рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ-рд╡िрдЪाрд░, рд╡рд░्рддрдоाрди рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें

рд░ाрдЬेрд╢ рдоौрд░्рдп

- рд░ाрдЬेрд╢ рдоौрд░्рдп (рд╕рд╣ा. рдк्рд░ा. рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░), рд╢ाрд╕рдХीрдп рдиेрд╣рд░ू рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╕рдмрд▓рдЧреЭ

- рдЬे. рдкी. рдоिрдд्рддрд▓ (рдк्рд░ाрдЪाрд░्рдп), рд╢ाрд╕рдХीрдп рдиेрд╣рд░ू рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╕рдмрд▓рдЧреЭ



рд╕ाрд░: рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдЬिрдирдХा рдЬрди्рдо 2 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░, 1869 рдоें рдЧुрдЬрд░ाрдд рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдкोрд░рдмंрджрд░ рдиाрдордХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдПрдХ рд╕рдЪ्рдЪे рджेрд╢ рднрдХ्рдд] рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░рдХ] рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рдЖрд░्рдеिрдХ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдФрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╡ рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рдУрдд-рдк्рд░ोрдд рдеे] рдЙрди्рд╣ोंрдиे рди рдХेрд╡рд▓ рджेрд╢ рдХो рдЖрдЬाрдж рдХрд░рдиे рдоें рдЕрдкрдиा рдЕрдоूрд▓्рдп рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा рдеा рдмрд▓्рдХि рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдПрдХ рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░рдХ рд╡ рдЕрдкрдиा рдЖрд░्рдеिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдХे рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдПрд╡ं рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдХрд░рдиे рдоें рднी рдЕрдкрдиी рдЕрд╣рдо рднूрдоिрдХा рдЕрджा рдХी рдеी।

рдЬे. рдкी. рдоिрдд्рддрд▓
 рдЬрдм рд╣рдо рдЙрдирдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдкрд░ рдирдЬрд░ рдбाрд▓рддे рд╣ैं рддो рджेрд╢ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ (рдЧрд░ीрдмी, рдмेрдХाрд░ी, рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी, рднुрдЦрдорд░ी) рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкूंрдЬीрд╡ाрджी рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХा рд╡िрд░ोрдз рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдЖрджि рдЖрд░्рдеिрдХ рдШрдЯрдХों рдХी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЭрд▓рдХ рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдЖрд░्рдеिрдХ рджрд░्рд╢рди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рднाрд╡рдиा рдФрд░ рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ैं। рд╡े рд╕ाрдзा рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рд╕ोрдЪ рд╡ाрд▓ी рдзाрд░рдгा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рддे рдеे рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рднाрд░рддीрдп рдЧ्рд░ाрдоों рдХी рдХाрдпा рдкрд▓рдЯ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рдеा। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рдЬрдм рддрдХ рд╣рдо рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЙрдирдХो рд╕рдд्рддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдирд╣ीं рдХрд░ेंрдЧे рддрдм рддрдХ рд╕рдЪ्рдЪे рдЕрд░्рдеों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдЕрд╕ंрднрд╡ рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╣ेрддु рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рдЬैрд╕ी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рдФрд░ рдПрдХ рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдо рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЧ्рд░ाрдоों рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣ेрддु рд╕्рдХूрд▓ рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдЖрд╡ाрд╕ рд╡ рдкाрдиी рдмेрд╣рддрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдмिрдЬрд▓ी рдпाрддाрдпाрдд рд╣ेрддु рд╕реЬрдХे рдмांрдз рд╡ рд╕िंрдЪाрдИ рдХे рд╕ाрдзрди рдЗрдд्рдпाрджि рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ - рдоेрд░ा рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдо рдмुрдж्рдзिрдоाрди рдЗंрд╕ाрдиों рд╕े рд▓реЬेрдЧा рд╡े рдЬाрдирд╡рд░ों рдХी рддрд░рд╣ рдЧंрджрдЧी рдФрд░ рдЕंрдзेрд░े рдоें рдирд╣ीं рд░рд╣рддे рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рд╕рднी рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд░ूрдк рд╕े рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдХे рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдо рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХрд░рддे рд╣ैं।(3) рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рд╕ुрджृреЭрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдПрд╡ं рдПрдХ рдЖрд░्рдеिрдХ рд░ूрдк рдоें рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рд▓рдШु рд╡ рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХो рдкुрд░्рдирдЬीрд╡िрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╡рдХाрд▓рдд рдХी рдеी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢्рд░рдо рдХो рдорд╣рдд्рд╡ рджेрддे рд╣ुрдпे рдХрд╣ा рдеा рдХि - рджेрд╢ рдоें рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдоाрдд्рд░ा рдоें рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рдЕрд░्рдеाрдд рд╢्рд░рдо рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣рдоें рдРрд╕ी рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрд╕рдоें рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╢्рд░рдо рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ो рдФрд░ рд╡рд╣ рддрднी рд╕ंрднрд╡ рд╣ैं рдЬрдм рд╣рдо рд╢्рд░рдо рдЧрд╣рди рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХो рдЕрдкрдиाрдПंрдЧे।(8)

 рдЧांрдзी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдХाрд░рдЦाрдиों рдоें рдХाрд░्рдпрд░рдд рд╢्рд░рдоिрдХों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рддрдеा рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдЬैрд╕ी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдкрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рд╡िрдЪाрд░ рдПрдХ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдПрд╡ं рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдХी рдЫрд╡ि рдкेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЬिрд╕рдоें рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рддрд░рдл рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдПрд╡ं рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдпे рд╢्рд░рдо рд╕ंрдЧрдардиों рдХी рдоाрди्рдпрддा рдХो рдЬाрдпрдЬ рдард╣рд░ाрдпा рд╡рд╣ी рджूрд╕рд░ी рддрд░рдл рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╕ंрдмंрдзी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╕्рд╡рдпं рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдд्рдкाрджिрдд рдХी рдЧрдпी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХो рдЙрдЪिрдд рдард╣рд░ाрдпा рдеा। рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкреЬोрд╕ी рдХो рдорд╣рдд्рд╡ рджेрддे рд╣ुрдпे рдХрд╣ा рдеा рдХि - “рд╣рдо рдХेрд╡рд▓ рдЕрдкрдиे рд╕рдоीрдк рдХे рдкреЬोрд╕िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рддैрдпाрд░ рдХी рдЧрдпी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рд╣ी рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें рддрдеा рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХो рдХाрд░्рдпрдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдмрддाрдХрд░ рдПрд╡ं рдЬрд╣ाँ рд╡े рдЕрдкूрд░्рдг рд╣ो рд╡рд╣ाँ рдЙрди्рд╣ें рдкूрд░्рдг рдмрдиाрдХрд░ рдЙрди рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░ें।”(18)

 рдЧांрдзी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ рдЖрдЬ рднी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рд╣ैं। рдЧ्рд░ाрдоों рдоें рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рджिрди-рдк्рд░рддिрджिрди рдЬो рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдЕंрд╢ (рд╕्рдХूрд▓, рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдЖрд╡ाрд╕ рд╡ рдкाрдиी, рдмिрдЬрд▓ी, рд╕реЬрдХें, рд╕िंрдЪाрдИ рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ) рджिрдЦाрдИ рджे рд░рд╣ी рд╣ैं рд╡рд╣ рд╕рдм рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рджेрди рд╣ैं।

 рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдЧांрдзी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╕рд╣ी рд╡ рд╕рдЯीрдХ рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं।

рдлोрдХрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ः- рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдПрд╡ं рд▓рдШु рдЙрдж्рдпोрдЧ рддрдеा рдЦाрджी рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рдЙрдд्рдкाрджрди рд╢्рд░рдо рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╕्рд╡рджेрд╢ी।

рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा:- рд╢्рд░ी рдоोрд╣рдирджाрд╕ рдХрд░рдордЪंрдж рдЧांрдзी, рдЬिрдирдХा рдЬрди्рдо 2 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1869 рдоें рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдкोрд░рдмंрджрд░ рдиाрдордХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा, рдПрдХ рд╕рдЪ्рдЪे рджेрд╢ рднрдХ्рдд рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░рдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдоें рдЕрдкрдиा рдЕрдоूрд▓्рдп рдпोрдЧрджाрди рджेрдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рдУрдд-рдк्рд░ोрдд рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рдХाрд▓ рдоें рдоाрдирд╡ рдЬाрддि рдХी рдЧрд░िрдоा рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рд╕ुрджृреЭ рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдпे рдХाрд░्рдп рдХिрдпे рдеे। рдЗрд╕ рд╣ेрддु рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдпे рдЧрдпे рд╕िрдж्рдзांрдд рдЬैрд╕े- рд╕рдд्рдп рдЕрд╣िंрд╕ा рдПрд╡ं рдЙрдкрд░िрдЧ्рд░рд╣ рдордиुрд╖्рдп рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдпрд░्рдеाрдерд╡ाрдж рдФрд░ рдПрдХ рд╕рдЪ्рдЪे рдордиुрд╖्рдп рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं।

  рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдоाрдирд╡ рдХी рднрд▓ाрдИ, рдЙрдирдХे рд╣िрддों рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпाँ рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрдордиे рдкेрд╢ рдХрд░рдХे рдЙрди्рд╣ें рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдПрд╡ं рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХिрдпा рдеा। рдЙрдирдХी рд░рдЪрдиाрдПँ рди рдХेрд╡рд▓ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдеी рдмрд▓्рдХि рдЖрд░्рдеिрдХ, рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдПрд╡ं рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рднी рд╕ंрдмंрдзिрдд рдеी, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджेрд╢ рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рд╕рдд्рдп рдПрд╡ं рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рдЧुрд▓ाрдоी рд╕े рдЖрдЬाрдж рдХрд░ाрдиे рдХा рдкाрда рд╕िрдЦाрдпा рдеा। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рдеा рдХि рдЖрдЬ рдЙрди्рд╣ें рдЕрдиेрдХ рдиाрдоों рдЬैрд╕ेः- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкिрддा рдорд╣ाрдд्рдоा рддрдеा рдмाрдкू рдЖрджि рдиाрдоों рд╕े рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ैं।

