рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдХे рд░ूрдк рдоें ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдХा рд╡िрдХाрд╕

- реЫिрдиिрдд рд╕рдмा

рд╢ोрдзाрд░्рдеी, рд╣िंрджी рд╡िрднाрдЧ, рдоाрдирд╡िрдХी рд╕ंрдХाрдп, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж -500046 
рдоेрд▓- zinitsaba33@gmail.com
рдЪрд▓рднाрд╖- +91 949 226 3706 

 ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рд╢рдм्рдж рд╣ी рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рдПрдХ рд╢ोрдз рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рд╢рдм्рдж рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХैрд╕े рдФрд░ рдХिрд╕ рд░ूрдк рдоें рд╣ुрдЖ рдпрд╣ рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै। рд╣िंрджी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдоें ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЧрд╣рди рдФрд░ рдЧंрднीрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдЕрдд्рдпрд▓्рдк рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╣िंрджी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдкрд╢्рдЪिрдо рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдоें рдЧреЭी рд╣ुрдИ рд╣ै। рдЬрдмрдХि рднाрд░рдд рдоें рдЗрд╕ рд╢рдм्рдж рдХो рд▓ेрдХрд░ рдиाрдЯ्рдп рд╢ाрд╕्рдд्рд░िрдпों (рднрд░рддрдоुрдиि) рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХों (рд░ाрдЬрд╢ेрдЦрд░ ) рдиे рдЧंрднीрд░рддा рд╕े рд╡िрд╡ेрдЪрди рдХिрдпा рд╣ै। рдЕрддः рд╣рдоें рджोрдиों рд╡िрдЪाрд░рджृрд╖्рдЯिрдпों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे  рд╣ुрдП ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рд╢рдм्рдж рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХो рд╕рдордЭрдиा рд╣ोрдЧा।
рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рдХी рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि рдФрд░ рдХोрд╢рдЧрдд рдЕрд░्рде
рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे ‘рд╡ृрдд्’ рдзाрддु рдоें ‘рдк्рд░’ рдЙрдкрд╕рд░्рдЧ рдФрд░ ‘рдХ्рддिрди्’ рдк्рд░рдд्рдпрдп рдХे рдпोрдЧ рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рд╡िрднिрди्рди рдХोрд╢ों рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рднिрди्рди-рднिрди्рди рддрд░ीрдХे рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЬैрд╕े -
рдоाрдирдХ рд╣िंрджी рдХोрд╢ рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдЕрд░्рде –
рдиिрд░ंрддрд░ рдмреЭрддे рд░рд╣рдиे рдХी рдХ्рд░िрдпा рдпा рднाрд╡; рдХिрд╕ी рдХाрдо, рд╡िрд╖рдп рдпा рдмाрдд рдХी рдУрд░ рдЕрдерд╡ा рдХिрд╕ी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рджिрд╢ा рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рдд рд╣ोрдиे рдпा рдмреЭрдиे рдХी рдХ्рд░िрдпा рдпा рднाрд╡ ; рдордиुрд╖्рдп рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рд╡рд╣ рдЕंрдЧ рдЬो рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╕ूрдЪрдХ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдпा рдХाрд░्рдпों рдХी рд╕िрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдпा рдХिрд╕ рд░ूрдк рдоें рд╕рдЪेрд╖्рдЯ рд░рд╣рддा рд╣ै ; рдорди рдХी рд╡рд╣ рд╕्рдеिрддि рдЬिрд╕рдоें рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рдРрд╕े рдХाрдо рдпा рдмाрдд рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рдЙрд╕े рдк्рд░िрдп рддрдеा рд░ुрдЪिрдХрд░ рд╣ोрддी рд╣ै।(рдЯेрди्рдбेंрд╕ी); рдордиुрд╖्рдпों рдХा рд╕ाрдзाрд░рдг рдЖрдЪрд░рдг рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдпा рд░рд╣рди-рд╕рд╣рди। рд╡рд░्рдгрди, рд╡ृрддांрдд ; рдЙрдд्рдкрдд्рддि, рдЬрди्рдо ; рдХाрд░्рдп рдХा рдЕрдиुрд╖्рдаाрди рдпा рдЖрд░рдо्рдн ; рдпрдЬ्рдЮ рдЖрджि рдзाрд░्рдоिрдХ рдХृрдд्рдп ; рд╣ाрдеी рдХा рдордж।
‘рд╣िрди्рджी рд╢рдм्рдж рд╕ाрдЧрд░’ рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕े рддाрдд्рдкрд░्рдп  -рдк्рд░рд╡ाрд╣, рдмрд╣ाрд╡; рдЭुрдХाрд╡, рдорди рдХा рдХिрд╕ी рд╡िрд╖рдп рдХी рдУрд░ рд▓рдЧाрд╡, рд▓рдЧрди рдЬैрд╕े –рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХी рдУрд░ рдирд╣ीं рд╣ै ; рд╡ाрд░्рддा, рд╡ृрддांрдд, рд╣ाрд▓, рдмाрдд; рдк्рд░рд╡рд░्рддрди, рдХाрдо рдХा рдЪрд▓рдиा ; рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рд╡िрд╖рдпों рдХा рдЧ्рд░рд╣рдг, рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдХाрдоों рдоें рд▓рдЧाрд╡, рджुрдиिрдпा рдХे рдзंрдзे рдоें рд▓ीрди рд╣ोрдиा। рдиिрд╡ृрдд्рддि рдХा рдЙрд▓рдЯा ; рдЙрдд्рдкрдд्рддि, рдЖрд░рдо्рдн ; рд╢рдм्рджाрд░्рде-рдмोрдзрдХ рд╢рдХ्рддि ; рднाрдЧ्рдп рдХिрд╕्рдордд ; рдЙрдЬ्рдЬрдпिрдиी рдХा рдПрдХ рдиाрдо। 
рдбॉ. рдзीрд░ेрди्рдж्рд░ рд╡рд░्рдоा ‘рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХोрд╢’ рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं –“рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдЖрдЪाрд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╡ेрд╢ рдЖрджि, рд░рд╣рди-рд╕рд╣рди рдХो рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рдиे рдХी рдкрдж्рдзрддि рд╣ै।” 
рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдкрд░ рдЕрдиुрд╕рди्рдзाрди рдХे рджौрд░ाрди ‘рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╣िрди्рджी рдХोрд╢’, ‘рд░ाрдЬрдкाрд▓ рд╣िрди्рджी рдХोрд╢’, ‘рд╕рдоांрддрд░ рдХोрд╢ : рд╣िрди्рджी рдеिрд╕ाрд░рд╕’, рдЖрджि рдХोрд╢ों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд▓ेрддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рджेрдЦा рдЧрдпा рдХि рдЗрди рдХोрд╢ों рдоें рднी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ी рдЕрд░्рдеों рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЖрдЬ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдк рд╕े ‘рдЯ्рд░ेंрдб’ рдХे рдкрд░्рдпाрдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдоें рднी рдЯ्рд░ेंрдб рд╢рдм्рдж рдХी рдкреЬрддाрд▓ рднी рдХी рдЧрдпी। рдЬैрд╕े –
‘WordMaster’ (рд╡рд░्рдб рдоाрд╕्рдЯрд░) рд╢рдм्рджрдХोрд╢ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░
Trend (рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि) –‘A development or change in a situation or in the way in which people are behaving .’ 
