคเค्เคाเคฐเคฃ เคเคฐ เคธเคฎเค
เคเค เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเคिเคी เคे เคตिเคाเคธ เคे เคธाเคฅ เคฏเคน เคธंเคญเคต เคนो เคเคฏा เคนै เคि เคนเคฎ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคे เคเคธ เคธ्เคฅเคฒों เคो เคชเคนเคाเคจ เคธเคें เคो เคญाเคทा เคे เคฒिเคฏे เคिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐ เคนैं เคเคฐ เคฏเคน เคญी เคाเคจเคाเคฐी เคนै เคि เคญाเคทा เคी เคธเคฎเค เคคเคฅा เคเค्เคाเคฐเคฃ เคे เคธ्เคฅเคฒ เคญी เค
เคฒเค [5] เคนैं। เคตเคน เคญाเค เคो เคเค्เคाเคฐเคฃ เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคนै เคฌ्เคฐोเคा (Broca’s area) เค्เคทेเคค्เคฐ เคเคนเคฒाเคคा เคนै เคเคฐ เคฆूเคธเคฐा เคो เคญाเคทाเค เคธเคฎเค เคे เคฒिเคฏे เคिเคน्เคจिเคค เคนै เคตेเคฐ्เคจिเค เค्เคทेเคค्เคฐ (Wernicke’s area); เคญाเคทा เคธे เคुเฅे เคฆोเคจों เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคे เคฌाเคฏें เคोเคฒाเคฐ्เคฆ्เคง เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคนैं เคเคฐ เคเคจเคी เค्เคฐिเคฏाเคถीเคฒเคคा เคो เคเคฎ เคเคฐ เคเค เคी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคाเคจा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคिเคธी เคाเคฐเคฃเคตเคถ เคฏเคฆि เคฌ्เคฐोเคा เค्เคทेเคค्เคฐ เค ीเค เคธे เคाเคฎ เคจ เคเคฐ เคธเคे เคคเคฌ เคตเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคเคนी เคเค เคฌाเคค เคชเคนเคฒे เคी เคคเคฐเคน เคธเคฎเค เคฒेเคा เคชเคฐ เค
เคชเคจी เคฌाเคค เคो เค ीเค เคธे เค
เคญिเคต्เคฏเค्เคคि เคจ เคฆे เคธเคेเคा। เคตैเคธे เคนी เคตेเคฐ्เคจिเค เค्เคทेเคค्เคฐ เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนोเคจे เคชเคฐ เคเคนी เคเค เคฌाเคค เคธเคฎเคเคจा เคฎुเคถ्เคिเคฒ เคนो เคाเคฏेเคा เคเคฌเคि เคฌोเคฒเคจे เคी เค्เคทเคฎเคคा เคฏเคฅाเคตเคค เคฌเคจी เคฐเคนेเคी। เคैเคธा เคชเคนเคฒे เคเคนा เคा เคुเคा เคนै เคญाเคทा เคธंเคฌंเคงी เค्เคฐिเคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เคฌाเคฏें เคोเคฒाเคฐ्เคฆ्เคง เคฎें เคฎुเค्เคฏเคค: เคนोเคคा เคนै เคชเคฐ เคुเค เคตिเคถेเคท เค
เคตเคธ्เคฅाเคं เคฎें เคฆाเคนिเคจे เคोเคฒाเคฐ्เคฆ्เคง เคा เคธเคนเคฏोเค เคญी เคฒिเคฏा เคाเคคा เคนै।
เคฏเคน เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคจे เคฏोเค्เคฏ เคนै เคि เคเค เค
เคจ्เคฏ เคฌाเคคों เคे เคฒिเคฏे เคญी เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคธंเคฐเคเคจा เคฎें เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคนैं। เคฐूเคชเคों, เค
เคฒंเคाเคฐों เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคตिเคถेเคทเคเคฐ เคเคตिเคคा เคฎें เค
เค्เคธเคฐ เคนोเคคा เคฐเคนा เคนै। เคเคฆ्เคฏ เคฎें เคญी เคเคจเคा เคช्เคฐเคฏोเค เคฆेเคเคจे เคो เคฎिเคฒเคคा เคนै เคो เคนเคฎाเคฐे เคिंเคคเคจ เคต เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคो เคเค เคจเคฏा เคธृเคเคจाเคค्เคฎเค เคเคฏाเคฎ เคฆे เคฆेเคคा เคนै। เคฎाเคเคेเคฒ เคฐेเคก्เคกी [6] เคे เค
เคจुเคธाเคฐ เคฐूเคชเค เคฏा เค
เคฒंเคाเคฐ เคเคตिเคคा เคฎें เคฏा เค
เคจ्เคฏ เคตिเคถिเคท्เค เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคนी เคจเคนीं, เค
เคชिเคคु เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฆैเคจเคจ्เคฆिเคจ เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคा เคเค เค
ंเคคเคฐंเค เคเคตं เคเคตเคถ्เคฏเค เค
ंเค เคนै। เคाเคจे-เค
เคจเคाเคจे เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฌाเคคเคीเคค เคฎें เคเคธเคा เคช्เคฐเคฏोเค เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคो เคช्เคฐเคญाเคตी เคเคฐเคคा เคนै เคเคฐ เคญाเคทा เคตैเคाเคฐिเค เคเคฆाเคจ-เคช्เคฐเคฆाเคจ เคा เคธเคถเค्เคค เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคฌเคจเคเคฐ เคเคญเคฐเคคी เคนै เคिเคธे เค
