реЫीрд░ो рд╕े рд╣ीрд░ो рдФрд░ рд╣ीрд░ो рд╕े рдПंрдЯी рд╣ीрд░ो

- рдбा.рд╕ुрдоा.рдПрд╕

рдЕрд╕िрд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░, рд╕рд░рдХाрд░ी рдорд╣िрд▓ा рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рддिрд░ुрд╡рдиंрддрдкुрд░рдо 

   рдЖрдзुрдиिрдХ рдЬीрд╡рди рдХी рдЧрдж्рдпाрдд्рдордХ рдЧाрдеा рдФрд░ рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХा рдмрд╣ुрдЖрдпाрдоी рдПрд╡ं рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдЙрдкрди्рдпाрд╕, рдЖрдЬ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╕рдорд╕्рдд рд╕рд░्рдЬрдиाрдд्рдордХ рд╡िрдзाрдУं рдоें рд╕рдмрд╕े рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╣ै। рдоाрдирд╡рдЬीрд╡рди рдХी рдмрд╣ुрдоुрдЦी рдЫрд╡ि рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдЬिрддрдиे рд╕рдлрд▓ рдвंрдЧ рд╕े рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдХрд░ рдкाрддा рд╣ै рдЙрддрдиा рдЕрди्рдп рд╡िрдзाрдУं рдоें рдирд╣ीं। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╕рдордп рдПрдХ рддрд░рд╣ рд╕े рдердоा рд░рд╣рддा рд╣ै рдФрд░ рдЬрдм рд╡рд╣ рдкाрдардХ рдХे рд╣ाрдеों рдкрд╣ुँрдЪ рдЬाрддा рд╣ै рддो рд╕рдордп рдмрд╣рдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдкाрдд्рд░ों рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╣ी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдЬीрд╡рди рдХा рд╕рдордп рдмрд╣рддा  рд╣ै। рдпрд╣ीं рдкрд░ рд░рдЪрдиा рдоें рдкाрдд्рд░ों рдХी рднूрдоिрдХा рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै।
  рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рдХрдеा рдХो рдЖрдЧे рд▓े рдЬाрдиे рдоें рдиाрдпрдХ рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि рд╣ै। рдиाрдпрдХ рдХा рдЕрд░्рде рд╣ोрддा рд╣ै рд▓े рдЬाрдиेрд╡ाрд▓ा, рдиेрддा,рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рдХ,рд╕ंрд╡ाрд╣рдХ рдпा рдк्рд░рдзाрди рдкुрд░ुрд╖। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдиाрдпрдХ рдПрдХ рдкाрд░िрднाрд╖िрдХ рд╢рдм्рдж рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдиिрдпрдд рд╣ै। рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рдХрдеाрд╕ूрдд्рд░ рдХो рдЬो рдкाрдд्рд░ рдЖрджि рд╕े рдЕंрдд рддрдХ рд▓े рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЬो рдЙрд╕рдХे рдлрд▓ рдХा рднोрдХ्рддा рд╣ोрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдиाрдпрдХ рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рдкрд░ंрдкрд░ा рдоें рдиाрдпрдХ рдХे рдЪाрд░ рднेрдж – рдзीрд░ोрджाрдд्рдд, рдзीрд░рд▓рд▓िрдд, рдзीрд░ोрдж्рдзрдд рдФрд░ рдзीрд░ рдк्рд░рд╢ांрдд – рдоाрдиा рдЬाрддा рдеा। рдиाрдпрдХ-рдиाрдпिрдХा рднेрдж рдЧ्рд░ंрдеों рдоें рдЙрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 100 рд╕े рднी рдКрдкрд░ рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдпुрдЧ рдмрджрд▓ा, рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпाँ рдмрджрд▓ीं, рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдоाрди्рдпрддाрдПं рднी рдмрджрд▓ीं। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдиाрдпрдХ рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдкाрдд्рд░ рдХी рдЪрд░्рдЪा рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рд╣ुрдИ। рдпрдеाрд░्рдерд╡ाрджी рд░рдЪрдиाрдУं рдХे рджौрд░ рдоें рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдкाрдд्рд░ рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХो рдЦूрдм рдорд╣рдд्рд╡ рднी  рдоिрд▓рдиे рд▓рдЧा। рдиाрдпрдХ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдЬрд╣ाँ рд╡рд░्рдгрдЧрдд рдпाрдиि рдЬाрддिрдЧрдд рд╣ै рддो рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдкाрдд्рд░ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рд╡рд░्рдЧрдЧрдд рд╣ै।
