рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рд╣िंрджी рдХी рднूрдоिрдХा рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡

рд╡ंрджрдиा рд╢рд░्рдоा

рд╢ोрдзाрд░्рдеी -  рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж

рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдоें рдЖрдзुрдиिрдХ рдвंрдЧ рдХी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХा рдЬрди्рдо рдЕрдаाрд░рд╣рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдЪрддुрд░्рде рдЪрд░рдг рдоें рдХрд▓рдХрдд्рддा, рдоुंрдмрдИ рдФрд░ рдордж्рд░ाрд╕ рдоें рд╣ुрдЖ । 1780 рдИ. рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣िрдХे (Hickey) рдХा ‘рдмंрдЧाрд▓ рдЧрдЬ़рдЯ’ рдХрджाрдЪिрдд् рдЗрд╕ рдУрд░ рдкрд╣рд▓ा рдк्рд░рдпрдд्рди рдеा । рд╣िंрджी рдХे рдкрд╣рд▓े рдкрдд्рд░ рдЙрджंрдб рдоाрд░्рддंрдб (1826) рдХे рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ोрдиे рддрдХ рдЗрди рдирдЧрд░ों рдХी рдРंрдЧ्рд▓ोрдЗंрдбिрдпрди рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХाрдлी рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ो рдЧрдИ рдеी । рдЖрдзुрдиिрдХीрдХрд░рдг рдХे рдЗрд╕ рджौрд░ рдоें рдЖрдЬ рдХ्рдпा рдХुрдЫ рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣ोрдиे рд╕े рдмрдЪा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╡्рдпрдХ्рддि, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рднाрд╖ा рдЖрджि рдЗрд╕рдХी рдЪрдкेрдЯ рдоें рдзीрд░े-рдзीрд░े рдЖрдиे рд▓рдЧे рд╣ै। рдоाрдирд╡ीрдпрддा рдФрд░ рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХा рд╣्рд░ाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ुрдЖ рджिрдЦाрдИ рдкреЬ рд░рд╣ा рд╣ै। рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдЬिрд╕े рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХा рдЪौрдеा рд╕्рддंрдн рдоाрдиा рдЬाрддा; рдиे рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдЕрдкрдиी рдорд╣рддी рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ। рд╣िंрджी рдЬрдм рдЕрдкрдиी рд╢िрд╢ुрд╡рд╕्рдеा рдоें рдеी рддрдм рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрд╕े рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдк्рд░рдЧाреЭ рд╣ुрдпी। рд╣िंрджी рдХी рдЖрд░ंрднिрдХ рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдпрджि рднाрд░рддेंрджु рдпुрдЧ рд╕े рдЖрдХрд▓рди рдХिрдпा рдЬाрдП рддो рд╣рд░िрд╢्рдЪंрдж्рд░ рдоैрдЧ्рдЬीрди, рдмाрд▓ाрдмोрдзिрдиी, рдХрд╡िрд╡рдЪрди рд╕ुрдзा, рд╣िंрджी рдк्рд░рджीрдк, рдЖрдиंрдж рдХाрджрдо्рдмिрдиी рдЖрджि рдХा рдиाрдо рд▓िрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдкрд╣рд▓े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХा рд╣ी рджрдмрджрдмा рдеा рд▓ेрдХिрди рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рд╣िंрджी рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдиे рднी рдЕрдкрдиे-рдЖрдкрдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рд╣ै।

рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдирд╡рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рдЕрднिрдпाрди рдоें рдЕрдкрдиा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ी рдиेрддाрдУं рдФрд░ рдиौрдХрд░рд╢ाрд╣ों рдХे рдХाрди рднी рдРंрдаे। рдкрдд्рд░рдХाрд░ों рдиे рдХिрд╕ी рднी рдШрдЯрдиा рдпा рдоुрдж्рджे рдХी рддрд╣ рдоें рдЬाрдХрд░ рдЦोрдЬ-рдмीрдирдХрд░ рддрде्рдпों рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХिрдпा। рдЬрдирддा рдХी рд╣ंрд╕ी-реЩुрд╢ी рдЙрд▓्рд▓ाрд╕-рдЙрдоंрдЧ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЙрд╕рдХी рд╡्рдпрдеा-рд╡ेрджрдиा рдФрд░ рдкीреЬा рдХрд╕рдХ рдХो рднी рдЬुрдмाрди рджी рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рджрд░्рдж рдХो рд╕ाрдордиे рд▓ाрдХрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдФрд░ рдЬрдирддा рдХे рдмीрдЪ рдЕрдкрдиी рднूрдоिрдХा рдХा рдИрдоाрдирджाрд░ी рдХे рд╕ाрде рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рдХिрдпा। рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХी рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдпрддा рдФрд░ рдЬрдирддा рдХी рд╕рд╣рдпाрдд्рд░ी рдмрдирдиे рдХा рдирддीрдЬा рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рд╡рд╣ рди рдХेрд╡рд▓ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХे рд╕рдордХрдХ्рд╖ рдЦреЬी рд╣ुрдИ, рдмрд▓्рдХि рдЖрдЧे рднी рдиिрдХрд▓ рдЪрд▓ी рд╣ै। рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдЗрдХ्рдХीрд╕рд╡ी рд╕рджी рдоें рдХैрд╕ी рд╢рдХ्рд▓ рдЕрдЦ्рддिрдпाрд░ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै, рдЗрд╕ рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рд╣рдоें рд╕ोрдЪрдиे рдХी реЫрд░ूрд░рдд рд╣ै। “рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХा рдк्рд░ाрджुрд░्рднाрд╡, рд╣िंрджी рдЧрдж्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╣ै, рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╕े рд╣ी рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░ों рдиे рдЦреЬी рдмोрд▓ी рдЧрдж्рдп рдХो рдкрд░िрд╡рд░्рдзिрдд рдФрд░ рдкрд░िрдоाрд░्рдЬिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХिрдпा рд╣ै। рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рд╣िंрджी рдЧрдж्рдп рдПрд╡ं рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рдкूрд░рдХ рдирд╣ीं рдЕрдкिрддु рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╣ै।”[1]

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиे рдЧौрд░рд╡рдордпी рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рд╕ाрде рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдиे рдЕрдкрдиे-рдЖрдкрдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдЖрдЬाрджी рдХी рд▓реЬाрдИ рд╣िंрджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдиे рдХंрдзे рд╕े рдХрди्рдзा рдоिрд▓ाрдХрд░ рдХाрдо рдХिрдпा  рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдФрд░ рдЦреЬी рдмोрд▓ी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рд╕े рднी рд░рд╣ा рд╣ै। рдкрдд्рд░рдХाрд░ों рдХी рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХा рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХा рдпрд╣ рд╕ौрднाрдЧ्рдп рд░рд╣ा рдХि рд╕рдордп рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХे рдк्рд░рддि рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдкрдд्рд░рдХाрд░ों рдиे рдиिрд╢्рдЪिрдд рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕рд╕े рдЕрдкрдиे рдХो рдЬोреЬा рд╡े рд▓рдХ्рд╖्рдп рдеे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЙрдд्рдеाрди рдФрд░ рд▓ोрдХрдЬाрдЧрд░рдг।

“рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХ्рд░рдо рдоें рдХुрдЫ рдкрдд्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рдХाрд╢-рд╕्рддंрдн рдмрдиे рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╕рдордп рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рджрд░्рдЬ рдХрд░ाрдИ рдФрд░ рдЕрдиेрдХ рдпुрд╡рдХों рдХो рд▓рдХ्рд╖्рдпрд╡ेрдзी рдкрдд्рд░рдХाрд░ рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा।"[2]

рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдЙрд╕ рд╢ुрд░ुрдЖрддी рд╕рдордп рдХो рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХा рд╕्рд╡рд░्рдг рдпुрдЧ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╣िंрджी рдХो рдЙрд╕ рд╕्рдеिрддि рдоें рдЧौрд░рд╡рдордпी рд╕्рдеाрди рджिрд▓ाрдиे, рдЬिрд╕ рд╕рдордп рдЙрд╕рдХी рд╢ोрдЪрдиीрдп рд╕्рдеिрддि рдеी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдиे рдЕрдкрдиी рдорд╣рддी рднूрдоिрдХा рдЕрджा рдХी। рд╕ाрде рд╣ी рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХे рдордз्рдп рд╣िंрджी рдХी рдЪрд╣ुँрдоुрдЦी рдЙрди्рдирддि рдХी рдУрд░ рднी рд╣рдоाрд░ा рдз्рдпाрди рдЖрдХृрд╖्рдЯ рдХिрдпा।

рднाрд░рддेंрджु рдиे рдЕрдкрдиे рдиाрдЯрдХों рдФрд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рд╕े рд╕्рд╡рднाрд╖ा рдЙрди्рдирддि рдХा рдоाрд░्рдЧ рджिрдЦाрдпा। рднाрд░рддेंрджु рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рд╕े рд╣ी рдЬ्рдЮाрди рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рджिрд╢ा рдоें рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХो рд╕рдоृрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рднी рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдХिрдпा। ‘рд╣िंрджी рдк्рд░рджीрдк’ рдХे рд╕рдо्рдкाрджрдХ рдмाрд▓рдХृрд╖्рдг рднрдЯ्рдЯ рдиे рдоुрд╣ाрд╡рд░ेрджाрд░ рд╣िंрджी рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा। рдЙрдирдХी рд░рдЪрдиाрдПं рдкреЭрдиे рдкрд░ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рдЙрдирдоें рдХिрддрдиा рдУрдЬ рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡ рдеा। рдк्рд░рддाрдк рдиाрд░ाрдпрдг рдоिрд╢्рд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рдХे рд╕рдЪेрддрди рдкрдд्рд░рдХाрд░ рдоाрдиे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ै рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЧрдж्рдп рдФрд░ рдкрдж्рдп рджोрдиों рдХे рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдпुрдЧ, рдЫाрдпाрд╡ाрдж, рд╕्рд╡ाрддंрдд्рд░्рдпोрдд्рддрд░ рдпुрдЧ рдЖрджि рдоें рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा। рд╕рди् 1900 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд ‘рд╕рд░рд╕्рд╡рддी’ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдкं. рдорд╣ाрд╡ीрд░рдк्рд░рд╕ाрдж рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХी рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХो рд╕рдоृрдж्рдз рдФрд░ рдкрд░िрд╖्рдХृрдд рдХिрдпा। рдж्рд╡िрд╡ेрджीрдЬी рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдХी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХो рд▓ोрдХрдоाрди्рдп рддिрд▓рдХ рдФрд░ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рднी рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा। рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╕ेрд╡ा-рд╕ाрдзрдиा рдоें ‘рд╕рд░рд╕्рд╡рддी’ рдХा рдЕрдкрдиा реЩाрд╕ рдпोрдЧрджाрди рд╣ै। рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХे рдпोрдЧрджाрди рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдбॉ.рдЕрд░्рдЬुрди рддिрд╡ाрд░ी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рдХि “рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдШрд░्рд╖рдкूрд░्рдг рдеी। рдкрдд्рд░-рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХे рдкрде рдкрд░ рдкрдЧ-рдкрдЧ рдкрд░ рдХांрдЯे рдмिрдЫे рд╣ुрдП рдеे। рд╕рд░рдХाрд░ी рдиीрддि рдХा рдХुрдд्рд╕िрдд рд░ूрдк рднрдпाрд╡рд╣ рдеा। рд╕рдордп-рд╕рдордп рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╕рд░рдХाрд░ी рд░िрдкोрд░्рдЯों рд╕े рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЕрдиाрдпाрд╕ рд╣ी рд╕ंрдкाрджрдХों рдХो рдЪेрддाрд╡рдиी рджेрдиा, рдкрдд्рд░ों рдХो рдЬрдм्рдд рдХрд░ рд▓ेрдиा рддрдеा рдк्рд░ेрд╕ рдХो рддрд╣рд╕-рдирд╣рд╕ рдХрд░ рджेрдиा рдЙрдЪ्рдЪाрдзिрдХाрд░िрдпों рдХी рд╣ॉрдмी рдеी।”[3] рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕्рд╡ाрддंрдд्рд░्рдпोрдд्рддрд░ рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдиे рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдЙрд╕ рд╕рдордп рдирдпा рдоोреЬ рдЖрдпा, рдЬрдм 1947 рдоें рджेрд╢ рдЖрдЬाрдж рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рд╕рдордп рдФрдзोрдЧिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдоुрдж्рд░рдг рдХрд▓ा рдХा рднी рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдк्рд░ेрд╕ рдФрд░ рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХी рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ुрдИ рдЬिрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрд╕्рд╡рд░ूрдк рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХेрд╡рд▓ рд░ाрдЬрдиीрддि рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рддрдХ рд╣ी рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд░рд╣ी рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рдкрд╣ुँрдЪ рд╣рд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рддрдХ рд╣ो рдЧрдИ। рд╣िंрджी рдоें ‘рдк्рд░рддीрдХ’, ‘рдирд╡рд▓ेрдЦрди’, ‘рдЖрд▓ोрдЪрдиा’, ‘рд╕рдоीрдХ्рд╖ा’, ‘рд╕ाрд░िрдХा’, рдЖрджि рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХा  рд╣िंрджी рдоें рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ।