рдбिрдХ्рд╢рдирд░ी. рдХॉрдо рдоें trend рдХा рдЕрд░्рде
1. “The general course or prevailing tendency; drift: trends in the teaching of foreign languages; the trend of events.
2. Style or vogue: the new trend in women's apparel.
3. To have a general tendency, as events, conditions, etc.
4. To tend to take a particular direction; extend in some direction indicated.
5. To emerge as a popular trend; be currently popular: words that have trended this year.”
рд╡ोрдХाрдмुрд▓рд░ी рдбिрдХ्рд╢рдирд░ी рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХी рдЧрдпी рд╣ै, рдЬो рдЖрдзुрдиिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдФрд░ рд╕рдЯीрдХ рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े - ‘рдПрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХिрд╕ी рдЦाрд╕ рд╕рдордп рдкрд░ рдХिрд╕ी рдЦाрд╕ рдмिंрджु рдкрд░ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╣ै। рд╣ाрд▓ांрдХि рдПрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рдлैрд╢рди рдпा рдордиोрд░ंрдЬрди рдоें рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╢ैрд▓ी рдХो рджрд░्рд╢ाрддी рд╣ै। рдПрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХेрд╡рд▓ рдлैрд╢рди, рдкॉрдк рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рдордиोрд░ंрдЬрди рдХो рдирд╣ीं рджрд░्рд╢ाрддी рдмрд▓्рдХि рдЖрд░्рдеिрдХ, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЖрджि рд╕ंрдХेрддрдХों рдкрд░ рднी рдиिрд░्рднрд░ рд╣ै। рдЕрддः рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХिрд╕ी рджेрд╢ рдХी рд╡рд░्рддрдоाрди рдордиोрджрд╢ा рдХो рджрд░्рд╢ाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдХ рд╣ै।”
рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдЕрд░्рдеों рдФрд░ рдкрд░िрднाрд╖ा рд╕े рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рд╢рдм्рдж рдмрд╣ु-рдЕрд░्рдеी рд╢рдм्рдж рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╡िрднिрди्рди рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиों рдоें рднिрди्рди-рднिрди्рди рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рднी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ुрдЖ рдХि рд╣िрди्рджी рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рд▓ेрдХрд░ рдХोрдИ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдкрд░िрднाрд╖ा рдиिрд░्рдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрдИ рд╣ै। рдЕрддः рдХुрд▓ рдоिрд▓ा рдХрд░ рдпрд╣ рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рднрд▓े рд╣ी рдЕрди्рдп рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиों рдоें ‘рд╡िрд╖рдп рдЙрдкрдпोрдЧी рдЕрд░्рде’ рдХो рд╕рдоाрд╣िрдд рдХिрдпे рд╣ुрдП рд╣ै, рдХिрди्рддु рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдмрд╣ु рдЖрдпाрдоी рд╣ै। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ рд╕рднी рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиों рдХो рд╕рдоाрд╣िрдд рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд░рд╣ी рд╣ै, рдЙрд╕ी рддрд░рд╣ ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рднी рдЗрд╕ी рдХा рд╕ंрд╡ाрд╣рдХ рд╣ै। рдЬैрд╕े –рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕े рд░ाрдЬрдиीрддि, рдЕрд░्рдердиीрддि, рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди, рд╕рдоाрдЬ рд╢ाрд╕्рдд्рд░, рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдЗрддिрд╣ाрд╕, рджрд░्рд╢рди рдЖрджि рдХा рдЧрдардЬोреЬ। рдЙрд╕ी рддрд░рд╣ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рднी рдХрднी рдПрдХ рдлैрд╢рди рдХे рд░ूрдк рдоें, рдХрднी рдирд╡ीрдирддрдо рд░ुрдЭाрди, рдХрднी рдЖрдЪрд░рдг, рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░, рдХрднी рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдпा рдмрд╣ाрд╡ рддो рдХрднी рдпोрдЧ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि –рдиिрд╡ृрдд्рддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдХрднी рдЗрд╕рдХा рд░ूрдк рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╣ोрддा рд╣ै рддो рдХрднी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ, рдХрднी рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдФрд░ рдХрднी  рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ। рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХिрд╕ी рд╕рдордп рдоें рдХिрд╕ी рдЦाрд╕ рдмिंрджु рдкрд░ рд▓ोрдХ-рдк्рд░िрдп рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдоें рдЙрдд्рдеाрди рдФрд░ рдкрддрди рддो рд╣ोрддा рд╣ी рд░рд╣рддा рд╣ै। рдХрднी рдХोрдИ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ोрддी рд╣ै рддो рдХрднी рдЧौрдг। рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдЙрдд्рддрд░ोрдд्рддрд░ рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ  рдХрднी рд╕्рдеिрд░ рдирд╣ीं рд░рд╣рддीं рджेрд╢ рдоें рдЪрд▓ рд░рд╣ी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпाँ рдпा рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпां, рдЙрди्рд╣ें рдиिрд░्рдоिрдд рдХрд░рддी рд╣ैं। рд╕рдордп рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХी рдоांрдЧ рд╣ी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। “рд╡िрднिрди्рди рдпुрдЧों рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд, рдЙрдирдХा рдЙрддाрд░ рдЪреЭाрд╡ рдЙрдирдХी рд╕ीрдоा рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рддी рд╣ैं рдкрд░рди्рддु рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдпрд╣ рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рдХाрд▓ рд╡िрд╢ेрд╖ рдоें рдЬो рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ  рд╣ै, рд╡े рдПрдХрджрдо рдЦрдд्рдо рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдпा рдЙрдирдоें рдПрдХрджрдо рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЖ рдЬाрддा рд╣ै। рдХाрд▓ рд╡िрд╢ेрд╖ рдоें рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ рдХрдоोрдмेрд╢ рд╣ोрддी рд╣ुрдИ рд╡िрд▓ुрдк्рдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддी рд╣ैं  рдФрд░ рдЕрди्рдп рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ  рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддी рд╣ैं।”
рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдирдЬрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рднी рдбाрд▓рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХो рддрд▓ाрд╢ рдХрд░рдиे рдХे рджौрд░ाрди рджो рддрд░рд╣ рдХी рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдоिрд▓ी। рдПрдХ рдкрд░ंрдкрд░ा рднाрд░рддीрдп  рддो рджूрд╕рд░ी рдкрд░ंрдкрд░ा  рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рд░рд╣ी।