рдЕрдм рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХे рдиाрдпрдХ рдХी рдмाрдд рд▓े рд▓ें। рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рднाрд░рддेंрджु рдХाрд▓ рд╕े рд╢ुрд░ू рддो рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рдкрд░ рдЗрд╕ рд╡िрдзा рдХा рд╕рд╣ी рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдпुрдЧ рдоें рд╣ी рд╣ुрдЖ। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдкूрд░्рд╡ рдЬिрддрдиे рд╣ी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд░рдЪे рдЧрдП рд╡े рдпा рддो рд╕ुрдзाрд░рд╡ाрджी рдпा рдЙрдкрджेрд╢рд╡ाрджी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рд╕े рдкрд░िрдЪाрд▓िрдд рдеे рдпा рд╡े рдЬрдирдЬीрд╡рди рд╕े рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖  рд╕рдо्рдмрди्рдз рд░рдЦрдиेрд╡ाрд▓े рдирд╣ीं рдеे। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣ी рд╣рдо рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдпुрдЧ рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХी рдЪрд░्рдЪा рд╕े рд╢ुрд░ू рдХрд░ेंрдЧे।
  рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рдЖрджрд░्рд╢рд╡ाрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдЬैрд╕े рд╕ेрд╡ाрд╕рджрди рд╣ो рдпा рдХрд░्рдорднूрдоि рдпा рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮा, рдЙрдирдоें рдкाрдд्рд░ рдЙрдЪ्рдЪ рдЖрджрд░्рд╢ों рд╕े рдкрд░िрдЪाрд▓िрдд рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ैं। рд╕ेрд╡ा рд╕рджрди рд╡ैрд╕े рдиाрдпिрдХा рдк्рд░рдзाрди рд╣ै, рдкрд░ рдХрд░्рдорднूрдоि рдХे рдиाрдпрдХ рдХो рджेрдЦो, рд╡рд╣ рдЖрджрд░्рд╢рд╡ाрджी рд╣ै,рдХрдордЬोрд░िрдпों рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ै рдФрд░ рд╣рдоेрд╢ा рдЧрд░ीрдмों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХे рдЕंрддिрдо рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдЧोрджाрди’ рдХा рдиाрдпрдХ рд╣ोрд░ी рднाрд░рддीрдп рдкрд░ंрдкрд░ा рдХे рдиाрдпрдХों рд╕े рдПрдХрджрдо рднिрди्рди рд╣ै। рдЕрд╡рдз рдк्рд░ांрдд рдХे рдмेрд▓्рд▓ाрд░ी рдЧाँрд╡ рдХी рдкाँрдЪ рдмीрдШे реЫрдоीрди рдХा рдХृрд╖рдХ рд╣ोрд░ी рдкूрд░े рднाрд░рддीрдп рдХृрд╖рдХ рд╡рд░्рдЧ рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЧोрджाрди рдХे рдХрдеा рд╕ूрдд्рд░ рдХो рдЖрдЧे рд▓े рдЬाрдиेрд╡ाрд▓ा рд╣ोрд░ी реЫрд░ूрд░ рд╣ै, рдкрд░ рд╡рд╣ рд╡рд░्рдгрдЧрдд рдиाрдпрдХ рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рд╡рд░्рдЧрдЧрдд рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдкाрдд्рд░ рд╣ै। рд╣ोрд░ी рдХो рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдоें рдПрдХ рд╕ाрдоाрди्рдп рдХृрд╖рдХ рдХी рд╕рднी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рд╕े рдЧुреЫрд░рдиा рдкреЬा рдеा। рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдиे рд╣ोрд░ी рдХो рдиाрдпрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЪिрдд्рд░िрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рд╣ै। рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рдиाрдпрдХрдд्рд╡ рдХी рдХोрдИ рднी рдкрд╣рдЪाрди рд╣ोрд░ी рдоें рд╢ेрд╖ рдирд╣ीं рд╣ै। рди рддो рд╡рд╣ рдзीрд░ोрджाрдд्рдд рдЧुрдгों рд╕े рд╕ंрдкрди्рди рд╣ै рдФрд░ рди рд╣ी рдЙрд╕े рдЕंрддिрдо рдлрд▓ рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣िрддी рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕рдХी рдордиुрд╖्рдпрддा рдЙрд╕े рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рдкрд╣рдЪाрди рджेрддी рд╣ै। рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рдХे рд╕ंрдХрдЯ рдХा рд▓ाрдн рдирд╣ीं рдЙрдаाрддा। рдиिрд░ाрд╢्рд░िрдд рдЭुрдиिрдпा рдФрд░ рд╕िрд▓िрдпा рдХो рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдоें рдкрдиाрд╣ рджेрддा рд╣ै, рдкुрдиिрдпा рдХी рдЦेрддी рдХी рджेрдЦрднाрд▓ рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдШрд░ рдХे рдоुрдЦिрдпा рдХी реЫिрдо्рдоेрджाрд░ी рдпрдеाрд╕ंрднрд╡ рдиिрднाрддा рд╣ै। рдПрдХ рдУрд░ рд╡рд╣ рдиिрд╣ाрдпрдд рдИрдоाрдирджाрд░ рд╣ै, рдкрд░ोрдкрдХाрд░ी рд╣ै рддो рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╡рд╣ рд╕्рд╡ाрд░्рдеी рднी рд╣ै। рдмांрд╕ рдмेрдЪрддे рд╕рдордп рдЕрдкрдиे рднाрдИ рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдоाрд░рдиे рд╣ेрддु рд╡рд╣ рдмрдирд╕ोрд░ рд╕े рд╕ौрджा рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬीрд╡рди рднрд░ рдЧाрдп рдХी рдЕрднिрд▓ाрд╖ा рдкाрд▓рдиेрд╡ाрд▓ा рд╣ोрд░ी рдЧाрдп рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдХрд░्рдЬрджाрд░ рдмрдиा, рдХрд░्рдЬ рдЪुрдХाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ाрди рд╕े рдордЬрджूрд░ рдмрдиा рдФрд░ рдЕंрдд рдоें рдЕрдердХ рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдФрд░ рд╡ेрджрдиा рд╕े рдЙрд╕рдХी рдЬाрди рдЪрд▓ी рдЬाрддी рд╣ै। рдЬीрд╡рди рдоें рдЕрд╕рдлрд▓рддा рд╣ी рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдоिрд▓рдиेрд╡ाрд▓ा рдпрд╣ рдиाрдпрдХ  рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рднрд▓े рд╣ी рди рдХрд░рддा рд╣ै, рдкрд░ рд╣ोрд░ी рдЬैрд╕ा рдХोрдИ рдкाрдд्рд░ рд╢ाрдпрдж рд╣ी рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рджुрдмाрд░ा рдЖрдпेрдЧा।
  рдк्рд░ेрдордЪंрджोрдд्рддрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ों рдоें рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдк рд╕े рдЕрдЬ्рдЮेрдп рдФрд░ рдЬैрдиेрди्рдж्рд░ рдХा рдиाрдо рдЖрддा рд╣ै। рджोрдиों рдиे рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдпрдеाрд░्рде рдХे рдоाрд░्рдЧ рдХो рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рд╡्рдпрдХ्рддि рдорди рдХी рдЙрд▓рдЭрдиों рдПрд╡ं рд╢ंрдХाрдУं рдХा рдиिрд░ूрдкрдг рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓े рдордиोрд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХे рдоाрд░्рдЧ рдХो рдЕрдкрдиाрдпा। рдЬैрдиेрди्рдж्рд░ рдЬрд╣ाँ рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдиाрд░ी рдХी рд╕्рдеिрддि рдХा рдпрдеाрддрде्рдп рдиिрд░ूрдкрдг рдЕрдкрдиे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рд╡рд╣ाँ рдЕрдЬ्рдЮेрдп рдиे рд╢ेрдЦрд░ рдЬैрд╕े рдЕрдорд░ рдкाрдд्рд░ рдХी  рд╕ृрд╖्рдЯि рдж्рд╡ाрд░ा рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдирдпी рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ीрд▓рддा рдХी рдиींрд╡ рдбाрд▓ी। рдПрдХ рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдпुрд╡рдХ рд╢ेрдЦрд░ рдЬो рдЕрд╕ाрдоाрди्рдп рдк्рд░рддिрднाрд╢ाрд▓ी рд╣ै рдФрд░ рд╕ाрдзाрд░рдг рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХे рдзрдиी рд╣ै рдпрд╣ी ‘рд╢ेрдЦрд░ рдПрдХ рдЬीрд╡рдиी’ рдХा рдиाрдпрдХ рд╣ै। рд╢ेрдЦрд░ рдоाрдд्рд░ рдХрдеा рд╕ूрдд्рд░ рдХो рдЖрдЧे рд▓े рдЬाрдиेрд╡ाрд▓ा рд╣ी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдШрдЯрдиाрдУं рдПрд╡ं рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдкाрдд्рд░ों рдХा рдиिрдпोрдЬрди рднी рд╢ेрдЦрд░ рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╢ेрдЦрд░ рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХрддा рдХे рдзрд░ाрддрд▓ рдкрд░ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╕िрдЧрдоंрдб рдл्рд░ोрдпрдб рдХे рдпौрди рд╕िрдж्рдзांрдд рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рд╢ेрдЦрд░ рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा
рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рдоें рдпौрди рднाрд╡ рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рд░ूрдк рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рдХрд╣ीं рд╢ेрдЦрд░ рдХिрд╕ी рдЕрдиुрдЪिрдд рдЕрдерд╡ा рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ृрджрдп рдХो рджेрдЦрддा рд╣ै рдЙрд╕рдХा рдорди рдпौрди рднाрд╡ рд╕े рдЖंрджोрд▓िрдд рд╣ो рдЙрдарддा рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдХे рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рд╕े рд╣ाрд░рдХрд░ рдХрдЫुрдП рдХी рддрд░рд╣ рдЕрдкрдиे рдЕрд╣рдо् рдХे рдЦोрд▓ рдоें рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрдиेрд╡ाрд▓ा рд╢ेрдЦрд░ рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рдиाрдпрдХों рд╕े рдПрдХрджрдо рднिрди्рди рд╣ै। рдоाँ рдХे рд╕ाрде рдЙрд╕рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХрдЯुрддा рдФрд░ рдШृрдгा рдХा рд╣ोрддा рд╣ै рдкрд░ рдмреЬी рдмрд╣рди рд╕े рдордзुрд░ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдоें рд╡рд╣ рд╕рдлрд▓ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдмрд╣рди рд╕рджृрд╢्рдп рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдХे рдк्рд░рддि рд╢ेрдЦрд░ рдХा рдк्рд░ेрдо рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдиैрддिрдХ рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХे рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рд╣ोрдиे рдкрд░ рднी рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕рдорд░्рдеिрдд рд╣ै।рд╢ेрдЦрд░ рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЖрдиेрд╡ाрд▓ी рдЕрди्рдп рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рд╣ैं рд╢ाрд░рджा рдФрд░ рд╢рд╢ि। рд╢рд╢ि рдХे рд╕ाрде рдЙрд╕рдХा рд░िрд╢्рддा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдЕрди्рддрд░ंрдЧ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдкрдврдиे рдХे рдмाрдж  рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рдк्рд░рд╢्рди рдЙрдарддा  рд╣ै рдХि рдХ्рдпा рд╢ेрдЦрд░ рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдХोрдИ рдЖрджрд░्рд╢ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै? рдЗрд╕рдХा рдЙрдд्рддрд░ рд╣рдо рдаीрдХ рддрд░рд╣ рд╕े рджे рдирд╣ीं рдкाрдпेंрдЧे। рдХ्рдпों рдХि рдоाрдирд╡ рдорди рдХी рдЧुрдд्рдеिрдпों рдХो рд╕ुрд▓рдЭाрдиे рд╣ेрддु рд╣ी рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдРрд╕े рдкाрдд्рд░ рдХी рд╕ृрд╖्рдЯि рдХी рд╣ै। рдиिрд╕्рд╕ंрджेрд╣ рд╢ेрдЦрд░ рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдЕрднिрди्рдирддрдо рдиिрдЬी рджрд╕्рддाрд╡ेреЫ рд╣ै।
