рд╣िрди्рджी: рднाрд░рддीрдп рдЕрд╕्рдоिрддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди

рдЖрдЪाрд░्рдп рдмрд▓рд╡ंрдд

рдмрд▓рд╡ंрдд

рдкूрд░्рд╡ рд╣िंрджी рдк्рд░рд╡рдХ्рддा, рдХाрд░्рддिрдХ рдк्рд░ी-рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдХॉрд▓ेрдЬ, 450, рдУ.рдЯी.рд╕ी.рд░ोрдб, рдХॉрдЯрдирдкेрдЯ, рдмेंрдЧрд▓ूрд░-560053 (рдХрд░्рдиाрдЯрдХ)


рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдХे рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХी рднाрд╡рдиा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдФрд░ рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рдХो рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдРрд╕ी рднाрд╖ा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे। рднाрд░рддीрдп рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХो рдЬोреЬрдХрд░ рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрд╢ рдХो рдЬिрд╕ рднाрд╖ा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдЧुрдг рд╣िрди्рджी рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рд╣िрди्рджी рдХिрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░, рдЬाрддि-рдзрд░्рдо рдПрд╡ं рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХी рднाрд╖ा рди рд╣ोрдХрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд░рдЪрдиा рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХी рдЕрдж्рднुрдд рдХреЬी рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиी рдЬाрддी рд╣ै।

рд╕ौрднाрдЧ्рдп рдХी рдмाрдд рд╣ै рдХि рд╣िрди्рджी рдХे рд▓िрдП рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рд▓िрдкि рдХे рд░ूрдк рдоें рдПрдХ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдПрд╡ं рдз्рд╡рдиि рдк्рд░рдзाрди рд▓िрдкि рдоिрд▓ी рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЙрдж्рднрд╡ рдм्рд░ाрд╣्рдоी рд▓िрдкि рд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рднाрд░рдд рдХी рдк्рд░ाрдпः рд╕рднी рднाрд╖ाрдУं рдХी рд▓िрдкिрдпाँ рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдИ рд╣ैं। рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рдд рдоें рдм्рд░ाрд╣्рдоी рдФрд░ рдЦрд░ोрд╖्рдаी рдиाрдордХ рджो рд▓िрдкिрдпाँ рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдеीं। рдм्рд░ाрд╣्рдоी рд▓िрдкि рдмाрдИं рдУрд░ рд╕े рджाрд╣िрдиी рдУрд░ рддрдеा рдЦрд░ोрд╖्рдаी (рдЧрдзे рдХे рд╣ोंрдард╡ाрд▓ी) рд▓िрдкि реЮाрд░рд╕ी рд▓िрдкि рдХी рддрд░рд╣ рджाрд╣िрдиी рдУрд░ рд╕े рдмाрдИं рдУрд░ рд▓िрдЦी рдЬाрддी рдеी।

рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдиे рдЖрд╕्рдЯ्рд░िрдХ, рдж्рд░рд╡िреЬ, рдЧ्рд░ीрдХ, рд▓ैрдЯिрди, рдЪीрдиी, рддुрд░्рдХी, рдЕрд░рдмी рдЖрджि рднाрд╖ाрдУं рдХे рдЕрдиेрдХ рд╢рдм्рдж рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╢рдм्рдж рднрдг्рдбाрд░ рдХो рд╕рдоृрдж्рдз рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╣िрди्рджी рдиे рднी рдЕрд░рдмी, рдлाрд░рд╕ी рдФрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕े рд╢рдм्рдж рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░ рдЕрдкрдиी рд╢рдм्рдж рд╕рдо्рдкрджा рдХो рдмреЭाрдпा рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рдХोрдИ рднी рдЬीрд╡ंрдд рднाрд╖ा рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं рдХे рд╢рдм्рджों рд╕े рдЕрдкрдиे рднрдг्рдбाрд░ рдХो рд╕рдоृрдж्рдз рдХрд░рддी рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िрди्рджी, рд╣िрди्рджीрднाрд╖ी рдк्рд░рджेрд╢ों рдХी 24 рднाрд╖ाрдУं рдПрд╡ं рдЕрдиेрдХ рдмोрд▓िрдпों рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдмрдиी рд╣ै। рдмोрд▓िрдпों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдПрд╡ं рдкрд░िрдоाрд░्рдЬрди рд╕े рд╣ी рднाрд╖ा рд╕рдоृрдж्рдз рд╣ोрддी рд╣ै।