เคฒंเคाเคฐ เค
เคงिเค เคธเคถเค्เคค เคเคฐ เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคเคฐ เคฆेเคคे เคนैं। เคौเคฐ เคเคฐें เคคो เคฆेเคेंเคे เคि เค
เคฒंเคाเคฐ เคฎूเคฒเคฐूเคช เคธे เค
เคตเคงाเคฐเคฃाเคค्เคฎเค [6] เคนै เคเคฐ เคเคธเคा เคญाเคทाเค เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฌाเคฆ เคฎें เคเคाเคเคฐ เคนोเคคा เคนै। เคเค เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคฒेเคเคฐ เคฌाเคค เคो เคธ्เคชเคท्เค เคเคฐेंเคे। เคฎैं เคोเค เคीเค เค
เคชเคจे เคฎिเคค्เคฐ เคो เคญेเคเคจा เคाเคนเคคा เคนूं เคिเคธ เคीเค เคो เคญेเคเคจा เคนै เคเคธे เคเค เคฒिเคซाเคซे เคฏा เคोเคฒे เคฎें เคฐเคเคเคฐ เคญेเคूंเคा เคเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคคเคเคฐ्เคคा เคเคธे เคฒिเคซाเคซे เคฏ เคोเคฒे เคธे เคจिเคाเคฒ เคเคฐ เคฐเค เคฒेเคा। เค
เคตเคงाเคฐเคฃा เคฏा เคตिเคाเคฐ เคเคธ เคीเค เคी เคคเคฐเคน เคนै เคिเคธे เคญेเคा เคाเคจा เคนै เคเคฐ เคญाเคทा เคนै เคฒिเคซाเคซे เคฏा เคोเคฒे เคी เคเคเคน। เคชाเคฐ्เคธเคฒ เคญेเคเคจे เคी เค्เคฐिเคฏा เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคा เคธ्เคฅाเคจ เคฒेเคी।
เค
เคตเคงाเคฐเคฃा - เคญेเคी เคाเคจे เคตाเคฒी เคीเค
เคญाเคทा - เคिเคธเคฎें เคฐเค เคเคฐ เคญेเคा เคाเคฏेเคा, เคैเคธे เคोเคฒा เคฏा เคตाเคนเค
เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ - เคชाเคฐ्เคธเคฒ เคญेเคा เคाเคจा
เคเคฆाเคนเคฐเคฃ:
เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคถเคฌ्เคฆ เคोเคเคฒे เคนैं เคฏाเคจी เคคुเคฎ्เคนाเคฐा เคญाเคทाเค เคोเคฒा เคคो เคนै เคชเคฐ เคाเคฒी เคนै เคोเค เค ोเคธ เคเคตเคงाเคฐเคฃा เคฏा เคตिเคाเคฐ เคธे เคนीเคจ। เคเคธเคे เค ीเค เคตिเคชเคฐीเคค เคถเคฌ्เคฆ เคตเคเคจी เคญी เคนो เคธเคเคคे เคนैं। เคैเคธे: เค
เคชเคจे เคญाเคทเคฃ เคฎें เคตे เคฌोเคฒे เคฌเคนुเคค เคเคฎ, เคฒेเคिเคจ เคเคจเคे เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคตเคเคจ เคฅा।
เค
เคฌ เคเคฐा เคฎिเคฐ्เคा เคाเคฒिเคฌ เคे เคถเคฌ्เคฆों เคชเคฐ เคौเคฐ เคเคฐें:
เคोเค เคฎेเคฐे เคฆिเคฒ เคธे เคชूเคे เคคेเคฐे เคคीเคฐे เคจीเคฎเคเคถ เคो
เคตो เคเคฒिเคถ เคเคนाँ เคธे เคนोเคคी เคो เคिเคเคฐ เคे เคชाเคฐ เคนोเคคा।
เคคीเคฐे เคจीเคฎเคเคถ เคฏाเคจी เคฆिเคฒ เคฎें เคซँเคธा เคนुเค เคคीเคฐ – เคฏเคน เคเค เค
เคตเคงाเคฐเคฃा เคนै เคो เคถเคฌ्เคฆों เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคช्เคฐेเคทिเคค เคนो เคฐเคนी เคนै। เคซंเคธा เคนुเคตा เคคीเคฐ เคเคฐเคชाเคฐ เคจिเคเคฒ เคเคฏे เคคीเคฐ เคी เคคुเคฒเคจा เคฎें เค्เคฏाเคฆा เคเคท्เคเคฆाเคฏเค เคนोเคा। เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคฌเฅा เคตเคเคจ เคนै।
เคเคธे เคเคฆाเคนเคฐเคฃों เคธे เคธाเคนिเคค्เคฏ เคญเคฐा เคชเฅा เคนै เคชเคฐ เคฎूเคฒเคค: เคฌाเคค เคตเคนी เคนै เคถเคฌ्เคฆों เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคिเคธी เคญाเคต เคฏा เค
เคตเคงाเคฐเคฃा เคा เคเคชเคฏोเค เคเคฐ เค
เคชเคจी เคฌाเคค เคो เคธाเคฐ्เคฅเค เคคเคฐीเคे เคธे เคธंเคช्เคฐेเคทिเคค เคเคฐเคจा। เคเคธी เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคเคจ เค
เคฒंเคाเคฐों เคो เคตाเคนเค เค
เคฒंเคाเคฐ (conduit metaphor) เคเคนा เคाเคจे เคฒเคा।
เคนเคฎเคจे เคเคจ เคธเคญी เคฌाเคคों เคे เคฒिเคฏे เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคฎें เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคนोเคจे เคी เคฌाเคค เคเคนी เคนै। เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคธंเคฐเคเคจा เคे เค
เคงिเค เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคฎें เคाเคจा เคเคธ เคฒेเค เคฎें เคธंเคญเคต เคจเคนीं เคชเคฐ เคนเคฎ เคธंเค्เคทेเคช เคฎें เคฌाเคค เคธ्เคชเคท्เค เคเคฐेंเคे। เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคे เคเคจेเค्เคถเคจ เคฏाเคจी เคुเฅाเคต เคฒเคीเคฒे เคนोเคคे เคนैं เคो เคถเคฐीเคฐ เคी เคोเคถिเคाเคं เคा เคธ्เคตเคญाเคต เคนै, เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฌिเคเคฒी เคे เคเคจेเค्เคถเคจ เคी เคคเคฐเคน เคจเคนीं। เคฒเคीเคฒेเคชเคจ เคे เคाเคฐเคฃ เคเคตं เค
เคจ्เคฏ เคाเคฐเคฃ เคธे เคुเฅाเคต เคเคे-เคชीเคे เคฏा เค
เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคนो เคธเคเคคे เคนैं เคเคฐ เคนोเคคे เคญी เคนैं। เคเคธा เคนोเคจे เคชเคฐ เคเค เคคเคฐเคน เคी เคฌाเคคें เคนो เคธเคเคคी เคนैं เคैเคธे เคเคฃिเคคीเคฏ เค
ंเคों เคा เคฐंเคीเคจ เคฆिเคाเค เคฆेเคจा เคฏाเคจी เคธिเคจेเคธ्เคฅेเคธिเคฏा (synaesthesia), เคถเคฐीเคฐ เคे เคिเคธी เค
ंเค เคे เคจ เคนोเคจे เคชเคฐ เคญी เคนोเคจे เคตाเคฒा เคเคญाเคธी เคธंเคตेเคฆเคจ เคฏा เคฐूเคชเคो, เค
เคฒंเคाเคฐों เคा เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ। เคเคฃिเคคीเคฏ เค
ंเคों เคे เคฒिเคฏे เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค्เคทेเคค्เคฐ เคเคฐ เคฐंเค เคตाเคฒे เค्เคทेเคค्เคฐ เคชाเคธ เคนैं เคเคฐ เคฅोเฅी เคธी เคค्เคฐुเคि เคธिเคจेเคธ्เคฅेเคธिเคฏा เคा เคाเคฐเคฃ เคฌเคจ เคाเคคी เคนै।
เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทाเค เค्เคाเคจ
เคญाเคทा เคตिเค्เคाเคจ เคฎें เคนाเคฒ เคे เคฆเคถเคों เคฎें เคเค เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฌाเคคें เคธाเคฎเคจे เคเค เคนैं เคเคฐ เคนเคฎाเคฐी เคจ्เคฏूเคฐोเคฒाँเคिเคเคฒ เคाเคจเคाเคฐी เคญी เคुเค เคฌाเคคों เคे เคธเคฎเคเคจे เคฎें เคธเคนाเคฏเค เคนुเค เคนै। เคैเคธा เคชเคนเคฒे เคเคนा เคा เคुเคा เคนै เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคฎें เคญाเคทाเค เคตिเคाเคธ เคे เคธाเคฐे เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคนैं। เคเคธ เคฆिเคถा เคฎें เคจोเคฎ เคोเคฎ्เคธ्เคी (Nom Chomski) [7] เคा เคฏोเคเคฆाเคจ เค
เคค्เคฏंเคค เคฎเคนเคค्เคต เคा เคนै เคिเคธเคी เคเคฐ्เคा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เคเคฐเคจा เคธเคฎीเคीเคจ เคนोเคा। เคोเคฎ्เคธ्เคी เคे เค
เคจुเคธाเคฐ เคฎाเคจเคต เคถिเคถु เคฎें เคต्เคฏाเคเคฐเคฃ เคธीเคเคจे เคे เคुเคฃ เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคนैं เคिเคธे เคตे เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธเคฒ เค्เคฐाเคฎเคฐ เคเคนเคเคฐ เคธंเคฌोเคงिเคค เคเคฐเคคे เคนैं। เคुเค เคญाเคทाเคตिเคฆ เคเคธ เคฌाเคค เคो เคธ्เคตीเคाเคฐ เคจเคนीं เคเคฐเคคे เคชเคฐ เค
เคงिเคांเคถ เคฒोเค เค
เคฌ เคเคจ เคตिเคाเคฐों เคธे เคธเคนเคฎเคค เคนो เคฐเคนे เคนैं। เคเคงुเคจिเค เคจ्เคฏूเคฐोเคฒाँเคिเคเคฒ เคाเคจเคाเคฐी เคธे เคญी เคोเคฎ्เคธ्เคी เคी เคฌाเคค เคो เคฌเคฒ เคฎिเคฒเคคा เคนै। เคญाเคทा เคธे เคुเฅे เค
เคจ्เคฏ เคชเคนเคฒू เคญी เคเคธी เคเคฐ เคเคถाเคฐा เคเคฐเคคे เคฆिเคाเคฏी เคฆेเคคे เคนैं। เค
เคฒंเคाเคฐों เคी เคฌाเคค เคชเคนเคฒे เคी เคा เคुเคी เคนै เคिเคธเคे เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคฆिเคฎाเคी เคोเคถिเคाเคं เคे เคुเฅाเคต เคฎें เคฎौเคूเคฆ เคนैं।
เค
เคเคฐ เคธंเคธाเคฐ เคी เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธเคญ्เคฏเคคाเคं เคเคตं เคฎाเคจเคต เคธเคฎूเคนों เคे เคญाเคทा เคตिเคाเคธ เคชเคฐ เคौเคฐ เคเคฐें เคคเคฌ เคฏเคน เคธाเคซ เคจเคเคฐ เคเคคा เคนै เคि เคเคจเคฎें เคฌเคนुเคค เคธเคฎाเคจเคคा เคนै। เคตे เคฎाเคจเคต เคธเคฎूเคน เคญी เคो เคเคเคฆเคฎ เคฆूเคฐ เคฆเคฐाเค เคเคฒाเคों เคฎें เคชเคฒे-เคฌเฅे, เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคญाเคทाเคเคค เคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏ เคा เคตिเคाเคธ เคเคฐเคจे เคฎें เคธเค्เคทเคฎ เคฐเคนे। เคเค เคธे เคชांเค เคธौ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคเคฌ เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เค