рднाрд░рддीрдп рдкрд░ंрдкрд░ा рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХाрд╡्рдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдФрд░ рдиाрдЯрдХ рдкрд░ рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ोрддी рд╣ै। рднрд░рдд рдоुрдиि рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдиाрдЯ्рдп рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं- “рдкृрдеिрд╡्рдпां рдиाрдиा рджेрд╢рд╡ेрд╢рднाрд╖ाрдЪाрд░рд╡ाрд░्рддा рдЦ्рдпाрдкрдпрддीрддि рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिः। рдЕрд░्рдеाрдд् рдкृрде्рд╡ी рдХे рд╡िрднिрди्рди рджेрд╢ों рдХे рд╡ेрд╢, рднाрд╖ा рддрдеा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХी рдмाрддों рдХो рдЬो рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░े, рд╡рд╣ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╣ै।”  рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдиाрдЯ्рдп рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рдЪाрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рд╣ै- рдЖрд╡рди्рддी, рджाрдХ्рд╖िрдгाрдд्рдп, рдкांрдЪाрд▓ рдордз्рдпрдоा  рдФрд░ рдФрдб्рд░-рдоाрдЧрдзी। рдпे рд╡िрднाрдЬрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдк्рд░рджेрд╢ों рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдеा। рдЕрддः рдПрдХ рддрд░рд╣ рд╕े рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕े рдЙрдирдХा рдЖрд╢рдп рджेрд╢ рдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкрд░ंрдкрд░ा рд╕े рд░рд╣ा, рдЬिрд╕рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдиाрдЯрдХ рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा। рдЗрдирдХे рдмाрдж рд░ाрдЬрд╢ेрдЦрд░ рдиे рднी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдЕрдкрдиे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖िрдд рдХिрдпा। “рд░ाрдЬрд╢ेрдЦрд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд░ंрдЧрдоंрдЪ рдкрд░ рдЕрднिрдиीрдд рдиाрдЯрдХ рдоें ‘рд╡ेрд╢ рд╡िрди्рдпाрд╕ рдХ्рд░рдо’ рдХो ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдХрд╣рддे рд╣ैं।”  рдпрд╣ीं рд╕े рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╣ोрдиे рд▓рдЧा। рдХिрди्рддु рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рдЖрд╢рдп рди рд▓рдЧाрдпा рдЬाрдП рдХि рдХाрд╡्рдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рддрдХ рд╣ी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдФрд░ рдЕрд░्рде рд╕ीрдоिрдд рд░рд╣ा। рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдоें рдЯ्рд░ेंрдб рд╢рдм्рдж рднाрд░рддीрдп рдкрд░ंрдкрд░ा рд╕े рднिрди्рди рдЕрд░्рде рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
 рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдЯ्рд░ेंрдб рдХे рд╕рдоाрдиाрд░्рдеी рд╢рдм्рдж  tendency, movement, aptitude рдЖрджि рд╣ैं।  рдкрд╢्рдЪिрдо рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рдЬो trend рдХा рдкрд░्рдпाрдп рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдоिрдбिрд▓ рдЗंрдЧ्рд▓िрд╢ рдоें 1590 рдоें trendan рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ुрдЖ। ‘рдЯ्рд░ेंрдб’ рд╢рдм्рдж рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि ‘germanic’ рднाрд╖ा рд╕े рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз trundle рд╕े рд░рд╣ा। рдоिрдбिрд▓ рдЗंрдЧ्рд▓िрд╢ рдоें рдЯ्рд░ेंрдб рд╕े рдкूрд░्рд╡ ‘trendan’ рд╢рдм्рдж рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдеा। рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде ‘рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рджिрд╢ा рдоें рдЪрд▓рдиा рдпा рдЭुрдХрдиा рд░рд╣ा (рдирджी рдФрд░ рддрдЯ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ )। рдУрд▓्рдб рдЗंрдЧ्рд▓िрд╢ рдоें рднी рдпрд╣ी trendan рд░ूрдк рд╣ी рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд░рд╣ा рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде ‘turn round, revolve, roll’ (рд▓ुреЭрдХрдиा, рдШूрдордиा) рд░рд╣ा। рдк्рд░ोрдЯो-рдЬрд░्рдордиिрдХ рдоें trend рдХे рд▓िрдП ‘trandijan’ рд╢рдм्рдж рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд░рд╣ा рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде (round lump, ball ) рдХे рд░ूрдк рдоें рд░рд╣ा, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рднी ‘рдШूрдордиा’ рдеा। swedish рдоें trend рдХे рд▓िрдП trind рд╢рдм्рдж рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд░рд╣ा рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рднी ‘рдШूрдордиा’ рд╣ी рд╣ै। рдбрдЪ рдоें trend рдХे рд▓िрдП trindel рд╢рдм्рдж рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдеा, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдкрд░िрдзि (circumference) рд░рд╣ा। рдЕрддः рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рджौрд░ рдоें рдЯ्рд░ेंрдб рдХा рдЕрд░्рде рдЬрд╣ाँ рдШूрдордиे  рдХे рдЕрд░्рде рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рд░рд╣ा рд╡рд╣ीं 16рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдЕंрдд рддрдХ ‘рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рджिрд╢ा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди’ рд╣ोрдиे рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा। 19рд╡ीं рд╕рджी рддрдХ рдЖрддे-рдЖрддे рдЯ्рд░ेंрдб рдХा рдЕрд░्рде ‘рд╕ाрдоाрди्рдп рджिрд╢ा рдоें рд╡िрдХрд╕िрдд’ рд╣ोрдиा рд╣ो рдЧрдпा। 1950 рдХे рдмाрдж рдЗрд╕рдХे рдЕрд░्рде рдоें рдлिрд░ рд╕े рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЖрдпा। рдЯ्рд░ेंрдб рдХा рдЕрд░्рде –‘рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдлैрд╢рди рдпा рд╕ंрд╕्рдХृрддि’ рдХे рд░ूрдк рдоें 1950 рдХे рдмाрдж рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा, рдЬो рдЖрдЬ рддрдХ рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ै।
рдЗрди рджोрдиों рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдУं рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХ्рд░рдо рдХो рджेрдЦрдиे рдкрд░ рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рднाрд░рддीрдп рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рддीрд╕рд░ी рд╢рддाрдм्рджी рд╕े рд╣ोрддा рд░рд╣ा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рднрд░рдд рдоुрдиि рдиे рдЕрдкрдиे ‘рдиाрдЯ्рдп рд╢ाрд╕्рдд्рд░’ рдоें рдХिрдпा। рдЬрдмрдХि рдЯ्рд░ेंрдб рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдЪрд▓рди рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдХी рджेрди рд╣ै। рдХिрди्рддु рдпрд╣ рдЕрд╡рд╢्рдп рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рднाрд░рддीрдп рдкрд░ंрдкрд░ा рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде рдЬो рддीрд╕рд░ी рд╢рддाрдм्рджी рдпा рдХाрд╡्рдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддा рдеा рдЙрд╕рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЖрдпा рд╣ै।
рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि, рд╡ृрдд्рддि рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдХा рдЕंрддः рд╕рдо्рдмрди्рдз
рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдкрд░ рд╢ोрдз рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рднी рдкाрдпा рдЧрдпा рдХि рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдоें рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рднी рдЖ рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХुрдЫ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХा рдЖрд╢рдп рд╡ृрдд्рддि рдХो рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕рдордЭрдиा рднी рд░рд╣ा рд╣ै।
‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рд╢рдм्рдж рдХो рд╕ाрдоाрди्рдпрддрдпा рдЙрд╕рдХा рд╕ंрдзि рд╡िрдЪ्рдЫेрдж рдХрд░рдХे рджेрдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕ी рд╕े рдЙрд╕рдХे рдЕрд░्рде рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े – рдк्рд░+рд╡ृрдд्рддि, ‘рдк्рд░’ рдХा рдЕрд░्рде рдЕрд▓рдЧ, рднिрди्рди рдпा рдкृрдердХ् рд╣ै। ‘рд╡ृрдд्рддि’ рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै- рдордиःрд╕्рдеिрддि рдпा рдЪिрдд्рддрд╡ृрдд्рддि। рдЕрд░्рдеाрдд् рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдЕрд░्рде рдкृрдердХ् рдордиःрд╕्рдеिрддि рдпा рдЪिрдд्рддрд╡ृрдд्рддि рд╣ोрддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдпрд╣ाँ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕िрд░्рдл рдЪिрдд्рддрд╡ृрдд्рддिрдпों рдХा рдкुंрдЬ рдирд╣ीं рд╣ै। рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдЪिрдд्рддрд╡ृрдд्рддि рдоाрдирдХрд░ рдЙрд╕े рдПрдХ рддрд░рд╣ рд╕े рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рдиा рдЙрд╕рдХे рдЕрд░्рде рдХो рдПрдХ рдкрдХ्рд╖ीрдп рдмрдиाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡ृрдд्рддि рдФрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рднेрдж рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиा рдпрд╣ाँ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдЬाрди рдкреЬрддा рд╣ै।  “рд╡ृрддि рдФрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдоें рдпрд╣ рдЕंрддрд░ рд╣ै рдХि рд╡ृрдд्рддि рдХा рдоुрдЦ्рдп рд╕рдо्рдмрди्рдз рдЖंрддрд░ рд╡्рдпाрдкाрд░ों рд╕े рдФрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдмाрд╣्рдп рд╡्рдпाрдкाрд░ों рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡ृрдд्рддि рддो рдХेрд╡рд▓ рд╢рдм्рджों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ै, рдкрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдЖрдЪाрд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡ृрдд्рддि рддो рдХाрд╡्рдп, рдиाрдЯрдХ рдЖрджि рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдХृрддिрдпों рдоें рд╣ोрддी рд╣ै, рдкрд░рди्рддु рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХेрд╡рд▓ рдЕрднिрдирдп рдпा рдиाрдЯрдХ рдоें рд╣ोрддी рд╣ै।”  рдХिрди्рддु рд╡рд░्рддрдоाрди рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХेрд╡рд▓ рдиाрдЯрдХ рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рди рд╣ोрдХрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╕рднी рд╡िрдзाрдУं рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ै рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рдоुрдЦ рдмाрдд рддो рдпрд╣ рд░рд╣ी рдХि ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрдм ‘рдЕрд░्рде-рд╡िрд╕्рддाрд░’ рд╣ो рдЧрдпा। рдЕрдм рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХрд╣рдиे рдкрд░ рдПрдХ рд╕рдордп рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдХिрд╕ी рд╢ैрд▓ी рдпा рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд░ुрдЭाрди рд╕े рд╣ै।
рд╕ाрде рд╣ी рдпрд╣ рднी рдкाрдпा рдЧрдпा рдХि рдХुрдЫ рд╡िрдж्рд╡ाрди ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдХा рдЕрд░्рде рдЧुрдг рд╣ी рд╕рдордЭрддे рд╣ैं рдФрд░ рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ ‘рд╡िрд╢ेрд╖рддा’ рдХो рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдкрд░्рдпाрдп рдоाрдирддे рд╣ैं рдХिрди्рддु ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдЗрд╕рдХा рджूрд╕рд░ा рдкреЬाрд╡ рд╣ै। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЕрдЪाрдирдХ рдХिрд╕ी рдЧрддिрд╡िрдзि, рдШрдЯрдиा, рд╢ैрд▓ी рдкрд░ рд░ुрдЭाрди рдЬिрд╕рдХी рджिрд╢ा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ो рдЙрд╕े рд╣рдо ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЬो рдХिрд╕ी рдПрдХ рд╕рдордп рдоें рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╣ोрддी рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП -рдХोрдИ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдХोрдИ рд░рдЪрдиा рд▓िрдЦ рд░рд╣ा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдирдП рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ो рдЕрд░्рдеाрдд् рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рдврд░्рд░े рд╕े рднिрди्рди рд╣ो рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдирдпी рдкрд╣рдЪाрди рд░рдЦрддी рд╣ो, рдЙрд╕े рд╣рдо рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдпрд╣ी рдирд╡ीрдирддрдо рдк्рд░рдпोрдЧ рдЬрдм рд╕рднी рдХे рд▓िрдП рд░ुрдЭाрди рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддा рд╣ै, рддрдм рдпрд╣ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рд░ूрдк рд▓ेрддा рд╣ै।
рдПрдХ рддрд░рд╣ рд╕े рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рдЪिंрддрди рдзाрд░ा  рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдХोрдИ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдЬрдм рдХिрд╕ी рдХाрд▓рдЦंрдб рдоें рдПрдХ рдРрд╕ी рд░рдЪрдиा рд▓िрдЦрддा рд╣ै рдЬो рдЕрдкрдиे рддрд░рд╣ рдХी рдЕрдХेрд▓ी рд░рдЪрдиा рд╣ो рдФрд░ рдЙрд╕ рддрд░рд╣ рдХी рд░рдЪрдиा рдЙрд╕ рдХाрд▓ рдЦंрдб рдоें рдирд╣ीं рд▓िрдЦी рдЧрдпी рд╣ो рддो рдЙрд╕ рдПрдХ рд░рдЪрдиा /рд╢ैрд▓ी рдХो рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдирд╣ीं рдХрд╣ рд╕рдХрддे। рдЬैрд╕े рдЖрджिрдХाрд▓ рдоें рдПрдХ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рднрдХ्рддि рдкрд░ рд░рдЪрдиा рд▓िрдЦрддा рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдЖрджिрдХाрд▓ рдХी  рдПрдХ рдоाрдд्рд░ рд░рдЪрдиा рд╣ै। рдЙрд╕े рдЙрд╕ рдХाрд▓ рдЦंрдб рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдирд╣ीं рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдЙрд╕े рд╣ी рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдЬिрд╕े рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХी рдЬрдирддा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдордЭा, рд╕рд░ाрд╣ा рдФрд░ рдЕрдкрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ो рдЕрд░्рдеाрдд् рдЬिрд╕ рд░рдЪрдиा рдХी рдк्рд░рд╕िрдж्рдзि рд╣ो। рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдЖрдЪाрд░्рдп рд░ाрдордЪंрдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдиे рдЕрдкрдиे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдЧ्рд░рди्рде рдХा рдХाрд▓ рд╡िрднाрдЬрди ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдкрд░рди्рддु рдк्рд░рд╢्рди рдпрд╣ рдЦреЬा рд╣ोрддा рд╣ै рдХ्рдпा рдпрд╣ (рд╡ीрд░ рдЧाрдеाрдд्рдордХрддा) рд╣ी рдЙрд╕ рдХाрд▓ рдЦंрдб рдХी рдПрдХ рдоाрдд्рд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдеी ? рдРрд╕ा рдирд╣ीं рд╣ै, рд╡ीрд░ рдЧाрдеाрдд्рдордХрддा рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдеी рдЬिрд╕рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХाрд▓ рд╡िрднाрдЬрди рдХिрдпा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЪाрд░рдг рдХрд╡िрддाрдУं рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рднी рдеी। рдЗрди рд╕ाрд░ी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдиे рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рд░ूрдк рдЗрд╕рд▓िрдП рд▓िрдпा рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХे рд░рдЪрдиाрдХाрд░ों рдФрд░ рд▓ोрдЧों рдиे рдЗрд╕े рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдФрд░ рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рд╕्рдеाрди рджिрдпा। рдХрд╣рдиे рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╣ै рдХि рдХोрдИ рднी рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзि рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рд░ूрдк рддрднी рд▓ेрддी рд╣ै рдЬрдм рд╡рд╣ рд╕ाрдоाрди्рдп рд╕े рднिрди्рди рд╣ो рдФрд░ рдЙрд╕ рдпुрдЧ рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ो।
рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рдХा рд╡िрднिрди्рди рдЬ्рдЮाрдиाрдиुрд╢ाрд╕рдиों рдоें рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ 
рдЕрдиेрдХ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиों рдоें ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рд╢рдм्рдж рдХे  рдк्рд░рдпोрдЧ рдиे рдЕрдиुрд╕ंрдзाрдирдХрд░्рддाрдУं рдХे рд╕ाрдордиे рдПрдХ рдирдпी рдЪुрдиौрддी рдкैрджा рдХी рд╣ै। рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХा рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдкрд░ंрдкрд░ाрдУं рдХी рд╡िрдХाрд╕ рдпाрдд्рд░ा рдХो рджिрдЦाрдиा рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдХो рдФрд░ рдкेрдЪीрджा рдмрдиाрддा рд╣ै। рдЬ्рдЮाрди рдХे рдЕрдиेрдХ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиों рдЬैрд╕े рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди, рджрд░्рд╢рдирд╢ाрд╕्рдд्рд░, рд╕рдоाрдЬ рд╢ाрд╕्рдд्рд░, рдпोрдЧрд╢ाрд╕्рдд्рд░, рдХрд▓ा, рдЧрдгिрдд рддрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдЕрдиेрдХ рдЕрд░्рдеों рдХो рд╕ाрде рд▓िрдП рдЪрд▓рддी рд╣ै।
рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рд╢рдм्рдж рд╕े рддाрдд्рдкрд░्рдп рдЖрдЪрд░рдг рддрдеा рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╕े рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдоें рдЬрди्рдордЬाрдд рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХो рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиा рдХрд░ рдоूрд▓ рдк्рд░рд╡ृрдд्рдпाрдд्рдордХ рд╕िрдж्рдзांрдд рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рддिрдкाрджрдХ рдоैрдХ्рдбूрдЧрд▓ рд╣ैं। “рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рднी рдк्рд░ाрдгिрдпों рдоें рдЬрди्рдордЬाрдд рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпां рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рдк्рд░ेрд░рдХ рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ी рдоूрд▓ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпां рдк्рд░ाрдгी рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдПрд╡ं рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдоूрд▓ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХे рддीрди рдк्рд░рдоुрдЦ рддрдд्рд╡ рд╣ैं –рд╕ाрдоाрди्рдп рдЙрдд्рддेрдЬрдиा, рдХ्рд░िрдпा, рд▓рдХ्рд╖्рдп рдиिрд░्рджेрд╢рди।”   рдл्рд░ाрдпрдб рдиे рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЖрдзाрд░ ‘рдоूрд▓ рдЖрдзाрд░’ рд╕े рдЬोреЬा рд╣ै,  рдЬिрд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЬрди्рдордЬाрдд рдоाрдиा рд╣ै। “рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдордиुрд╖्рдп рдоें рдЬрди्рдордЬाрдд рджो рд╡िрд░ोрдзी рдоूрд▓ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпां рд░рд╣рддी рд╣ैं –(рдХ) рдЬрди्рдо рдХी рдоूрд▓ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि (рдЦ) рдоृрдд्рдпु рдХी рдоूрд▓ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि। ...рдл्рд░ाрдпрдб рдХे рд╡िрдЪाрд░ाрдиुрд╕ाрд░, рдпे рджोрдиों ‘рдоूрд▓ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпां’ рд╕ाрде-рд╕ाрде рд░рд╣рддी рд╣ैं рддрдеा рдордиुрд╖्рдп рдХी рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдХ्рд░िрдпाрдУं-рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХ рдЕрдерд╡ा рд╡िрдз्рд╡ंрд╕ाрдд्рдордХ рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рд╢рдХ्рддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддी рд╣ैं।” 
рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░, рджрд░्рд╢рди рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рддрдеा рдпोрдЧрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें “рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै –рдХाрдо рдоें рд▓рдЧрдиा, рдиिрд╡ृрдд्рддि рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдХाрдо рд╕े рд╣рдЯрдиा। рдмрд╣ुрдзा рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕ांрд╕ाрд░िрдХрддा рдХे рдЪрдХ्рд░ рдоें рдлँрд╕рдиा рдФрд░ рдиिрд╡ृрдд्рддि рдХा рдЕрд░्рде рд╕ंрд╕ाрд░ рд╕े рдоुँрд╣ рдоोреЬрдХрд░ рдкрд░рд▓ोрдХ рдХे рдЪिंрддрди рдоें рдордЧ्рди рд░рд╣рдиा рд▓рдЧाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдЕрд░्рде рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдЭंрдЭрдЯों рдоें рдлंрд╕рдиा рдФрд░ рдиिрд╡ृрдд्рддि рдХा рдЕрд░्рде рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдЭंрдЭрдЯों рд╕े рджूрд░ рд╣рдЯрдХрд░ рдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп рдХी рдмाрддों рдХो рд╕ोрдЪрдиा рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।”  ‘рдоाрдирдХ рд╣िрди्рджी рдХोрд╢’ рдоें рднी рдЗрд╕рдХा рд╕рди्рджрд░्рдн рджेрддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि -рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдФрд░ рдзाрд░्рдоिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдЬीрд╡рди-рдпाрдкрди рдХा рд╡рд╣ рдк्рд░рдХाрд░ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдордиुрд╖्рдп рдШрд░-рдЧृрд╣рд╕्рдеी рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рдХाрд░्рдпों, рд╕ुрдЦ-рднोрдЧों рдЖрджि рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рдд рд░рд╣рддा рд╣ै। рдиिрд╡ृрдд्рддि рдХा рд╡िрдкрд░्рдпाрдп।
‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджрд╕ाрдЧрд░’ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ -рди्рдпाрдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें рдПрдХ рдпрдд्рди рд╡िрд╢ेрд╖ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╡ाрдгी, рдмुрдж्рдзि рдФрд░ рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдХाрд░्рдп рдХे рдЖрд░ंрдн рдХो рд╣ी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХрд╣рддे рд╣ैं। рд░ाрдЧ рдж्рд╡ेрд╖ рднрд▓े рдмुрд░े рдХाрдоों рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╖्рдЯрд╕ाрдзрдирддा рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдФрд░ рдж्рд╡िрд╖्рдЯрд╕ाрдзрдирддा рдЬ्рдЮाрди рдиिрд╡ृрдд्рддि рдХा рдХाрд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै।
рдЧрдгिрдд рдоें рднी ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рд╢рдм्рдж ‘рдЧुрдгрдХ’ рдпा ‘рдЧुрдгрдХ рдЕंрдХ’ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।  рддрдеा рдХрд▓ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕े рддाрдд्рдкрд░्рдп ‘рдк्рд░рдЪрд▓рди’ рдФрд░ ‘рдлैрд╢рди’ рд╕े рд╣ै।
рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдмрд╣ुрдЕрд░्рдеी рд╢рдм्рдж рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╡िрднिрди्рди рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиों рдоें рдмрд╣ुрд▓рддा рд╕े рд╣ोрддा рд░рд╣ा рд╣ै।  рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рднी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рд╡्рдпाрдкрдХрддा рдХो рд▓िрдП  рд╣ुрдП рд╣ै। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдпрд╣ी рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдк्рд░ाрдпः рд╕рднी рдЬ्рдЮाрди рдХे рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиों рдХे рд╢рдм्рдж рдХो рдЕрдкрдиे рдоें рд╕рдоाрд╣िрдд рдХिрдпे рд╣ुрдП рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЬ्рдЮाрди рдХे рдЕрди्рдп рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиों рдХे рд╢рдм्рджों рдХा рдЕрд░्рде рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЖрдиा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै।
рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдФрд░ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдпेрддिрд╣ाрд╕ рдЧ्рд░рди्рде
рдкूрд░्рд╡ोрдХ्рдд рдЖрд▓ोрдЪрдиा рд╕े рдпрд╣ рддो рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдХрдм рд╕े рд╣ुрдЖ। рдХिрди्рддु рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХрдм рдкреЬी ? рдпрд╣ рдЖрдЬ рднी рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЗрддрдиा рдЕрд╡рд╢्рдп рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै рдХि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рджौрд░ाрди рд╣ी ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдЬैрд╕ी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рд╕ाрдордиे рдЖрдИ рд╣ोрдЧी, рдЬो рдЕрдкрдиे рдирдП рдЕрд░्рде рдХे рд╕ाрде рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдХрднी-рдХрднी рдпрд╣ рдк्рд░рд╢्рди рднी рдЦреЬा рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рдЬो рд░ूрдк рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЕрднी рд╣рдоाрд░े рд╕рдордХ्рд╖ рд╣ै, рд╡рд╣ рддो рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдХी рдЙрдкрдЬ рд╣ै, рддो рдРрд╕ी рдоें рдХौрди рд╕ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рдХाрд░рдг рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рдЕрд░्рде рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ुрдЖ рд╣ोрдЧा рдФрд░ рдХैрд╕े ? рдЗрд╕ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдХोрдИ рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рддो рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा рд╣ै рдХिрди्рддु рдпрд╣ рдЕрд╡рд╢्рдп рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдоें рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╕िрдж्рдзांрдд рдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдФрд░ рдиिрд╡ृрдд्рддि рдХे рдХрдардШрд░े рд╕े рдЖрдЬाрдж рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдПрдХ рдирдП рдЕрд░्рде рдХे рд╕ाрде рдкрд░िрдЪिрдд рдХрд░рд╡ाрдпा। рдРрд╕ा рдЗрд╕рд▓िрдП рднी рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдиे рд╕्рд╡рднाрд╡, рдЖंрддрд░िрдХ рдордиोрд╡ृрдд्рддि, рдЖрдЪрд░рдг рдЖрджि рд╢рдм्рджों рд╕े рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдЬोреЬा। рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рд╕рдоाрдЬ рдкрд░ рддो рдкреЬा рд╣ी рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рддिрдлрд▓िрдд рд░ूрдк рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рднी рджृрд╖्рдЯिрдЧोрдЪрд░ рд╣ुрдЖ।     рдЧрдгрдкрддि рдЪрди्рдж्рд░ рдЧुрдк्рдд рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдкुрд╖्рдЯि рди рд╕рд╣ी рдХिрди्рддु рдпрд╣ рд╕ंрдХेрдд рдЕрд╡рд╢्рдп рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि  –“рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें  рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХा рдЙрдд्рдеाрди-рдкрддрди рд╣ोрддा рд░рд╣рддा рд╣ै рдЬिрдирдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдПрд╡ं рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।” 
рдмрд╣рд░рд╣ाрд▓ рдЗрди рд╕рдм рдк्рд░рд╢्рдиों рд╕े рдЗрддрд░ рднी рдорди рдоें рдпрд╣ рдк्рд░рд╢्рди рдмрд░рдмрд╕ рдмрдиा рд░рд╣рддा рд╣ै рдХि  ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ै рдпा рд░рдЪрдиाрдУं рдХे рдоूрд▓्рдпांрдХрди  рдХा ?  рдХिрди्рддु рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ों рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рджौрд░ाрди рдпрд╣ рдЕрд╡рд╢्рдп рд▓рдЧрдиे рд▓рдЧा рдХि рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╢рдм्рдж рдХा рдЖрдзुрдиिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХे рджौрд░ाрди рд╣ी рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдЖ рдеा। рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд▓िрдЦрдиे рдХे рджौрд░ाрди рдЗрд╕ рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХो рдЕрдзिрдХ рд╕्рдкрд╖्рдЯрддा рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдХे  рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдЧ्рд░рди्рде ‘рдж рдоॉрдбрд░्рди рд╡рд░्рдиाрдХ्рдпूрд▓рд░ рд▓िрдЯрд░ेрдЪрд░ рдСреЮ рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди’ рд╕े рдоिрд▓ी। рдХ्рдпोंрдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдХाрд▓-рд╡िрднाрдЬрди рдХे рд╕ाрде рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдЙрдардиे рд╡ाрд▓ी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХा рднी рд╣рд╡ाрд▓ा рджिрдпा। рдбॉ. рд╢िрд╡ рдХुрдоाрд░ рд╢рд░्рдоा ‘рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдпुрдЧ рдФрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ’ рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं –‘рдЙрд╕рдиे (рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди) рдЕрдкрдиे рдЧ्рд░рди्рде рдоें рдХाрд▓-рд╡िрднाрдЬрди рдХे рд╕ाрде рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдЙрдаी рд╣ुрдИ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХा рднी рджिрдЧ्рджрд░्рд╢рди рдХрд░ा рджिрдпा рд╣ै। рдЕрддः рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдЕрдзिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд╡ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╣ै।’  рд╕ाрде рд╣ी рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдпा рдЧрдпा –‘рдЪाрд░рдг рдХाрд▓’ рдФрд░ ‘рд░ीрддि рдХाрд╡्рдп’ рдЙрдирдХे рдк्рд░рд╡ृрдд्рдпाрдд्рдордХ рдиाрдордХрд░рдг рдХा рд╣ी рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдХिрди्рддु рдпрд╣ рднी рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрдЧा рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕िрд░्рдл рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХाрд▓ рд╡िрднाрдЬрди рдирд╣ीं рдХिрдпा рдеा рдмрд▓्рдХि рдЙрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдХाрд▓-рд╡िрднाрдЬрди рдХे рдЕрдиेрдХ рдЖрдзाрд░ рдеे। рдХिрди्рддु рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рдЗрдирдХाрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдХो рд╕рд╣ी рдоाрдпрдиे рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХो рдЬाрдирдиे рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдеा।   