  рдЬрдм рд╣рдо рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдпे рдЧрдпे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ों рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓рддे рд╣ैं рддो рд╣рдоें рдЙрдирдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдоें рджेрд╢ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ (рдЧрд░ीрдмी, рдмेрдХाрд░ी, рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी, рднुрдЦрдорд░ी) рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдФрд░ рджेрд╢ рдХा рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдЖрджि рдЖрд░्рдеिрдХ рдШрдЯрдХों рдХी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЭрд▓рдХ рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдоुрдЦ्рдп рдЖрд░्рдеिрдХ рджрд░्рд╢рди рдоाрдирд╡ рдЬाрддि рдХी рднрд▓ाрдИ рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХी рднाрд╡рдиा рд╕े рдк्рд░ेрд░िрдд рд╣ैं। рдЧांрдзी рдЬी рджेрд╢ рддрдеा рдоाрдирд╡ рдЬाрддि рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдХे рдЖрдд्рдордЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдЬिрд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рд╕ंрдЧрдардиों рдПрд╡ं рдЖрди्рджोрд▓рдиों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдкूрд░्рдг рдХिрдпा рдеा। рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ - “рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд▓िрдпे рдЖрд░्рдеिрдХ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рд╣ैं।”(1) рд╣ाрд▓ांрдХि рдЙрдирдХे рдмाрд░े рдоें рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ैं рдХि рд╡े рди рддो рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдеे рдФрд░ рди рд╣ी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЖрдкрдХो рдХрднी рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдоाрдиा рдеा рд╡े рдкреЭाрдХू рдирд╣ीं рдеे рд▓ेрдХिрди рдлिрд░ рднी рдЙрдирдХे рджिрдпे рдЧрдпे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕िрдж्рдзांрдд рдЖрдЬ рднी рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╕рдЯीрдХ рдПрд╡ं рдЙрдЪिрдд рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा, рд▓рдШु рдПрд╡ं рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧ, рд╡िрдХेрди्рдж्рд░ीрдпрдХрд░рдг рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рд╢्рд░рдо рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЖрджि рд╕рднी рдЖрд░्рдеिрдХ рдШрдЯрдХों рдоें рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рдЖрд░्рдеिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рди рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рдд рдмрд▓्рдХि рд╡рд░्рддрдоाрди рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рднी рд╕рдЯीрдХ рддрдеा рд╕рд╣ी рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддे рд╣ें। рдпрджि рдЧांрдзी рдЬी рди рд╣ोрддे рддो рдЖрдЬ рд╣рдо рдЬिрди рд▓рдШु рдПрд╡ं рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХो рджेрдЦ рд░рд╣े рд╣ैं рд╡рд╣ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдоें рдирд╣ीं рд╣ोрддे рдХ्рдпोंрдХि рдЖрдЬ рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдПрдХ рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░ рдЪुрдХा рд╣ैं рд╡ैрд╕े-рд╡ैрд╕े рдмреЬे рдПрд╡ं рд╡िрд╢ाрд▓ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХी рдорд╣рдд्рддा рдмрдврддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ैं рдпा рд╣рдо рдпрд╣ рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд╡ृрд╣рдд рд╡ рд╡िрд╢ाрд▓ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХा рддेрдЬी рд╕े рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ैं рдЬिрд╕рдоें рд╢्рд░рдо рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдорд╢ीрдиों рдПрд╡ं рдирд╡ीрдирддрдо рддрдХрдиीрдХी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ैं। рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рдеे। рдЬिрдирдоें рдорд╢ीрдиों рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рдЬрдЧрд╣ рдирд╣ीं рдеी рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ (рдорд╢ीрди) рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕े рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рджेрд╢ рдоें рд╢्рд░рдоिрдХों рдХा рд╢ोрд╖рдг, рдЧрд░ीрдмी рдФрд░ рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдЬैрд╕ी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ैं рдЗрд╕рд▓िрдпे рд╡े рдорд╢ीрди рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╢्рд░рдо рдХो рдорд╣рдд्рд╡ рджेрддे рдеे। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдЗрд╕рд╕े рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдоाрдирд╡ рдЬाрддि рдХा рд╣िрдд рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣ेрдЧा рдФрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рджेрд╢рд╡ाрд╕ी рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡िрдХोрдкाрд░्рдЬрди рдХрд░ рд╕рдХेрдЧा, рдЧрд░ीрдмी рдХा рд╕рдоाрдкрди рд╣ोрдЧा рддрдеा рджेрд╢ рдЙрдд्рддрд░ोрдд्рддрд░ рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдЧрддि рдХे рд╕ोрдкाрдиों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХेрдЧा।

рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ः- рдЧांрдзी рдЬी рдХा рдЖрд░्рдеिрдХ рджрд░्рд╢рди рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХी рд╕्рдеिрддि рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддा рд╣ैं рдЬрдм рджेрд╢ рдЕंрдЧ्рд░ेреЫों рдХा рдЧुрд▓ाрдо рдеा рдФрд░ рднाрд░рдд рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं (рднुрдЦрдорд░ी, рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी, рдЧрд░ीрдмी) рд╕े рдЬрдХреЬा рд╣ुрдЖ рдеा рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЙрдирдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ों рдоें рди рдХेрд╡рд▓ рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХुрдЯीрд░ рдПрд╡ं рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╡िрдХेрди्рдж्рд░ीрдпрдХрд░рдг рдЬैрд╕े рдЖрд░्рдеिрдХ рдШрдЯрдХों рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдоिрд▓рддा рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдгрд╡ाрдж рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рднाрд╡рдиा рдХे рднी рд▓рдХ्рд╖рдг рджिрдЦाрдпी рджेрддे рд╣ैं рдЬो рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдпा рдЧрдпा рдк्рд░िрдп рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдЕрд╣िंрд╕ा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеे। рдЧांрдзी рдЬी рдоाрдирд╡ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рджेрддे рдеे рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдлैрд╢рди рддрдеा рднौрддिрдХрд╡ाрджी рдпा рд╡िрд▓ाрд╕िрддाрдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рдпाрдкрди рдХे рд▓िрдпे рдХोрдИ рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं рдеा। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ैं рдХि рдЙрди्рд╣ें рд╕ाрдзा рдЬीрд╡рди рдЙрдЪ्рдЪ рд╡िрдЪाрд░ рдиाрдордХ рдХрд╣ाрд╡рдд рдХी рдкрд░िрдзि рдоें рджेрдЦा рдЬाрддा рд╣ैं। 'рдЧांрдзी рд╡ाрджी рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░' рд╢рдм्рдж рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдоिрдд्рд░ рд╡ рд╕рдорд░्рдердХ рдЬे.рд╕ी. рдХुрдоाрд░рдг्рдпा рдж्рд╡ाрд░ा рдЧреЭा рдЧрдпा рдеा।** (2)
 
рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЖрд░्рдеिрдХ рдШрдЯрдХों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ैं।

1. рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬः- рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдЧ्рд░ाрдоों рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдеे рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рд╕рдЪ्рдЪा рднाрд░рдд рдЧ्рд░ाрдоों рдоें рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ैं рдФрд░ рдЬрдм рддрдХ рд╣рдо рдЧ्рд░ाрдоों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдирд╣ीं рдХрд░ेंрдЧे рддрдм рддрдХ рджेрд╢ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдЕрдзूрд░ा рд╣ैं рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХी рдмाрдд рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЬोрд░ рджिрдпा рдеा।

  рдпрджि рд╣рдо рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХो рдз्рдпाрди рдкूрд░्рд╡рдХ рджेрдЦे рддो рд╣рдоें рдпрд╣ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ैं рдХि рдЧ्рд░ाрдо рдФрд░ рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рджोрдиों рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдЕрд╡рдзाрд░рдгाрдПँ рд╣ैं рдЧ्рд░ाрдо рдпा рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рд╢рд╣рд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдпा рдЕрд▓рдЧ рдерд▓рдЧ рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рднू-рдЦрдг्рдбों рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рддрдеा рдпрд╣ाँ рдХे рд▓ोрдЧों рдХा рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХृрд╖ि рдпा рдХृрд╖ि рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХाрд░्рдпो рдоें рд╕ंрд▓рдЧ्рди рд╣ोрдиा рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ैं। рдЕрдоेрд░िрдХी рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдпा рд╕ेрд╡ा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ - “рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा, рдЖрд╡ाрд╕, рддрдеा рднौрдЧोрд▓िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╢рд╣рд░ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ोрддे рд╣ैं।” (4) рдЬрдмрдХि рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╕्рд╡-рд╢ाрд╕рди рддрдеा рд╕्рд╡рдпं рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд╕े рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ैं। рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ - “рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдПрдХ рд╡ैрджिрдХ рд╢рдм्рдж рд╣ैं। рдЬिрд╕рдХ рдЕрд░्рде рд╕्рд╡-рд╢ाрд╕рди рдПрд╡ं рд╕्рд╡рдпं рд╕ंрдпрдо рд╕े рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рд╕ंрдпрдо рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕े рдЬोреЬрддे рд╣ैं рдЬो рдХि рдЙрдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ैं। рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХुрдЫ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдг рдХे рдЕрдзिрдЧ्рд░рд╣рдг рд╕े рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рд╕рднी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХ्рд╖рдорддा рдХे рдЕрдзिрдЧ्рд░рд╣рдг рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХे рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдг рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиे рдФрд░ рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЙрдирдХी рдХ्рд╖рдорддा рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬрдирддा рдХो рд╕рд╢рдХ्рдд рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдпे”(3) рдЕрд░्рдеाрдд рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕ рдмाрдд рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рдеा рдХि рдЬрдирддा рдХो рд╕्рд╡рдпं рд╢ाрд╕рди рдПрд╡ं рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрдкрдиी рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╢рдХ्рддिрдпों рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдХो рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдФрд░ рд╡рд╣ рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдХे рд╣ी рд╕ंрднрд╡ рд╣ोрдЧा। рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡рд╣ рд╣рдеिрдпाрд░ рд╣ैं рдЬिрд╕рд╕े рдоाрдирд╡ рд╕्рд╡рдпं рдХो рдЕрдиैрддिрдХ рдХाрд░्рдпो рдХे рдк्рд░рддि рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░ рд╕рдХेрдЧा рддрдеा рд╕рддрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡ рд╢ाрд╕рди рдоें рд╕ंрд▓рдЧ्рди рд╣ो рд╕рдХेрдЧा।

рдЧांрдзी рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि, “рдпрджрдкि рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде рд╕्рд╡-рд╢ाрд╕рди рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рд╕्рд╡-рд╢ाрд╕рди рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕े рдПрдХ рдЕрднिрди्рди рдХ्рд░ांрддि рдХी рд╕ंрдЬ्рдЮा рджी рд╣ैं рдЬो рдЬीрд╡рди рдХे рд╕рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рд╕рдоाрд╣िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рд╡्рдпाрдкрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡-рдоूрд▓्рдпांрдХрди, рдиिрд░ंрддрд░ рдЖрдд्рдо рд╢ुрдж्рдзि рдФрд░ рдмреЭрддी рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдпा рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдХे рд╕ाрде рдЬुреЬा рд╣ुрдЖ рд╣ैं” (5) рдЪूंрдХि рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдкрдд्рд░ рдоें рдЖрд░्рдеिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ैं рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд - “рдоेрд╣рдирдд рдХрд╢ो рдХे рд▓िрдпे рдЖрд░्рдеिрдХ рдк्рд░рдгाрд▓ी, рджेрд╢ рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рд▓िрдпे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдФрд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХा рдХुрд▓ рдпोрдЧ рдЖрджि рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпे рдЧрдпे рд╣ैं(6) рдЧांрдзी рдЬी рдЖрдЧे рдХрд╣рддे рд╣ें рдХि рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рд╕рднी рд╕ंрдпрдоों рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕े рдХрд╣ी рдЕрдзिрдХ рд╣ैं рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдПрдХ рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рддрдеा рд╕ंрдпрдо рд╣ैं। (6) рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЗрди्рд╣ीं рджो рдЕрд╡рдзाрд░рдгाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрдкрдиा рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдиाрдордХ рдЖрд░्рдеिрдХ рдЕрд╡рдзाрд░рдгाрдУं рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ैं। рд╡े рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдПрдХ рдРрд╕ी рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдЧрдарди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рдеे рдЬिрд╕рд╕े рдПрдХ рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдо рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ो рд╕рдХे рддрдеा рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╡ рдЖрдд्рдо рдиिрд░्рднрд░рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХे рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ - рдоेрд░ा рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдо рдмुрдж्рдзिрдоाрди рдЗंрд╕ाрдиों рд╕े рд▓реЬेрдЧा, рд╡े рдЬाрдирд╡рд░ों рдХी рддрд░рд╣ рдЧंрджрдЧी рдФрд░ рдЕंрдзेрд░े рдоें рдирд╣ीं рд░рд╣рддे рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рд╕рднी рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ूрдк рд╕े рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдХे рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдо рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХрд░рддे рд╣ैं।(3) рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдХि рдПрдХ рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдо рд╣ोрдЧा рдЬिрд╕рдоें рдПрдХ рдкाрдард╢ाрд▓ा, рдФрд╖рдзाрд▓рдп, рд╢ौрдЪाрд▓рдп, рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рднрд╡рди (рд╕рднाрдЧृрд╣ рдЬिрд╕рдоें рдЧ्рд░ाрдо рдХे рд▓ोрдЧ рдПрдХрдд्рд░िрдд рд╣ोрдХрд░ рдЧ्рд░ाрдо рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рд╡िрдорд░्рд╢ рдХрд░ेंрдЧे), рдмेрд╣рддрд░ рд╕ाрдл-рд╕рдлाрдИ, рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдпे рдЙрдЪिрдд рдЦेрд▓ рдХा рдоैрджाрди, рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдПрд╡ं рдЕрдЪ्рдЫे рдкрд░िрд╡рд╣рди рд╕ाрдзрди, рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЦाрдж्рдп рдпा рднोрдЬ्рдп рд╕ाрдордЧ्рд░िрдпों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा, рдЧ्рд░ाрдо рдХी рд╕ाрдл-рд╕ुрдерд░ी рд╕реЬрдХें, рдмрдЪ्рдЪों рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣ेрддु рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдФрд░ рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдЖрджि। рдЧांрдзी рдЬी рдЗрди рд╕рдм рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЧ्рд░ाрдоों рдХे рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдмрдиाрдиा рдЪाрд╣рддे рдеे рддाрдХि рдЧ्рд░ाрдо рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдЬैрд╕े- рд╢рд╣рд░ों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдирд╣ीं рд░рд╣े, рдЙрдирдХा рдордд рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рддрдеा рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХा рдирд╣ीं рдеा рдмрд▓्рдХि рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХा рдеा।

  рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдоों рдХो рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рддрдеा рд╕рддрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╡िрдХेрди्рдж्рд░ीрдпрдХрд░рдг рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЧ्рд░ाрдоों рдоें рд╕рдоाрди्рддрд░ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рд╡ाрдпрдд्рддрддा рдХी рдЗрдХाрдЗрдпों рдХे рд░ूрдк рдоें рдЧ्рд░ाрдо рдЧрдгрд░ाрдЬ्рдпों рдХी рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдХा рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдпा рдеा। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рд╡िрдХेрди्рдж्рд░ीрдпрдХрд░рдг рдХी рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЧ्рд░ाрдо рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЗрддрдиा рдЫोрдЯा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╕рднी рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХे рдЗрд╕рдХे рд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рдРрд╕ी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЬिрд╕рдоें рд╕рднी рд▓ोрдЧों рдХी рднाрдЧीрджाрд░ी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ो рд╕рдХे


рдФрд░ рд╡рд╣ рдеी рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ, рдЬिрд╕рдоें рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдорддрджाрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдПрдХ рдЫोрдЯी рд╕ी рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрди рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рдЬाрддी рд╣ैं। рдЧांрдзी рдЬी рдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рдЬрдм рддрдХ рд╣рдо рдЧ्рд░ाрдоों рдХो рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕рдд्рддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдирд╣ीं рдХрд░ेंрдЧे рддрдм рддрдХ рдЧ्рд░ाрдоों рдХो рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдмрдиाрдиा рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ैं। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ - “рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдкंрдЪाрдпрддीрд░ाрдЬ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдпे рдХाрдлी рдоौрд▓िрдХ рд╣ैं рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрддों рдХे рд╕ाрде рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рдХो рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдпे рддाрдХि рд╕्рдеाрдиीрдп рд░ूрдк рд╕े рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдпा рд╕्рдеाрдиीрдп рддрдеा рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХी рдЬा рд╕рдХे, рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрддों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рддिрд╡рд░्рд╖ рдЪुрдиे рдЧрдпे рд╡рдпрд╕्рдХ рдЧ्рд░ाрдоीрдгों (рдкुрд░ुрд╖, рдорд╣िрд▓ा) рдж्рд╡ाрд░ा рди्рдпूрдирддрдо рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рдпोрдЧ्рдпрддा рдХे рд╕ाрде рдЧ्рд░ाрдо рдХी рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХрд░ेрдЧी, рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЧ्рд░ाрдо рдХे рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рдоाрд░्рдЧ-рджрд░्рд╢рди рдХे рд▓िрдпे рдиिрдпрдоों рдХो рдк्рд░рд╕्рддाрд╡िрдд рдХिрдпा рдеा।(7)

  рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЧ्рд░ाрдо рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рдЬрдм рд╣рдо рд╡рд░्рддрдоाрди рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рджेрдЦрддे рд╣ैं рддो рд╣рдоें рдпрд╣ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ैं рдХि рдЖрдЬ рдЧ्рд░ाрдоों рдоें рдЬो рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рджिрдЦाрдИ рджे рд░рд╣ा рд╣ैं рд╡рд╣ рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рджेрди рд╣ैं। рдЧ्рд░ाрдоों рдоें рд╕реЬрдХ рдХा рд╡िрдХाрд╕, рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдпे рд╢ौрдЪाрд▓рдпों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг, рд╕्рдХूрд▓, рдмिрдЬрд▓ी, рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рднрд╡рди рдФрд░ рдЬрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдЬैрд╕े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рджेрди рд╣ैं рдЬिрдирдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдЧांрдзी рдЬी рд▓рдЧрднрдЧ 250 рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рдХрд░ рдЪुрдХे рдеे। рдЙрдирдХे рдЗрди рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рд╣ी рджेрди рд╣ैं рдХि рдЖрдЬ рдЧ्рд░ाрдо рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрдХाрд╕ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдлрд▓рдлूрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं। рдЕрддः рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдЧांрдзी рдЬी рдХी рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдо рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдЖрдЬ рд╕ाрд░्рдердХ рд╕िрдж्рдз рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ैं।

2. рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдПрд╡ं рд▓рдШु-рдЙрдж्рдпोрдЧ рдФрд░ рдЦाрджीः- рдЧांрдзी рдЬी рдЕрдкрдиी рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдо рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдпрд╣ рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддे рдеे рдХि рдЧ्рд░ाрдоों рдХा рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдФрд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдЧрд░ीрдмी рдПрд╡ं рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдЬैрд╕ी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиा рд╣ैं рддो рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд▓рдШु рд╡ рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдХ्рдпोंрдХि рдпे рдРрд╕े рдЙрдж्рдпрдо рд╣ैं рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдпे рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдкूंрдЬी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрдЧी рдФрд░ рдЧ्рд░ाрдо рдХा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЗрди рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпों рдоें рд╕ंрд▓рдЧ्рди рд╣ोрдХрд░ рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдЕрдкрдиी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЬीрд╡िрдХोрдкाрд░्рдЬрди рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ैं। рд▓рдШु рд╡ рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХी рдмाрдд рдХрд░рдХे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд▓िрдпे рдПрдХ рдЙрдкрдпोрдЧी рдоाрдбрд▓ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдеा рдХ्рдпोंрдХि рдЧांрдзी рдЬी рджेрд╢ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдХो рдЬрдоीрдиी рд╕्рддрд░ рд╕े рд╕рдордЭрддे рдеे рд╡े рдЬाрдирддे рдеे рдХि рдпрджि рд╣рдордиे рдорд╢ीрдиी рдФрдж्рдпोрдЧीрдХрд░рдг рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рддो рджेрд╢ рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдЧрд░ीрдмी рдФрд░ рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдЬैрд╕ी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдХрднी рднी рд╣рд▓ рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी। рдмреЬे рдПрд╡ं рд╡िрд╢ाрд▓ рдЙрдж्рдпोрдЧ рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рддрд░рдл рдорд╢ीрдиों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ेंрдЧे рд╡рд╣ी рджूрд╕рд░ी рддрд░рдл рдЖрдп рдПрд╡ं рдзрди рдХे рдХेрди्рдж्рд░ीрдпрдХрд░рдг рдХो рднी рдмреЭाрд╡ा рджेंрдЧे। рдЬिрд╕рд╕े рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЖрдо рдиाрдЧрд░िрдХों рдХा рднी рд╢ोрд╖рдг рд╣ोрдЧा। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рднाрд░рдд рдХी рдпे рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЕрднी рднी рдзрд░ाрддрд▓ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╣ैं рдФрд░ рдЖрдЧे рдЬाрдХрд░ рдпे рдмрд╣ुрдд рдЙрдЧ्рд░ рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ैं рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рд╣рдоें рд╕рд░рд▓ рддрдХрдиीрдХों, рдЬिрд╕рдоें рд╢्рд░рдо рдПрд╡ं рдХрдо рдкूंрдЬी рдиिрд╡ेрд╢ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ैं, рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рд╢्рд░рдо рддрдеा рдХृрд╖ि рдХी рдЧ्рд░ाрдо рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдЙрдд्рддेрдЬिрдд рдХрд░рдХे рдЧрд░ीрдмी рдХो рдХрдо рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं।

  рдЧांрдзी рдЬी рдЙрдж्рдпрдоों рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднाрд░рдд рдХो рдкुрдиः рдиीрдЪे рд╕े рд╕ंрдЧрдаिрдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рдеे рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЙрди рдЧ्рд░ाрдоों рдХो рд╕ंрдЧрдаिрдд рдХिрдпा рдЬिрдирдоें рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХे рдЧुрдг рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдеे। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рдпрджि рд╣рдо рд╡िрд╢ाрд▓ рдПрд╡ं рдмृрд╣рдд рдЙрдж्рдпोрдЧों рдкрд░ рдмрд▓ рджेंрдЧे рддो рджेрд╢ рдоें рд╡िрдкрдгрди рдПрд╡ं рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЬाрдпेрдЧी рдФрд░ рд╢्рд░рдоिрдХों рддрдеा рдЧ्рд░ाрдорд╡ाрд╕िрдпों рдХा рд╢ोрд╖рдг рд╣ोрдЧा। рдЧांрдзी рдЬी рдХा рдоूрд▓ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЬрд░ूрд░рддों, рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдгों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЧ्рд░ाрдо рд╡ рд╕рдоाрдЬ рдХे рдиिрдо्рди, рджрдмे рдХुрдЪрд▓े рд▓ोрдЧों рддрдеा рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдПрд╕.рд╕ी/ рдПрд╕.рдЯी./ рдУ.рдмी.рд╕ी рдЬैрд╕े рд╕рдоूрд╣ों рдХा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рдиा рдеा।

рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ः- рджेрд╢ рдоें рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдоाрдд्рд░ा рдоें рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рдЕрд░्рдеाрдд рд╢्рд░рдо рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣рдоें рдРрд╕ी рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдкाрд▓рди рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрд╕рдоें рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╢्рд░рдо рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ो рдФрд░ рд╡рд╣ рддрднी рд╕ंрднрд╡ рд╣ैं рдЬрдм рд╣рдо рд╢्рд░рдо рдЧрд╣рди рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ेंрдЧे(8) рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдордЬрдмूрддी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд▓рдШु рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХे рд╕ाрде рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХेрди्рдж्рд░िрдд рд╡िрдХाрд╕ рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा рдеा рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рдЬाрдирддे рдеे рдХि рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЙрдж्рдпрдоों рдж्рд╡ाрд░ा рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдХो рд╣рд▓ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं। рд╡े рдоाрдирддे рдеे рдХि рдпрджि рд╕рднी рдЙрдж्рдпрдо рдиिрдЬी рд╣ाрдеों рдоें рдХेрди्рдж्рд░िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рддो рд╢्рд░рдоिрдХों рдХा рд╢ोрд╖рдг рд╣ोрдиा рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ैं рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЙрдж्рдпрдоों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╣ेрддु рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХी рдмाрдд рдХी рдеी рдЕрд░्рдеाрдд рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЙрдж्рдпрдо рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдФрд░ рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे рддाрдХि рдзрди рдПрд╡ं рд╕рдд्рддा рдХे рдХेрди्рдж्рд░ीрдпрдХрд░рдг рдХो рд░ोрдХा рдЬा рд╕рдХे।

