рдпुрд╡ा рдПрд╡ं рд╡ृрдж्рдз рдкीрдв़ी рдоें рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рдХा рд╕ंрджेрд╢ рджेрддे рд╕ूрд░рдд рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕

- рднाрд░рддी рд╢рд░्рдоा

рд╢ोрдзाрд░्рдеी, рдкीрдПрдЪрдбी (рд╣िंрджी), рджрдпाрд▓рдмाрдЧ рдПрдЬुрдХेрд╢рдирд▓ рдЗंрд╕्рдЯीрдЯ्рдпूрдЯ,рдЖрдЧрд░ा


рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдоाрдЬ рдХा рджрд░्рдкрдг рд╣ै।
                   - рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдж्рд╡िрд╡ेрджी

рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рджैрд╡ рд╣ी рд╕рдоाрдЬ рдХा рдкрде рдк्рд░рджрд░्рд╢рдХ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдпрдеाрд░्рде рд╕े рдЕрд╡рдЧрдд рдХрд░ाрддे рд╣ुрдП рдЖрджрд░्рд╢ों рдХी рдУрд░ рдЙрди्рдоुрдЦ рдХрд░рдиा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рд╡्рдпрдХ्рддि рдоोрд╣ рдХा рдирд╣ीं рд╡рд╕्рддु рдоोрд╣ рдХा рдпुрдЧрдзрд░्рдо рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡рд╕्рддुрдУं рд╕े рд▓рдЧाрд╡ рдЕрдзिрдХ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा рд╣ै। рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЬो рд╕рдоाрдЬ рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЗрдХाрдИ рд╣ै, рд╡рд╕्рддु рдоोрд╣ рдХे рдХाрд░рдг рд╡िрдШрдЯिрдд рд╣ोрддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХे рдордз्рдп рдмрдв़рддी рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рд╢ूрди्рдпрддा рд╕рдоाрдЬ рдоें рдПрдХाрдХीрдкрди, рд╢ूрди्рдпрддा рддрдеा рдоूрд▓्рдпрд╣ीрдирддा рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджे рд░рд╣ी рд╣ै।рдкрд╣рд▓े рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХा рдоुрдЦिрдпा рдШрд░ рдХा рдмुрдЬुрд░्рдЧ рд╣ुрдЖ рдХрд░рддा рдеा, рдХिंрддु рдЖрдЬ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рдмुрдЬुрд░्рдЧों рдХो рдЙрдкेрдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा рд╣ै।рдЬीрд╡рди рдХे рдЗрд╕ рдЕंрддिрдо рдкрдб़ाрд╡ рдоें рд╡ृрдж्рдзों рдХो рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдХрд╖्рдЯ рддो рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै рдХिंрддु рдЗрд╕рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рдХрд╖्рдЯрджाрдпрдХ рд╣ै рдоाрдирд╕िрдХ рдХрд╖्рдЯ। рдпुрд╡ा рдкीрдв़ी рдпा рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдоें рд╡рд╕्рддु рд╕े рдоोрд╣ рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓ी рдкीрдв़ी рдХो рд╕рд╣ी рдоाрд░्рдЧ рджिрдЦाрдиे рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдХी рднूрдоिрдХा рдоुрдЦ्рдп рд░рд╣ी рд╣ै। рдбॉ. рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рднी рдЗрд╕ी рдУрд░ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рднрдЯрдХे рд╣ुрдП рд▓ोрдЧों рдХो рд░िрд╢्рддों рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рджाрдпिрдд्рд╡ рдХी рдЧрд░िрдоा рдХा рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рдХрд░ाрддे рд╣ुрдП рд╕рд╣ी рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рд▓े рдЖрдПँ рддрдеा рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рд╕рд╣рдпोрдЧ, рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рд╕рджрднाрд╡рдиा рдХी рд▓рд╣рд░ рджौрдб़рдиे рд▓рдЧे, рдЬिрд╕рд╕े рд╕рдоाрдЬ рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рд╕े рд░рд╣िрдд рд╣ो рдЬाрдП рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЙрдирдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рд╡ृрдж्рдз рдкीрдв़ी рддрдеा рдпुрд╡ा рдкीрдв़ी рдХे рдордз्рдп рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рдХा рд╕ंрджेрд╢ рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрддा рд╣ै।

