рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯाрдЗрди: рд╕рдмрд╕े рдоौрд▓िрдХ рдЪिंрддрдХों рдоें рдПрдХ

рдоेрд╣ेрд░ рд╡ाрди

рдоेрд╣ेрд░ рд╡ाрди

рдирд╡рдо्рдмрд░ 1911 рдоें рджुрдиिрдпाँ рдХे рджो рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рд╣ेрдирд░ी рдкोрдЗрдирдХेрдпрд░ рдФрд░ рдоेрд░ी рдХ्рдпूрд░ी рдХो рдПрдХ рдирд╡рдпुрд╡рдХ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХे рдмाрд░े рдоें рдЕрдиुрд╢ंрд╕ा рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд╣ा рдЧрдпा, рдЬिрдирдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕्рд╡िрд╕ реЮेрдбрд░рд▓ рдЗंрд╕्рдЯीрдЯрдпूрдЯ рдСреЮ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ोрдЬी рдХो рдЙрд╕ рдирд╡рдпुрд╡рдХ рдХी рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ рдХे рдкрдж рдкрд░ рдиिрдпुрдХ्рддि рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиा рдеा। рдЗрд╕ рдирд╡рдпुрд╡рдХ рдиे 6 рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े рдХुрдЫ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╢ोрдзрдкрдд्рд░ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рджुрдиिрдпा рдоें рддрд╣рд▓рдХा рдордЪाрдпा рдеा। рдпрд╣ рдирд╡рдпुрд╡рдХ рдЕрд▓рдмрд░्рдЯ рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯीрди рдеे, рдЬो рд╕्рд╡िрд╕ реЮेрдбрд░рд▓ рдЗंрд╕्рдЯीрдЯрдпूрдЯ рдСреЮ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ोрдЬी рдоें рдкреЭाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ां рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ рдХे рдкрдж рдкрд░ рдиिрдпुрдХ्рддि рдЪाрд╣ рд░рд╣े рдеे। рд▓ेрдХिрди рд╕्рд╡िрд╕ реЮेрдбрд░рд▓ рдЗंрд╕्рдЯीрдЯрдпूрдЯ рдСреЮ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ोрдЬी рдХे рддрдоाрдо рдмреЬे рд╡िрдж्рд╡ाрди рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯाрдЗрди рдХी рдпोрдЧ्рдпрддाрдУं рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╢рдХ рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╣ोрдиे рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдЙрдирдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдеे। рдЗрди рд╕िрдлाрд░िрд╢ी рдкрдд्рд░ों рдХे рдмाрдж рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯीрди рдХी рд╕्рд╡िрд╕ реЮेрдбрд░рд▓ рдЗंрд╕्рдЯीрдЯрдпूрдЯ рдСреЮ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ोрдЬी рдоें рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ рдХे рдкрдж рдкрд░ рдиिрдпुрдХ्рддि рд╕ंрднрд╡ рд╣ो рд╕рдХी рдеी।