เคญिเคฏाเคจों เคฎें เค
เคฎेเคฐिเคा เคी เคोเค เคนुเค เคคเคฌ เคตเคนाँ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคตिเคाเคธ เคเคฐ เคฐเคนी เคธเคญ्เคฏเคคाเคं เคी เคाเคจเคाเคฐी เคฎिเคฒी เคिเคจเคฎें เคฎाเคฏा เคเคฐ เคंเคा เคธเคฎूเคน เคญाเคทा เค्เคाเคจ เคे เคเคคเคฐ เคृเคทि เคธंเคฌंเคงी เคाเคจเคाเคฐी เคญी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐ เคुเคे เคฅे। เคชเคจ्เคฆ्เคฐเคน เคธे เคฌीเคธ เคนเคाเคฐ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เค
เคฒाเคธ्เคा เคे เคนिเคฎเคธेเคคु เคธे เคนोเคคे เคนुเค เคुเค เคฎाเคจเคต เคธเคฎूเคน เคเคถिเคฏा เคธे เค
เคฎेเคฐिเคा เคชเคนुँเคे เคนोंเคे เคเคธा เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै เคเคฐ เคเคธเคे เคธाเค्เคท्เคฏ เคญी เคฎौเคूเคฆ เคนैं।
เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคฌौเคฆ्เคงिเค เค्เคทเคฎเคคा
เคोเคฎ्เคธ्เคी เคจे เคिเคธ เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคต्เคฏाเคเคฐเคฃ เคธीเคเคจे เคे เคुเคฃ เคी เคฌाเคค เคเคนी เคเคธเคจे เคญाเคทाเคตिเค्เคाเคจ เคฎें เคนเคฒเคเคฒ เคฎเคा เคฆी। เคฒเคเคญเค เคเคธी เคฆौเคฐाเคจ เคตिเค्เคाเคจ เคी เคाเคจเคाเคฐी เคจे เคญी เคเคธ เคฆिเคถा เคฎें เคिंเคคเคจ เคो เคช्เคฐेเคฐिเคค เคिเคฏा। เคฏเคน เคธเคฎเคฏ เคฅा เคเคฌ เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เค्เคฐाเคฎเคฐ เคนी เคจเคนीं เค
เคชिเคคु เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทा เค्เคाเคจ เคी เคฌाเคค เคจ्เคฏूเคฐोเคฒाँเคी เคे เค
เคจ्เคตेเคทเคฃों เคธे เคธाเคฎเคจे เคเคจे เคฒเคी เคฅी, เคเคฐ เคฌाเคค เคธिเคฐ्เคซ เคญाเคทा เค्เคाเคจ เคคเค เคนी เคจเคนीं เคเคธเคे เคเคคเคฐ เคญी เคाเคคी เคฆीเคเคคी เคนै। เค्เคฏा เคเคฃिเคค เคे เคฌाเคฐे เคฎें เคญी เคเคธी เคคเคฐเคน เคी เคฌाเคค เคจเคนीं เคเคนी เคा เคธเคเคคी? เคเคฃिเคค เคเค เคญाเคทा เคนी เคนै เค
เคฎूเคฐ्เคค เคी เคเค เคตिเคถिเคท्เค เคญाเคทा।
เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทा เค्เคाเคจ: เคเค เคธंเคญाเคตिเคค เคช्เคฐเคฏोเค
เคฎाเคจ เคฒें เคฒเคเคญเค เคฆो เคฆเคฐ्เคเคจ เคฎाเคจเคต เคชเคฐिเคตाเคฐों เคो เคเคธी เคเคเคน เคญेเค เคฆिเคฏा เคाเคคा เคนै เคिเคจเคฎें เคชांเค เคตเคฐ्เคท เคธे เคเคฎ เคเคฏु เคे เคฌเค्เคे เคนों เคเคฐ เคธเคญी เคชเคฐिเคตाเคฐ เค
เคฒเค เค
เคฒเค เคญाเคทाเคं เคฌोเคฒเคคे เคนों। เคฏเคนाँ เคเคจเคी เคธเคญी เคเคฐूเคฐเคคें เคिเคจเคฎें เคญोเคเคจ เคต เคธुเคฐเค्เคทा เคถाเคฎिเคฒ เคนैं เคช्เคฐाเคช्เคค เคนैं เคฒेเคिเคจ เคเคจเคी เคถिเค्เคทा เคा เคोเค เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคจเคนीं। เคเคธे เคฎें เค्เคฏा เคตे เคเคชเคธ เคฎें เคोเค เคธाเคฐ्เคฅเค เคธंเคตाเคฆ เคเคฐเคฎ्เคญ เคเคฐ เคธเคेंเคे? เคเคตाเคฌ เคนै เคนाँ เคिเคธเคฎें เคชเคนเคฒे เคธंเคेเคคों เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคนोเคा เคเคฐ เคซिเคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคเคจ เคธเคฎूเคนों เคी เคญाเคทाเคं เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคเค เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคฏा เคिเคเฅी เคญाเคทा เคช्เคฐเคฏोเค เคฎें เคเคจे เคฒเคेเคी।
เคोเคे เคฌเค्เคों เคी เคเคชเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เค्เคฐाเคฎเคฐ เคตाเคฒी เคฌाเคค เคธाเคฎเคจे เค เคธเคเคคी เคนै เคเคธा เคตिเคถ्เคตाเคธ เคเค เคญाเคทाเคตिเคฆों เคो เคฅा เคเคฐ เคเคธเคी เคเคฐ्เคा เคนเคฎ เค
เคเคฒे เคชृเคท्เค ों เคชเคฐ เคเคฐेंเคे।