рд╕рди рдкрдЪ्рдЪाрд╕ рд╕े рд╕ाрда рдХे рджрд╢рдХ рдоें рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдПрдХ рдирдпा рд░ूрдк рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдЖрдпा рдЬिрд╕े рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХрд╣ा рдЧрдпा। 1954 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдлрдгीрд╢्рд╡рд░ рдиाрде рд░ेрдгु рдХे ‘рдоैрд▓ा рдЖँрдЪрд▓’ рдХो рдк्рд░рдердо рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рд╕ंрдЬ्рдЮा рднी рджी рдЧрдпी। рдЗрди рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХी рдЦाрд╕िрдпрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдпे рдиाрдпрдХ рд╡िрд╣ीрди рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ैं। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдиाрдпрдХрдд्рд╡ ‘рд▓ोрдХ’ рдХो рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдХिрд╕ी рдкाрдд्рд░ рдХो рдирд╣ीं। рд╕рдордЧ्рд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд▓ोрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд▓ोрдХ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕,рд▓ोрдХ рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी, рд▓ोрдХ рдХрдеाрдПँ рдФрд░ рд▓ोрдХрдЧीрдд рдмिрдЦрд░े рдкреЬे рд╣ैं। рдПрдХ рд╡्рдпाрдкрдХ рдлрд▓рдХ рд▓ेрдХрд░ рд░ेрдгुрдЬी рдиे рдкूрд░्рдгिрдпा рдЬिрд▓्рд▓े рдХे рдоेрд░ीрдЧंрдЬ рдЧाँрд╡ рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдкрдирдкрдиेрд╡ाрд▓ी рдЖрд░्рдеिрдХ,рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЪेрддрдиा рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ी рд╢ैрд▓ी  рдоें рд░рдЪा рдЧрдпा рдПрдХ рдЕрди्рдп рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд ‘рдмाрдмा рдмрдЯेрд╢्рд╡рд░ рдиाрде‘| рдЗрд╕рдоें рдПрдХ рдЗрдЪ्рдЫाрдзाрд░ी рдмाрдмा рд╣ै рдЬो рдмрд░рдЧрдж рднी рдмрди рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗंрд╕ाрди рднी। рдПрдХ рдкुрд░ाрдиे рд╡рдЯ рд╡ृрдХ्рд╖ рдХो рдиाрдпрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ा рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдЕрдиूрдаी рд░рдЪрдиा рд╣ै।
1973 рдоें рдиिрдХрд▓े рднीрд╖्рдо рд╕ाрд╣рдиी рдХा ‘рддрдорд╕’ рднाрд░рдд –рдкाрдХिрд╕्рддाрди рд╡िрднाрдЬрди рдХे рд╕рдордп рд╣ुрдП рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧों рдХी рдкृрд╖्рдЯрднूрдоि рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоेंрдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдкाрдд्рд░ рдХी рднूрдоिрдХा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣ी рдЗрд╕рдоें рдХिрд╕ी рдПрдХ рдХो рдиाрдпрдХ рдХा рджрд░्рдЬा рдирд╣ीं рджे рдкाрдпेрдЧा। рдпा рдпूं рднी рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдкाрдд्рд░ рдиाрдпрдХ рд╣ै।
  рд╕ाрда –рд╕рдд्рддрд░ рдХे рдмाрдж рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╡िрд╡िрдз рд╡िрдорд░्рд╢ों рдХे рдШेрд░े рдоें рдкреЬрдХрд░ рд╡िрдХेрди्рдж्рд░ीрдХृрдд рд╣ो рдЧрдпा। рдиाрд░ी рд╡िрдорд░्рд╢,рджрд▓िрдд рд╡िрдорд░्рд╢,рдкाрд░िрд╕्рдеिрддिрдХ рд╡िрдорд░्рд╢,рдЙрдд्рддрд░ाрдзुрдиिрдХ рд╡िрдорд░्рд╢ рдЖрджि рд╡िрд╖рдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХो рджेрдЦрдиे рдХी рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдЪрд▓ी рддो рдкाрдд्рд░ों рдХी рдк्рд░рдзाрдирддा рдирд╣ीं рд░рд╣ी, рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рдорд╣рдд्рд╡ рдоिрд▓рдиे рд▓рдЧी। рдиाрд░ी рд╡िрд╖рдпрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдиाрдпрдХ рдХी рднूрдоिрдХा рдиाрд░ी рд╣ी рдиिрднाрдиे рд▓рдЧी। рдХृрд╖्рдгा рд╕ोрдмрддी рдХा ‘рдоिрдд्рд░ो рдорд░рдЬाрдиी’, ‘рд╕ूрд░рдЬ рдоुрдЦी рдЕँрдзेрд░े рдХी’ рдЖрджि рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рдиाрд░ी рдЕрдкрдиे рдЫिрдкे рд╣ुрдП рдЪेрд╣рд░ों рдХो рдмाрд╣рд░ рд▓ाрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░рддी рдиреЫрд░ рдЖрддी рд╣ैं। рджрд▓िрдд рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рдиाрдпрдХ рд╕्рд╡рдпं рд▓ेрдЦрдХ рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рд╕े рддिрд░рд╕्рдХृрдд, рдкрдж рджрд▓िрдд рдЬीрд╡рди рдмिрддाрдиेрд╡ाрд▓ा рдиाрдпрдХ рдкाрдардХ рдХी рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рдкाрдиेрд╡ाрд▓े рдкाрдд्рд░ рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै। рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдХो рд╡िрд╖рдп рдмрдиाрдХрд░ рд▓िрдЦे рдЧрдП рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рднी рдиाрдпрдХ рдХी рдХोрдИ рд╕ंрдХрд▓्рдкрдиा рдирд╣ीं।
2000 рдоें рдиिрдХрд▓े рд░ाрдЬू рд╢рд░्рдоा рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд ‘рд╣рд▓рдлрдиाрдоे’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдХрдеा рдХो рдЖрдЧे рд▓े рдЬाрдиेрд╡ाрд▓ा рдиाрдпрдХ рдПрдХ рдорд░ा рд╣ुрдЖ рдкाрдд्рд░ рд╣ै। рд╕्рд╡ाрдоीрд░ाрдо – рдПрдХ рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕ा рдХिрд╕ाрди,рдЙрд╕рдХी рдоृрдд्рдпु рд╕े рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдЕंрдд рддрдХ  рд╕्рд╡ाрдоीрд░ाрдо рдХा рд▓ाрд╢ рд╣рдоाрд░ा рдкीрдЫा рдХрд░рддा рд╣ै।
рд╡рд░्рддрдоाрди рдХाрд▓ рдХे рд╕рд╢рдХ्рдд рд▓ेрдЦрдХों рдоें рдЕрдЧ्рд░рдгी рдЙрджрдпрдк्рд░рдХाрд╢ рдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдоोрд╣рдирджाрд╕’ рдЙрдд्рддрд░ाрдзुрдиिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдХी рдд्рд░ाрд╕рджी рдХा рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рдбрд░े рд╣ुрдП рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдЬो рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдиाрдпрдХ рднी рд╣ै। рдИрдоाрдирджाрд░ рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рджрд░-рджрд░ рдХी рдаोрдХрд░ें рдЦाрдиेрд╡ाрд▓ा рдоोрд╣рдирджाрд╕ рдиाрдпрдХ рдХी рд╕ाрд░ी рд╕ंрдХрд▓्рдкрдиाрдУं рдХो рддोреЬ рджेрддा рд╣ै। рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рджрд▓рджрд▓ рдоें рдлंрд╕рдХрд░ рдЕрдкрдиी рдЕрд╕्рдоिрддा рд╡ рдкрд╣рдЪाрди рддрдХ рдЦोрдХрд░ рднीреЬ рдоें рдЕрдХेрд▓े рдЦреЬे рдоोрд╣рдирджाрд╕ рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ाрдордЬिрдХ рд╡िрдбрдо्рдмрдиा рдХा рдкрд░िрдЪाрдпрдХ рд╣ै| рдЙрджрдпрдк्рд░рдХाрд╢ рдиे рдкुрд░ाрдиे рдЕंрджाреЫ рдоें, рдлैंрдЯрд╕ी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдпрдеाрд░्рде рдХो рд╕рдмрдХे рд╕ाрдордиे рд░рдЦा рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдЕंрдд рдоें рдиाрдпрдХ рдоोрд╣рдирджाрд╕ рдХी рд╕्рдеिрддि рдЗрддрдиी рджрдпрдиीрдп рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдХि рдордиुрд╖्рдп рдХेрдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рдЪीреЫ, рдЙрд╕рдХी рдкрд╣рдЪाрди рддрдХ рдЙрд╕े рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдоोрд╣рди рджाрд╕ рдХा рдпрд╣ рдЕंрдд рдЧोрджाрди рдХे рд╣ोрд░ी рд╕े рднी рдмрджрдд्рддрд░ рд╣ै।