рд╣ेрдирд░ी рдкोрдЗрдирдХेрдЕрд░ рдХी рдФрд░ рд╕े

рдирд╡рдо्рдмрд░, 1911

рдоेрд░े рдк्рд░िрдп рд╕рд╣рдХрд░्рдоी,

рд╢्рд░ी рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯीрди рд╕рдмрд╕े рдоौрд▓िрдХ рдЪिрди्рддрдХों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ैं, рдЬिрдирд╕े рдоैं рдоिрд▓ा рд╣ूँ। рдЙрдирдХी рдЙрдо्рд░ рдХрдо рд╣ोрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╕рдордп рдХे рдЕрдЧुрдЖ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдоें рдЕрдкрдиा рд╕्рдеाрди рдмрдиाрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХी рдЬिрд╕ рдмाрдд рдХी рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХрд░рдиी рдкреЬेрдЧी рд╡рд╣ рдЙрдирдХी рд╕ुрдЧрдорддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рд╕ाрде рд╡рд╣ рдирдП рд╕िрдж्рдзांрддों рдХे рд╕ाрде рдЦुрдж рдХो рдЕрдиुрдХूрд▓ рдмрдиा рд▓ेрддे рд╣ैं рдФрд░ рдпрд╣ рд╕рдордЭрддे рд╣ैं рдХि рдЙрди рд╕िрдж्рдзांрддो рд╕े рдХोрдИ рд╕ंрднрд╡ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдХैрд╕े рдиिрдХाрд▓рдиा рд╣ै। рд╡рд╣ рд╕िрд░्рдл рдкुрд░ाрдиे рд╕िрдж्рдзांрддों рддрдХ рд╣ी рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ैं, рдФрд░ рдЬрдм рднौрддिрдХी рдХी рдХोрдИ рд╕рдорд╕्рдпा рдЙрдирдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдЖрддी рд╣ै рддो рд╡рд╣ рд╕рднी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдУं рдХे рд╕ाрде рдЙрд╕рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиे рдХो рддैрдпाрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдПрдХ рд╕рдорд╕्рдпा рдЬрдм рдЙрдирдХे рджिрдоाрдЧ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рддी рд╣ै рддो рд╡рд╣ рд╕्рд╡рдпं рдирдП рд╕िрдж्рдзांрдд рдХी рд╕рдо्рднाрд╡рдиाрдУं рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддी рд╣ै рдЬो рдХि рдХिрд╕ी рджिрди рдк्рд░рдпोрдЧों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕िрдж्рдз рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдоेрд░े рдХрд╣рдиे рдХा рдЖрд╢рдп рдпрд╣ рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рдпे рд╕рднी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПँ рдк्рд░рдпोрдЧों рдХे рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдоें рд╕рдлрд▓ рд╣ोंрдЧी рдпрджि рдЙрдирдХा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╕ंрднрд╡ рд╣ो рд╕рдХेрдЧा। рдЪूँрдХि рд╡े рдЙрди рд╕рднी рджिрд╢ाрдУं рдоें рд╕ंрднाрд╡рдиाрдУं рдХी рддрд▓ाрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬिрдирдоें рдХि рдХिрд╕ी рдХो рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдЬो рд░ाрд╕्рддे рд╡рд╣ рдЪुрдирддे рд╣ैं рдЙрдирдоें рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЕँрдзेрд░े рд░ाрд╕्рддे рд╣ी рд╣ोрддे рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдаीрдХ рдЙрд╕ी рд╕рдордп рдпрд╣ рдЖрд╢ा рднी рдХी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП рдХि рдЬो рд░ाрд╕्рддे рд╡рд╣ рдЪुрдирддे рд╣ैं рд╡рд╣ рд╕рд╣ी рд░ाрд╕्рддे рд╣ों, рдпрд╣ी рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╣ै। рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рд╕े рдЖрдЧे рдмреЭрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЧрдгिрддीрдп рднौрддिрдХी рдХा рдХाрдо рд╕рд╣ी рдк्рд░рд╢्рди рдкूрдЫрдиा рд╣ै рдФрд░ рдк्рд░ाрдпोрдЧिрдХ рднौрддिрдХी рдХा рдХाрдо рдЙрди्рд╣ें рд╕ुрд▓рдЭाрдиा। 

рднрд╡िрд╖्рдп рд╢्рд░ी рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯीрди рдХी рдорд╣рдд्рддा рдХो рдЕрдзिрдХाрдзिрдХ рд╕ाрдмिрдд рдХрд░ेрдЧा, рдФрд░ рдЗрд╕ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рд╡िрдж्рд╡ाрди рдЗрд╕ рдирд╡рдпुрд╡рдХ рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ рдХो рдЕрдкрдиी рдФрд░ рдЖрдХृрд╖्рдЯ рдХрд░рдХे рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рдПрдХ рджिрди рдорд╣ाрди рд╕рдо्рдоाрди рдЕрд░्рдЬिрдд рдХрд░ेंрдЧे।

рдЖрдкрдХा рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╕рд╣рдХрд░्рдоी,
рдкोрдЗрдирдХेрдпрд░
------ ---------------

рдоेрд░ी рдХ्рдпूрд░ी рдХी рдФрд░ рд╕े

рдкेрд░िрд╕, 17 рдирд╡рдо्рдмрд░ 19111

рдк्рд░िрдп рд╢्рд░ीрдоाрди,

рдоुрдЭे рдЕрднी рдЖрдкрдХा рдкрдд्рд░ рдоिрд▓ा, рдЬिрд╕рдоे рдЖрдкрдиे рд╢्рд░ी рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯीрди рдХे рдмाрд░े рдоें рдоेрд░े рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╡िрдЪाрд░ рдоांрдЧे рд╣ैं рдЬिрдирд╕े рдоिрд▓рдиे рдХा рдоुрдЭे рд╣ाрд▓ рд╣ी рдоें рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓ा рдеा।  рдЖрдк рдпрд╣ рднी рдХрд╣ рд░рд╣े рд╣ैं рдХि рд╢्рд░ी рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯीрди рдХी рд╡ाрдкрд╕ рдЬ्рдпूрд░िрдХ рд▓ौрдЯрдиे рдХी рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдЗрдЪ्рдЫा рд╣ै рдФрд░ рдЬрд▓्рджी рд╣ी рдЙрди्рд╣ें рдпрд╣ рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓ рднी рд╕рдХрддा рд╣ै।
  
