เคกॉ. เคธिเคคाเคฐे เคนिเคจ्เคฆ |
- เคธिเคคाเคฐे เคนिเคจ्เคฆ
เคธเคนाเคฏเค เคช्เคฐोเฅेเคธเคฐ (เค เคคिเคฅि), เคนिเคจ्เคฆी เคตिเคญाเค, เคคเคฎिเคฒเคจाเคกु เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ, เคคिเคฐुเคตाเคฐूเคฐ, เคคเคฎिเคฒเคจाเคกुเคเคฒเคญाเคท: +91 897 823 8235; เคเคฎेเคฒ: sitareeflu@gmail.com
เคนिเคจ्เคฆी เคเคฅा-เคธाเคนिเคค्เคฏ เคी เคฆुเคจिเคฏा เคฎें; เคจिเคฐ्เคฎเคฒ เคตเคฐ्เคฎा เคी เคเคนाเคจी ‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคो เคाเคซी เคช्เคฐเคคिเคท्เค िเคค เคธ्เคฅाเคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนै। เคเคนเคฐाเค เคธे เคตिเคाเคฐ เคเคฐเคจे เคชเคฐ เคฏเคน เคเคนाเคจी เคจ เคคो เคเคฐिเคค्เคฐ เคช्เคฐเคงाเคจ เคฆिเคाเค เคฆेเคคी เคนै เคเคฐ เคจ เคนी เคตिเคाเคฐ เคช्เคฐเคงाเคจ, เคเคธเคे เคฌाเคฆ เคญी เคฏเคน เคเคนाเคจी เคชाเค เคों เคชเคฐ เค
เคชเคจा เคเคนเคฐा เคช्เคฐเคญाเคต เคोเฅเคคी เคนै। เคเค เคช्เคฐเคाเคฐ เคा เคจเคฏाเคชเคจ เคฒिเค เคนुเค เคฏเคน เคเคนाเคจी เค
เคชเคจे เคญाเคตเคฌोเคง เคे เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคฌेเคोเฅ เคนै। เคฏเคน เคจ เคธिเคฐ्เคซ ‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคเคนाเคจी เคी เคाเคธ เคฌाเคค เคนै, เคฌเคฒ्เคि เคเค เคเคฅाเคाเคฐ เคे เคฐूเคช เคฎें เคฏเคน เคจिเคฐ्เคฎเคฒ เคตเคฐ्เคฎा เคी เคญी เคตिเคถेเคทเคคा เคนै เคि เคเคจเคी เคเคนाเคจिเคฏाँ เคชाเค เค เคो เคเค เคเคธे เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคा เคฆเคฐ्เคถเคจ เคเคฐเคตाเคคी เคนै, เคो เค
เคฌ เคคเค ‘เคธूเค्เคท्เคฎ’ เคฎाเคจा เคเคฏा เคฅा เคเคฐ เคตเคนाँ เคคเค เคเคนाเคจिเคฏों เคी เคชเคนुँเค เคจเคนीं เคฅी। เคฏे เคฎाเคจเคต-เคฎเคจ เคे เค
ंเคฆเคฐ เคा เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคฅा। เคกॉ. เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน เคฒिเคเคคे เคนैं เคि “เค
เคญी เคคเค เคो เคเคนाเคจी เคธिเคฐ्เคซ เคเคฅा เคเคนเคคी เคฅी เคฏा เคोเค เคเคฐिเคค्เคฐ เคชेเคถ เคเคฐเคคी เคฅी เค
เคฅเคตा เคเค เคตिเคाเคฐ เคो เคเคเคा เคฆेเคคी เคฅी, เคตเคนी เคจिเคฐ्เคฎเคฒ เคे เคนाเคฅों เคीเคตเคจ เคे เคช्เคฐเคคि เคเค เคจเคฏा เคญाเคตเคฌोเคง เคเคाเคคी เคนै; เคธाเคฅ เคนी เคเคธे เคฆुเคฐ्เคฒเคญ เค
เคจुเคญूเคคि เคिเคค्เคฐ เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคคी เคนै เคिเคจ्เคนें เคนเคฎ เคเคฎ-เคธे-เคเคฎ เคนिเคจ्เคฆी เคฎें เคเคนाเคจी เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคे เค
เคญ्เคฏเคธ्เคค เคจเคนीं เคฅे।”1 เคเคธा เคाเคจ เคชเฅเคคा เคนै เคि เคเคธी เคाเคฐเคฃ เคจाเคฎเคตเคฐ เคी, ‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคो เคจเค เคเคนाเคจी เคंเคฆोเคฒเคจ เคी เคชเคนเคฒी เคฐเคเคจा เคฎाเคจเคคे เคนैं।
เคฆเคฐเค
เคธเคฒ เคชเคนเคฒे เคी เคเคนाเคจिเคฏाँ เคฏा เคคो เคเคฆเคฐ्เคถเคตाเคฆ เคो เคธ्เคฅाเคชिเคค เคเคฐเคคी เคฅीं เคฏा เคซिเคฐ เคเคชเคฆेเคถाเคค्เคฎเค เคนोเคคी เคฅीं, เคฒेเคिเคจ เคเคธ เคจเค เคขंเค เคी เคเคนाเคจिเคฏों เคฎें เคฒेเคเค เคी เคชเคฐिเคตेเคถเคเคค เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคงเคคा เคเคฐ เค