   рдк्рд░рджीрдк рд╕ौрд░рдн рдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рддीрд╕рд░ी рддाрд▓ी’ рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдПрдХ рдирдпा рдЕрдз्рдпाрдп рдЦोрд▓рдиेрд╡ाрд▓ा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдиाрдпрдХ рди рдкुрд░ुрд╖ рд╣ै рди рд╕्рдд्рд░ी। рдЙрднрдпрд▓िंрдЧों рдХे рдЬीрд╡рди рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдиाрдпрдХ рдХी рднूрдоिрдХा рд╕्рд╡рднाрд╡рдд: рдХिрди्рдирд░ рдпा рд╣िрдЬреЬा рд╣ी рдиिрднाрддा рд╣ै। рдПрдХ рдРрд╕ी рдЬाрддि рдХी рдХрд╣ाрдиी рдЬिрд╕े рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХрднी рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं рдоिрд▓ा, рдЬिрд╕े рджेрдЦрдХрд░ рд▓ोрдЧ рджूрд░ рд╣рдЯ рдЬाрддे рд╣ैं, рдЙрд╕ рдЬाрддि рдХो рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдоुрдЦ्рдп рднूрдоिрдХा рджेрдХрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдиे рд╕рдЪрдоुрдЪ рд╕рд░ाрд╣рдиीрдп рдХाрдо рдХिрдпा рд╣ै। рдХрдеाрдирдХ рдФрд░ рдкाрдд्рд░ рд╕ृрд╖्рдЯि рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдХрджрдо рднी рд╣ै|
рдЖрдЬ рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ुрдкрд░ рд╣ीрд░ो рдХा рдирд╣ीं рд╣ै рдФрд░ рдиा рд╣ी рд╕рдоाрдЬ। рдмрджрд▓рддे рд╕ाрдордЬिрдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рдк्рд░рддिрдлрд▓рди рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рд╣ोрддा рд╣ै, рддрднी рддो рд╡рд╣ рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХी рдЧрдж्рдпाрдд्рдордХ рдЧाрдеा рд╣ै। рдЕрдкрд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдоूрд▓्рдпрд╣ीрдирддा рдФрд░ рдЗрд▓рдХ्рдЯ्рд░ोрдиिрдХ рджрдмाрд╡ рдХे рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рдзीрд░ोрджाрдд्рдд рдиाрдпрдХों рдХा рдХोрдИ рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं। рдЖрдЬ рдХा рдиाрдпрдХ рдХрдордЬोрд░िрдпों рд╕े рдпुрдХ्рдд рд╣ै|  рд╡рд╣ рдХрднी рд╣ीрд░ो рдмрдирддा рд╣ै, рдХрднी реЫीрд░ो рддो рдХрднी рдПंрдЯी рд╣ीрд░ो। рднोрдЧे рд╣ुрдП рдпрдеाрд░्рде, рд╕ंрдд्рд░ाрд╕ рдФрд░ рдж्рд╡ंрдж्рд╡ рдХी рдиिрддांрдд рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рднी рдмрди рдкреЬрддा рд╣ै। рдпрд╣ी рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдоाрдЬ рдХा рдХोрд░ा рдЪिрдЯ्рдаा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ी рдХा рдк्рд░рддिрдлрд▓рди рдЖрдЬ рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдЪिрдд्рд░िрдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдЖрдЬ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХे рд▓िрдП рдиाрдпрдХ рдПрдХ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдЕंрдЧ рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै। рдиाрдпрдХ рдЖрдЬ рд╕рднी рдкाрдд्рд░ों рдоें рдПрдХ рдмрди рдЧрдпा рд╣ै।
         
рд╕рди्рджрд░्рдн рдЧ्рд░рди्рде:
рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा: рдЧोрдкाрд▓ рд░ाрдп
рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдФрд░ рд╣िंрджी рдЧрдж्рдп рд╕ाрд╣िрдд्рдп: рдбा. рд╢िрд╡рдк्рд░рд╕ाрдж рдЧुрдк्рдд

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।