рд╣рд░ рд╡िрд╖рдп рдХी рдЕрдкрдиी-рдЕрдкрдиी рддрдХрдиीрдХी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рд╣ोрддी рд╣ै рдЬो рдЙрд╕рдХो рд╡्рдпाрдХрд░рдгिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕ुрдЧреЭрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै। рдмिрдиा рддрдХрдиीрдХी рд╢рдм्рджों рдХे рдХोрдИ рднी рд╡िрд╖рдп рдпा рднाрд╖ा рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдЕрд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХी рднी рдЕрдкрдиी рддрдХрдиीрдХी  рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рд╣ै рдЬो рдЙрд╕े рдЕрди्рдп рд╡िрд╖рдпों рд╕े рдЗрддрд░ рдХрд░рддी рд╣ै рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрди, рдЧрдгिрдд, рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдЖрджि рд╡िрд╖рдпों рдХी рдЕрдкрдиी рддрдХрдиीрдХी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рд╣ै। рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрди, рдорд╣िрд▓ा, рдЦेрд▓рдХूрдж, рдлिрд▓्рдо, рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЖрджि рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢рдм्рджों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рджेрд╢рдЬ рдФрд░ рд╡िрджेрд╢ी рд╢рдм्рджों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рд╣ै।

рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рдХрд╣ा рдЬाрдП рддो рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдиे рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЪрд▓рддे рд╣ुрдП рдФрд░ рдирд╡ीрдирддा рдХे рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХो рдЕрдкрдиाрддे рд╣ुрдП рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХे рддрд╣рдд рд╣िंрджी рднाрд╖ा рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдХाрд░्рдп рдЕрдд्рдпंрдд рддрдд्рдкрд░рддा, рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХрддा рдФрд░ рджूрд░рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдХिрдпा рд╣ै। рд╕рд╣рдЬ рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдгीрдп рднाрд╖ा рдоें рдирдИ рд╕ंрдХрд▓्рдкрдиाрдУं рдХो рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд╖ा-рдиिрд░्рдоाрдг рдпा рдХрд╣ें рдк्рд░рдпुрдХ्рддि-рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдЬैрд╕ा рдЖрджрд░्рд╢ рдмिрдиा рдХिрд╕ी рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕рд╣рдпोрдЧ рдпा рджрдмाрд╡ рдХे рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдиे рдмрдиाрдХрд░ рджिрдЦाрдпा рд╣ै, рдЙрд╕े рднाрд╖ाрд╡िрдХाрд╕ рдЕрдерд╡ा рднाрд╖ा рдиिрдпोрдЬрди рдоें рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдиिрдпोрдЬрди (рдХॉрд░्рдкрд╕ рдбेрд╡рд▓ेрдкрдоेंрдЯ) рдХी рдЖрджрд░्рд╢ рд╕्рдеिрддि рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

