рдкрд░िрдЪрдп
рдЬрди्рдо: 01 рдЬрдирд╡рд░ी, 1981, рдЖрдЬрдордЧреЭ
(рдЙ.рдк्рд░.)
рд╢िрдХ्рд╖ा: рдПрдо.рдП., рдЕрд╣िंрд╕ा рдПрд╡ं рд╢ांрддि рдЕрдз्рдпрдпрди (рдЧोрд▓्рдб рдоेрдбрд▓िрд╕्рдЯ),
рдПрдо.рдлिрд▓. рдЕрд╣िंрд╕ा рдПрд╡ं рд╢ांрддि рдЕрдз्рдпрдпрди (рдЧोрд▓्рдб рдоेрдбрд▓िрд╕्рдЯ),
рдкी-рдПрдЪ. рдбी., рднाрд░рддीрдп рдоाрдирд╡ рдЕрдзिрдХाрд░ рдЖрди्рджोрд▓рди: рдПрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди
(рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдЕंрддрд░рд░ाрд╕्рдЯ्рд░ीрдп рд╣िंрджी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╡рд░्рдзा ) рддрдеा
рдЬैрди рд╡िрд╢्рд╡ рднाрд░рддी рдбीрдо्рдб
рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी, рд▓ाреЬрди्рдиु рд╕े рдбी.рд▓िрдЯ् рдХाрд░्рдп рдЬाрд░ी, рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ рдПрд╡ं рд╢ांрддि рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг
рдоें рд╕ाрд░्рдХ рджेрд╢ों рдХी рднूрдоिрдХा (рд╡िрд╢ेрд╖
рд╕рди्рджрд░्рдн: рд╕ाрд░्рдХ рджेрд╢ों рдХी рд╕ंрд╕рдж) I
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкाрдд्рд░рддा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा (рдиेрдЯ) рдЙрдд्рддीрд░्рдг I
рдХाрд░्рдпाрдиुрднрд╡:
рд╡िрд╢ेрд╖ рдХाрд░्рдп рдЕрдзिрдХाрд░ी, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рднрд╡рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी
рдЕрддिрдеि рдк्рд░ाрдз्рдпाрдкрдХ, рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдЕंрддрд░рд░ाрд╕्рдЯ्рд░ीрдп рд╣िंрджी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╡рд░्рдзा рдоें рд╕рдд्рд░ 2006-08 рдХे рджौрд░ाрди рдоें рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХाрд░्рдп,
рдЕрддिрдеि рдк्рд░ाрдз्рдпाрдкрдХ, рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдЕंрддрд░рд░ाрд╕्рдЯ्рд░ीрдп рд╣िंрджी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╡рд░्рдзा рдоें рд╕рдд्рд░ 2006-08 рдХे рджौрд░ाрди рдоें рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХाрд░्рдп,
рдк्рд░рднाрд░ी рдиिрджेрд╢рдХ, рдпूрдЬीрд╕ी-рдПрдЪрдЖрд░рдбीрд╕ी рдбॉ. рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдЧौрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рд╕ाрде рдЕрдХाрджрдоिрдХ
рдЪेрдпрд░ рдХे рдХोрдСрд░्рдбिрдиेрдЯрд░, рдоीрдбिрдпा рдЕрдзिрдХाрд░ी, рдСрдмрдЬрд░्рд╡рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдпाрдиुрднрд╡ I рдЗрдЧ्рдиू рдПрд╡ं рд╡ाрдИрд╕ीрдПрдордпू рдХे рд╕рдЪрд▓рджрд╕्рддे рдоें рдХाрд░्рдп I
рд╡िрд╢ेрд╖:
рдЕрддिрдеि рд╕ंрдкाрджрдХ, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рднрд╡рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рдорд╣ाрдорд╣िрдо рд╢्рд░ीрдорддी рдк्рд░рддिрднा
рджेрд╡ीрд╕िंрд╣ рдкाрдЯीрд▓ рдЬी рдХे рдХाрд░्рдпрдХाрд▓ рдХे рджौрд░ाрди I
рд╕рдо्рдк्рд░рддि:
рдЕрд╕िрд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░/рдиिрджेрд╢рдХ, рдпूрдЬीрд╕ी-рдПрдЪрдЖрд░рдбीрд╕ी, рдбॉ. рд╣рд░िрд╕िंрд╣ рдЧौрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╕ाрдЧрд░-470003 (рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢) рднाрд░рдд
рд╕рджрд╕्рдп:
рдиाрд░्рде рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░
рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी, рдЬрд▓рдЧाँрд╡ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдЯ्рд░ाрдпрдмрд▓ рдЕрдХाрджрдоी рдиंрджूрд░рдмाрд░ рдПрд╡ं рдЧाँрдзी
рдЕрдз्рдпрдпрди рдХेंрдж्рд░ рдзुрд▓िрдпा рдмोрд░्рдб рдСреЮ рд╕्рдЯрдбीрдЬ рдоें рдоेंрдмрд░, рдЧाँрдзी рдкीрд╕ рдлाрдЙंрдбेрд╢рди рдирдИ
рджिрд▓्рд▓ी рдХे рд╕рджрд╕्рдп, рдЬीрд╡ीрдПрдПрд▓ рдХे рдиिрджेрд╢рдХ рдмोрд░्рдб рдХे рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рд╕рджрд╕्рдп I
рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХृрддिрдпाँ :
'рд╕рддрд╣ рд╕े рд╢िрдЦрд░ рддрдХ рднाрд░рдд рдХे
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि' (2004), рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ (Indigenous Peoples and Human Rights, 2009), рд╣िрди्рдж рд╕्рд╡рд░ाрдЬ: рд╢рддाрдм्рджी рд╡िрдорд░्рд╢ (2010), рд╕рдо्рдкाрджिрдд,
A Charter for Human Development from within: Hind Swaraj (2010), Edited
with Dr. K. N. Patil, рд╣िрди्рдж рд╕्рд╡рд░ाрдЬ : рдЕрд╣िंрд╕рдХ рдХ्рд░ांрддि рдХा
рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ (2010), рднाрд░рдд рдЬрдЧाрдУ ! (6 рдЦрдг्рдбों рдоें ) / рд╢्рд░ीрдорддी рджेрд╡ीрд╕िंрд╣ рдкाрдЯीрд▓ /
рд╕рдо्рдкाрджिрдд, Rise India ! (In 6 Vol.) / Pratibha Devisingh Pati l/ Edited
by Dr. K. Tripathi, рдЬрдм рдоैं рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдеी (рджो рдЦрдг्рдб ) / рд╢्рд░ीрдорддी рджेрд╡ीрд╕िंрд╣ рдкाрдЯीрд▓ / рд╕рдо्рдкाрджिрдд, рднाрд░рдд рдЬाрдЧрд╡ा ! /
рд╢्рд░ीрдорддी рджेрд╡ीрд╕िंрд╣ рдкाрдЯीрд▓ / рд╕рдо्рдкाрджिрдд, рд╕्рдд्рд░ी рдЙрдд्рдХрд░्рд╖ рдХी рдУрд░ / рд╢्рд░ीрдорддी
рджेрд╡ीрд╕िंрд╣ рдкाрдЯीрд▓ / рд╕рдо्рдкाрджिрдд, рдбॉ. рд░ाрдордордиोрд╣рд░ рд▓ोрд╣िрдпा рдФрд░ рд╕рддрдд рд╕рдоाрдЬрд╡ाрдж /
рд╕рдо्рдкाрджिрдд, рднाрд░рддीрдп рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ рдЖрди्рджोрд▓рди: рдХुрдЫ рдирдИ рдкрд╣рд▓ (2015) .... рдХुрд▓ 29 рдкुрд╕्рддрдХें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд I
рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд :
рдХुрд░ुрдХ्рд╖ेрдд्рд░', рдпोрдЬрдиा',
'рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ाрд╣िрдд्рдп', 'рдкрд░िрдХрдеा', 'рдлिрд▓рд╣ाрд▓', 'рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдЧрдЬрдЯ', 'рдЧ्рд░ाрдоीрдг рднाрд░рдд', '
рдкाрдг्рдбुрд▓िрдкि', 'рд╕рдмрд▓ोрдЧ', 'рдпुрд╡ा рд╕ंрд╡ाрдж', 'рдж्рд░рд╖्рдЯि рдкрде', 'рдЬрди рдЖрдХृрддि' рдЖрджि рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें 50 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЖрд▓ेрдЦ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд, рдХрд╡िрддाрдПँ рднी I 'рдЕ рдЬрд░्рдирд▓ рдСреЮ рд╕ोрд╕рд▓ рдлोрдХрд╕', рдЙрдд्рддрд░
- рдк्рд░рджेрд╢ рд╕ोрд╢рд▓ рд╕ाрдЗंрд╕ рдЬрд░्рдирд▓', 'рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ рдирдИ рджिрд╢ाрдПँ' рдЖрджि рдЬрд░्рдирд▓्рд╕ рдоें рд╢ोрдз рдкрдд्рд░
рдк्рд░рдХाрд╢िрдд I рд╣िंрджुрд╕्рддाрди, рдЕрдорд░ рдЙрдЬाрд▓ा, рд▓ोрдХрдордд, рдбेрд▓ी рди्рдпूреЫ рдПрдХ्рдЯिрд╡िрд╕्рдЯ, рджैрдиिрдХ рднाрд╕्рдХрд░
рдЖрджि рдкрдд्рд░ों рдоें рдиिрдпрдоिрдд рд▓ेрдЦрди I 'рдЕ рдЬрд░्рдирд▓ рдСреЮ рд╕ोрд╕рд▓ рдлोрдХрд╕' рдХे рд╕्рдд्рд░ी рд╡िрдорд░्рд╢ рдЕंрдХ
рдХा рд╕ंрдкाрджрди, рдбॉ. рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдЧौрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рд░िрд╕рд░्рдЪ рдЬрд░्рдирд▓ 'рдордз्рдпрднाрд░рддी' рдХे
рдЙрдкрд╕ंрдкाрджрдХI
рд╡ृрдд्рддрдЪिрдд्рд░ рдХा рдиिрд░्рджेрд╢рди:
рдЕ рдбॉрдХ्рдпूрдоेंрдЯ्рд░ी рдУं рд╕ुрд╕ाрдЗрдб
рдСреЮ рдкीрдЬेंрдЯ рдЗрди рд╡िрджрд░्рднा: ' рддрдорд╕' рдХा рдиिрд░्рджेрд╢рди I
рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рддрдеा рд╕рдо्рдоाрди:
1. рдкाрдкुрд▓ेрд╢рди рдХрдо्рдпुрдиिрдХेрд╢рди рдЗंрдЯрд░рдиेрд╢рдирд▓
рди्рдпूрдпाрд░्рдХ, рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рдиिрдпोрдЬрди рдПрдХांрд╢ рд╡ рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी рдорд╣ाрдиिрджेрд╢ाрд▓рдп, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी
рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдердо рд░ाрд╕्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ , 2. рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп
/ рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕्рддрд░ीрдп рдкुрд░рд╕्рдХाрд░, 3.