เคญाเคทाเค्เคाเคจ เคเคตं เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฎें เคชैเคเคฐ्เคจ เคी เคญूเคฎिเคा
เคฎเคจ เคी เคाเคฐ्เคฏเคช्เคฐเคฃाเคฒी เคฎें เคชैเคเคฐ्เคจ เคฌเคนुเคค เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนैं เคिเคธे เคธเคฎเคเคจे เคे เคฒिเคฏे เคเค เคตैเคाเคฐिเค เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐेंเคे เคिเคธเคा เคธเคตिเคธ्เคคाเคฐ เคตเคฐ्เคฃเคจ เคเคกเคตเคฐ्เคจ เคกि เคฌोเคจो [8] เคจे เคिเคฏा เคนै। เคिเคฒेเคिเคจ เคธे เคขเคी เคिเคธी เคนเคฒเคे เคขเคฒाเคจ เคตाเคฒी เคธเคคเคน เคชเคฐ เคเคฐ्เคฎ เคชाเคจी เคเคกेเคฒเคคे เคนैं เคชाเคจी เคขाเคฒ เคी เคोเค เคฆिเคถा เคฒेเคเคฐ เคฌเคนเคจा เคเคฐเคฎ्เคญ เคเคฐเคคा เคนै เคฏเคน เคฌเคนाเคต-เคชเคฅ เค्เคฏा เคนोเคा เคชเคนเคฒे เคธे เค ीเค เคธे เคเคนा เคจเคนीं เคा เคธเคเคคा। เคเคฐ्เคฎ เคชाเคจी เคธे เคฌเคนाเคต เคชเคฅ เคชเคฐ เคुเค เคिเคฒेเคिเคจ เคชिเคเคฒ เคाเคคा เคนै เคเคฐ เคชिเคเคฒा เคिเคฒेเคिเคจ เคเค เคชैเคเคฐ्เคจ เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคเคฐเคคा เคนै। เคฆूเคธเคฐी เคฌाเคฐ เคฏเคนी เคช्เคฐเคฏोเค เคฆोเคนเคฐाเคจे เคชเคฐ เคชाเคจी เคा เคฌเคนाเคต-เคชเคฅ เคिเคธी เคนเคฆ เคคเค เคจिเคถ्เคिเคค เคนो เคाเคคा เคนै เคเคฐ เคตเคน เคชเคนเคฒे เคช्เคฐเคฏोเค เคฎें เคฌเคจे เคชเคฅ เคा เค
เคจुเคธเคฐเคฃ เคเคฐเคคा เคนै। เคฏाเคจि เคชเคนเคฒा เคช्เคฐเคฏोเค เคธเคฌเคธे เคฎเคนเคค्เคต เคा เคฅा เคिเคธเคฎें เคिเคฒेเคिเคจ เคธเคคเคน เคชเคฐ เคเค เคฒเคเคญเค เคธ्เคฅाเค เคฌเคนाเคต เคชเคฅ เคฌเคจ เคाเคคा เคนै เคिเคธे เคชैเคเคฐ्เคจ เคเคนเคคे เคนैं। เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เคจเคฆिเคฏों เคे เคฌเคนाเคต-เคชเคฅ เคญी เคुเค เคเคธे เคนी เคฌเคจे [9] เคนैं। เคिเคจ्เคนें เคนเคฎ เคธंเคธ्เคाเคฐ เคเคนเคคे เคนैं เคตเคน เคญी เคเค เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคชैเคเคฐ्เคจ เคนैं।
เคिเคธ เคญाเคทाเค เคคाเคจे-เคฌाเคจे เคी เคฌाเคค เคนो เคฐเคนी เคนै เคเคธเคे เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคฎें เคญी เคเคจ เคชैเคเคฐ्เคจों เคी เค
เคนเคฎ เคญूเคฎिเคा เคนै। เคนเคฎ เคฏเคน เคญी เคเคน เคธเคเคคे เคนैं เคि เคนเคฎाเคฐी เคธीเคเคจे เคต เคธिเคाเคจे เคी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคฎें เคเคจ เคชैเคเคฐ्เคจों เคी เค
เคนเคฎ เคญूเคฎिเคा เคนै।
เคธाเคฎाเคจ्เคฏเคคเคฏा เคนเคฎ เคฏเคน เคाเคจเคคे เคเคฏे เคนैं เคि เคถिเคถु เคฎเคจ เคเค เคोเคฐा เคाเคเค ( tabula rasa ) เคนै เคिเคธเคชเคฐ เคชเคนเคฒी เคฒिเคाเคตเค เคฆूเคฐเคाเคฎी เคช्เคฐเคญाเคต เคोเฅ เคธเคเคคी เคนै। เคเคฐเคฎ्เคญिเค เคเคเคจाเคं เคถिเคถु เคฎเคจ เคชเคฐ เคเคนเคฐा เค
เคธเคฐ เคกाเคฒเคคी เคนैं เคुเค เคตैเคธे เคนी เคैเคธे เคिเคฒेเคिเคจ เคช्เคฐเคฏोเค เคฎें เคชเคนเคฒा เคฌเคนाเคต เคชเคฅ। เคญेเฅिเคฏा เคฌाเคฒเค เคฐाเคฎू เคी เคญाเคทा เคธंเคฌंเคงी เคเค िเคจाเค เคो เคเคธ เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคธเคฎเคा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคเค เคนเคฎ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคฏเคน เคाเคจ เคธเคे เคนैं เคि เคถिเคถु เคฎเคจ เคเคเคฆเคฎ เคोเคฐे เคाเคเค เคी เคคเคฐเคน เคจ เคนोเคเคฐ เคตिเคถेเคท เค्เคทเคฎเคคा เคฏुเค्เคค เคाเคเค เคैเคธा เคนै เคिเคธเคชเคฐ เคนเคฒ्เคी เค
เคธ्เคชเคท्เค เคธी เคฒिเคाเคตเค เค
เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนै เคเคฐ เคो เคเคिเคค เคฎाเคนौเคฒ เคฎें เคคेเคी เคธे เคญाเคทाเค เค्เคाเคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐा เคธเคเคจे เคฎें เคธเค्เคทเคฎ เคนै।