рдЧांрдзी рдЬी рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рднाрд░рдд рдХी рддेрдЬी рд╕े рдмреЭрддी рд╣ुрдИ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдХो рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ैं рдФрд░ рдпрджि рд╣рдоें рдЗрд╕ рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиा рд╣ैं рддो рд▓рдШु рд╡ рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХो рдорд╣рдд्рд╡ рджेрдиा рд╣ोрдЧा рдХ्рдпोंрдХि рдпे рдЙрдж्рдпोрдЧ рдорд╢ीрди рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╢्рд░рдо рдХो рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рджेрддे рд╣ैं рдЬो рдХि рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдПрдХ рдЙрдд्рддрдо рдкрд╣рд▓ рдХрд╣ी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ैं। рд▓рдШु рд╡ рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдоें рди рдХेрд╡рд▓ рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ों рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рдирд╡ाрдЪाрд░ рдПрд╡ं рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХी рднी рдЕрдзिрдХ рдХ्рд╖рдорддा рд╣ैं।

  рдЧांрдзी рдЬी рдиे рд▓рдШु рд╡ рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпрдоों рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЦाрджी рдХो рднी рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЖрдпाрдо рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдеा рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рдоाрдирддे рдеे рдХि рдпрджि рд╣рдо рд╡िрджेрд╢ी рдХрдкреЬों рдФрд░ рдкрд░िрдзाрдиों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рдм्рд░िрдЯ्рд░िрд╢ рд╢ाрд╕рди рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиा рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ैं рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рд╣рдоें рдЪрд░рдЦों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕ूрдд рдмрдиाрдХрд░ рдХрдкреЬों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдЗрд╕ рд╣ेрддु рдЧांрдзी рдЬी рдиे рд╕рди 1918 рдоें рдЦाрджी рдХे рд▓िрдпे рдЕрдкрдиा рдЖрди्рджोрд▓рди рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХिрдпा рдеा। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рде рдХि рдЦाрджी рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рджेрд╢ рдХो рди рдХेрд╡рд▓ рдЕंрдЧ्рд░ेреЫों рдХी рдЧुрд▓ाрдоी рд╕े рдЖрдЬाрдж рдХрд░ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рджेрд╢ рдХो рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдордЬрдмूрдд рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдЦाрджी рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдиे рдХे рдкीрдЫे рдоूрд▓ рдЙрджрджेрд╢्рдп - “рднाрд░рдд рдХी рд╕рддाрдпी рдЧрдпी рд▓ाрдЦों рдЦोрдкреЬिрдпों рдХो, рдЬिрд╕े рдпрд╣ाँ рд╕े рдЕрди्рдпाрдпрдкूрд░्рдг рдЕрд╡ैрдз рддрдеा рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдкूрд░्рдг рдЙрдкाрдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдХाрд▓ा рдЧрдпा рдеा, рдлिрд░ рд╕े рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░рдиा рдеा” (9) рдЧांрдзी рдЬी рдоाрдирддे рдеे рдХि - “рдЪрд░рдЦा рд╕ाрдоाрди्рдп рдЬрдирддा рдХी рдЖрд╢ा рдХा рдк्рд░рддीрдХ рдеा। рдЕрдЧрд░ рдЧ्рд░ाрдорд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдЕрдкрдиी рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╕्рдеिрддि рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиी рд╣ैं рддो рдЗрд╕рдХा рд╕рдмрд╕े рд╕ीрдзा рдФрд░ рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдпрд╣ी рд╣ैं рдХि рдЪрд░рдЦे рдХो рдЙрд╕рдХे рд╕ाрд░े рдлрд▓िрддाрд░्рдеों рдХे рд╕ाрде рдлिрд░ рд╕े рдЬीрд╡िрдд рдХिрдпा рдЬाрдпे”(10) рдЧांрдзी рдЬी рдХрд╣рддे рдеे рдХि рдЪрд░рдЦा рд▓ोрдЧों рдХी рдЧрд░ीрдмी рдХो рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ, рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рддрдеा рдЕрдд्рдпंрдд рд╕рд░рд▓ рд░ूрдк рд╕े рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдПрд╡ं рдХ्рд╖рдорддा рд░рдЦрддा рд╣ैं। рдЪрд░рдЦे рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕ूрдд рдХाрдЯрдиे рдХे рд▓ाрднों рдХो рдЧिрдиाрддे рд╣ुрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рдеोреЬे рд╕े рдкैрд╕ों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рдЗрд╕े рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं рдЬो рд▓ोрдЧों рдХी рд░ोрдЬрдЧाрд░ рд╕ंрдмंрдзी рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиे рдоें рдорджрдж рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрдЧा।

  рдЧांрдзी рдЬी рдХा рдЪрд░рдЦे рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЦाрджी рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдиे рдХा рд╕рдкрдиा рдПрдХ рдЕрдиूрдаी рдкрд╣рд▓ рдХрд╣ी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рди рдХेрд╡рд▓ рд╡िрджेрд╢ी рдХрдкреЬा рдЦрд░ीрджрдиे рд╕े рд░ाрд╣рдд рдк्рд░рджाрди рдХрд░ेрдЧा рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕ рдЖрдп рдХी, рдЬो рдХि рджेрд╢ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЕрд░्рдеाрдд рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдоें рдЬा рд░рд╣ी рдеी, рдХो рд░ोрдХрдиे рдоें рднी рдорджрдж рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрдЧा рдФрд░ рдЗрд╕ рдмрдЪी рд╣ुрдпी рдЖрдп рдХो рдЧрд░ीрдмी рдоें рдмाँрдЯрдХрд░ рдПрдХ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп-рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╕рдХेрдЧा।

  рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЖрдзाрд░िрдд рд▓рдШु рдПрд╡ं рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣рдердХрд░рдШा, рд╕ेрд░ीрдХрд▓्рдЪрд░, рд╣рд╕्рддрд╢िрд▓्рдк рдФрд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕्рддрд░ рдХे рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдЙрдж्рдпрдоों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдХрд╣ा рдеा рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рдмाрдд рд╕े рднी рдЗंрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं рдХि рдЧांрдзी рдЬी рдиे рд╡िрд╢ाрд▓ рдПрд╡ं рд╡ृрд╣рдж рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХा рднी рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा рдеा। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рд░ाрдЬ्рдп рдпा рд╕рдд्рддा рдХे рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рджीрд░्рдШ рд╕्рддрд░ीрдп рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ः- “рдХुрд▓ рд╡िрд╢ाрд▓ рдЙрдж्рдпोрдЧ рдЬैрд╕ेः- рдмिрдЬрд▓ी, рдпाрддाрдпाрдд, рд▓ोрд╣ा рдПрд╡ं рдЗрд╕्рдкाрдд, рд╕ंрдЪाрд░ рдФрд░ рдЯेрд▓ीрдЧ्рд░ाрдл рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рд╣ेрддु рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рд╣ैं। рдпрджि рдРрд╕े рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдиिрдЬी рд╣ाрдеों рдХे рд╕्рд╡ाрдоिрдд्рд╡ рдоें рд╣ोрддा рд╣ैं рддो рд╢्рд░рдоिрдХों рдПрд╡ं рдЖрдо рдЬрдирддा рдХा рд╢ोрд╖рдг рд╣ोрдиा рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ैं рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЗрди рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХा рдЧрдарди рдХुрдЫ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдЬिрд╕рд╕े рдХी рдкूंрдЬीрд╡ाрджी рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХे рджोрд╖ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрдпे। рдРрд╕ा рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЗрди рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХा рд╕ाрдоाрдЬीрдХрд░рдг рд╕ेрд╡ा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдирдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХрд░ рдЗрд╕рдХे рд▓ाрдн рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рдиों рдХो рдкूрд░ा рдиिрд░рд╕्рдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдФрд░ рд╣рдоेрд╢ा рдЗрд╕ рдмाрдд рдХे рдк्рд░рддि рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ рдмрд░рддी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдпे рдХि рдЙрд╕рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдоौрди рд╕рд╣рдорддि рддрдеा рдЖрдкрд╕ी рд╕рдордЭौрддे рдкрд░ рд╣ो। рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рд╣рдоेрд╢ा рд╣рдоें рд╕ाрд╡рдзाрди рд░рдЦेрдЧा рддрдеा рд╣рдо рдХिрд╕ी рдХी рдмुрд░ाрдИ рдХो рдк्рд░ाрд░ंрдн рдоें рд╣ी рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ेंрдЧे।”(11)

  рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЙрдж्рдпрдо рд╕ंрдмंрдзी рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдЬрдм рд╣рдо рд╡рд░्рддрдоाрди рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рджेрдЦрддे рд╣ैं рддो рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ैं рдХि рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЗрд╕ рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдиे рд▓рдШु рдПрд╡ं рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा рд╣ैं рдЬрдмрдХि рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХिрдпे рдЧрдпे рд╢ोрдзों рд╕े рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ो рдЧрдпा рд╣ैं рдХि рд▓рдШु рдПрд╡ं рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╡िрд╢ाрд▓ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХे рд▓िрдпे рдПрдХ рд╕рд╣ाрдпрдХ рдХрдЪ्рдЪा рдоाрд▓ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдоें рдЕрдкрдиी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдЕрджा рдХрд░рддे рд╣ैं рд╣ाрд▓ांрдХि рдЗрд╕ рдмाрдд рд╕े рднी рдЗрдирдХाрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं рдХि рджीрд░्рдШ рд╕्рддрд░ीрдп рдЙрдж्рдпोрдЧ рдЖрдЬ рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд▓ोрдЧों рдХो рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиे рдоें рдорджрджрдЧाрд░ рд╕ाрдмिрдд рд╣ो рд░рд╣े рддрдеा рд▓ोрдЧों рдХा рдЬीрд╡рди рд╕्рддрд░ рдкрд╣рд▓े рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдХрд╣ी рдЕрдзिрдХ рдмेрд╣рддрд░ рд╕ाрдмिрдд рд╣ुрдЖ рд╣ैं рдЬैрд╕ा рдХि рдПрдо рдХुрд░िрдпрди рдиे рдЕрдкрдиे рд▓ेрдЦ рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा рд╣ैं рдХि - “рдЖрдЬ рдХे рдЗрд╕ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдпुрдЧ рдоें рднाрд░ी рдПрд╡ं рдмреЬे рдкैрдоाрдиे рдХे рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдмाрдЬाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдПрд╡ं рдЬीрд╡рди рд╕्рддрд░ рдХो рдмреЭाрдпा рд╣ैं рдЬिрд╕рд╕े рднाрд░рдд рдХा рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдЙрди्рдирддि рдХे рд╢िрдЦрд░ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдпा рд╣ैं(12) рдпрд╣ рднी рд╡िрдЪाрд░ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ैं рдХि рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХे рдХाрд░рдг рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╡िрджेрд╢ी рдХंрдкрдиिрдпों рдХे рдЖрдЧрдорди рд╕े рдЙрди्рдирдд рддрдХрдиीрдХ рдХा рдк्рд░ाрджुрд░्рднाрд╡ рд╣ुрдЖ рд╣ैं рдФрд░ рд╕ंрдЪाрд░ рд╡ рд╕ूрдЪрдиा рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ोрдиे рд╕े рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХी рдирдпी-рдирдпी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдУं рдХा рд╕ृрдЬрди рд╣ुрдЖ рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рдЕрд╕рд▓ी рддрд╕्рд╡ीрд░ рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдЕрд▓рдЧ рд╣ैं рджрд░рдЕрд╕рд▓ рдпрд╣ рдПрдХ рддрд░рд╣ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ैं рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рддрдХрдиीрдХी рдпुрдХ्рдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рддो рдмреЭाрдпेрдЧा рдкрд░рди्рддु рдпрд╣ рдЕрди्рдп рд▓ोрдЧों, рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдо рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рднाрд░рдд рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рдЖрдмाрджी рд╡ाрд▓ा рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рджेрд╢ рд╣ैं, рдХे рд▓िрдпे рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рдирдпे рдЕрд╡рд╕рд░ों рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдирдЧрдг्рдп рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рдЕрд╕ंрдЦ्рдп рдРрд╕े рд▓ोрдЧ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं рдЬो рддрдХрдиीрдХी рдЬ्рдЮाрди рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдХोрд╕ो рджूрд░ рд╣ैं рдпा рд╣рдо рдпрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЬ्рдЮाрди рд╕े рдЕрдирднिрдЬ्рдЮ рд╣ैं। рдРрд╕ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдкूंрдЬी рдк्рд░рдзाрди рддрдХрдиीрдХी рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╢्рд░рдо рдк्рд░рдзाрди рддрдХрдиीрдХी рдХрд╣ीं рдЕрдзिрдХ рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╕िрдж्рдз рд╣ोрдЧी рдЬो рдХि рд▓рдШु рдПрд╡ं рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдоें рд╣ी рд╕ंрднрд╡ рд╣ैं। рдЖрдЬ рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХे рдХाрд░рдг рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рд╕े рдЬूрдЭ рд░рд╣ा рд╣ैं рдЙрд╕рдХा рдХेрд╡рд▓ рдФрд░ рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ैं рдФрд░ рд╡рд╣ рд╣ैं рддрдХрдиीрдХी рд╡िрдХाрд╕, рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рд╣рдордиे рдЗрд╕ рддрдХрдиीрдХी рдФрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдХी рджौреЬ рдоें рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЗрди рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рднुрд▓ा рджिрдпा рдпा рдЕрдирджेрдЦा рдХिрдпा рд╣ैं। рдЬिрд╕рдХा рдкрд░िрдгाрдо рдЖрдЬ рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдПрдХ рд╡िрдХрд░ाрд▓ рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЦреЬा рд╣ैं। рдЬिрд╕рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиे рдоें рдЖрдЬ рд╣рдо рдЕрдХ्рд╖рдо рдк्рд░рддीрдд рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं। рдпрджि рд╣рдоें рдЗрди рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдЦोрдЬрдиा рд╣ैं рддो рд╣рдоें рдпрд╣ рдХेрд╡рд▓ рдФрд░ рдХेрд╡рд▓ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд▓рдШु рдПрд╡ं рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рд╕ंрдмंрдзी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдоें рд╣ी рджिрдЦाрдИ рджेрдЧा।

3- рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ः- рдЬрдм рд╣рдо рдЧांрдзी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рджी рдЧрдпी рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓рддे рд╣ैं рддो рд╣рдоें рдЙрдирдХी рдЗрд╕ рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдоें рдк्рд░рдХृрддि рдпा рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рд╕ंрдмंрдзी рд╡िрдЪाрд░ों рдХे рдЧुрдг рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ैं। рдЬिрд╕рд╕े рдпрд╣ рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ैं рдХि рдЧांрдзी рдЬी рдк्рд░рдХृрддि рдк्рд░ेрдоी рдпा рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдеे рдЬрдмрдХि рдпрд╣ рд╕рд░्рд╡рд╡िрджिрдд рд╣ैं рдХि рд╡े рди рддो рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдеे рдФрд░ рди рд╣ी рд╡े рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдпा рдкाрд░िрд╕्рдеिрддिрдХीрдп рддंрдд्рд░ рдоें рдиिрдкुрдг рдеे рд▓ेрдХिрди рдлिрд░ рднी рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдирдХा рдЭुрдХाрд╡ рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдУрд░ рд╕ंрдХेрдд рджेрддा рд╣ैं рдХि рд╣рдоें рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдПрдХ рд╕्рдеिрд░ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЕрд░्рдеाрдд рд╣рдоें рдЗрд╕ рддрд░ीрдХे рд╕े рдЗрди рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╡рд╣ рд╕рдоाрдк्рдд рди рд╣ो рдФрд░ рднाрд╡ी рдкीреЭी рдХे рд▓िрдпे рдмрдЪे рд░рд╣े। рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ः- “рднाрд╡ी рдкीреЭी рдХी рдЬрд░ूрд░рддों рдХे рд╕ाрде рд╕рдордЭौрддा рдХिрдпे рдмिрдиा рд╡рд░्рддрдоाрди рдЬрд░ूрд░рддों рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиा рд╣ी рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рд╣ैं।” (13) рдЧांрдзी рдЬी рдиे рджुрдиिрдпा рдХे рд╕ाрдордиे рдЕрдкрдиे рдЖрдкрдХो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдкेрд╢ рдХिрдпा рдеा рдХि рд╡рд╣ рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рджुрдиिрдпा рдХे рд▓िрдпे рдПрдХ рдоिрд╢ाрд▓ рдмрди рдЧрдпे рдеे рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЬрдЧрдд рдиे рдЙрди्рд╣ें рдЖрдд्рдо рдиिрд░्рднрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдЙрдж्рдзрд░рдг рдоाрдиा рдеा। рдЙрдирдХी рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдмрд╣ु-рдЙрджрджेрд╢्рдпीрдп рдпा рдмрд╣ु-рдоॉрдбрд▓ рдпुрдХ्рдд рдеी।

  рдпрджि рд╣рдо рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХे рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдкрдХ्рд╖ рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓े рддो рд╣рдоें рдпрд╣ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ें рдХि - “рдпूрд░ोрдк рдоें рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдХ्рд░ांрддि рдХे рдЖрдЧрдорди рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдпुрдЧ рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ुрдЖ рдеा(14) рддрдм рд╕े рдЕрдм рддрдХ рдордиुрд╖्рдп рд▓рдЧाрддाрд░ рд░ूрдк рд╕े рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рд╣ेрддु рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рд╕рддрдд рд░ूрдк рд╕े рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддा рдЖ рд░рд╣ा рд╣ैं। рднौрддिрдХрд╡ाрджी рдпुрдЧ рдХी рднूрдЦ рдиे рдоाрдирд╡ рдХो рдЗрддрдиा рд▓ाрд▓рдЪी рдмрдиा рджिрдпा рд╣ैं рдХि рдЙрд╕рдХे рд╕ाрдордиे рдЙрд╕े рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рд╡िрдиाрд╢ рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдирдЬрд░ рдирд╣ीं рдЖ рд░рд╣ा рд╣ैं। рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЕंрдзी рджौреЬ рдоें рд╡рд╣ рд▓рдЧाрддाрд░ рд░ूрдк рд╕े рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХो рдиुрдХрд╕ाрди рдкрд╣ुँрдЪा рд░рд╣ा рд╣ैं, рд╣ाँ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ैं рдХि рдПрдХ рджेрд╢ рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рд╣ेрддु рдЗрди рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рд╕рдоुрдЪिрдд рджोрд╣рди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХा рдорддрд▓рдм рдпрд╣ рдирд╣ीं рд╣ैं рдХि рд╣рдо рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрддुрд▓рди рдпा рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдкрд░ рдз्рдпाрди рд╣ी рди рджें, рдЖрдЬ рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдЗрдирдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ैं рдЙрд╕ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рдпाрдж рдЖрддी рд╣ैं। рдЬिрд╕рдоें рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ैं рдХि рдоाрдирд╡ рдХो рдЕрдкрдиी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрд╕рд╕े рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдФрд░ рдЙрдкрднोрдЧ рдХे рдмीрдЪ рд╕ंрддुрд▓рди рдмрдиा рд░рд╣े рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рднाрд╡ी рдкीреЭी рдХे рд▓िрдпे рд╕े рд╕ंрд╕ाрдзрди рдмрдЪे рд░рд╣े।

рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ - “рдк्рд░рдХृрддि рд╣рдоाрд░ी рдЗрдЪ्рдЫा рдХे рд▓िрдпे рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рддी рд╣ैं рдФрд░ рдЕрдЧрд░ рд╣рд░ рдХोрдИ рд╕्рд╡рдпं рдХे рд▓िрдпे рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд▓ेрддा рд╣ैं рдФрд░ рдЙрд╕рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдХुрдЫ рдирд╣ीं рд╣ैं, рддो рдХोрдИ рдЖрд░्рдеिрдХ рддрдеा рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрдж рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा рдЬो рдХि рдЖрд░्рдеिрдХ рджाрд╕рддा рдХा рджूрд╕рд░ा рдиाрдо рд╣ैं।” (15) рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЕрдкрдиी рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рджेрд╢ рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рдпрд╣ рд╕рдордЭाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ैं рдХि рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдХेрд╡рд▓ рдЙрддрдиा рд╣ी рдЙрдкрднोрдЧ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрддрдиा рдХि рдЙрд╕рдХे рд▓िрдпे рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХी рдоाрдд्рд░ा рд╕ीрдоिрдд рд╣ैं, рдЙрд╕े рдмреЭाрдпा рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं। рдпрджि рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╡्рдпрд░्рде рдпा рдЕрд╕ीрдоिрдд рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдЙрдкрднोрдЧ рдХрд░рддा рд╣ैं рддो рд╣рдоाрд░ी рднाрд╡ी рдкीреЭी рдХे рд▓िрдпे рдЦрддрд░ा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा рдФрд░ рдкाрд░िрд╕्рдеिрддिрдХी рддंрдд्рд░ рдоें рдЕрд╕ंрддुрд▓рди рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा рдЬो рдХि рдХिрд╕ी рднी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЙрдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ैं। рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рдЗрди рд╡िрдЪाрд░ों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдПрдХ рдРрд╕ी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХी рд░рдЪрдиा рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓ी рдЬो рд╕рд░्рд╡ рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी, рдиैрддिрдХрддा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ो, рдЕрд░्рдеाрдд рдЙрдирдХा рдЙрджрджेрд╢्рдп рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕рдмрд╕े рдиिрдЪрд▓े рддрдмрдХे рдХे рд▓ोрдЧों рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓ोрдЧों рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХो рдкूрд░्рдг рдХрд░рдиा рдеा।

  рд▓ेрдХिрди рдЖрдЬ рдХे рдЗрд╕ рднौрддिрдХрд╡ाрджी рдпुрдЧ рдиे рдЙрдирдХे рдЗрди рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рднुрд▓ा рджिрдпा рд╣ैं рдЬрдмрдХि рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдПрдХ рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рджेрд╢ рдХे рд▓िрдпे рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рдХрдИ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЬैрд╕े- рдкूंрдЬी рдПрд╡ं рдмрдЪрдд рдХा рдЕрднाрд╡, рдЧрд░ीрдмी, рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдЖрджि рд╣ैं, рд╡рд╣ाँ рдЙрдирдХे рдпे рд╡िрдЪाрд░ рд╕ाрд░्рдердХ рд╕िрдж्рдз рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдХि рди рдХेрд╡рд▓ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдпे рдЬрд░ूрд░ी рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рдоाрдирд╡ рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рднी рдХाрдпрдо рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрддि-рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ैं।

4- рдЙрдд्рдкाрджрдиः- рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдордиे рдЧांрдзी рдЬी рдХी рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рд╕ंрдмंрдзी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдпрд╣ рд╕рдордЭा рдеा рдХि рд╡े рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдк्рд░ेрдоी рдпा рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдеे। рдаीрдХ рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдкрд░ рджिрдпे рдеे। рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХे рдмрдЪाрд╡ рдФрд░ рднाрд╡ी рдкीреЭी рдХे рд▓िрдпे рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि - “рдХिрд╕ी рднी рд╡рд╕्рддु рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдкрднोрдЧ рдХे рд▓िрдпे рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे рди рдХि рд╡िрдиिрдордп рдпा рд▓ेрдирджेрди рдХрд░рдиे рд╣ेрддु” (1) рдЗрд╕рдХे рд▓िрдпे рд╣рдоें рдпрд╣ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдХि рдХिрддрдиी рд╡рд╕्рддुрдУं рдПрд╡ं рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ैं рдФрд░ рдЙрд╕ी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा, рдпрджि рд╣рдо рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдЕрдкрдиी рдЙрдд्рдкाрджрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЬाрд░ी рд░рдЦेंрдЧे рддो рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд▓ाрдн рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЖрдо рд▓ोрдЧों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ो рдЬाрдпेрдЧी। рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЗрди рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рдпрд╣ рд╕ाрдл рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ैं рдХि рд╡े рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рд╕ीрдоिрдд рдоाрдд्рд░ा рдоें рд╣ी рдЙрдкрднोрдЧ рдХрд░рдиे рдХे рдкрдХ्рд╖рдзрд░ рдеे। рдЬिрд╕рд╕े рди рддो рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдкрд░ рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдШाрддрдХ рдк्рд░рднाрд╡ рдкреЬेрдЧा рдФрд░ рди рд╣ी рдпे рд╕ंрд╕ाрдзрди рдХрднी рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ोंрдЧे।