рддीрди рдкीрдв़िрдпों рдХो рд╕рдоाрдиांрддрд░ рд▓ेрдХрд░ рд▓िрдЦा рдЧрдпा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рд╡рд╕ीрдпрдд’ рдХा рдиाрдпрдХ рдЕрдкрдиे рдпुрд╡ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдХी рдЧрдИ рдЧрд▓рддिрдпों рдХे рдкрд╢्рдЪाрддाрдк рддрдеा рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдХी рдЬा рд░рд╣ी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХे рдХाрд░рдг рдоाрдирд╕िрдХ рдкीрдб़ा рд╕े рдЧ्рд░рд╕्рдд рд╣ै। рдЬрдм рд╡рд╣ рдпुрд╡ा рдеा рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдоाрддा-рдкिрддा рддрдеा рдЧाँрд╡ рдХी рдмाрдд-рдмाрдд рдкрд░ рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░рддा рд░рд╣рддा рдеा। рдЙрд╕рдХे рдоाрддा рдкिрддा рдЙрд╕рдХे рдЗंрддрдЬाрд░ рдоें рджुрдиिрдпा рд╕े рдЪрд▓ рдмрд╕े। рддрдм рднी рд╡рд╣ рд╢рд╣рд░ рдЫोрдб़рдХрд░ рдЙрд╕ рд╕рдордп рднी рдЧाँрд╡ рдирд╣ीं рдЧрдпा рдХिंрддु рдЖрдЬ рдЬрдм рд╡рд╣ рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ै рддрдм рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рдЧрд▓рддिрдпों рдХा рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬрдм рдЙрд╕рдХा рдмेрдЯा рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ рднी рдЙрд╕рдХी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░рддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдд्рдп рд╣ै рдХि рдЖрдЬ рдпुрд╡ा рдкीрдв़ी рдЬो рдЕрдкрдиे рдмुрдЬुрд░्рдЧों рдХो рдЙрдкेрдХ्рд╖िрдд рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै рддो рд╡рд╣ рднी рдЕрдкрдиी рднाрд╡ी рд╕ंрддाрди рд╕े рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдЖрджрд░ рдПрд╡ं рд╕рдо्рдоाрди рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддी। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдиेрдЧी рдЬी рд╡ृрдж्рдзों рддрдеा рдпुрд╡ाрдУं рдХो рдмрд╣ुрдд рдЙрдкрдпोрдЧी рд╕ंрджेрд╢ рджेрддे рд╣ैं рдХि рднौрддिрдХ рд╕ंрдкрдд्рддि, рдЬрдоीрди- рдЬाрдпрджाрдж рдЖрджि рд╕рдм рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓िрдХ рддрдеा рдирд╢्рд╡рд░ рд╣ै। рдПрдХ рдкीрдв़ी рдХो рдЗрд╕ рд╕ंрдкрдд्рддि рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЕрдкрдиे рдкрд░ोрдкрдХाрд░, рдкрд░рд╣िрдд, рдд्рдпाрдЧ рддрдеा рд╕рдорд░्рдкрдг рд╕े рдЕрд░्рдЬिрдд рдХिрдП рдЧрдП рд╕ंрд╕्рдХाрд░, рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдп рдПрд╡ं рд╕िрдж्рдзांрдд рд░ूрдкी рд╕ंрдкрдд्рддि рднी рджेрдиी рдЪाрд╣िрдП рдЬो рдХрднी рдирд╖्рдЯ рдирд╣ीं рд╣ोрддी। рдЗрд╕े рдЬिрддрдиा рдЕрдзिрдХ рдЦрд░्рдЪ рдХिрдпा рдЬाрдП рдЗрд╕рдоें рдЙрддрдиी рд╣ी рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕े рдЦрд░्рдЪ рдХрд░рдиे рд╕े рдпрд╢-рдХीрд░्рддि рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдкुрд░рдЦों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдЗрд╕ी рд╡рд╕ीрдпрдд рдХो рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдХे рдкिрддा рдиे рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдХो рдФрд░ рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ рдХो рджिрдпा рд╣ै। рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХे рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдп, рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों, рдкрд░ोрдкрдХाрд░, рд╕िрдж्рдзांрддों рдПрд╡ं рдЖрджрд░्рд╢ों рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓ा рдЧрдпा рд╣ै।