เคธเคฌ เคฎिเคฒाเคเคฐ เคฏเคน เคเคนเคจा เคธเคนी เคนोเคा เคि เคญाเคทाเค्เคाเคจ เคฎें เคฌाเคน्เคฏ เคชเคฐिเคตेเคถ เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคाเคจเคाเคฐी เคे เคธाเคฅ เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทाเค เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ, เคฆोเคจों เคा เคนी เคฏोเคเคฆाเคจ เคฐเคนเคคा เคนै। เคธुเคฆूเคฐ เค
ंเคเคฒों เคฎें เคฌเคธे เคเคฐ เคเคญी เคฆूเคฐเคธ्เคฅ เคฒोเคों เคे เคธंเคชเคฐ्เค เคฎें เคจ เคเคจे เคชเคฐ เคญी เคธเคฎाเคจเคคाเคं เคเคจเคे เคฌीเค เคฆिเคाเค เคฆेเคคी เคนैं เคถเคฌ्เคฆों เคा เคเคฏเคจ เคเคตं เคเค्เคाเคฐเคฃ เคเคเคฆเคฎ เคญिเคจ्เคจ เคนो เคธเคเคคे เคนैं เคฏा เคฒिเคाเคตเค เคญी เค
เคฒเค เคนो เคธเคเคคी เคนै เคฒेเคिเคจ เคต्เคฏाเคเคฐเคฃ เคी เคธเคฎाเคจเคคाเคं เคฏเคน เคธोเคเคจे เคชเคฐ เคฎเคเคฌूเคฐ เคเคฐ เคฆेเคคी เคนैं เคि เคเคธ เคคเคฐเคน เคी เคाเคจเคाเคฐी เคे เคฒिเค เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคฎें เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคฐเคนा เคนोเคा। เคเคธीเคฒिเคฏे เคเคธे เคธเคฐ्เคตเคเคจीเคจ เค्เคฐाเคฎเคฐ ( universal grammar ) เคी เคธंเค्เคा เคฆी เคเคฏी। เคเคเคตเคเคจ เคธे เคฌเคนुเคตเคเคจ เคฌเคจाเคจे, เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคธे เคญूเคคเคाเคฒ เคी เค्เคฐिเคฏा เคฌเคจाเคจे เคเคตं เคตाเค्เคฏ เคฐเคเคจा เคฎें เคฎें เคुเค เคจ เคธिเคाเคจे เคชเคฐ เคญी เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคुเค เคाเคจเคाเคฐी เคฆे เคธเคเคจे เคฎें เคธเคซเคฒ เคนोเคคे เคนैं। เคเคธ เคฌाเคค เคो เคธिเคฆ्เคง เคเคฐเคจे เคे เคฒिเคฏे เคुเค เคธाเค्เคท्เคฏ เคฎौเคूเคฆ เคนैं เคिเคจเคी เคเคฐ्เคा เคฏเคนाँ เคชเคฐ เคเคฐेंเคे।
เคกेเคฐेเค เคฌिเคเคฐเคเคจ [10] เคा เค
เคง्เคฏเคฏเคจ เคเคธ เคตिเคทเคฏ เคฎें เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै เคเคฐ เคเคธเคी เคเคฐ्เคा เคเคฐเคจा เคเคชเคฏोเคी เคนोเคा। เคฌ्เคฐिเคिเคถ เคญाเคทाเคตिเคฆ เคกेเคฐेเค เคนเคตाเค เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคฎें เคช्เคฐोเคซेเคธเคฐ เคฅे เคिเคจ्เคนोंเคจे เคฒเคฎ्เคฌे เคธเคฎเคฏ เคคเค เคนเคตाเค เคเคฐ เคुเคฏाเคจा เคฆ्เคตीเคชों เคฎें เคเคตं เค
เคจ्เคฏเคค्เคฐ เคญी เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทाเค เคฎเคเคฆूเคฐ เคธเคฎूเคนों เคฎें เคญाเคทा เคे เคตिเคाเคธ เคा เค
เคง्เคฏเคฏเคจ เคिเคฏा। เคฆเคฐเค
เคธเคฒ เคเคฐเคฎ्เคญिเค เคธเคฎเคฏ เคฎें เคกेเคฐेเค เคจे เค
เคชเคจी เคถोเคงों เคे เคฒिเคฏे เคเค เค
เคจोเคा เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เค
เคงिเคाเคฐिเคฏों เคे เคธाเคฎเคจे เคฐเคा เคिเคธเคฎें เค
เคฒเค เค
เคฒเค เคญाเคทाเคं เคฌोเคฒเคจे เคตाเคฒे เค: เคชเคฐिเคตाเคฐों เคो เคिเคจเคे เคोเคे (เคाเคฐ เคตเคฐ्เคท เคธे เคเคฎ) เคฌเค्เคे เคนों เคเค เคเคเคน เคชเคฐ เคुเค เคธเคฎเคฏ เคे เคฒिเคฏे เค
เคธ्เคฅाเคฏी เคฐूเคช เคธे เคฐเคเคจे เคी เคฌाเคค เคฅी เคคाเคि เคญाเคทा เคे เคตिเคाเคธ เคธंเคฌंเคงी เคुเค เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคाเคจเคाเคฐी เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคนो เคธเคे। เคฒेเคिเคจ เคเคจเคा เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เค
เคธ्เคตीเคृเคค เคนो เคเคฏा เคเคธ เคเคชเคค्เคคि เคे เคธाเคฅ เคि เคฏเคน เค
เคจ्เคฏाเคฏเคชूเคฐ्เคฃ เคเคตं เค
เคจैเคคिเค เคाเคฐ्เคฏ เคฎाเคจा เคाเคฏेเคा।
เคเคธเคे เคुเค เคนी เคธเคฎเคฏ เคฌाเคฆ เคกेเคฐेเค เคो เคเคจ เคธ्เคฅाเคจों เคชเคฐ เค
เคชเคจा เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐเคจे เคा เค
เคตเคธเคฐ เคฎिเคฒ เคเคฏा เคเคนाँ เค
เคฒเค เค
