рд╕рдоीрдХ्рд╖ा: рдордзु рд╕ंрдзु
рдкुрд╕्рддрдХ: рдХрдеा рд╢िрд▓्рдкी рдк्рд░ेрдордЪंрдж
рд▓ेрдЦрдХ: рд░ाрдХेрд╢ рдк्рд░ेрдо
рдк़рдХाрд╢рдХ: рдХрд▓рдордХाрд░, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी
рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╡рд░्рд╖: 2025
рдоूрд▓्рдп: ₹ 350/
рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХी рдЧрдгрдиा рд╡िрд╢्рд╡ рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ों рдоें рд╣ै। рд╡े рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░, рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░, рдиाрдЯрдХрдХाрд░ рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде- рд╕ाрде рд╕ंрдкाрджрдХ, рдкрдЯрдХрдеा рд▓ेрдЦрдХ рдФрд░ рдЕрдиुрд╡ाрджрдХ рднी рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рджрд░्рдЬрди рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдФрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 300 рдХрд╣ाрдиिрдпों рддрдеा рддीрди рдиाрдЯрдХों рдХी рд░рдЪрдиा рдХी। ‘рдХрдеाрд╢िрд▓्рдкी рдк्рд░ेрдордЪंрдж’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХो рджेрдЦрдХрд░ рд▓рдЧ рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдкрд░ рдЖрдЬ рдХ्рдпा рдирдпा рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдкрд░ рд╕ैрдХреЬों рдкुрд╕्рддрдХें рдоिрд▓рддी рд╣ैं, рдЕрдирдЧिрдирдд рд╢ोрдзрдХाрд░्рдп рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдбॉ. рд░ाрдХेрд╢ рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдХрдеा рдХौрд╢рд▓ рдоें рдХिрд╕्рд╕ाрдЧोрдИ рд╣ै, рдЙрдкрджेрд╢рдХ рдХी рд╡ाрдХ्рдкрдЯुрддा рд╣ै, рд╡ृрддांрдд рдХрдерди рд╣ै, рдЬрди-рдоाрдирд╕ рд╕े рд╕ंрд╡ाрдж рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддा рд╣ै, рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рд╕ूрдд्рд░ाрдд्рдордХрддा рд╣ै।
![]() |
рд░ाрдХेрд╢ рдк्рд░ेрдо |
рдпрд╣ рдбॉ. рд░ाрдХेрд╢ рдк्рд░ेрдо рдХी рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдкрд░ рдХेрди्рдж्рд░िрдд рджूрд╕рд░ी рдкुрд╕्рддрдХ рд╣ै। 2018 рдоें ‘рдХाрд▓рдЬрдпी рдк्рд░ेрдордЪंрдж’ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдИ рдеी। рдбॉ. рд░ाрдХेрд╢ рдк्рд░ेрдо рдоूрд▓рдд: рдХрд╡ि рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдЫрд╣ рдХрд╡िрддा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдХो рдоिрд▓ рдЪुрдХे рд╣ैं। рддीрд╕ рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рд╕рдоीрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ, рд╢ोрдзाрдд्рдордХ рдЖрд▓ेрдЦ рд╡िрднिрди्рди рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдкी-рдПрдЪ рдбी рдХा рд╡िрд╖рдп ‘рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╣िрди्рджी рдХрд╡िрддा рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди’ рдеा। рд╕्рдеाрдиीрдп рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рд╣िрди्рджू рдХॉрд▓ेрдЬ рдоें рдк्рд░ाрдз्рдпाрдкрдХ рдФрд░ рдк्рд░ाрдЪाрд░्рдп рд░рд╣ рдЪुрдХे рд╣ैं। ‘рдХрдеाрд╢िрд▓्рдкी рдк्рд░ेрдордЪंрдж’ рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рд╕ाрдд рдЕрдз्рдпाрдп рд╣ैं। ‘рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХी рд░рдЪрдиा