เคจुเคญूเคคि เคी เคธเคเคจเคคा เคธाเคซ เคคौเคฐ เคชเคฐ เคฆेเคी เคा เคธเคเคคी เคนै। เคจเค เคเคนाเคจी เคंเคฆोเคฒเคจ เคे เคฒेเคเคों เคจे เคुเคฆ เคे เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคो เคธाเคฎเคจे เคฒाเคฏा। เคฏे เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคे เคญोเค्เคคा เคนैं। เคเคจเคे เคฆ्เคตाเคฐा เคธृเคिเคค เคเคนाเคจिเคฏाँ เค
เคชเคจी เคญाเคทा เคเคฐ เคธंเคตेเคฆเคจा เคฆोเคจों เคฎें เค
เคชเคจी เคชूเคฐ्เคต เคी เคเคนाเคจिเคฏों เคธे เค
เคฒเค เคนैं। เคเคงुเคจिเคเคคा-เคฌोเคง เคी เคฆृเคท्เคि เคธे เคนो เคฏा เคธंเคตेเคฆเคจा เคी เคฆृเคท्เคि เคธे เคฏा เคซिเคฐ เคญाเคทा เคी เคนी เคฆृเคท्เคि เคธे, ‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคจเค เคเคนाเคจी เคंเคฆोเคฒเคจ เคी เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เคเคนाเคจी เคฎाเคจी เคा เคธเคเคคी เคนै। เคเคธเคฎें เคธांเคेเคคिเคเคคा, เคช्เคฐเคคीเคाเคค्เคฎเคเคคा เคเคฐ เคฌिเคฎ्เคฌाเคค्เคฎเคเคคा เคा เคช्เคฐाเคงाเคจ्เคฏ เคนै। เคชเคนเคฒे เคฏे เคเคตिเคคा เคी เคीเค เคนुเค เคเคฐเคคी เคฅी, เคฒेเคिเคจ เคเคนाเคจी เคฎें เคเคธเคा เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐ เคฒेเคเค เคจे เคฎเคจ เคे เค
ंเคฆเคฐ เคे เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคो เคฌเคूเคฌी เคชเคเฅा เคนै। เคฆेเคा เคाเคฏ เคคो เคฏเคนी เคเคธเคा เคจเคฏाเคชเคจ เคนै เคिเคธเคธे เคฏे เคชुเคฐाเคจी เคเคฅाเคเคค เคฐूเฅिเคฏों เคा เค
เคคिเค्เคฐเคฎเคฃ เคเคฐเคคी เคนै เคคเคฅा เคจเคตीเคจ เคฎूเคฒ्เคฏांเคเคจ เคी เคฎाँเค เคเคฐเคคी เคนै।
‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคी เคฒเคคिเคा เคเค เคคเคฐเคน เคे เคฎाเคจเคธिเค เคฆ्เคตंเคฆ्เคต เคฎें เคฐเคนเคคी เคนै, เคคเคจाเคต เคฎें เคฐเคนเคคी เคนै। เคตเคน เค
เคेเคฒेเคชเคจ เคी เคถिเคाเคฐ เคนै, เคตเคน เค
เคชเคจे เค
เคेเคฒेเคชเคจ เคो เคฆूเคฐ เคเคฐ เคธเคเคคी เคนै, เคธ्เคฎृเคคिเคถेเคท เคिเคฐीเคถ เคจेเคी เคो เคญूเคฒ เคธเคเคคी เคนै, เคตเคน เคเคธ เค
เคคृเคช्เคค เคช्เคฐेเคฎ เคธे เคเคชเคे เคाเคฒीเคชเคจ เคो เคฎि. เคน्เคฏूเคฌเคฐ्เค เคे เคช्เคฐेเคฎ เคธे เคญเคฐ เคธเคเคคी เคนै, เคฒेเคिเคจ เคตเคน เคเคธा เคจเคนीं เคเคฐเคคी เคนै। เคตเคน เค
เคชเคจे เค
ंเคฆเคฐ เคे เคธूเคจेเคชเคจ เคो เคจ เคคो เคिเคธी เคे เคธाเคฎเคจे เคाเคนिเคฐ เคนोเคจे เคฆेเคคी เคนै เคเคฐ เคจ เคนी เคฎि. เคน्เคฏूเคฌเคฐ्เค เคा เคช्เคฐेเคฎ-เคจिเคตेเคฆเคจ เคธ्เคตीเคाเคฐ เคเคฐเคคी เคนै। ‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคเคนाเคจी เค
เคชเคจे เคชाเคค्เคฐों เคे เคฎเคจ เคे เค
ंเคฆเคฐ เคे เคฆ्เคตเคจ्เคฆ्เคตों เคชเคฐ เคिเคी เคนुเค เคนै। เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคฎเคจ เคे เค
ंเคฆเคฐ เคे เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคो เคธाเคฎเคจे เคฒाเคจा เคฏा เคเคธเคे เคฒिเค เคเค เคธाเคฐ्เคฅเค เคญाเคทा เคी เคोเค เคญी เคจเค เคเคนाเคจी เคी เคช्เคฐเคฎुเค เคตिเคถेเคทเคคा เคฌเคจเคเคฐ เคเคญเคฐी।
‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคเคนाเคจी เคชเคฐ เคाเคฎू เคे ‘เคเคฌเคธเคฐ्เคก’ เคा เคญी เคช्เคฐเคญाเคต เคชเคฐिเคฒเค्เคทिเคค เคนोเคคा เคนै। เคเคนाเคจी เคे เคฒเคเคญเค เคเคฐिเคค्เคฐ เค
เคชเคจे เคธंเคตाเคฆ เคธे เคเคธी เคธूเคเคจा เคฆेเคคे เคนैं เคि เคตो เคเค เคช्เคฐเคाเคฐ เคा เคจिเคฐเคฐ्เคฅเค เคीเคตเคจ เคीเคจे เคे เคฒिเค เค
เคญिเคถเคช्เคค เคนै। เคตो เคฌाเคฐ-เคฌाเคฐ เคीเคตเคจ เคे เคฎूเคฒ्เคฏ เคी เคคเคฒाเคถ เคเคฐเคคे เคนैं। เคฏे เคชाเคค्เคฐ เคฌुเฅाเคชा เคเคฐ เคฎृเคค्เคฏु เคธे เคกเคฐे เคนुเค เคฒเคเคคे เคนैं। เคกॉ เคฎुเคเคฐ्เคी เคो เคเค เคฌाเคฐ เคฒเคเคคा เคนै เคि เคตเคน เค्เคฏों เคนै? เคเคธเคे เคीเคตเคจ เคा เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เค्เคฏा เคนै? เคตो เค्เคฏा เคเคฐे? เคกॉ เคฎुเคเคฐ्เคी เคฎि. เคน्เคฏूเคฌเคฐ्เค เคธे เคฌाเคค เคเคฐเคคे เคธเคฎเคฏ เคเคนเคคे เคนैं-
“เค्เคฏा เคคुเคฎ เคจिเคฏเคคि เคฎें เคตिเคถ्เคตाเคธ เคเคฐเคคे เคนो, เคฎि. เคน्เคฏूเคฌเคฐ्เค?”2
“เคฎैं เคเคญी-เคเคญी เคธोเคเคคा เคนूँ, เคंเคธाเคจ เคिंเคฆा เคिเคธเคฒिเค เคฐเคนเคคा เคนै – เค्เคฏा เคเคธे เคोเค เคเคฐ เคฌेเคนเคคเคฐ เคाเคฎ เคเคฐเคจे เคो เคจเคนीं เคฎिเคฒा?”3
เคเคธा เคช्เคฐเคคीเคค เคนोเคคा เคนै เคि เคाเคฎू เคे ‘เคฎिเคฅ เคเคซ เคธिเคธिเฅเคธ’ เคे เคฎिเคฅเคीเคฏ เคชाเคค्เคฐ เคธिเคธिเฅเคธ เคी เคธोเค เคนी เคฏเคนाँ เคธाเคฎเคจे เค เคเค เคนो เคเคฐ เคจिเคฏเคคि เคे เคฆ्เคตाเคฐा เคเคฌเคฐเคจ เคกॉ เคฎुเคเคฐ्เคी เคो เคเคธ เคธंเคธाเคฐ เคฎें เคเคธเคी เคเคธ เคธ्เคฅिเคคि เคชเคฐ เคเคธे เคीเคจे เคे เคฒिเค เคตिเคตเคถ เคเคฐ เคฆिเคฏा เคเคฏा เคนो।
‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคे เคชाเคค्เคฐ เค
เคชเคจी เคตिเคตเคถเคคा เคธे เคฎुเค्เคค เคนोเคจा เคाเคนเคคे เคนैं, เคฒेเคिเคจ เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคे เคธाเคฎเคจे เคฒाเคाเคฐ เคนैं। เคนाเคฒाँเคि เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน ‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคे เคชाเคค्เคฐों เคी เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐเคคा เคฏा เคฎुเค्เคคि เคी เคเคांเค्เคทा เคे เคช्เคฐเคถ्เคจ เคो เคธเคฎเคाเคฒीเคจ เคตिเคถ्เคต-เคธाเคนिเคค्เคฏ เคे เคช्เคฐเคถ्เคจों เคे เคนी เคธเคฎाเคจाเคจ्เคคเคฐ เคฐเค เคเคฐ เคตिเคाเคฐ เคเคฐเคจे เคे เคชเค्เคท เคฎें เคนैं। เคเคจเคे เค
เคจुเคธाเคฐ “เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐเคคा เคฏा เคฎुเค्เคคि เคा เคช्เคฐเคถ्เคจ, เคो เคธเคฎเคाเคฒीเคจ เคตिเคถ्เคต-เคธाเคนिเคค्เคฏ เคा เคฎुเค्เคฏ เคช्เคฐเคถ्เคจ เคฌเคจ เคเคฒा เคนै, เคจिเคฐ्เคฎเคฒ เคी เคเคนाเคจिเคฏों เคฎें เคช्เคฐाเคฏः เค
เคฒเค-เค
เคฒเค เคोเคฃ เคธे เคเค ाเคฏा เคเคฏा เคนै ... เคฏे เคเคนाเคจिเคฏाँ เคीเคตเคจ เคी เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคे เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคเค เคे เคธเคฌเคธे เคฌเฅे เคฎाเคจเคต-เคฎूเคฒ्เคฏ – เคฎाเคจเคต-เคฎुเค्เคคि – เคो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคเคฐเคคी เคนै।”4 เคฒเคคिเคा เค