рдЙрдирдХे ‘рд░िрд╢्рддो рдХी рдЖँрдЪ’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдиाрдпрдХ рд░ाрдордк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдиे рдпрд╣ рд╕ंрджेрд╢ рджिрдпा рд╣ै рдХि рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХा рдоुрдЦिрдпा рдЕрдкрдиी рдИрдоाрдирджाрд░ी, рдХрд░्рддрд╡्рдпрдиिрд╖्рдаा рддрдеा рдкрд░ोрдкрдХाрд░ рдЖрджि рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों рдПрд╡ं рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрдаिрди рд╕े рдХрдаिрди рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдЙрдЪिрдд рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ो рдкाрддा рд╣ै। рд░ाрдордк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдкिрддा рдХी рдоृрдд्рдпु рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЬीрд╡рди рдоें рдЗрддрдиे рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдЖрдП рдХिंрддु рдЕрдкрдиे рд╕рд╣рдЬ рд╕्рд╡рднाрд╡, рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдПрд╡ं рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдп рдХे рдЖрджрд░्рд╢ों рдкрд░ рдЪрд▓рдХрд░ рдЗрди рдХрдаिрдиाрдЗрдпों рдХो рдкाрд░ рдХрд░ рдЧрдпा рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХो рдПрдХрдЬुрдЯ рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा। рд░ाрдордк्рд░рд╕ाрдж рдХी рдоाँрдХे рд╢рдм्рджों рдоें, “рдмेрдЯी рдиेрд╣ा ! рдЖрдЬ рд╣рдоाрд░ा рдкрд░िрд╡ाрд░ рдкूрд░ा рдПрдХрдЬुрдЯ рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдм рд░ाрдордк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдХाрд░рдг рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЗрд╕рдиे рдХिрддрдиे рдХрд╖्рдЯ рдЙрдаाрдП, рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдЭेрд▓े рд▓ेрдХिрди рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХो рд╕ंрдмрд▓ рджिрдпा।” рдоाँрдХे рдЗрд╕ рдХрдерди рд╕े рдпрд╣ рд╕ंрджेрд╢ рдоिрд▓рддा рд╣ै рдХि рд╡ृрдж्рдз рдкीрдв़ी рдХी рд╕рджैрд╡ рдпрд╣ी рдордиोрдХाрдордиा рд░рд╣рддी рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдХा рдмрдб़ा рддрдеा рднрд░ा-рдкूрд░ा рдкрд░िрд╡ाрд░ рдПрдХрдЬुрдЯ рдоिрд▓рдХрд░ рд░рд╣े। рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдк्рд░рдХृрддि рдХी рднूрдоिрдХा рднी рдоुрдЦ्рдп рд░рд╣ी рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдиीрдо рдХा рдкेрдб़ рд░ाрдордк्рд░рд╕ाрдж рдХो рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рд╕ांрдд्рд╡рдиा рджेрддे рджिрдЦाрдИ рдкрдб़рддा рд╣ै। рдПрдХ рдмाрд░ рдЬрдм рд░ाрдордк्рд░рд╕ाрдж рд░िрдЯाрдпрд░ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдСрдлिрд╕ рд╕े рддрдеा рдЙрд╕ी рдкेрдб़ рд╕े рдмिрдЫрдб़рдиे рдХे рдХाрд░рдг рджुрдЦी рд╣ो рд░рд╣ा рдеा рддрдм рдЙрд╕рдиे рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХिрдпा рдХि рдпрд╣ рдкेрдб़ рдХुрдЫ рд╕ंрджेрд╢ рджे рд░рд╣ा рд╣ो рдХि, “рджेрдЦो рд░ाрдордк्рд░рд╕ाрдж! рдпрд╣ рдк्рд░рдХृрддि рдХा рдиिрдпрдо рд╣ै, рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╕рдордп рдХाрд▓ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХो рджी рдЧрдИ рднूрдоिрдХा рдХा рдиिрд░्рд╡ाрд╣рди рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрд╕ рдХрд▓ाрдХाрд░ рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиी рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддा рд╣ै। рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рд╣ैं рдЬो рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдп рдФрд░ рднूрдоिрдХा рд╕े рдирдИ рдкीрдв़िрдпों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдоिрд╕ाрд▓ рдЫोрдб़ рдЬाрдпा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рдкीрдв़िрдпाँ рдЙрдирдХे рдкрджрдЪिрд╣्рдиों рдкрд░ рдЪрд▓рдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рдХो рдЧौрд░рд╡ाрди्рд╡िрдд рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддी рд╣ैं।” рдкेрдб़ рдХे рдпрд╣ рд╢рдм्рдж рд╕ंрджेрд╢ рд╣ैं рдкुрд░ाрдиी рдкीрдв़ी рдХो, рдХि рд╡े рдРрд╕े рд╕рдд्рдХрд░्рдо рдХрд░ें рдЬिрд╕рд╕े рдирдИ рдкीрдв़ी рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдоिрд╕ाрд▓ рдмрди рдЬाрдП рдФрд░ рд╡рд╣ рдЙрдирдХो рдЙрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╣ी рди рдХрд░ рдкाрдПँ। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдпुрд╡ा рдкीрдв़ी рдХो рднी рдПрдХ рд╕ंрджेрд╢ рд╣ै рдЬो рдСрдлिрд╕ рдХे рдоुрдЦिрдпा рд╕ाрд╣рдм рдЬी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд░ाрдордк्рд░рд╕ाрдж рдХे рд░िрдЯाрдпрд░рдоेंрдЯ рдкрд░ рд╡рд╣ рдХрд╣рддे рд╣ैं, “рд░ाрдордк्рд░рд╕ाрдж рдЬी рдХे рдЖрдЬ рддрдХ рд╕рд░рдХाрд░ी рдХाрдордХाрдЬ рдоें рд╡्рдпрд╕्рдд рд░рд╣рдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдкрд░िрд╡ाрд░ рдкрд░ рдкूрд░ा рд╕рдордп рди рджे рдкाрдпे рд╣ो, рдЖрдЬ рдЗрд╕ рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдФрд░ рд╕ेрд╡ा рд╕े рд╡िрджा рд▓े рд░рд╣े рд╣ैं рддो рдРрд╕े рдоें рдЬीрд╡рди рдХे рд╢ेрд╖ рднाрдЧ рдоें рдкрд░िрд╡ाрд░рдЬрди рдХी рдпрд╣ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рдмрди рдЬाрддी рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЙрдирдХो рдкूрд░ा рд╕рдо्рдоाрди рджें। рдХрднी рдпрд╣ рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рди рд╣ोрдиे рджें рдХि рд╡рд╣ рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рдд рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं, рдХिрд╕ी рдХो рдЙрдирдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдирд╣ीं рд╣ै। рдпрд╣ рднाрд╡ рдорди рдоें рдЖрддे рд╣ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдмीрдоाрд░िрдпों рд╕े рдЧ्рд░рд╕िрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЖрдЬ рддрдХ рдЬिрд╕ рдЕрдзिрдХाрд░ рд╕े рдпрд╣ рд░рд╣рддे рдЖрдП рд╣ैं рд╡рд╣ी рдоाрди рд╕рдо्рдоाрди рдоिрд▓рддे рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдпोрдЧрджाрди рдкрд░िрд╡ाрд░рдЬрди рд╣ी рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं।” рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдХा рдпрд╣ рд╕ंрджेрд╢ рд╕ीрдзे рдирдИ рдкीрдв़ी, рдпा рдХрд╣ें рд╡рд╕्рддु рдоोрд╣ рдпुрдЧ рдХो рдЬाрддा рд╣ै।

рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╕ंрджेрд╢ рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдиिрдпрддि-рдЪрдХ्рд░' рдоें рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдпुрд╡ा рдкीрдв़ी рдЕрдкрдиे рдмрдб़े-рдмुрдЬुрд░्рдЧों рдХे рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рдХे рдмिрдиा рдЕрдзिрдХ рдлрд▓рдлूрд▓ рдирд╣ीं рд╕рдХрддी। рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╕ाрдХ्рд╖ी рд╣ै рдХि рд╣рдоाрд░े рдЬीрд╡рди рдоें рдмрдб़े рдмुрдЬुрд░्рдЧों рдХा рдХिрддрдиा рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै। рдкांрдбрд╡ рдЕрдкрдиे рдмुрдЬुрд░्рдЧों рдХे рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рдФрд░ рдк्рд░ाрд░्рдердиाрдУं рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рдорд╣ाрднाрд░рдд рдЬैрд╕ा рдпुрдж्рдз рдЬीрдд рдЧрдП। рдПрдХ рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕ा рд╢्рд░рд╡рдг рдХुрдоाрд░ рдЕрдкрдиे рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░ рд╕рджैрд╡ рдХे рд▓िрдП рдЕрдорд░ рд╣ो рдЧрдпा। ‘рдиिрдпрддि рдЪрдХ्рд░' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдоुрдЦ्рдп рдкाрдд्рд░ рдиिрддिрди рдШोрд╖ рдХे рдмेрдЯे рдЪिрдд्рд░ांрд╢ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдпрд╣ी рд╕ंрджेрд╢ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдЬрдм рдХोрдИ рдпुрд╡ा (рдмेрдЯा) рдЕрдкрдиे рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░ рдЙрд╕े рдШрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рд╕्рдиेрд╣ рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рддो рдЙрд╕ рдпुрд╡ा рдХी рдХ्рдпा рджुрд░्рджрд╢ा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдиिрддिрди рдШोрд╖ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдпрд╣ рджिрдЦाрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рд╕рджैрд╡ рдИрдоाрдирджाрд░ी, рдиिрд╖्рдаा, рд╕рдЪ्рдЪाрдИ, рдкрд░ोрдкрдХाрд░ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा рддрдеा рдЬीрд╡рди рдоें рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпों рдХे рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдЪрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рдоें рдХрдаिрдиाрдЗрдпाँ рддो рдЕрд╡рд╢्рдп рдЖрддी рд╣ैं рдХिंрддु рдЕंрдд рдоें рдЬीрдд рдЙрд╕ी рдХी рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓ों рдХा рдиाрдо рд╕рджैрд╡ рдХे рд▓िрдП рдЕрдорд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдбॉрдХ्рдЯрд░ों рдХो рднी рдПрдХ рд╕ंрджेрд╢ рдоिрд▓рддा рд╣ै рдХि рдпрджि рд╡рд╣ рдорд░ीрдЬ рдХे рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рд╕рдордЭрдХрд░ рдЙрдирдХा рдЗрд▓ाрдЬ рдХрд░ें рддो рдЙрд╕рдХी рдоाрдирд╕िрдХ рд╕्рдеिрддि рдХे рд╕ाрде рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╢ीрдШ्рд░ рд╕्рд╡рд╕्рде рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै।