  рдЧांрдзी рдЬी рдПрдХ рдРрд╕ी рдЙрдд्рдкाрджрди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдкрд░ рдЬोрд░ рджेрддे рдеे рдЬो рдХेрд╡рд▓ рдФрд░ рдХेрд╡рд▓ рдоाрдирд╡рддा рдХे рд╣िрдд рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ो, рдоाрдирд╡ рдХी рдЬрд░ूрд░рддें рдкूрд░्рдг рд╣ो рддрдеा рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рдЖрд░्рдеिрдХ рдХрд▓्рдпाрдг рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ो рд╕рдХे рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдРрд╕ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा рдеा рдЬो рд╕рдоाрдЬ рд╡ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд▓िрдпे рд╣ाрдиिрдХाрд░рдХ рд╣ैं рдЕрд░्рдеाрдд рд╡े рдирд╢ीрд▓े рдкрджाрд░्рде (рд╢рд░ाрдм, рдзूрдо्рд░рдкाрди, рддрдо्рдмाрдХू) рддрдеा рдоाрдирд╡ рдХा рдЕрд╣िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдЖрджि рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рдпे рдкрджाрд░्рде рдоाрдирд╡ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХो рд╡िрдХृрдд рдХрд░рдХे рд╣िंрд╕ा рдХो рдЬрди्рдо рджेрддे рд╣ैं। рдЬिрд╕рд╕े рдРрд╕े рд▓ोрдЧों рдХा рд╢ोрд╖рдг рд╣ोрддा рд╣ैं рдЬो рдкूрд░्рдг рддрдеा рдиिрд░्рджोрд╖ рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдХि - “рдЙрдд्рдкाрджрди рд╢ोрд╖рдг рдФрд░ рд╣िंрд╕ा рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे।”(1) рддाрдХि рд╕рдоाрдЬ рд╡ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рд╡िрднिрди्рди рд▓ोрдЧों рдХे рд╕рдоुрджाрдп рдХे рдмीрдЪ рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдЙрдд्рдкрди्рди рди рд╣ो рддрдеा рдЕрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдиुрд╕ाрд░ рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдХे рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬा рд╕рдХे।

  рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рд╕ुрджृреЭ рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдРрд╕ी рдЙрдд्рдкाрджрди рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा рдеा рдЬो рд╕рд░рд▓ рд╡ рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो, рдРрд╕ा рдХрд░рдиे рдХे рдкीрдЫे рдЙрдирдХा рдпрд╣ рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдЗрд╕рд╕े рдПрдХ рддрд░рдл рддो рдЙрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрдЧा рдЬो рд╕ंрд╕ाрдзрди рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ोрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдкिрдЫреЬे рд╣ुрдпे рд╣ैं рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рддрд░рдл рд╕ीрдоिрдд рдоाрдд्рд░ा рдоें рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдХे рдЕрд░्рдеाрдд рдХेрд╡рд▓ рдЙрдкрднोрдЧ рдХे рд▓िрдпे рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдХे рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдмрдЪाрд╡ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैं। рдЧांрдзी рдЬी рдЙрдд्рдкाрджрди рдЗрдХाрдЗрдпों рдХो рдЬрдирддा рдХे рдШрд░ो, рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЧ्рд░ाрдоों рдоें рд▓े рдЬाрдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। рдЬिрд╕рд╕े рд▓рдШु рд╡ рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХो рдмреЭाрд╡ा рдоिрд▓े рддрдеा рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХे। рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ - “рдмреЬे рдкैрдоाрдиे рдХे рдЙрдж्рдпोрдЧों рдоें рдХрдИ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЬैрд╕ेः- рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा, рд╡िрдкрдгрди рдЖрджि рд╣ैं рдЬो рдЧ्рд░ाрдоों рдХा рдиिрд╖्рдХ्рд░िрдп рдпा рд╕рдХ्рд░िрдп рд╢ोрд╖рдг рдХрд░рддी рд╣ैं рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рд╣рдоें рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдЙрдкрднोрдЧ рдХे рд▓िрдпे рд╕्рд╡-рдиिрд╣िрдд рдЧ्рд░ाрдо рд╡िрдиिрд░्рдоाрдг рдкрд░ рдз्рдпाрди рдХेрди्рдж्рд░िрдд рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा”(1) рддрднी рднाрд░рдд рдХे рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЧ्рд░ाрдо рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рд╣ो рд╕рдХेंрдЧे।

5. рд╢्рд░рдо рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ- рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдХी рд╢्рд░рдо рд╕ंрдмंрдзी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдПрдХ рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рдПрд╡ं рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рдУрд░ рд╕ंрдХेрдд рджेрддी рд╣ैं। рд╡े рд╕рдЪ्рдЪे рдЕрд░्рдеों рдоें рдоाрдирд╡ рдХा рдХрд▓्рдпाрдг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╣рдоेрд╢ा рддрдд्рдкрд░ рд░рд╣рддे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЬрдм рдпрд╣ рджेрдЦा рдХि рдХाрд░рдЦाрдиों рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╢्рд░рдоिрдХों рд╕े рдПрдХ рдЬाрдирд╡рд░ рдХी рддрд░рд╣ рдХाрдо рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ैं рдФрд░ рдордЬрджूрд░ी рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдпा рдЕрдд्рдпंрдд рдиिрдо्рди рдоाрдд्рд░ा рдоें рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬाрддी рд╣ैं рддो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддुрд░ंрдд рдХाрд░рдЦाрдиों рдоें рдХाрд░्рдпрд░рдд рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рд╣िрддों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╣ेрддु рдзाрд╡ा рдмोрд▓ा рддрдеा рдХрд╣ा рдХि рдордЬрджूрд░ों рдХो рдЙрдирдХी рдЧрд░िрдоा рдХो рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЙрдЪिрдд рдордЬрджूрд░ी рджी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдпे। рдЧांрдзी рдЬी рдиे 9 рдЬूрди, 1946 рдХो рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЕрдкрдиी рдкुрд╕्рддрдХ “рд╣рд░िрдЬрди” рдоें рд▓िрдЦा рд╣ैं рдХि - “рдХाрд░рдЦाрдиों рдоें рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЙрдкрдпोрдЧी рдХाрд░्рдп рдпрд╣ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдХि рд╕рднी рд╢्рд░рдоिрдХों рдХो рдПрдХ рд╕рдоाрди рдордЬрджूрд░ी рдХे рд░ूрдк рдоें рдХрдо рд╕े рдХрдо рдЗрддрдиा рднुрдЧрддाрди рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╡рд╣ рд╕्рд╡рдпं рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХा рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рднрд░рдг-рдкोрд╖рдг рдХрд░ рд╕рдХे”(1) рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢्рд░рдоिрдХों рдХी рд╕्рдеिрддि рдХो рдмेрд╣рддрд░ рдПрд╡ं рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рдпाрдкрди рдХे рд▓िрдпे рди्рдпूрдирддрдо рдЬीрд╡िрдд рдордЬрджूрд░ी рдХा рджाрд╡ा рдкेрд╢ рдХिрдпा рдеा рддाрдХि рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рдк्рд░рдеा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЬीрд╡рди рдпाрдкрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े 4 рд╕े 6 рд╕рджрд╕्рдп рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡िрдХोрдкाрд░्рдЬрди рдХрд░ рд╕рдХे।

  рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд╢्рд░рдо рд╕рдорд╕्рдпा рд╕ंрдмंрдзी рд╡िрдЪाрд░ рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХाрд░्рд▓-рдоाрд░्рдХ्рд╕ рдиे рдЕрдкрдиी рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╕ंрдмंрдзी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпे рд╣ैं рдЕрди्рддрд░ рдХेрд╡рд▓ рдЗрддрдиा рд╣ैं рдХि рдХाрд░्рд▓-рдоाрд░्рдХ्рд╕ рд╢्рд░рдоिрдХों рдХा рд╢ोрд╖рдг рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдкूंрдЬीрд╡ाрджी рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХो рдЬреЬ рд╕े рдЙрдЦाреЬ рдлेंрдХрдиे рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬрдмрдХि рдЧांрдзी рдЬी рдЕрдкрдиे рдк्рд░िрдп рд╕िрдж्рдзांрддों рд╕рдд्рдп рдПрд╡ं рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╢्рд░рдоिрдХों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рд╣рд▓ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЗрди्рд╣ीं рд╕िрдж्рдзांрддों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рди 1920 рдоें рдкुрдиः рд▓िрдЦा рдеा рдХि - “рд╢्рд░рдоिрдХों рдХो рдЕрдзिрдХ рдордЬрджूрд░ी рдХрдо рдХाрдо рдХे рд╕ाрде рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╡рд╣ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЪाрд░ рдЪीрдЬें рдЬैрд╕ेः- рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдШрд░, рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рд╢рд░ीрд░, рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдорди рдФрд░ рдПрдХ рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдЖрдд्рдоा рдХी рдЧाрд░ंрдЯी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХे।”(1)

  рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдкूंрдЬी рдФрд░ рд╢्рд░рдо рдХे рдмीрдЪ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХो рдЬाрдпрдЬ рдард╣рд░ाрдпा рдФрд░ рдХрд╣ा рдХि рдпрджि рдЗрди рджोрдиों рдХे рдмीрдЪ рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиा рд╣ैं рддो рд╢्рд░рдо рдпूрдиिрдпрди рдпा рд╢्рд░рдо рд╕ंрдЧрдардиों рдХो рдоाрди्рдпрддा рджी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрд╕рд╕े рд╢्рд░рдоिрдХ рдЗрди рд╕ंрдЧрдардиों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдкूंрдЬीрдкрддिрдпों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╣реЬрддाрд▓ рдХрд░рдХे рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдЬैрд╕ेः- рди्рдпूрдирддрдо рдордЬрджूрд░ी, рдХाрдо рдХे рдХрдо рдШрдг्рдЯे, рдмोрдирд╕, рдЕрд╡рдХाрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рддрдеा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдЖрджि рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХे।

  рдЧांрдзी рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рдкाрд╕ рдХрдо рдЕрд╡рд╕рд░ рд▓ाрдЧрдд рддрдеा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рдХोрдИ рдЕрди्рдп рд╕ाрдзрди рдЙрдкрд▓рдм्рдз рди рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЙрдирдХी рд╕ौрджेрдмाрдЬी рдХी рд╢рдХ्рддि рдмрд╣ुрдд рдХрдордЬोрд░ рд╣ैं рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдж्рдпोрдЧрдкрддि рдЙрдирдХा рд▓рдЧाрддाрд░ рд╢ोрд╖рдг рдХрд░рддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рд▓ाрдн рдХो рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдордЬрджूрд░ों рд╕े рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХाрдо рд▓ेрдХрд░ рдХрдо рдордЬрджूрд░ी рдХा рднुрдЧрддाрди рдХрд░рддा рд╣ैं рдЬिрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк् рдкूंрдЬीрдкрддिрдпों рддрдеा рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рдмीрдЪ рд╡िрд╡ाрдж рдпा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХी рд╕्рдеिрддि рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं। рдмी.рдП. рдШोрд╖ (2007) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ - “рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ-рдЖрд░्рдеिрдХ рд▓ेрдЦ рдоें рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा рд╣ैं рдХि рдкूंрдЬीрд╡ाрдж рдоाрдирд╡ीрдп рдЧрд░िрдоा, рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдФрд░ рд╕рдоाрдирддा рдХो рд╡िрдХृрдд рдХрд░рддी рд╣ैं, рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рд╢्рд░рдоिрдХ рдЕрдоाрдирд╡ीрдп, рд╡ंрдЪिрдд рдПрд╡ं рдиिрд░ाрд╢ рд╣ैं।”(16) рдкूंрдЬीрд╡ाрджी рдХी рдЗрд╕ी рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рд╡ рд╢ोрд╖рдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢्рд░рдорд╕ंрдШों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рдеा рддाрдХि рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рд╣िрдд рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣ें।