เคชเคจे เคชुเคฐाเคจे เคฎूเคฒ्เคฏों เคธे เคिเคชเคी เคนुเค เคนै, เคเคฐ เคเคธी เคตเคเคน เคธे เคตो เคชเคฐेเคถाเคจ เคนै। เคตเคน เคญी เคीเคตเคจ เคे เคฎूเคฒ्เคฏ เคी เคคเคฒाเคถ เคเคฐเคคी เคนै, เคฒेเคिเคจ เคตเคน เคฎाเคจ เคฒेเคคी เคนै เคि เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคीเคตเคจ เคा เคोเค เค
เคฐ्เคฅ เคจเคนीं เคนै। เคीเคตเคจ เค
เคฐ्เคฅเคนीเคจ (Meaningless) เคนै। เคเคธเคฎें เคोเค เคคाเคฐ्เคिเคเคคा เคญी เคจเคนीं เคนै। เคตเคน เคกॉ. เคฎुเคเคฐ्เคी เคธे เคเคนเคคी เคนै-
“เคกॉเค्เคเคฐ-เคธเคฌเคुเค เคนोเคจे เคे เคฌाเคตเคूเคฆ เคตเคน เค्เคฏा เคीเค เคนै เคो เคนเคฎें เคเคฒाเคฏे เคเคฒเคคी เคนै, เคนเคฎ เคฐुเคเคคे เคนैं เคคो เคญी เค
เคชเคจे เคฐेเคฒे เคฎें เคตเคน เคนเคฎें เคเคธीเค เคฒे เคाเคคी เคนै। ”5
เคฏเคนाँ เคจिเคฐ्เคฎเคฒ เคตเคฐ्เคฎा เคธंเคेเคค เคฆेเคคे เคนैं เคि เคฐुँเคงे เคนुเค เคเคฒे เคธे เคญเคฐ्เคฐाเค เคธी เคเคตाเค เคฎें เคฒเคคिเคा เคฏเคน เคฌाเคค เคเคนเคคी เคนै। เคตเคน เคुเค เคขूँเคขเคจा เคाเคนเคคी เคนै, เคฒेเคिเคจ เคเคธा เคฒเคเคคा เคนै เคि เคตเคน เค
ंเคงेเคฐे เคฎें เคो เคเคฏा เคนै।
เคจเค เคเคนाเคจी เคธे เคชूเคฐ्เคต เคी เคเคนाเคจिเคฏों เคฎें เคเคนाเคจीเคाเคฐ เคเคธे เคเคฐिเคค्เคฐ เคชเคฐ เคฌเคฒ เคฆेเคคा เคฅा เคो เคชाเค เคों เคो เคช्เคฐेเคฐिเคค เคเคฐे। เคเคจเคी เคोเคถिเคถ เคฐเคนเคคी เคฅी เคि เคเคจเคे เคธंเคตाเคฆ เคคाเคฐ्เคिเค เคคเคฅा เคฎเคจोเคฐंเคเค เคนो। เคฆेเคा เคाเคฏ เคคो เคเคจ เคเคนाเคจिเคฏों เคฎें เคเค เค
เค्เคी เคถुเคฐुเคเคค, เคฎเคง्เคฏ เคคเคฅा เค
เค्เคा เค
ंเคค เคนोเคคा เคฅा เคो เค
เคชเคจे เค
ंเคค เคคเค เคाเคคे-เคाเคคे เคชाเค เคों เคो เคเค เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคธे เคชเคฐिเคिเคค เคเคฐเคตाเคคी เคฅी, เคฒेเคिเคจ ‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคा เคोเค เคญी เคเคฐिเคค्เคฐ เคช्เคฐेเคฐเค เคจเคนीं เคนै। เคจ เคคो เคเคจเคे เคธंเคตाเคฆ เคฎें เคนी เคคाเคฐเคคเคฎ्เคฏเคคा เคนै। เคฏे เคธंเคตाเคฆ เค
เคฐ्เคฅเคนीเคจ เคीเคตเคจ-เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคा เคฌोเคง เคเคฐाเคคे เคนैं। เคเคนाเคจी เคी เคถुเคฐुเคเคค, เคฎเคง्เคฏ เคเคฐ เค
ंเคค เคा เคोเค เคจिเคถ्เคिเคค เค्เคฐเคฎ เคญी เคจเคนीं เคฆिเคाเค เคฆेเคคा เคนै। เคฏे เคธाเคฐे เคคเคค्เคต เคชूเคฐ्เคต เคी เคเคนाเคจिเคฏों เคธे เคเคธे เค
เคฒเค เคเคฐเคคे เคนैं।
‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคे เคชाเคค्เคฐ เคा ‘เคฎूเคก’ เคนเคฎेเคถा เคฌเคฆเคฒเคคा เคฐเคนเคคा เคนै। เคเคจ เคชाเคค्เคฐों เคा เคเคฐिเคค्เคฐांเคเคจ (Characterization) เคเคฐเคจा เคाเคซी เคฎुเคถ्เคिเคฒ เคนै। เคฒเคคिเคा เคฆ्เคตाเคฐा เคूเคฒी เคा เคช्เคฐेเคฎเคชเคค्เคฐ เคुเคชाเคจा เคเคธเคे เคธ्เคตเคฏं เคी เคुंเค ा เคो เคฆिเคाเคคा เคนै, เคो เคिเคฐीเคถ เคจेเคी เคे เคช्เคฐเคคि เค