рдЙрдирдХे рдмाрдж рдЖрдЪाрд░्рдп рд░ाрдордЪंрдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдЕрдкрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп-рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдЧ्рд░рди्рде рдоें рдХाрд▓-рд╡िрднाрдЬрди рдХा рдЖрдзाрд░ ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि’ рдХो рд╣ी рдЪुрдирддे рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдпा рдЧрдпा рд╡ीрд░рдЧाрдеाрдХाрд▓, рднрдХ्рддिрдХाрд▓, рд░ीрддिрдХाрд▓ рддрдеा рдЧрдж्рдпрдХाрд▓ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рд╣ी рдкрд░िрдЪाрдпрдХ рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдПрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиा рдХрд░ рд╣ी рдХाрд▓ рдЦंрдб рдХा рдиाрдордХрд░рдг рдХिрдпा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕िрд░्рдл рдХाрд▓ рдЦрдг्рдбों рдХा рдиाрдордХрд░рдг рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдмрд▓्рдХि рдЙрдирдХा рдкूрд░ा рдХा рдкूрд░ा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдЧ्рд░рди्рде ‘рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рд╡िрдХाрд╕ рдзाрд░ा’ рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрдирдХा рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХा рд╡िрднाрдЬрди рдХाрд▓ рдЦंрдб рдХो рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рдордЭрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ै। ‘рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕’ рдоें рд░ाрдордЪंрдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдЬी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं –‘рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рджेрд╢ рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╡рд╣ाँ рдХी рдЬрдирддा рдХी рдЪिрдд्рддрд╡ृрдд्рддि рдХा рд╕ंрдЪिрдд рдк्рд░рддिрдмिрдо्рдм рд╣ोрддा рд╣ै।’ рдлिрд░ рдЙрдирдХा рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдХि рдЗрди्рд╣ीं рдЪिрдд्рддрд╡ृрдд्рддि рдХे рднिрди्рди рд╣ोрдиे рд╕े рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╕ृрдЬрди рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЖрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдпोрдЧрджाрди рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдпрд╣ी рднिрди्рди рдЪिрдд्рддрд╡ृрдд्рддिрдпाँ рд▓ोрдЧों рдХी рд░ुрдЪि рдХा рдЬрдм рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрдирддी рд╣ैं рдФрд░ рдЬрдм рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рдЪुрд░рддा рдмреЭрддी рд╣ै, рддрднी рдпрд╣ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХा рд░ूрдк рд▓ेрддी рд╣ै। рдЕрддः рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХे рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдоें рдпुрдЧीрди рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХो рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг  рдоाрдиा рд╣ै। рдЗрди्рд╣ीं рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХो рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдЧрдгрдкрддि рдЪрди्рдж्рд░ рдЧुрдк्рдд рдиे рдЖрдЧे рдмреЭाрдпा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЧрдгрдкрддि рдЬी, рдЖрдЪाрд░्рдп рд╢ुрдХ्рд▓ рдХी рдХिрд╕ी рдЦाрд╕ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдкрд░ рдХिрд╕ी рдХाрд▓ рдЦंрдб рдХे рдиाрдордХрд░рдг рдХрд░рдиे рдХे рдкрдХ्рд╖рдзрд░ рдирд╣ीं рдеे। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХिрд╕ी рднी рдпुрдЧ рдХी рдХुрдЫ рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдПрдХ рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиा рдХрд░ рдЙрд╕рдХा рдиाрдордХрд░рдг рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЙрд╕ рдХाрд▓ рдХी рдЕрди्рдп рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ рдЙрдкेрдХ्рд╖िрдд рд░рд╣ рдЬाрддी рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣рдоें рдРрд╕ी рдкрдж्рдзрддि рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬिрд╕рдоें рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╕рдорд╕्рдд рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ рд╕рд╣рдЬ рд░ूрдк рд╕े рд╕рдоाрд╡िрд╖्рдЯ рд╣ो рд╕рдХे। рдХ्рдпोंрдХि рдПрдХ рд╣ी рдпुрдЧ рдоें рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдХृрддिрдпाँ рд▓ोрдХ-рд░ुрдЪिрдпों рдХी рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рдХे рд▓िрдП рд╕рдоाрдиांрддрд░ рд░ूрдк рд╕े рдиिрд░ंрддрд░ рдЪрд▓рддी рд░рд╣рддी рд╣ैं рдЬैрд╕े рд╢्рд░ृंрдЧाрд░, рднрдХ्рддि, рд╡ीрд░рд░рд╕, рдиीрддि рдЖрджि।
рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдЧрдгрдкрддि рдЪрди्рдж्рд░ рдЧुрдк्рдд рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рд▓ेрдХрд░ рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рддрде्рдп рдпрд╣ рднी рд░рдЦрддे рд╣ैं рдХि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдмाрд╣рд░ी рдвांрдЪे рдХो рд░ूрдкाрдд्рдордХ рд▓рдХ्рд╖рдгों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднрд▓े рд╣ी рдХ्рдпों рди рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ो рд▓ेрдХिрди рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдЕрди्рддрд░्рдиिрд╣िрдд рдЪेрддрдиा рдХो рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рдЙрдирдХा рдпрд╣ рдХрд╣рдиा “рд╕ोрд░ोрдХिрди рдЬैрд╕े рд╢ोрдзрдХрд░्рдд्рддाрдУं рдиे рд╡рд░्рдЧ-рд╡िрд╢ेрд╖ рдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдЪेрддрдиा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрд╕рдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा рд╣ै, рд╡ैрд╕े рд╣ी рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХी рднी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै ”  рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рд▓ेрдХрд░ рдкाрдардХ рдХो рдПрдХ рдирдпी рджृрд╖्рдЯि рджेрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдЧрдгрдкрддि рдЪрди्рдж्рд░ рдЧुрдк्рдд рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдпрд╣ рд░рд╣ी рдХि рдЖрдк рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рд╡िрдХाрд╕ рдпाрдд्рд░ा рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╢ोрдзों рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓ेрддे рд╣ैं।  рдЖрдк рдЪाрд╣рддे рддो рдХाрд╡्рдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдЪिंрддрди рд╕े рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рджेрдЦрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ рд╕рдХрддे рдеे। рдХिрди्рддु рдЙрдирдХा рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рдУрд░ рдоुреЬрдиा рд╕рдордп рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдЧрддिрд╢ीрд▓рддा рдХो рдкрд╣рдЪाрдирдиे рдХा рд╣ी рдкрд░िрдгाрдо рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрдирдХा рдпрд╣ рдХाрд░्рдп рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рд▓िрдП рд╕ेрддु рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬैрд╕े -“рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдХे рдЕрдиेрдХ рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░िрдпों рд╡िрд╢ेрд╖рддः рдУрд╕्рд╡ाрд▓्рдб рд╕्рдкेंрдЧрд▓рд░, рдП.рдЬे.рдЯ्рд╡ाрдпрдирдмी, рдкी. рд╕ोрд░ोрдХिрди рдк्рд░рднृрддि рдиे рд╡िрд╢्рд╡-рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХिрдпा рд╣ै рдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЬाрддि (рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░) рдХे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдПрд╡ं рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЖрджрд░्рд╢ों, рдк्рд░ेрд░рдгाрдУं рдПрд╡ं рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдЙрд╕рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╣ोрддी рд╣ै; рдЕрддः рдХिрд╕ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдЙрд╕рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।...рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХे рдоूрд▓ рдоें рдЙрд╕рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ рд░рд╣рддी рд╣ैं; рдЕрддः рдЙрд╕рдХे рдЙрдж्рднрд╡ рд╡िрдХाрд╕ рдХो рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।”  рдЕрддः рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рд▓िрдП рдЧрдгрдкрддिрдЪрди्рдж्рд░ рдЧुрдк्рдд рдХा ‘рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕’ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдЬाрди рдкреЬрддा рд╣ै। 