 рдЬैрд╕ा рдХि рдкрд╣рд▓े рдХрд╣ा рдЬा рдЪुрдХा рд╣ै рдХि рдбॉ. рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдк्рд░рдХृрддि рдХी рднूрдоिрдХा рд░рд╣ी рдоुрдЦ्рдп рд░рд╣ी рд╣ै। рдЙрдирдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдпрд╣ рдХैрд╕ा рд░िрд╢्рддा' рдХी рдиाрдпिрдХा рдХा рднी рдЖрдо рдХे рдкेрдб़ рд╕े рдЖрдд्рдоीрдп рд░िрд╢्рддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ी рд╣ै। рдПрдХ рдмाрд░ рдЬрдм рдЙрд╕рдХे рднाрдИ рдХुрдЫ рд░ुрдкрдпों рдХे рд▓ाрд▓рдЪ рдоें рдЖрдо рдХे рдкेрдб़ рдХो рдХाрдЯрдиे рдХो рддрдд्рдкрд░ рдеे рддो рд╡рд╣ рдЗрд╕рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЬाрди рди्рдпोрдЫाрд╡рд░ рдХрд░рдиे рдХो рддैрдпाрд░ рд╣ो рдЧрдИ рдЬैрд╕ा рдХि рд╡рд╣ рдХोрдИ рдЕрдкрдиा рд╕рдЧा рд╕ंрдмंрдзी рд╣ो। рдЙрд╕рдХी рдирдЬрд░ рдоें рдпрд╣ рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХी рдиिрд╢ाрдиिрдпाँ рдоें рд╕े рдПрдХ рдеा। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдПрдХ рдФрд░ рд╕ंрджेрд╢ рдоाрд▓ूрдо рдкрдб़рддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдкंрдбिрдд рдЧौрд░ीрджрдд्рдд рдк्рд░рдзाрдиाрдЪाрд░्рдп рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓िрдП рд╣ै। рд╡рд╣ рдкूрд░рди рд╕े рдХрд╣рддे рд╣ैं, “рд╢िрдХ्рд╖ा рдХेрд╡рд▓ рдЬ्рдЮाрди рдЪрдХ्рд╖ु рд╣ी рдирд╣ीं рдЦोрд▓рддी;рдЕрдкिрддु рдЗंрд╕ाрди рдоें рдХрд░ुрдгा,рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдп рд╕рджाрд╢рдпрддा, рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा, рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдЬैрд╕े рдоूрд▓्рдпों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рднी рдХрд░рддी рд╣ै рдЬो рдЬीрд╡рди рднрд░ рдЙрд╕рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдмрди рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЗрди्рд╣ीं рдЧुрдгों рд╕े рдЗंрд╕ाрди рдХी рдЕрд╕рд▓ рдкрд░рдЦ рд╣ोрддी рд╣ै।” рдПрдХ рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдпрд╣ рджेрддे рд╣ैं рдХि рдЬрдм рдХрд░्рддрд╡्рдп рдиिрд░्рд╡рд╣рди рдПрд╡ं рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпों рдоें рдж्рд╡ंрдж्рд╡ рдХी рд╕्рдеिрддि рддो рд╡рд╣ाँ рд╣ृрджрдп рдоें рдХрд░ुрдгा рдФрд░ рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпों рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рджेрдиी рдЪाрд╣िрдП рдХ्рдпोंрдХि рдХрд░्рддрд╡्рдп рдиिрд░्рд╡рд╣рди рдХे рдЕрдиेрдХ рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं рдХिंрддु рдпрджि рд╣рдоाрд░े рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпों рддрдеा рдХрд░ुрдгा рд╕े рдХिрд╕ी рдХा рдЬीрд╡рди рдмिрдЧрдб़рдиे рд╕े рдмрдЪ рдЬाрдП рддो рдРрд╕ा рдЕрд╡рд╕рд░ рдкुрдиः рдирд╣ीं рдоिрд▓ेрдЧा।

рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╡ृрдж्рдзों рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдо्рдоाрдирдкूрд░्рд╡рдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╣рдоाрд░ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдПрд╡ं рд░ीрддि-рд░िрд╡ाрдЬों рд╕े рдЕрд╡рдЧрдд рдХрд░ाрдиे рд╡ाрд▓े рдмрдб़े-рдмुрдЬुрд░्рдЧ рдПрд╡ं рд╡ृрдж्рдзрдЬрди рд╣ी рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рдирдИ рдкीрдв़ी рдХो рдЙрдирдХे рдЕрдиुрднрд╡ों рдПрд╡ं рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдпों рдХी рдХिрддрдиी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдмрдЦूрдмी рдЪिрдд्рд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рдиाрдпिрдХा рдкрджрдоा рдж्рд╡ाрд░ा рдЪрд▓ाрдП рдЧрдП рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╕े рд╕рдоाрдЬ рдХो рдпрд╣ рдк्рд░ेрд░рдгा рдоिрд▓рддी рд╣ै рдХि рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рднी рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХुрдЫ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЬैрд╕े ‘рд╡ृрдж्рдзों рдХे рдЕрдиुрднрд╡ों рд╕े рд╕ीрдЦें рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо' рдЪрд▓ाрдП рдЬाрдПँ рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╡ृрдж्рдзрдЬрди рдХे рдорд╣рдд्рд╡ рд╕े рдирдИ рдкीрдв़ी рдХो рдЕрд╡рдЧрдд рдХрд░ाрдпा рдЬा рд╕рдХे рддрдеा рд╡ृрдж्рдзि рдпा рдкुрд░ाрдиी рдкीрдв़ी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХा рдкाрдд्рд░ рди рдмрдиें।