เคคृเคช्เคค เคช्เคฐेเคฎ เคธे เคเคชเคी เคुंเค ा เคนै, เคฒेเคिเคจ เคฌाเคฆ เคฎें เคฒเคคिเคा เคเคธे เคช्เคฐेเคฎ-เคชเคค्เคฐ เคฒौเคा เคฆेเคคी เคนै। เคฆूเคธเคฐी เคคเคฐเคซ เคฎि. เคน्เคฏूเคฌเคฐ्เค, เคฒเคคिเคा เคो เคช्เคฐेเคฎเคชเคค्เคฐ เคฒिเคเคเคฐ เคเคธเคธे เคช्เคฐेเคฎ-เคจिเคตेเคฆเคจ เคเคฐเคคा เคนै, เคฒेเคिเคจ เคฒเคคिเคा เคा เคธเค เคाเคจเคจे เคे เคฌाเคฆ เคตเคน เคช्เคฐेเคฎเคชเคค्เคฐ เคฒौเคा เคฆेเคจे เคเคฐ เคเคธे เคฎाเคซ เคเคฐ เคฆेเคจे เคी เคตिเคจเคคी เคญी เคเคฐเคคा เคนै। เคกॉ. เคฎुเคเคฐ्เคी เคे เคเคฐिเคค्เคฐ เคी เคญी เคธाเคซ Category เคเคญी เคुเคฒเคเคฐ เคธाเคฎเคจे เคจเคนीं เคเคคी เคนै।
‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคे เคชाเคค्เคฐ เค
เคเคจเคฌी เคนैं เคเคฐ เคฏे เค
เคेเคฒेเคชเคจ เคी เคธเคฎเคธ्เคฏा เคธे เค्เคฐเคธ्เคค เคนैं। เคตो เคเคนीं เคญी เคธเคฎเคौเคคा เคจเคนीं เคเคฐเคจा เคाเคนเคคे เคนैं। เคตเคธ्เคคुเคคः เคฏเคน เคกॉ. เคฎुเคเคฐ्เคी, เคฒเคคिเคा, เคฎि. เคน्เคฏूเคฌเคฐ्เค เคฏा เคซिเคฐ เคเคฐिเคฎुเคฆ्เคฆीเคจ เคी เคนी เคธเคฎเคธ्เคฏा เคจเคนीं เคนै, เคฌเคฒ्เคि เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคตिเคถ्เคตเคฏुเคฆ्เคง เคे เคฌाเคฆ เคตिเคถ्เคต เคी เคฏा เคถเคนเคฐीเคเคฐเคฃ เคे เคฌाเคฆ เคตैเคธे เคคเคฎाเคฎ เคฒोเคों เคी เคธเคฎเคธ्เคฏा เคฅी เคो เค
เคชเคจे เคเคฐ เคธे เคฆूเคฐ เฅिंเคฆเคी เคฌเคธเคฐ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เค เคเค เคฅे। เคฎूเคฒเคคः เคตเคฐ्เคฎा เคे เคจिเคตाเคธी เคกॉ. เคฎुเคเคฐ्เคी เคा เคคो เคชूเคฐा เคเคฐ เคนी เคाเคชाเคจी เคเค्เคฐเคฎเคฃ เคธे เคฌเคฐ्เคฌाเคฆ เคนो เคเคฏा เคฅा। เคเคธी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฏे เคชाเคค्เคฐ เค
เคเคจเคฌी เคฌเคจเคจे เคे เคฒिเค เคตिเคตเคถ เคนैं। เคฏเคนाँ เคฎिเคธ เคตुเคก เคเคฐ เคกॉ. เคฎुเคเคฐ्เคी เคे เคธंเคตाเคฆ เคो เคฆेเคเคจा เค
เคช्เคฐाเคธंเคिเค เคจเคนीं เคนै –
เคฎिเคธ เคตुเคก – “เคฒेเคिเคจ เคกॉ., เคुเค เคญी เคเคน เคฒो, เค
เคชเคจे เคฆेเคถ เคा เคธुเค เคเคนीं เคเคฐ เคจเคนीं เคฎिเคฒเคคा। เคฏเคนाँ เคคुเคฎ เคाเคนे เคिเคคเคจे เคตเคฐ्เคท เคฐเคน เคฒो, เค
เคชเคจे เคो เคนเคฎेเคถा เค
เคเคจเคฌी เคนी เคชाเคเคे।”6
เคกॉ เคฎुเคเคฐ्เคी – “เคฆเคฐเค
เคธเคฒ เค
เคเคจเคฌी เคคो เคฎैं เคตเคนाँ เคญी เคธเคฎเคा เคाเคँเคा, เคฎिเคธ เคตुเคก। เคเคคเคจे เคตเคฐ्เคทों เคฌाเคฆ เคฎुเคे เคौเคจ เคชเคนเคाเคจेเคा!”7
‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคเคนाเคจी เคฎें เคฌिเคกเคฎ्เคฌเคจा (Irony) เคे เคญी เคฆเคฐ्เคถเคจ เคนोเคคे เคนैं। เคฏเคน เคจिเคฐ्เคฎเคฒ เคตเคฐ्เคฎा เคी เคเคนเคฐी เคฐเคเคจाเคค्เคฎเค เคธूเค-เคฌूเค เคा เคนी เคชเคฐिเคाเคฏเค เคนै เคि เคฏเคน เคฏเคนाँ เคเคฌเคฐเคจ เคเคฐोเคชिเคค เคจ เคนोเคเคฐ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคธे เคชैเคฆा เคนुเค เคนै। เคฆเคฐเค
เคธเคฒ เคฌिเคกเคฎ्เคฌเคจा เคฎें เคเคฅเคจ เคा เคตเคนी เค
เคฐ्เคฅ เคจเคนीं เคฐเคนเคคा เคนै เคो เคเคนा เคाเคคा เคนै। ‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคे เคฒเคเคญเค เคชाเคค्เคฐ เค
เคชเคจी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคธे เคुเคถ เคจเคนीं เคนैं, เคฒेเคिเคจ เคตเคน เคฆूเคธเคฐों เคे เคธाเคฎเคจे เค