рд╢ीрд▓рддा’, ‘рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдпुрдЧ рдХा рдХрдеाрд▓ेрдЦрди’, ‘рдХрдеाрд╢िрд▓्рдкी рдк्рд░ेрдордЪंрдж’, ‘рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рд╕्рдд्рд░ी рд╡िрдорд░्рд╢’, ‘рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХी рдФрдкрди्рдпाрд╕िрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा’, ‘рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рдиाрдЯ्рдп рд▓ेрдЦрди’ рдФрд░ ‘рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рд╕рд░्рдЬрдиाрдд्рдордХ рдЪिंрддрди।’
![]() |
рдордзु рд╕ंрдзु |
‘рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХी рд░рдЪрдиा рд╢ीрд▓рддा’ рдЕрдз्рдпाрдп рдоें рдбॉ. рд░ाрдХेрд╢ рдк्рд░ेрдо рдиे рдЕрдоृрддрд░ाрдп, рдЬैрдиेрди्рдж्рд░, рдЛрд╖рдн рдЪрд░рдг рдЬैрди, рдлिрд░ाрдХ рдЧोрд░рдЦрдкुрд░ी, рд╡िрд╖्рдгुрд░ाрд╡ рдкрд░ाреЬрдХрд░ рдХे рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдХृрддिрдд्рд╡ рд╕ंрдмंрдзी рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд╡िрдЪाрд░ рджेрдиे рдХे рдмाрдж рдЙрдирдХी рд░рдЪрдиाрд╢ीрд▓рддा рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХ рд╕ंрджрд░्рдн рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдбॉ. рд░ाрдХेрд╢ рдк्рд░рдердо рд╣िрди्рджी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें 2015 рдоें рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдкрдд्рд░िрдХा рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд ‘рдмреЬे рдШрд░ рдХी рдмेрдЯी’ рдХी рдкुрд╖्рдЯि рдФрд░ рд╕рдорд░्рдерди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпुрдЧीрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ, рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ, рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдФрд░ рдХрде्рдп, рд╕ंрд╡ेрджрдиा рддрдеा рдкाрдд्рд░ों рдХी рд╕ंрдзрд░्рд╖рд╢ीрд▓рддा рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे рдХрд╣рддे рд╣ैं, “рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рдХрдеा рд╕ंрд╕ाрд░ рдПрдХ рдУрд░ рд╕ंрд╡ेрдЧ рдПрд╡ं рд╕ंрд╡ेрджрдиा рд╕े рдЬुреЬा рд╣ै, рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЙрд╕рдоें рд╡िрдЪाрд░ рдФрд░ рдЪिंрддрди рдХी рд░рд╢्рдоिрдпां рд╣ैं, рдПрдХ рдУрд░ рдкрд░ंрдкрд░ा рдХा рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рд╣ै, рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЖрдзुрдиिрдХрддा рд╕े рдЬुреЬी рд╣ुрдИ рддрд░्рдХрд╢ीрд▓рддा। рдПрдХ рдУрд░ рдХрдеाрд╢िрд▓्рдк рдХा рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рдвांрдЪा рд╣ै, рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдирдИ рд╕ृрдЬрдирд╢ीрд▓рддा। рдПрдХ рдУрд░ рд░рд╕ рдкрд░िрдкाрдХ рд╣ै, рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЪिंрддрди рдХा рдЙрдж्рд╡ेрдЧ।”