рдЧрдгрдкрддि рдЪрди्рдж्рд░ рдЧुрдк्рдд рдЬी рдХे рд╢ोрдзाрд░्рдеी рд╢िрд╡ рдХुрдоाрд░ рд╢рд░्рдоा рдиे рднी рдЗрди्рд╣ीं рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ ‘рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп : рдпुрдЧ рдФрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ ’ рдиाрдо рд╕े рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рднूрдоिрдХा рдоें рдЧрдгрдкрддि рдЬी рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं-“рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХाрд▓ рдХी рдмाрд╣्рдп рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпाँ, рдЙрдирдХी рдЖрди्рддрд░िрдХ рдк्рд░ेрд░рдгाрдУं, рдЙрд╕рдХी рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг  рд░рдЪрдиाрдУं рдПрд╡ं рдЙрдирдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╡िрд╡ेрдЪрди рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै।”  рдЕрддः рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдпрд╣ рд░рд╣ी рдХि рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╡िрдХाрд╕ाрдд्рдордХ рдФрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рдпाрдд्рдордХ рджोрдиों рд░ूрдкों рдХो рджिрдЦाрддे рд╣ुрдП рдк्рд░рддिрдиिрдзि рд▓ेрдЦрдХों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдвंрдЧ рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдЗрд╕ी рдХी рдХреЬी рдоें ‘рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдкрд░рдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕’ рдХी рднी рд░рдЪрдиा 1994 рдоें  рд╣ोрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рд▓ेрдЦрдХ рдбॉ. рд╕рднाрдкрддि рдоिрд╢्рд░ рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рднी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рдЧрдж्рдп рд╡िрдзाрдУं рддрдХ рджिрдЦाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдРрд╕े рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдкुрд╕्рддрдХों рдХो рджेрдЦрдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рд╕рдордЭрдиे рдоें рд╕рдЪрдоुрдЪ рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдЧ्рд░ंрдеों рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг  рдпोрдЧрджाрди рд╣ै। 
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдХे рд░ूрдк рд╕े рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╣ी рдРрд╕ी рдЪीрдЬ рд╣ै рдЬो рдХिрд╕ी рдХाрд▓ рдЦंрдб рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХो рдЕрдкрдиे рдоें рд╕рдоाрд╣िрдд рдХिрдпे рд╣ुрдП рд╣ोрддी рд╣ैं। рдпрд╣ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ  рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╕े рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдШрдЯिрдд рдШрдЯрдиा рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХे рд╕ाрде рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЕрднिрди्рди рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд░ूрдк рдоें рджेрдЦा рдЬाрдпे рддो рдХрд╡िрддा рд╕े рдЗрддрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдоाрдЬ, рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рд▓ोрдХ рдХो рдЕрдкрдиे рднीрддрд░ рд╡्рдпाрдкрдХрддा рд╕े рд╕рдоाрд╣िрдд рдХिрдпे рд╣ुрдП рд╣ैं। рд▓ोрдХ рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХी рдмрджрд▓рддी рд╣ुрдИ рддрд╕्рд╡ीрд░ рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдоिрдЬ़ाрдЬ рд╣ी рджूрд╕рд░े рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╣ै।
рд╕рди्рджрд░्рдн рдЧ्рд░рди्рде рд╕ूрдЪी
1. Word master, Orient Blackswan Private Limited, 2009, Delhi, page no-793
2. рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╣िंрджी рдХोрд╢, рд╡ाрдорди рд╢िрд╡рд░ाрдо рдЖрдк्рдЯे, рдоोрддीрд▓ाрд▓ рдмрдиाрд░рд╕ीрджाрд╕ рдкрдм्рд▓िрд╢рд░्рд╕ рдк्рд░ाрдИрд╡ेрдЯ рд▓िрдоिрдЯेрдб, рджिрд▓्рд▓ी, 1986
3. рдоाрдирдХ рд╣िंрджी рдХोрд╢, рд░ाрдордЪंрдж्рд░ рд╡рд░्рдоा, рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдо्рдоेрд▓рди, рдк्рд░рдпाрдЧ, 1966   
4. рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХोрд╢ рднाрдЧ-1, рдзीрд░ेрди्рдж्рд░ рд╡рд░्рдоा, рдЬ्рдЮाрдирдоंрдбрд▓ рд▓िрдоिрдЯेрдб, рдмрдиाрд░рд╕, рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг, рд╕ंрд╡рдд् 2015
5. рдмाрд▓ рд╡िрдХाрд╕ рд╡ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╢ाрд╕्рдд्рд░, рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕ंрдЧрдарди, рдбाрдпрдоंрдб рдкॉрд╡рд░ рд▓рд░्рдиिंрдЧ, рдкृ.рд╕ं.-40
6. рдоाрдирд╕ рд░ोрдЧ рдЕрд╕ाрдоाрди्рдп рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди : рдПрдХ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдкрд░िрдЪрдп, рдм्рд░рдЬ рдХुрдоाрд░ рдоिрд╢्рд░, рдкी.рдПрдЪ.рдЖрдИ рд▓рд░्рдиिंрдЧ рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд▓िрдоिрдЯेрдб, рд╣рд░िрдпाрдгा, 2016, рдкृ.рд╕ं.-100 
7. рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рд╕ंрд╕्рдеाрди рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд░ाрдо рдиाрде рд╢рд░्рдоा, рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рд╢рд░्рдоा, рдПрдЯрд▓ांрдЯिрдХ рдмुрдм्рд▓िрд╢рд░्рд╕ рдПंрдб рдбिрд╕्рдЯ्рд░ीрдм्рдпूрдЯрд░्рд╕, 2000, рдкृ.рд╕ं.-49 
8. рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рдЖрдЪाрд░्рдп рд░ाрдордЪंрдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓, рд╡ाрдгी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рдЖрд╡ृрдд्рддि рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг, 2015
9. рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рд╕ं.- рдбॉ. рдирдЧेрди्рдж्рд░, рдбॉ. рд╣рд░рджрдпाрд▓, рдордпूрд░ рдкेрдкрд░рдмैрдХ्рд╕, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рдЫिрдпाрд▓ीрд╕рд╡ां рдкुрдирд░्рдоुрдж्рд░рдг рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг -2014
10. рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕ (рдк्рд░рдердо рдЦंрдб), рдЧрдгрдкрддि рдЪрди्рдж्рд░ рдЧुрдк्рдд, рд▓ोрдХрднाрд░рддी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж, рдЖрдард╡ां рд╕ंрд╢ोрдзिрдд рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг, 2007
11. рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдкрд░рдХ рдЗрддिрд╣ाрд╕, рдбॉ. рд╕рднाрдкрддि рдоिрд╢्рд░, рд╡िрдирдп рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдХाрдирдкुрд░, рдк्рд░.рд╕ं.-1994
12. рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдпुрдЧ рдФрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ, рдбॉ. рд╢िрд╡ рдХुрдоाрд░ рд╢рд░्рдоा, рдЕрд╢ोрдХ рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рдмीрд╕рд╡ां рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг -2012
13. http://www.dictionary.com/browse/trend?s=t
14. https://www.vocabulary.com/dictionary/trend
15. www.Vle.du.ac.in/mod/book/view.phd?id=ggoo&chapterid=16146 

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।