เคชเคจी เคฆुเคเคฆ เคเคฐ เคค्เคฐाเคธเคฆ เคธ्เคฅिเคคि เคो เคुเคชाเคจे เคी เคญเคฐเคชूเคฐ เคोเคถिเคถ เคเคฐเคคे เคนैं। เคเคจ्เคนें เคชเคคा เคนै เคि เคฆूเคธเคฐा เคोเค เคญी เคเคธเคी เคธ्เคฅिเคคि เคो เคฌเคฆเคฒ เคจเคนीं เคธเคเคคा। เคฏเคน เคฒेเคเค เคी เคเคฒा เคนै เคि เคฏเคน เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคเคจ्เคฏ เคฌिเคกเคฎ्เคฌเคจा, เคเคนाเคจी เคे เคเคฅाเคจเค เคो เคเคฎเคोเคฐ เคจ เคเคฐ เคเคธเคฎें เคเคฐ เคญी เคงाเคฐ เคฆेเคคी เคนै। เคกॉ. เคฎुเคเคฐ्เคी เคนเคฎेเคถा เคชुเคฐाเคจी เคฏाเคฆों เคो เคฏाเคฆ เคเคฐ เคฆुเคी เคฐเคนเคคे เคนैं, เคฒेเคिเคจ เคฎिเคธ เคตुเคก เคो เคเคนเคคे เคนैं เคि เคตो เคुเคถ เคนैं –
“เคฎुเคे เค
เคชเคจे เคฌाเคฐे เคฎें เคोเค เคเคฒเคคเคซเคนเคฎी เคจเคนीं เคนै เคฎिเคธ เคตुเคก, เคฎैं เคธुเคी เคนूँ।”8
เคเคนाเคจी เคे เคชूเคฐ्เคต เคे เคเคเคจाเค्เคฐเคฎ เคธे เคชाเค เค เคชूเคฐ्เคฃ เค
เคตเคเคค เคนै เคि เคกॉ เคฎुเคเคฐ्เคी. เคธुเคी เคจเคนीं เคนैं, เคฒेเคिเคจ เคเคจเคे เคเคธ เคเคฅเคจ เคธे เคชाเค เค เคญเคเคเคคा เคจเคนीं เคนै, เคฌเคฒ्เคि เคกॉ. เคฎुเคเคฐ्เคी เคी เคฆเคฏเคจीเคฏ เคธ्เคฅिเคคि เคธे เคเคฐ เค
เค्เคी เคคเคฐเคน เคชเคฐिเคिเคคि เคนोเคคा เคนै।
เคฒเคคिเคा เคो เคช्เคฐเคृเคคि เคธे เคोเค เคตिเคถेเคท เคช्เคฐेเคฎ เคฏा เคฒเคाเคต เคจเคนीं เคนै। เค्เคฏोंเคि เคฒเคคिเคा เคे เคธंเคฌंเคง เคฎें เคเคฅाเคाเคฐ เคเคนเคคा เคนै “เคเคธ เคोเคे-เคธे-เคนिเคฒ-เคธ्เคेเคถเคจ เคชเคฐ เคฐเคนเคคे เคเคธे (เคฒเคคिเคा เคो) เคाเคธा เค
เคฐ्เคธा เคนो เคเคฏा, เคฒेเคिเคจ เคเคฌ เคธเคฎเคฏ เคชเคคเคเคฐ เคเคฐ เคเคฐ्เคฎिเคฏों เคा เคेเคฐा เคชाเคฐ เคเคฐ เคธเคฐ्เคฆी เคी เคुเค्เคिเคฏों เคी เคोเคฆ เคฎें เคธिเคฎเค เคाเคคा เคนै, เคเคธे เคเคญी เคฏाเคฆ เคจเคนीं เคฐเคนเคคा เคนै।”9 เคตाเคธ्เคคเคตिเคเคคा เคฏเคน เคนै เคि เคुเค्เคिเคฏों เคฎें เคตเคน เคญी เคเคฐ เคाเคจा เคाเคนเคคी เคนै, เคฒेเคिเคจ เคตเคนाँ เคธे เคจ เคा เคชाเคจे เคे เคฒिเค เคตเคน เคตिเคตเคถ เคนै। เคाเคค्เคฐाเคตाเคธ เคฎें เคฐुเคเคจा เคเคธเคी เคฎเคเคฌूเคฐी เคนै, เคเคธเคी เคตिเคตเคถเคคा เคนै, เคฒेเคिเคจ เคाเคค्เคฐाเคं เคจे เคเคฌ เคเคธเคธे เคชूเคा –
“เคฎैเคกเคฎ, เคुเค्เคिเคฏों เคฎें เค्เคฏा เคเคช เคเคฐ เคจเคนीं เคा เคฐเคนी เคนैं?”10 เคคเคฌ เคตเคน เค
เคชเคจे เคคเคจाเคต เคो เคुเคชाเคคे เคนुเค เคฌเคจाเคตเคी เคฎुเคธ्เคाเคจ เคे เคธाเคฅ เคเคนเคคी เคนै - “เค
เคญी เคुเค เคชเค्เคा เคจเคนीं เคนै –เคเค เคฒเคต เคฆ เคธ्เคจो เคซॉเคฒ”11
เคเคฌเคि เคเคนाเคจी เคธे เคฏเคน เค्เคाเคค เคนै เคि เคฒเคคिเคा เคूเค เคฌोเคฒ เคฐเคนी เคนै। เคฏเคน เคเคฅเคจ เคนी เค
เคชเคจे เคเคช เคฎें เคฌिเคกंเคฌเคจाเคชूเคฐ्เคฃ เคนै। เค्เคฏोंเคि เคฏเคนाँ เคเคฅเคจ เคा เคตाเคธ्เคคเคตिเค เค
เคฐ्เคฅ เคเคนे เคเค เค
เคฐ्เคฅ เคธे เค ीเค เคเคฒเคा เคนै। เคเคธ เคคเคฐเคน เคे เคเค เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคเคธ เคเคนाเคจी เคฎें เคธ्เคฅाเคจ-เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคฆेเคे เคा เคธเคเคคे เคนैं।
เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคी เคฆृเคท्เคि เคธे ‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคเคนाเคจी เคเคिเคฒ เค เคนเคฐเคคी เคนै। เคเคธเคा เคเค เคฎाเคค्เคฐ เคคो เคจเคนीं, เคฒेเคिเคจ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคाเคฐเคฃ เคเคธเคी เคธांเคेเคคिเคเคคा (Semiotics) เคนै। เคฒेเคเค เคช्เคฐเคคीเค (Symbol) เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐเคคा เคนै। ‘เคธांเคेเคคिเคเคคा’ เคจเค เคเคนाเคจी เคी เคเค เคช्เคฐเคฎुเค เคตिเคถेเคทเคคा เคนै। เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน เคฎाเคจเคคे เคนैं เคि เคเคธ เคฆौเคฐ เคी เค
เคงिเคांเคถ เคเคนाเคจिเคฏों เคฎें เคธांเคेเคคिเคเคคा เคญเคฐी เคนुเค เคนै। เคนाเคฒाँเคि เคเคธा เคญी เคจเคนीं เคนै เคि เคชिเคเคฒी เคชीเฅी เคे เคฐเคเคจाเคाเคฐों เคจे เคธांเคेเคคिเคเคคा เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคจเคนीं เคिเคฏा เคฅा। เคเคจเคे เค
เคจुเคธाเคฐ “เคธांเคेเคคिเคเคคा เคा เคธเคนाเคฐा เคชिเคเคฒी เคชीเฅी เคे เคฒेเคเค เคเคญी-เคนी-เคเคญी เคฒेเคคे เคฅे, เคเคฌเคि เคเค เคा เคฒेเคเค เค
เค्เคธเคฐ เคเคธเคा เคธเคนाเคฐा เคฒेเคคा เคนै। ... เคเค เคी เคเคนाเคจी ‘เคเคงाเคฐ-เคญूเคค เคตिเคाเคฐ’ เคा เคेเคตเคฒ เค
ंเคค เคฎें เคธंเคेเคค เคจเคนीं เคเคฐเคคी; เคฌเคฒ्เคि เคจเคฏी เคเคนाเคจी เคा เคธเคฎूเคा เคฐूเคช-เคเค เคจ (เคธ्เค्เคฐเค्เคเคฐ) เคเคฐ เคถเคฌ्เคฆ-เคเค เคจ (เคेเค्เคธ्เคเคฐ) เคนी เคธांเคेเคคिเค เคนै। ... เคจเคฏी เคเคนाเคจी เคธंเคेเคค เคเคฐเคคी เคจเคนीं, เคฌเคฒ्เคि เคธ्เคตเคฏं เคธंเคेเคค เคนै।” 12
‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคเคนाเคจी เคฎें เค
เคจेเค เคเคเคน เคชเคฐ ‘เคाเคฏा’, ‘เคงुंเคง’ เคเคฐ ‘เคोเคนเคฐे’ เคญी เคช्เคฐเคคीเค เคे เคฐूเคช เคฎें เคเค เคนैं। เคฏे เคช्เคฐเคคीเค เค
เคตเคธाเคฆเคชूเคฐ्เคฃ เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคो เคเคฐ เคाเฅा เคเคฐเคคे เคนैं। เคช्เคฐเคคीเค เค
เคฌเคคเค เคเคตिเคคा เคी เคนी เคीเค เคนुเค เคเคฐเคคी เคฅी, เคฒेเคिเคจ ‘เคชเคฐिंเคฆे’ เคเคนाเคจी เคฎें เคช्เคฐเคคीเคों เคी เคฌเคนुเคฒเคคा เคธे เคชाเค เคเคฎ्เคฏเคคा เคे เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคเคฐूเคฐ เคเคिเคฒเคคा เคเคฏी เคนै, เคฒेเคिเคจ เค
เคเคฐ เคเคนा เคाเคฏ เคि เคเคจ เคช्เคฐเคคीเคों เคธे เคจिเคฐ्เคฎเคฒ เคตเคฐ्เคฎा เคจे เคต्เคฏเค्เคคि-เคฎเคจ เคे เคญीเคคเคฐी เคฆ्เคตเคจ्เคฆ्เคตों เคो เคฆिเคाเคจे เคฎें เคธเคซเคฒเคคा เค
เคฐ्เคिเคค เคी เคนै เคคो เคถाเคฏเคฆ เคนी เคिเคธी เคो เคोเค เคธंเคฆेเคน เคนोเคा।
เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคธूเคी
1. เคเคนाเคจी: เคจเค เคเคนाเคจी, เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 54
2. เคถ्เคฐेเคท्เค เคนिเคจ्เคฆी เคเคนाเคจिเคฏाँ (1950-1960), เคเคेเคจ्เคฆ्เคฐ เค ाเคुเคฐ (เคธंเคชाเคฆเค), เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 68
3. เคตเคนी