  рдЧांрдзी рдЬी рдиे рд╢्рд░рдо рд╕рдорд╕्рдпा рд╕ंрдмंрдзी рд╡िрдЪाрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдоें рд╕ाрд░्рдердХ рд╕िрдж्рдз рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЖрдЬ рд╣рдо рдХाрд░рдЦाрдиों рдоें рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рджिрди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд╣реЬрддाрд▓ों рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ुрдирддे рд╡ рджेрдЦрддे рд╣ैं рдЬो рдХि рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдпे рдЧрдпे рд╢्рд░рдо рд╕ंрдЧрдардиों рдХी рдоाрди्рдпрддा рдХा рд╣ी рдкрд░िрдгाрдо рд╣ैं।

6. рд╕्рд╡рджेрд╢ीः- рд╕ाрдоाрди्рдп рд╢рдм्рджों рдоें рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ैं рд╕्рд╡рдпं рдпा рдЦुрдж рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдпे рдЧрдпे рдиिрдпрдоों, рдХाрдиूрдиों рд╡ рд╢рд░्рддों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рд╣ुрдпे рдЕрдкрдиे рд╕ाрдзрдиों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा। рдпрджि рд╣рдо рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╢рдм्рдж рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдпा рдЬрди्рдо рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓ें рддो рд╣рдоें рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрддा рд╣ैं рдХि рдпрд╣ рд╢рдм्рдж - “рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдХे рджो рд╢рдм्рджों рд╕्рд╡ рдФрд░ рджेрд╖ рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдмрдиा рд╣ैं। рдЬिрд╕рдоें рд╕्рд╡ рдХा рдЕрд░्рде рд╕्рд╡рдпं рдпा рдЦुрдж рддрдеा рджेрд╖ рдХा рдЕрд░्рде рд╣ैं рджेрд╢, рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ рдХा рдЖрд╢рдп рд╣ुрдЖ рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХा рд╕ाрдзрди, рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдЖрджि (17) рд▓ेрдХिрди рдЖрдЬ рдЗрд╕ рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрдзिрдХांрд╢ рдЙрдкрдпोрдЧ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ैं।

рднाрд░рдд рдХे рдорд╣ाрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкिрддा рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЗрд╕ рд╢рдм्рдж рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рджेрд╢ рдХो рдЖрдЬाрдж рдХрд░ाрдиे рдоें рдЕрдкрдиी рдЕрд╣рдо рднूрдоिрдХा рдЕрджा рдХी рдеी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╢рдм्рдж рдХो рдПрдХ рд░рдгрдиैрддिрдХ рдХेрди्рдж्рд░ рдПрд╡ं рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХी рдЖрдд्рдоा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХिрдпा рдеा।

рдпрджि рд╣рдо рдЧांрдзी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХी рдЧрдпी рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╕ंрдмंрдзी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░ें рддो рд╣рдоें рдПрдХ рдЕрдиूрдаी рдпा рдЕрднिрдирд╡ рдмाрдд рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ैं рдФрд░ рд╡рд╣ рд╣ैं рднाрд░рдд рджेрд╢ рдХी рдкрд░рддंрдд्рд░рддा рд╕े рдЖрдЬाрджी, рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджेрд╢ рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेреЫों рдХी рдЧुрд▓ाрдоी рд╕े рдЖрдЬाрдж рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдпे рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдеा। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди, рдЬिрд╕рдиे рд╕рди 1600 рдИ. рдкू. рдоें рднाрд░рдд рдоें рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдХрджрдо рд░рдЦा рдеा, рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧों рдПрд╡ं рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХा рд╢ोрд╖рдг рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рдеा। рджेрд╢ рд╕े рдХрдЪ्рдЪा рдоाрд▓ рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдоें рднेрдЬрдХрд░ рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рд╕े рддैрдпाрд░ рдХрдкреЬा рднाрд░рдд рдХे рдмाрдЬाрд░ों рдоें рдиिःрд╕ंрдХोрдЪ рд╡ рдзреЬрд▓्рд▓े рд╕े рд╡िрдХ्рд░рдп рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рдеा। рдЬिрд╕рд╕े рднाрд░рддीрдп рдЙрдж्рдпोрдЧ, рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╢्рд░рдо рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдЙрдж्рдпрдо (рд▓рдШु рд╡ рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧ) рд╡िрдиाрд╢ рдХे рдХрдЧाрд░ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдпे рдеे। рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рд╕рдд्рдп рд╡ рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрджेрд╢ी рдХрдкреЬों рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХрд░рдиा рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХрд░ рджिрдпा рдеा рдФрд░ рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рд╕рд▓ाрд╣ рджी рдеी рдХि рд╡िрджेрд╢ी рдХрдкреЬों рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╣рдо рдЕрдкрдиे рд╣ी рджेрд╢ рдоें рдмрдиे рд╣ुрдпे рдХрдкреЬों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ेंрдЧे рдЗрд╕рдХे рд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЪрд░рдЦे рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕ूрдд рдХाрдЯрдиे рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рджी рдеी рдФрд░ рдХрд╣ा рдеा рдХि рдЗрд╕ рдмрдиे рд╣ुрдпे рд╕ूрдд рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХрдкреЬा рддैрдпाрд░ рдХрд░рдХे рдЙрдирдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ेंрдЧे рддाрдХि рд╡िрджेрд╢ी рдХрдкреЬों рдХी рдмिрдХ्рд░ी рдХो рд░ोрдХा рдЬा рд╕рдХे рддрдеा рдЕंрдЧ्рд░ेреЫों рдХे рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХो рд╣ाрдиि рдкрд╣ुँрдЪाрдХрд░ рджेрд╢ рдХो рдЖрдЬाрдж рдХрд░ाрдпा рдЬा рд╕рдХे। рдЧांрдзी рдЬी рдХी рдЗрд╕ рдЕрдиूрдаी рдкрд╣рд▓ рдиे рдЖрдЧे рдЬाрдХрд░ рди рдХेрд╡рд▓ рджेрд╢ рдХो рдЖрдЬाрдж рдХрд░ाрдпा рдмрд▓्рдХि рдЙрдж्рдпोрдЧों, рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рд▓рдШु рд╡ рдХुрдЯीрд░ рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХो рдЬीрд╡рдирджाрди рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдХे рдЙрди्рд╣ें рд╕ुрджृреЭрддा рднी рдк्рд░рджाрди рдХी рдеी।

рдЧांрдзी рдЬी рдиे рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХी рддीрди рд╢ाрдЦाрдУं рдХो рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд╕ाрдордиे рдкेрд╢ рдХिрдпा рдеा। рдкрд╣рд▓ी- рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ, рджूрд╕рд░ी рдзाрд░्рдоिрдХ рдФрд░ рддीрд╕рд░ी рдЖрд░्рдеिрдХ, рдЪूंрдХि рдоैрдиे рдЕрдкрдиे рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдоें рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ों рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓ी рд╣ैं рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдоैрдиे рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдкрдд्рд░ рдоें рдЖрд░्рдеिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓ी рд╣ैं। рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЕрдкрдиी рдкुрд╕्рддрдХ рд╣рд░िрдЬрди (29-8-1936) рдоें рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХो рдЖрд░्рдеिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ैं рдХि - “рд╣рдо рдХेрд╡рд▓ рдЕрдкрдиे рд╕рдоीрдк рдХे рдкреЬोрд╕िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рддैрдпाрд░ рдХी рдЧрдпी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рд╣ी рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें рддрдеा рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХो рдХाрд░्рдпрдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдмрдиाрдХрд░ рдПрд╡ं рдЬрд╣ाँ рдпे рдЕрдкूрд░्рдг рд╣ो рд╡рд╣ाँ рдЙрди्рд╣ें рдкूрд░्рдг рдмрдиाрдХрд░ рдЙрди рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░ें।(18)

рдЧांрдзी рдЬी рдХрд╣рддे рдеे рдХि рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХिрд╕ी рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдХे рдорди рдоें рджुрд░्рднाрд╡ рд╡ рдШृрдгा рдирд╣ीं рд░рдЦрддी рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдоाрдирд╡ рдХो рдХिрд╕ी рднी рд╡्рдпрдХ्рддि, рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рд╡िрджेрд╢ी рдХ्рдпों рди рд╣ो, рдиिрд╕्рд╡ाрд░्рде рд╕ेрд╡ा рдХा рднाрд╡ рдкैрджा рдХрд░рддी рд╣ैं рдЕрд░्рдеाрдд рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдХे рд╕ाрде рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рдЙрд╕рдХे рд▓िрдпे рд╕्рд╡рдпं рдХी рдоौрдд рдХ्рдпों рди рд╣ो рдЬाрдпे, рд╣рдоें рд╣рдоेрд╢ा рд╕рдд्рдп рд╡ рдИрдоाрдирджाрд░ी рд╕े рдЕрдкрдиे рдХрд░्рддрд╡्рдп рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे। рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рдХे рдорд╣рдд्рд╡ рдХो рд╕рдордЭाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЧीрддा рдХो рдЙрдж्рдзृрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдпे рдХрд╣ा рд╣ैं рдХि - “рдЕрдкрдиे рдХрд░्рддрд╡्рдп рдпा рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рддे рд╣ुрдпे рдорд░ рдЬाрдиा рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ैं, рдкрд░рдзрд░्рдо рдпा рджूрд╕рд░े рдХा рдХрд░्рддрд╡्рдп, рдЦрддрд░े рд╕े рднрд░ा рд╣ैं।” (19) рдЖрдЧे рдЧांрдзी рдЬी рдмрддाрддे рд╣ैं рдХि - “рд╕्рд╡рдзрд░्рдо рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЧीрддा рдЬो рдХрд╣рддी рд╣ैं, рд╡рд╣ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдкрд░ рднी рд▓ाрдЧू рд╣ोрддी рд╣ैं।”(19)

рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЖрд░्рдеिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рддे рд╣ुрдпे рдХрд╣ा рдеा рдХि - “рдпрд╣ рдЖрдкрдХा рдХрд░्рддрд╡्рдп рдФрд░ рдоेрд░ा рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╣ोрдЧा рдХि рд╣рдо рдРрд╕े рдкреЬोрд╕िрдпों рдХा рдкрддा рд▓рдЧा рд╕рдХें рдЬो рд╣рдоाрд░ी рдЗрдЪ्рдЫा рдХो рдкूрд░ा рдХрд░ рд╕рдХे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдпрд╣ рд╕िрдЦा рд╕рдХे рдХि рдЙрди्рд╣ें рдЖрдкूрд░्рддि рдХрд░рдиा рд╣ैं рдЬрд╣ाँ рд╡े рдЖрдЧे рдмреЭрдиा рдирд╣ीं рдЬाрдирддे рд╣ैं рдпрд╣ рдоाрдирддे рд╣ुрдпे рдХि рдРрд╕े рдкреЬोрд╕ी рд╣ैं рдЬो рд╕्рд╡рд╕्рде рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдЪाрд╣рддे рд╣ैं। рддрдм рднाрд░рдд рдХा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЧ्рд░ाрдо рд▓рдЧрднрдЧ рд╕्рд╡-рд╕рд╣ाрдпрдХ рдФрд░ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдЗрдХाрдИ рд╣ोрдЧा, рдХेрд╡рд▓ рдЕрди्рдп рдЧ्рд░ाрдоों рдХे рд╕ाрде рдРрд╕ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा рдЬрд╣ाँ рд╡े рд╕्рдеाрдиीрдп рди рд╣ो”(20)