рд▓ेрдХिрди рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХी рджुрдЦрдж рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдЖрдЬ рднी рдЕрдкрдиे рдЙрд╕ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрдИ рд╣ै рдЬिрд╕ рд░ूрдк рдоें рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдЖंрдХреЬों рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдпрджि рджेрдЦा рдЬाрдП рддो рд╣िंрджी рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХा рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рдмреЬा рдкाрдардХ рд╡рд░्рдЧ рдмрди рд╕рдХрддा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдХेрд╡рд▓ рдЖंрдХреЬों рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा। рдЖंрдХреЬे рдЬिрддрдиे рд╕рд╣ी рд░ूрдк рдоें рджिрдЦाрдП рдЬाрддे рд╣ै рд╡े рдЙрддрдиे рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддे। рдпрд╣ाँ рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХे рдЙрдЬ्рдЬ्рд╡рд▓ рднрд╡िрд╖्рдп рдХो рдЧिрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣िंрджी рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХी рддेрдЬ рд░реЮ्рддाрд░ рд╕े рдмреЭрддी рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рдЧिрдиाрдиे рдХी рдЦाрд╕ рдЬрд░ूрд░рдд рдирд╣ीं рд╣ै। рд╕рдЪ рдХрд╣े рддो рдЬрдм рд╣рдо рд╕рджी рдХी рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдкрд░ рдмाрдд рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ो рддो рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рдоीрдбिрдпा рдиे рдк्рд░िंрдЯ рдоीрдбिрдпा рдХो рдкीрдЫे рдЫोреЬ рджिрдпा। рдЕрдм рд╣рдоें рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХी рдмреЭрддी рд╣ैрд╕िрдпрдд рдФрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рдЬ्рдпाрджा рд╕ाреЮ рддрд╕्рд╡ीрд░ рдирдЬрд░ рдЖрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдЖрдпे рдмрджрд▓ाрд╡ों рдоें рд╣िंрджी рд╣рдоें рдХрд╣ीं рдкीрдЫे рдирд╣ीं рдЫूрдЯрддी рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдЗрд╕рдиे рдЕрдкрдиे рдЖрдХाрд░ рдоें рдХाрдлी рд╡ृрдж्рдзि рдХी рд╣ै।

рд╕ंрджрд░्рдн-рдЧ्рд░ंрде рд╕ूрдЪी-
1. рд░ाрдорд╡рддाрд░ рд╢рд░्рдоा, ‘рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рд╕ंрд╡рд░्рдзрди рдоें рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХा рдпोрдЧрджाрди’, (1995) рд░ाрдзा рдкрдм्рд▓िрдХेрд╢рди, рджिрд▓्рд▓ी рдкृ. рд╕ं.94
2. рдоुрдХ्рддрдЬ्рдЮाрдирдХोрд╢, рд╡िрдХिрдкीрдбिрдпा
3. рдбॉ. рдЕрд░्рдЬुрди рддिрд╡ाрд░ी, ‘рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдФрд░ рд╣िंрджी рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा’, рдкृ. рд╕ं. 179

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।