เคฒเค เคเคเคนों เคธे เคฒाเคฏे เคเคฏे เคฎเคเคฆूเคฐों เคो เคเค เคธाเคฅ เคाเคฎ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเคฏे เคฌाเคง्เคฏ เคนोเคจा เคชเฅा। เคเคจ เคธเคฎूเคนों เคे เคฎเคง्เคฏ เคฌाเคคเคीเคค เคे เคฒिเคฏे เคोเค เคญाเคทा เคจ เคนोเคจे เคे เคाเคฐเคฃ เคเคฐเคฎ्เคญिเค เคเค िเคจाเค เคे เคฌाเคฆ เคงीเคฐे เคงीเคฐे เคाเคฎ เคเคฒाเคจे เคे เคฒिเค เคธंเคेเคคों เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคिเคฏा เคเคฏा เคो เค्เคฐเคฎเคถ: เคเค เคธांเคेเคคिเค เคญाเคทा เคा เคธ्เคฅाเคจ เคฒेเคคा เคเคฏा। เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคเค เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคिเคเฅी เคญाเคทा เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคนोเคจे เคฒเคा เคिเคธे เคชिเคिเคจ (Pidgin) เคเคนा เคाเคจे เคฒเคा। เคเคธ เคถเคฌ्เคฆ เคा เคเคฐเคฎ्เคญ เคฆเค्เคทिเคฃ เคीเคจ เคे เคญूเคญाเค เคฎें เค
ंเค्เคฐेเคी-เคीเคจी เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทा เคे เคช्เคฐเคฏोเค เคธे เคुเฅा เคนै เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै เคि เคฌिเคเคจेเคธ เคถเคฌ्เคฆ เคा เคीเคจी เคเค्เคाเคฐเคฃ เคชिเคिเคจ เคถเคฌ्เคฆ เคे เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเคฏोเค เคนोเคจे เคฒเคा। เคเคธ เคคเคฐเคน เคชिเคिเคจ เคถเคฌ्เคฆ เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทा เคे เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคช्เคฐเคฏोเค เคिเคฏा เคाเคจे เคฒเคा। เคกेเคฐेเค เคा เคฏเคน เค
เคง्เคฏเคฏเคจ เคเคจ्เคจीเคธเคตीं เคธเคฆी เคฎें เคนเคตाเค เคเคตं เคुเคฏाเคจा เคฆ्เคตीเคชों เคฎें เคिเคฏा เคเคฏा เคฒेเคिเคจ เคชिเคिเคจ เคฏा เคिเคเฅी เคญाเคทाเคं เคा เคตिเคाเคธ เคตिเคถ्เคตเคญเคฐ เคฎें เคเค เคธ्เคฅाเคจों เคชเคฐ เคนुเคตा เค्เคฏोंเคि เคธाเคฎ्เคฐाเค्เคฏเคตाเคฆी เคถเค्เคคिเคฏाँ เค
เคชเคจी เคธुเคตिเคงा เคเคตं เคเคฐूเคฐเคคों เคे เคฒिเคฏे เคเคเคน เคเคเคน เคธे เคฌंเคงเคตा เคฎเคเคฆूเคฐ เคฒाเคฏा เคเคฐเคคे। เค
เคชเคจे เคฆेเคถ เคธे เคนी เคฎाเคฐीเคถเคธ เคเคฐ เคซिเคी เคैเคธे เคฆ्เคตीเคชों เคฎें เคเคฏे เคฎเคเคฆूเคฐों เคे เคตिเคทเคฏ เคฎें เคธुเคจเคคे เคเคฏे เคนैं। เคฌเคเคชเคจ เคฎें เคฎुเคे เค
เคชเคจे เคชिเคคा เคธे เคुเค เคाเคจเคाเคฐी เคฎिเคฒा เคเคฐเคคी เคि เคैเคธे เค
ंเค्เคฐेเคों เคต เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคฎเคเคฆूเคฐों เคต เคฆूเคाเคจ เคตाเคฒों เคे เคฌीเค เคฌाเคค เคนुเคตा เคเคฐเคคी เคฅी। เค
เคชเคจा เคธाเคฎाเคจ เคฌेเคเคจे เคे เคฒिเคฏे เคोเค เคोเคा เคฆुเคाเคจเคฆाเคฐ เคिเคธी เค
ंเค्เคฐेเค เคเคฐीเคฆाเคฐ เคธे เคिเคฆ เคเคฐเคคा เคนै เคเคฐ เคเคนเคจा เคाเคนเคคा เคนै เคि เคฎेเคฐा เคธाเคฎाเคจ เคฒो เคฏा เคจ เคฒो เคเค เคฌाเคฐ เคฆेเค เคคो เคฒो। เคเคธे เคตเคน เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคฌเคฏाँ เคเคฐเคคा เคฅा:’ เคेเค เคेเค, เคจो เคेเค เคคो เคเค เคฆเคซे เคคो เคธी เคฏाเคจि take take, no take, to ek dafe to see’; เคฏเคน เคเค เคाเคฎ เคเคฒाเค เคญाเคทा เคฅी เคिเคธเคा เคोเค เคจिเคถ्เคिเคค เคต्เคฏाเคเคฐเคฃ เคฏा เคถเคฌ्เคฆ เคตिเคจ्เคฏाเคธ เคจเคนीं เคฅा เคฒेเคिเคจ เคाเคฎ เคเคฒ เคाเคคा เคฅा।
เคชिเคिเคจ เคเคตं เค्เคฐिเคเคฒ
เคกेเคฐेเค เคे เคช्เคฐเคฏोเคों เคธे เคธเคฌเคธे เคฐोเคเค เคต เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฌाเคค เคฏเคน เคธाเคฎเคจे เคเคฏी เคि เคเคฎ เคเคฎ्เคฐ เคे เคฌเค्เคों เคे เคฒिเคฏे เคฏเคน เคธ्เคตเคค:เคช्เคฐाเคช्เคค เคญाเคทा เค्เคाเคจ เค
เคชेเค्เคทाเคृเคค เคเคธाเคจ เคฅा เคो เคि เค
เคงिเค เคเคฎ्เคฐ เคตाเคฒों เคे เคฒिเคฏे เคฎुเคถ्เคिเคฒ เคฏा เคฒเคเคญเค เค
เคธंเคญเคต เคฅा। เคฌเฅเคคी เคเคฎ्เคฐ เคे เคธाเคฅ เคฏเคน เค
ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคธเคนเคเค्เคाเคจ เคฒเคเคญเค เคตिเคฒुเคช्เคคเคช्เคฐाเคฏ เคนो เคाเคคा เคนै। เค
เคฒเค เค