рдпрджि рд╣рдо рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдХी рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╕ंрдмंрдзी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓े рддो рд╣рдоें рдпрд╣ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ैं рдХि рдЖрдЬ рднी рдЙрдирдХी рдЗрд╕ рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ैं, рд╣ाँ рдпрд╣ рдЬрд░ूрд░ рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдЗрд╕рдХा рд░ूрдк рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЧрдпा рд╣ैं рдЬो рдХि рдЖрдзुрдиिрдХ рдПрд╡ं рднौрддिрдХрд╡ाрджी рдпुрдЧ рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ैं। рдЖрдЬ рд╣рдо рдЬрдм рдЯी.рдмी. рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди, рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ों, рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдкреЭрддे рдФрд░ рд╕ुрдирддे рд╣ैं рдХि рдпे рдЙрдд्рдкाрдж рдоेрдб рдЗрди рдЪाрдИрдиा, рдоेрдб рдЗрди рдЬाрдкाрди рдЖрджि рдХा рд╣ैं рддो рдоेрд░े рдЦ्рдпाрд▓ рд╕े рдпे рднी рдПрдХ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं, рдЕрди्рддрд░ рдХेрд╡рд▓ рдЗрддрдиा рд╣ैं рдХि рдЧांрдзी рдЬी рдиे рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдХेрд╡рд▓ рд╕्рд╡рдпं рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ेрддु рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдиे рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рджी рдеी рдЬрдмрдХि рдЖрдЬ рдХे рдЗрд╕ рдоेрдб рд╢рдм्рдж рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕्рд╡рдпं рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╣ेрддु рднी рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ैं। рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдоोрджी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рджेрд╢ рдХा рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рд╡िрдХाрд╕, рд╡िрджेрд╢ी рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдиिрд╡ेрд╢ рддрдеा рд╡िрджेрд╢ी рдХंрдкрдиिрдпों рдХे рднाрд░рдд рдоें рдЕрдкрдиे рдЙрдж्рдпोрдЧ рд▓рдЧाрдиे рд╣ेрддु рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा “рдоेрдХ рдЗрди рдЗंрдбिрдпा” рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рднी рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХो рдЗंрдЧिрдд рдХрд░рддा рд╣ैं। рдоेрдХ рдЗрди рдЗंрдбिрдпा рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЕрдм рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЙрдд्рдкाрджों рдХा рд╡िрдиिрд░्рдоाрдг рджेрд╢ рдоें рд╣ी рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा рдФрд░ рдЙрд╕ рдЙрдд्рдкाрдж рдкрд░ рдоेрдб рдЗрди рдЗंрдбिрдпा рдХा рдм्рд░ांрдб рд▓рдЧा рд╣ोрдЧा। рдоेрд░े рдЦ्рдпाрд▓ рд╕े рдоोрджी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा рдЧрдпा рдоेрдХ рдЗрди рдЗंрдбिрдпा рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдЧांрдзी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рджी рдЧрдпी рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╕ंрдмंрдзी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХा рд╣ी рдПрдХ рд░ूрдк рд╣ैं।

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ः

рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдиे рд╡ाрд▓े рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдПрдХ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ, рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी, рдИрдоाрдирджाрд░, рдФрд░ рдПрдХ рд╕рдЪ्рдЪे рджेрд╢ рднрдХ्рдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं। рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рди рдХेрд╡рд▓ рд╕рдд्рдп рд╡ рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेреЫों рд╕े рджेрд╢ рдХो рдЖрдЬाрдж рдХрд░ाрдпा рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░рдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдПँ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдХे рдоाрдирд╡ рдХे рд╣िрддों рдПрд╡ं рднрд▓ाрдИ рдХा рднी рдХाрд░्рдп рдХिрдпा рдеा, рдЙрдирдХी рд░рдЪрдиाрдПँ рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рджेрд╢-рднрдХ्рддि рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдПрдХ рд╕рдЪ्рдЪे рд╡ рдИрдоाрдирджाрд░, рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрдж рддрдеा рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рдХा рдкाрда рд╕िрдЦाрддी рд╣ैं।

рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдЬी рдХा рдЖрд░्рдеिрдХ рджрд░्рд╢рди рджेрд╢ рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं (рдЧрд░ीрдмी, рднुрдЦрдорд░ी, рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी) рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдХो рд╕ूрдЪिрдд рдХрд░рддा рд╣ैं рдФрд░ рдпрд╣ рдмрддाрддी рд╣ैं рдХि рдЕрдкрдиे рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рдЗрди рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣рд▓ рдХिрдпा рдЬाрдпे рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ो рдпा рдлिрд░ рд╢рд╣рд░ рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рд╕рднी рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмреЬे рд╕рдЯीрдХ рд╡ рдЙрдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдХे рдПрдХ рд╕рдЪ्рдЪे рджेрд╢ рднрдХ्рдд рддрдеा рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рдХा рдкрд░िрдЪрдп рджिрдпा рдеा। рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рддрд░рдл рджेрд╢ рдХे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рдЕрд╣рдо рдмрддाрддे рд╣ुрдпे рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рд╣ैं। рдЬिрд╕рдоें рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рд╕ुрджृреЭрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рд▓рдШु рд╡ рдХुрдЯीрд░ рдЬैрд╕े рдЙрдж्рдпोрдЧों рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓ी рд╣ैं рд╡рд╣ी рджूрд╕рд░ी рддрд░рдл рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╢рдм्рдж рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рднाрд╡рдиा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी рд╣ैं।

рдЧांрдзी рдЬी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рднाрд╡рдиा рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдПрдХ рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рднी рд░рдЦрддे рдеे рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ों рдоें рд╢्рд░рдоिрдХों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рднी рд╕्рдеाрди рджिрдпा рдеा। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рдордЬрджूрд░ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдпा рдХाрдиूрди рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рдкूंрдЬीрдкрддि рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╢्рд░рдоिрдХों рдХा рд╢ोрд╖рдг рдХрд░рддा рд╣ैं। рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рд╣िрддों рдПрд╡ं рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдпे рдЧांрдзी рдЬी рдиे рд╢्рд░рдо рд╕ंрдШों рдпा рд╢्рд░рдо рдпूрдиिрдпрдиों рдХी рд╡рдХाрд▓рдд рдХी рдеी рдФрд░ рди्рдпूрдирддрдо рдордЬрджूрд░ी рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा рдеा рддाрдХि рдЙрдирдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬा рд╕рдХे рдФрд░ рд╕рдоाрди рд╡ेрддрди рд╡ рд╕рдоाрди рдХाрд░्рдп рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдирдХो рдордЬрджूрд░ी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдХे рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे।

рдЬрдм рд╣рдо рд╡рд░्рддрдоाрди рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ों рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓рддे рд╣ैं рддो рдпрд╣ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ैं рдХि рдЖрдЬ рднी рдЙрдирдХे рд╡िрдЪाрд░ рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╕рдЯीрдХ рд╡ рдЙрдЪिрдд рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЖрдЬ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдкंрдЪाрдпрддी рд░ाрдЬ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЬो рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдЕंрд╢ рджिрдЦाрдИ рджे рд░рд╣े рд╣ैं рд╡े рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рджेрди рд╣ैं। рдПрдХ рдЖрджрд░्рд╢ рдЧ्рд░ाрдо рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдЬिрд╕рдоें рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЧрдпा рдеा рдХि рдЧ्рд░ाрдо рдХी рдкाрдард╢ाрд▓ा, рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдпे рдЙрдЪिрдд рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा, рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдШрд░ рд╡ рдкाрдиी, рдмिрдЬрд▓ी, рд╕реЬрдХें, рдмांрдз рдЖрджि рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे, рд╕рдд्рдп рд╕िрдж्рдз рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ैं। рд╢рд╣рд░ों рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдмреЬे-рдмреЬे рдЙрдж्рдпोрдЧों рдоें рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рд╡ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рд▓िрдпे рд╢्рд░рдо рд╕ंрдЧрдардиों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдЬिрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╢्рд░рдоिрдХ рдЙрдж्рдпोрдЧрдкрддिрдпों рд╕े рдЕрдкрдиी рд╢рд░्рддें рдордирд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдпे рд╕рдлрд▓ рд╣ुрдпे рд╣ैं, рд╕्рд╡рджेрд╢ी, рдЬिрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ैं рдХि рдХिрд╕ी рднी рд╡рд╕्рддु рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕्рд╡рдпं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдЙрдкрднोрдЧ рдХे рд▓िрдпे рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЗрдд्рдпाрджि рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рджेрди рд╣ैं। рдЖрдЬ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЬो рдоेрдХ рдЗрди рдЗंрдбिрдпा рдЬैрд╕े рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं, рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХी рдЧрдпी рдкрд╣рд▓ рдХा рд╣ी рдирддीрдЬा рд╣ैं।

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдЖрдЬ рднी рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░ рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЙрдЪिрдд рдк्рд░рддीрдд рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं।

рд╕ंрджрд░्рдн рдЧ्рд░рди्рде-рд╕ूрдЪी
1- Economic Idea’s of Mahatma Gandhi:- Issue and Challenges. (www.mkgandhi.org). by:- Suresh maind.
2- Kumarappa, Joseph cornelius (1951), Gandhian economic thought. Library of Indian economic (1st, ed) Bombay, India:- Vora, OCLC, Retrieved 7 August 2009.
3- Village Swaraj, written by:- Gandhi M.K. Compiled by:- Vyas H M India:- Navjivan Publishing House, Ahmedabad [Last accessed on 8 January 2015] Available from:- http://www.mkgandhi.org/ebks/village - swaraj.pdf [Google Scholar]
4- Defining the Rural population, Hrsa.gov, Retrieved 2013-04-25
5- M.K. Gandhi, young India, June 28, 1928, pp-772.
6- M. K. Gandhi, young India, 8 December 1920, p-886
7- Panchayat Raj – written by:- M.K. Gandhi compiled by:- Prabhu R.K., Published by:- Navjivan Publishing
 House, Ahmedabad, India. Available from:- http//www.mkgandhi.org/ebks/panchayatraj.pdf (Last
 accessed on 2015, Jan. 8)
8- Economic thought of Mahatma Gandhi (www.economicdiscussion.net)
9- рд╣рд░िрдЬрди рд╕ेрд╡рдХ, 23-3-1947
10- рдпंрдЧ рдЗंрдбिрдпा, 19-12-1948
11- рдПрдо. рдХे. рдЧांрдзी - рд╣िंрдж рд╕्рд╡рд░ाрдЬ, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा 219-222, рд╣рд░िрдЬрди 4 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1940, рдкृрд╖्рда 236
12- Kurian, M. (2013), “Globlization and India Economic Identity:- An overview”, Mainstream, Val XLVI (32). PP. 1-6
13- Gupta, Indu (30 September 2015), Sustainable Development:- Gandhi Approach, OIDA, International journal of Sustainable development, Vol-8, No. 7, PP. 27-32, 2015
14- Mahatma Gandhi and Sustainable Development (www.greenubuntu.com), 31 May 2018. by:- Satya narayana sahu
15- Mohandas Karamchand Gandhi:- Ministry of information and Broadcasting Government of India. Publication Divison (1958-1982). The Colected work of Mahatma Gandhi
16- Ghosh, B.N., Gandhian Political Economy (Alternative Voices in contemporary economics) Chapters:- 5 and 6, pp. 115-174, Ashgate publishers (TD, Hamshiri England), 2007
17- Swadeshi. (www.mettacenter.org)
18- рд╣рд░िрдЬрди, 29-8-1936
19- M.K. Gandhi, From Yervada Mandir. Ahmedabad Navjivan. 2007. p35
20- R.K. Prabhu and U.R. Rao (ed), op cit, p. 411

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।