рдоैं рдЕрдХ्рд╕рд░ рд╢्рд░ी рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯीрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ैрдж्рдзांрддिрдХ рднौрддिрдХी рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╢ोрдз-рдкрдд्рд░ों рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХрд░рддी рд░рд╣ी рд╣ूँ। рдЗрд╕рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рдоुрдЭे рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै рдХि рд╕ैрдж्рдзांрддिрдХ рднौрддिрдХрд╡िрдж рдЗрд╕ рдмाрдд рд╕े рд╕рд╣рдордд рд╣ैं рдХि рдпрд╣ рд╢ोрдз-рдкрдд्рд░ рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╕्рддрд░ рдХे рд╣ैं। рдм्рд░рд╕ेрд▓्рд╕ рдоें, рдЬिрд╕ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХोंрдлेрд░ेрди्рд╕ рдоें рдоैं рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрдиे рдЧрдИ рдеी рдЙрд╕рдоें рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯीрди рднी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ुрдП рдеे, рдоैं рдЙрдирдХे рджिрдоाрдЧ рдХी рд╕्рдкрд╖्рдЯрддा, рд╡िрд╖рдп-рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдФрд░ рдЬ्рдЮाрди рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИ рдХी рд╕рд░ाрд╣рдиा рдХрд░ рдкाрдИ рдеी। рдпрджि рд╣рдо рдпрд╣ рдз्рдпाрди рджें рдХि рд╢्рд░ी рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯीрди рдЕрднी рдирд╡рдпुрд╡рдХ рд╣ैं, рдЙрдирдкрд░ рд╣рдоाрд░ा рдЖрд╢ाрди्рд╡िрдд рд╣ोрдиा рдФрд░ рдЙрдирдоें рднрд╡िрд╖्рдп рдХा рдПрдХ рдЕрдЧुрд╡ा рднौрддिрдХрд╡िрдж рджेрдЦрдиा рд╕рд╣ी рд╣ै। рдоेрд░े рд╡िрдЪाрд░ рд╣ै рдХि рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрди рдЙрдирдХी рдЗрдЪ्рдЫाрдиुрд╕ाрд░ рдХाрдо рджेрдХрд░, рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рдкूрд░्рд╡ рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдЪेрдпрд░ рдкрд░ рдЙрдирдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдЕрдерд╡ा рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдХिрд╕ी рдЪेрдпрд░ рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдХрд░, рдЧौрд░рд╡ाрди्рд╡िрдд рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рдорд╣ाрди рд╕ेрд╡ा рднी рд╣ोрдЧी।

рд╢्рд░ी рдЖрдЗрди्рд╕्рдЯीрди рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХे рд╕рдоाрдзाрди рдоें, рдЕрдкрдиी рд╕рдо्рдорддि рджेрдХрд░ рдеोреЬी рд╕ी рд╕рд╣рднाрдЧिрддा рдХрд░рдХे рдоुрдЭे рдмрд╣ुрдд реЩुрд╢ी рд╣ोрдЧी।  

рдЙрди्рд╣ें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХीрдЬिрдпे, рдоेрд░ी рдЖрдкрд╕े рд╡िрдирддी рд╣ै, рдоेрд░ी рд╢ुрднрдХाрдордиाрдУं рдХे рдЖрд╢्рд╡ाрд╕рди рдХे рд╕ाрде,
рдоेрд░ी рдХ्рдпूрд░ी
рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕ंрдХाрдп, рдкेрд░िрд╕
(рдЬрдирд░рд▓ рдлिрдЬिрдХ्рд╕ рд▓ेрдмोрд░ेрдЯрд░ी)

(Sources: Poincare's translated letter via Solvay Conferences on Physics:Aspects of the Development of Physics Since 1911, Curie's translated and supplied by Jeremy Harding)

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।