рдЙ.рдк्рд░. рдХे рдоंрдд्рд░ी рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдЪ.рдИ.рд╡ी. / рдПрдб्рд╕ рдкрд░ рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдХрд░рдиे рд╣ेрддु
рд╕рдо्рдоाрди рддрдеा рдЕрди्рдп рд╕ाрдоाрдЬिрдХ / рд╕्рд╡ैрдЪ्рдЫिрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдо्рдоाрдиिрдд, 4. рдЙ.рдк्рд░. рдоेрд░िрдЯ рд╕्рдХाрд▓рд░рд╢िрдк, 5. рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоाрдирд╡
рдЕрдзिрдХाрд░ рдЖрдпोрдЧ рдХी рдУрд░ рд╕े рд╕्рд░рдЬрдиाрдд्рдордХ рд▓ेрдЦрди рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ I
рд╡िрд╢ेрд╖ рдЙрдкрд╕्рдеिрддि:
60 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп, рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ेрдоिрдиाрд░, рд╕िрдо्рдкोрд╢िрдпрдо рдХांрдл्рд░ेंрд╕рд╕ рд╡ рд╡рд░्рдХрд╢ॉрдк рдоें
рднाрдЧीрджाрд░ी рддрдеा рдк्рд░рдкрдд्рд░ рд╡ाрдЪрди I рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी рдорд╣ाрдиिрджेрд╢ाрд▓рдп, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рд▓рдЦрдирдК, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी,
рдЧोрд░рдЦрдкुрд░, рдиाрдЧрдкुрд░ рд╕े рд╡ाрд░्рддा, рдиाрдЯрдХ рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд I рдЧोрд░рдЦрдкुрд░ рджूрд░рджрд░्рд╢рди рд╡ рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी рд╕े
рдкрд░िрдЪрд░्рдЪा рд╡ рд╕ुрдЧрдо рд╕ंрдЧीрдд рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд I рдИрдПрдордЖрд░рд╕ी, рд╕ाрдЧрд░ рдоें рд╡िрдЬुрдЕрд▓ рдк्рд░ोрдЧ्рд░ाрдо I
рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдПрд╡ं рд╕рдо्рдкाрджрдХ:
рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी рдорд╣ाрдиिрджेрд╢ाрд▓рдп рд╕े
рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рдзाрд░ाрд╡ाрд╣िрдХ 'рджрд╣рд▓ीрдЬ', 'рддिрдирдХा – рддिрдирдХा рд╕ुрдЦ', рддрдеा 'рдП рдХрд╣ाँ рдЖ рдЧрдП рд╣рдо'
I рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХाрд░्рдп: рд╢ांрддि рдЕрдорди рдкрд░
рдЖрдзाрд░िрдд рдоिрд╢рди 'рд╕рд░्рдЪ рдСреЮ рдкीрд╕', рдХिрд╕ाрди рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдХिрд╕ाрди рдЙрдд्рдХрд░्рд╖
рдФрд░ рдкाрдиी рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП 'рдкाрдиी рдбॉрдЯ рд╕ेрд╡ рджि рд╡ाрдЯрд░', рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рд╕ाрде рдЕрдиेрдХों
рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕рджрднाрд╡рдиा рдХे рдХाрд░्рдпों рдоें рд╕ंрд▓рдЧ्рди I
рдоूрд▓ рдиिрд╡ाрд╕ी :
рдорд╣ेрд╢рдкुрд░, рдЖрдЬрдордЧреЭ-276137 (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢) рднाрд░рдд
рдоो. +918989154081, +919818759757