‘рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдпुрдЧ рдХा рдХрдеाрд▓ेрдЦрди’ рдЕрдз्рдпाрдп рдоें рдбॉ. рд░ाрдХेрд╢ рдк्рд░ेрдо рдкूрд░्рд╡ рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдпुрдЧ, рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдпुрдЧ рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдпुрдЧ рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों- рдЪंрдж्рд░рдзрд░ рд╢рд░्рдоा рдЧुрд▓ेрд░ी, рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж, рд░ाрдпрдХृрд╖्рдг рджाрд╕, рд╡िрд╢्рд╡рдо्рднрд░рдиाрде рд╢рд░्рдоा рдХौрд╢िрдХ, рд╕ुрджрд░्рд╢рди, рдЬैрдиेрди्рдж्рд░, рднрдЧрд╡рддीрдЪрд░рдг рд╡рд░्рдоा, рдЗрд▓ाрдЪрди्рдж्рд░ рдЬोрд╢ी, рд╡ृंрджाрд╡рдирд▓ाрд▓ рд╡рд░्рдоा, рдлрдгीрд╢рд╡рд░рдиाрде рд░ेрдгु, рдЕрд╢्рдХ, рдпрд╢рдкाрд▓, рдЧंрдЧाрдк्рд░рд╕ाрдж рд╡िрдорд▓ рдЖрджि рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░рддे рдЗрд╕ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрддे рд╣ैं рдХि рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрдж्рдпोрдЧीрдХрд░рдг, рд╢рд╣рд░ी рдХाрд░рдг, рд╡्рдпрдХ्рддिрд╡ाрдж рд╕े рдкрд░े рдиिрд╖्рдаा, рд╕ेрд╡ा, рд╕рдорд░्рдкрдг, рд╕рд╣рдпोрдЧ рдФрд░ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा рдХे рдоाрдирд╡ीрдп рдЧुрдгों рд╕े рдпुрдХ्рдд рд╣ै। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЬрди- рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдоाрдирд╕िрдХрддा, рд▓ोрдХ рдЪेрддрдиा рдФрд░ рд▓ोрдХ рд░рд╕ рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ैं।
рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдФрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдмрд╕ी рдзрд░рддी рдХी рд╕ुрдЧंрдз, рд╣рд╡ा рдХी рдорд╣рдХ, рд░ंрдЧрдзрд░्рдоिрддा, рд▓ोрдХ рд░рд╕ рдЖрдкूрд░िрдд рднाрд╖ा рдХी рдмाрдд рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдЙрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╕рдоाрдП рдиाрд░ी рд╡िрдорд░्рд╢ рдХा рд╕ांрдЧोрдкांрдЧ рд╡рд░्рдгрди рднी рдпрд╣ाँ рдЪिрдд्рд░िрдд рд╣ै-
“рдк्рд░ेрдордЪंрдж рд╕्рдд्рд░ी рдХो рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдорд╣рдд्рд╡ рджेрддे рд╣ुрдпे рдЙрд╕े рдкूрдЬा рдХी рд╡рд╕्рддु рдирд╣ीं рдмрдиाрддे, рди рдХोрдИ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЧौрд░рд╡- рдЧрд░िрдоा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдпे рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ैं। рд╡рд╣ рдиाрд░ी рдХो рдкुрд░ुрд╖ рдХी рд╕рд╣рднाрдЧी рдХे рд░ूрдк рдоें, рдПрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдпрдкрд░ाрдпрдг рдЗрдХाрдИ рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрджेрд╢ рдХे рд╕ाрде рдХि рдиाрд░ी рдкुрд░ुрд╖ рд╕े рдХрдо рд╣ै рди рдЕрдзिрдХ।”
рдЙрдирдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों, рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों, рдиाрдЯрдХों рдоें рд╕рдоाрдпे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЬрди-рдЬीрд╡рди, рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЪेрддрдиा рдХे рдЪिрдд्рд░рдг рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг ‘рдХрдеाрд╢िрд▓्рдкी рдк्рд░ेрдордЪंрдж’ рдоें рдмреЬी рдмाрд░ीрдХी рдФрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХो рдоुрдЦ्рдпрдд: рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдФрд░ рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рдЙрдирдХे рдиाрдЯрдХрдХाрд░ рд░ूрдк рдкрд░ рднी рдЦुрд▓рдХрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рдк्рд░рдердо рдиाрдЯрдХ рдПрдХ рдк्рд░рд╣рд╕рди рдеा। рдпрд╣ рдЕрдиुрдкрд▓рдм्рдз рдк्рд░рд╣рд╕рди рдЙрди्рд╣ोंрдиे 12-13 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдоें рд▓िрдЦा рдеा। ‘рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо’, ‘рдХрд░्рдмрд▓ा’ рдФрд░ ‘рдк्рд░ेрдо рдХी рд╡ेрджी’ рдЙрдирдХे рддीрди рдоौрд▓िрдХ рдиाрдЯрдХ рд╣ैं рддो рдкाँрдЪ рдЕрдиूрджिрдд рдиाрдЯрдХ рднी рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрд░्рдиाрд░्рдб рд╢ॉ рдХे ‘рдоेрдеूреЫैрд▓ा (Methuselah)’ рдХा рдЕрдиुрд╡ाрдж ‘рд╕ृрд╖्рдЯि рдХा рдЖрд░ंрдн’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд╕े, рдоाрд░िрд╕ рдоेрдЯрд░рд▓िंрдХ (Maurice Maeterlinck) рдХे ‘рд╕ाрдЗрдЯрд▓ेрд╕’ рдХा рдЕрдиुрд╡ाрдж ‘рд╢рдмे рддाрд░’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд╕े, рдЬॉрди рдЧाрд░्рд▓्рд╕рд╡рд░्рджी рдХे рдиाрдЯрдХों ‘рдЬрд╕्рдЯिрд╕’, ‘рд╕िрд▓्рд╡рд░ рдмॉрдХ्рд╕’ рдФрд░ ‘рд╕्рдЯ्рд░ाрдЗрдл’ рдХा рдЕрдиुрд╡ाрдж рдХ्рд░рдорд╢: ‘рди्рдпाрдп’, ‘рдЪांрджी рдХी рдбिрдмिрдпा’ рдФрд░ ‘рд╣реЬрддाрд▓’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд╕े рдХिрдпा। рдоंрдЪрди рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднрд▓े рд╣ी рдпे рдиाрдЯрдХ рд╕рдордХाрд▓ीрди рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдиाрдЯрдХों рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рди рдЯिрдХ рдкाрдпे рд╣ों, рд▓ेрдХिрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдзाрд░्рдоिрдХ, рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं/ рд╡िрд╖рдорддाрдУं рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рд╡िрд╕्рддृрдд реЮрд▓рдХ рдкрд░ рдХिрдпा рд╣ै।
рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рд╢िрд▓्рдк рдкрд░ рдмाрдд рдХрд░рддे рдбॉ. рд░ाрдХेрд╢ рдХрд╣рддे рд╣ैं, “рдХрд╣ाрдиी рдХा рдЖрд░ंрдн рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХिрд╕ी рдПрдХ рд╢ैрд▓ी рдоें рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХрд╣ाрдиी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рдХे рд╕ाрде рджूрд╕рд░ी рд╢ैрд▓ी рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдХрдеाрдд्рдордХ рдХौрд╢рд▓ рдХे рд╕ाрде рдЕрдиुрд╕्рдпूрдд рд╣ोрддी рдЪрд▓ी рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдоें рд╡िрдкрдерди рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХा рдХрд▓ाрдд्рдордХ рдк्рд░िрдЬ्рдо рдЖрдХाрд░ рд▓ेрддा рд╣ै।– рд╕рд╣рдЬрддा, рд╕рд░рд▓рддा, рд╕्рдеिрддि рд╕ाрдкेрдХ्рд╖ рдЪिрдд्рд░рдг рддрдеा рдоाрдирд╡ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдХрдеाрдХौрд╢рд▓ рдХो рд╕ाрдзाрд░рдгीрдХрд░рдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╕े рдЬोреЬрддे рд╣ुрдпे рдмोрдзрдЧрдо्рдп рдмрдиाрддा рд╣ै।”
рд╕ंрджрд░्рдн:
1. рдбॉ. рд░ाрдХेрд╢ рдк्рд░ेрдо, рдХрдеाрд╢िрд▓्рдкी рдк्рд░ेрдордЪंрдж, рдХрд▓рдордХाрд░ рдкрдм्рд▓िрд╢рд░्рд╕ рдк्рд░ा. рд▓ि., 2025, рдкृрд╖्рда 7
2. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 16
3. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 82
4. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 42
No comments :
Post a Comment
We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।