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рд░ूрдк рд╕े рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рд╡ृрдж्рдзों рдХे рд▓िрдП рдЖрджрд░ рд╕рдо्рдоाрди рдХे рднाрд╡ рдХे рд╕ाрде рдпुрд╡ा рдХो рдоूрд▓्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рднी рд╕ंрджेрд╢ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рднाрд╡ी рдкीрдв़ी рдФрд░ рдкुрд░ाрдиी рдкीрдв़ी рдоें рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे। рдЗрдирдХे рд╕рднी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдкрдд्рд░ों рддрдеा рдбाрдпрд░ी рдЬैрд╕ी рд╡िрдзाрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдПрдХ рдУрд░ рд╡ृрдж्рдз рдкीрдв़ी рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрд╡ेрдЧ,рдоाрдирд╡ीрдп, рд╕ंрд╡ेрджрдиा,рдкрд░ोрдкрдХाрд░, рдкрд░ंрдкрд░ाрдУं, рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों рддрдеा рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдпों рдЖрджि рдХी рдорд╣рдд्рд╡рддा рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा рд╣ै рддो рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЗрди рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों рдПрд╡ं рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдп рдХो рдпुрд╡ा рдкीрдв़ी рдХो рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░рдиे рдХा рд╕ंрджेрд╢ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

“рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рдЬिрддрдиी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣рдоें рдмрдЪрдкрди рдоें рд╣ोрддी рд╣ै।
рдЙрддрдиी рд╣ी рдЬрд░ूрд░рдд рдЙрди्рд╣ें рдмुрдв़ाрдкे рдоें рд╣рдоाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै॥”
 
рд╕ंрджрд░्рдн
• ‘рд╡рд╕ीрдпрдд', рдбॉ. рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी, рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдЧाрд░ рдк्рд░рдХाрд╢рдХ, 2018.
• ‘рд░िрд╢्рддों рдХी рдЖँрдЪ’, рдбॉ. рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी, рдирд╡рдЬीрд╡рди рдкрдм्рд▓िрдХेрд╢рди, 2016.
• ‘рдиिрдпрддि рдЪрдХ्рд░', рдбॉ. рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी, рд╕рдиाрддрди рдк्рд░рдХाрд╢рди, 2019.
• ‘рдпрд╣ рдХैрд╕ा рд░िрд╢्рддा', рдбॉ. рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी, рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдиिрдХेрддрди, 2020.
• ‘рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрдорд░्рд╢ рд╡ाрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕’, рд░рдоेрд╢ рдЪंрдж рдоीрдгा, 2020.
• ‘рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЪेрддрдиा', рдбॉ. рд░ाрдЬेрд╢ рд░ाрдиी, 2009.
• ‘рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдХे рд╡िрд╡िрдз рдкрд╣рд▓ू', рд░ेрдиू рдмाрд▓ा, 2020.

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।