4. เคเคนाเคจी: เคจเค เคเคนाเคจी, เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 53
5. เคถ्เคฐेเคท्เค เคนिเคจ्เคฆी เคเคนाเคจिเคฏाँ (1950-1960), เคเคेเคจ्เคฆ्เคฐ เค ाเคुเคฐ (เคธंเคชाเคฆเค), เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 102
6. เคถ्เคฐेเคท्เค เคนिเคจ्เคฆी เคเคนाเคจिเคฏाँ (1950-1960), เคเคेเคจ्เคฆ्เคฐ เค ाเคुเคฐ (เคธंเคชाเคฆเค), เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 88
7. เคตเคนी
8. เคตเคนी, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 89
9. เคตเคนी, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 62
10. เคตเคนी
11. เคตเคนी
12. เคเคนाเคจी: เคจเค เคเคนाเคจी, เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 32-33
13. เคถ्เคฐेเคท्เค เคนिเคจ्เคฆी เคเคนाเคจिเคฏाँ (1950-1960), เคเคेเคจ्เคฆ्เคฐ เค ाเคुเคฐ (เคธंเคชाเคฆเค), เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 96-97
14. This Lecture Talks about Nirmal Verma: Parindey, The Consortium for EducationalCommunication, 23 Apr. 2018, www.youtube.com/channel/UCA7OQkX9AEIVQ6j9i0OSQhA.
15. เคเคนाเคจी: เคจเค เคเคนाเคจी, เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 64
เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคธूเคी
1. เคเคนाเคจी: เคจเค เคเคนाเคจी, เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 54
2. เคถ्เคฐेเคท्เค เคนिเคจ्เคฆी เคเคนाเคจिเคฏाँ (1950-1960), เคเคेเคจ्เคฆ्เคฐ เค ाเคुเคฐ (เคธंเคชाเคฆเค), เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 68
3. เคตเคนी
4. เคเคนाเคจी: เคจเค เคเคนाเคจी, เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 53
5. เคถ्เคฐेเคท्เค เคนिเคจ्เคฆी เคเคนाเคจिเคฏाँ (1950-1960), เคเคेเคจ्เคฆ्เคฐ เค ाเคुเคฐ (เคธंเคชाเคฆเค), เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 102
6. เคถ्เคฐेเคท्เค เคนिเคจ्เคฆी เคเคนाเคจिเคฏाँ (1950-1960), เคเคेเคจ्เคฆ्เคฐ เค ाเคुเคฐ (เคธंเคชाเคฆเค), เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 88
7. เคตเคนी
8. เคตเคนी, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 89
9. เคตเคนी, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 62
10. เคตเคนी
11. เคตเคนी
12. เคเคนाเคจी: เคจเค เคเคนाเคจी, เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 32-33
13. เคถ्เคฐेเคท्เค เคนिเคจ्เคฆी เคเคนाเคจिเคฏाँ (1950-1960), เคเคेเคจ्เคฆ्เคฐ เค ाเคुเคฐ (เคธंเคชाเคฆเค), เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 96-97
14. This Lecture Talks about Nirmal Verma: Parindey, The Consortium for EducationalCommunication, 23 Apr. 2018, www.youtube.com/channel/UCA7OQkX9AEIVQ6j9i0OSQhA.
15. เคเคนाเคจी: เคจเค เคเคนाเคจी, เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค เคธंเค्เคฏा – 64
No comments :
Post a Comment
We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเคाเคถिเคค เคฐเคเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เคा เคธ्เคตाเคเคค เคนै।