เคฒเค เคญाเคทा เคฌोเคฒเคจे เคตाเคฒे เคฎเคเคฆूเคฐों เคी เคจเค เคชीเฅी เคเคฌ เคเคธे เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทी เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคฎें เคชเคฒเคคी-เคฌเฅเคคी เคนै เคคเคฌ เคเคจเคे เคญाเคทाเค เคธเคนเคเค्เคाเคจ เคฏाเคจि language instinct [11] เคे เคाเคฐเคฃ เคเคธ เคिเคเฅी เคญाเคทा เคฎें เคต्เคฏाเคเคฐเคฃ เคे เคจिเคฏเคฎों เคा เคंเคถिเค เคธเคฎाเคตेเคถ เคเคธे เคुเค เคธीเคฎा เคคเค เคญाเคทाเค เคคाเคจे-เคฌाเคจे เคธे เคธเคฎृเคฆ्เคง เคเคฐ เคฆेเคคा เคนै। เคชिเคिเคจ เคी เคคुเคฒเคจा เคฎें เคฏเคน เค
เคชेเค्เคทाเคृเคค เคธเคฎृเคฆ्เคง เคญाเคทा เคคเคฌ เค्เคฐिเคเคฒ (creol) เคเคนเคฒाเคคी เคนै। เคธाเคฎाเคจ्เคคเคฏा เค्เคฐिเคเคฒ เคा เคเคจ्เคฎ เคฆो เคญाเคทाเค เคธเคฎूเคนों เคे เคธंเคชเคฐ्เค เคฎें เคเคจे เคชเคฐ เคนोเคคा เคนै เคिเคจเคฎें เคเค เค
เคงिเค เคธเคถเค्เคค เคนोเคคा เคนै เคैเคธा เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เคธाเคฎ्เคฐाเค्เคฏเคตाเคฆ เคे เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคे เคเคคिเคนाเคธ เคฎें เคจเคเคฐ เคเคคा เคนै। เคเคฐเคฎ्เคญिเค เค्เคฐिเคเคฒ เคญाเคทाเคं เคฎें เคธेเคจेเคเคฒ เคฎें เคชुเคฐ्เคคเคाเคฒी เคญाเคทा เคเคงाเคฐिเคค เค्เคฐिเคเคฒ เคช्เคฐเคฎुเค เคนै เคฏเคฆ्เคฏเคชि เค
เคฌ เคคो เคเคธเคे เคฆเคฐ्เคเคจों เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคตिเคถ्เคต เคฎें เคฌिเคเคฐे เคชเฅे เคนैं। เคธाเคฎाเคจ्เคฏเคคเคฏा เคชिเคिเคจ เคเคตं เค्เคฐिเคเคฒ [12] เคฎें เคถเคฌ्เคฆ เคฎुเค्เคฏ เคฐूเคช เคธे เค
เคงिเค เคธเคฌเคฒ เคญाเคทा เคธे เคนोเคคे เคนैं เคเคฌเคि เคต्เคฏाเคเคฐเคฃ เคเคตं เคตाเค्เคฏ-เคตिเคจ्เคฏाเคธ เคฆूเคธเคฐी เคธे।
เคธंเคฆเคฐ्เคญ:
[1] เคซ्เคฐिเคเคॉเฅ เคाเคชเคฐा, เคฆ เคตेเคฌ เคँเคต เคฒाเคเคซ, เคंเคเคฐ เคฌुเค्เคธ, 1995.
[2] เคฎाเคจเคต เคे เคเคญเคฏเคเคฐीเคฏ เค
เคธ्เคคिเคค्เคต เคी เคเคฅा: [1] เคเค เคตिเคถिเคท्เค เคชเคฐ เค
เคงूเคฐा เค
เคญिเคฏाเคจ, เคธेเคคु, เคฎाเคฐ्เค, 2022.
[3] เคฎाเคจเคต เคे เคเคญเคฏเคเคฐीเคฏเค
เคธ्เคคिเคค्เคต เคी เคเคฅा: [2] เคญเคตिเคท्เคฏ เคी เคธंเคญाเคตिเคค เคฐूเคชเคฐेเคा, เคธेเคคु, เค
เคช्เคฐैเคฒ, 2022.
[4] เคตी เคฐाเคฎเคเคจ्เคฆ्เคฐเคจ, The Emerging Mind, Profile Books Ltd., 2003.
[5] เคเคจ เค्เคทेเคค्เคฐों เคे เคจाเคฎเคเคฐเคฃ Paul Broca เคเคตं Carl Wernicke เคे เคธเคฎ्เคฎाเคจ เคฎें เคिเคฏे เคเคฏे।
[6] เค
เคฒंเคाเคฐों เคे เคช्เคฐเคฏोเค: เค
เคตเคงाเคฐเคฃाเคค्เคฎเค เคिंเคคเคจ เคเคตं เคญाเคทा เคे เคธंเคฌंเคง เคฎें M Reddy เคे เค
เคง्เคฏเคฏเคจ เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค। Reddy, M. J. (1979). The conduit metaphor: A case of frame conflict in our language about language. in A. Ortony (Ed.), Metaphor and Thought (pp. 284–310). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-29626-9 paperback
[7] Nom Chomski, Syntactic Structures, Mouton and Co., 1957.
[8] เคเคกเคตเคฐ्เคก เคกि เคฌोเคจो, Lateral thinking in Scumacher lectures (ed. Satish Kumar), Blond and Briggs, 1980.
[9] เคंเคฆ्เคฐเคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เคंเค เคเคฐ เคเคธเคी เค
เคจोเคी เคเคฐเคตเค, เคธेเคคु, เค
เค्เคूเคฌเคฐ, 2019.
[10] Derek Bickerton, Roots of Language, Karoma Publishers, 1981.
[11] S. Pinker, The Language Instinct, : the new science of language and mind, Penguin, 1994.
[12] www.dailywritings.com/pidgin and creole languages
No comments :
Post a Comment
We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเคाเคถिเคค เคฐเคเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เคा เคธ्เคตाเคเคค เคนै।