рднाрд╖ा рд╕ाрдоाрдЬिрдХрддा рдПрд╡ं рд╕рдорд╕्рдд рдЬ्рдЮाрди-рд╡िрдЬ्рдЮाрдиं рдХा рдЖрдзाрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рднाрд░рдд рдмрд╣ुрднाрд╖ी рджेрд╢ рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рдк्рд░ाрджेрд╢िрдХ рднाрд╖ाрдПँ рд╣рд░ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕рдорд░्рде рд╣ैं। рд╣िрди्рджी рд╕рдорд╕्рдд рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХो рдЬोреЬрдиे рдоें рд╕ंрдпोрдЬрдХ рдХी рднूрдоिрдХा рдиिрднा рд░рд╣ी рд╣ै। рдмोрд▓िрдпाँ рдЙрд╕рдХी рддाрдХрдд рд╣ैं। рдХрд╣ा рднी рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рднी рдЬीрд╡ंрдд рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░ाрдг рдЙрд╕рдХी рдмोрд▓िрдпों рдоें рд╣ी рдмрд╕рддे рд╣ैं। рд╣िрди्рджी рдХी рдмोрд▓िрдпों рдоें рд░рдЪा рдмрд╕ा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╣िрди्рджी рдХे рд▓िрдП рдЕрдЬрд╕्рд░ рд╕्рд░ोрдд рдХी рднाँрддि рд╣ै। рд╣िрди्рджी рдХे рдЖँрдЪрд▓ рдоें 18 рдмोрд▓िрдпाँ (рдЦреЬी рдмोрд▓ी, рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा, рдмांрдЧрд░ू, рдмुрди्рджेрд▓ी, рдХрди्рдиौрдЬी, рдЕрд╡рдзी, рдмрдШेрд▓ी, рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭी, рдоैрдеिрд▓ी, рдордЧрд╣ी, рднोрдЬрдкुрд░ी, рд╕ेрд╡ाрддी, рдоाрд▓рд╡ी, рдЕрд╣ीрд░рд╡ाрдЯी, рдЬрдпрдкुрд░ी-рд╣реЬौрддी, рдоेрд╡ाреЬी, рдоाрд░рд╡ाреЬी, рдкрд╣ाреЬी (рдкрд╢्рдЪिрдоी, рдордз्рдп рдПрд╡ं рдкूрд░्рд╡ी) рдкрд▓ी-рдмреЭी рдПрд╡ं рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдИ рд╣ैं।

рд╣िрди्рджी рдПрдХ рдЬीрд╡ंрдд рднाрд╖ा рд╣ै। рд╣рдо рд╣िрди्рджी рдХा рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдмोрд▓рддे рд╣ैं рддो рдЙрд╕ рд╢рдм्рдж рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдПрд╡ं рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд╕рдорди्рд╡рдпाрдд्рдордХ рд░ूрдк рдорди рдХी рдЖँрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे рд╕ाрдХाрд░ рд╣ो рдЙрдарддा рд╣ै। рд╡рд╣ рд╢рдм्рдж рдЕрдХेрд▓ा рдирд╣ीं рдЕрдкिрддु рдЕрдкрдиी рдЕрд░्рде рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╕рдорд╕्рдд рдЕрд▓ंрдХрд░рдгों рдХे рд╕ाрде рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। ‘рдЧाँрд╡’ рд╢рдм्рдж рдХो рд╣ी рд▓ीрдЬिрдП। рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдХेрд╡рд▓ рдЙрд╕ рдЬрдЧрд╣ рд╕े рддो рдирд╣ीं рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рд▓ोрдЧ рдЕрд╢िрдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рдЕрднाрд╡ рд╕े рднрд░ा рдЬीрд╡рди рдЬी рд░рд╣े рд╣ोрддे рд╣ैं। рдмрд▓्рдХि рдЧाँрд╡ рдЬीрд╡рди рдХी реЫрд░ूрд░рддों рдХे рд▓िрдП рдИрдоाрдирджाрд░ी рдХे рд╕ाрде рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рдиे рдХे рднाрд╡ рдХा рдиाрдо рднी рд╣ै। рдШрд░-рдЖँрдЧрди, рдЦेрдд-рдЦрд▓िрд╣ाрди рдПрд╡ं рдШрд░ рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рд╕्рдеिрдд рдкेреЬ рдХी рд╢ाрдЦाрдУं рдкрд░ рдШोрд╕рд▓े рдмрдиाрдХрд░ рд░рд╣рдиेрд╡ाрд▓े рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХे рдХрд▓рд░рд╡ ‘рдЧाँрд╡’ рд╢рдм्рдж рдХे рдЕрд░्рде рдХी рд╣ी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддिрдпाँ рд╣ैं।

рднाрд░рдд рдХी рддрд░рд╣ рдЪीрди рднी рдмрд╣ुрднाрд╖ी рджेрд╢ рд╣ै, рдкрд░рди्рддु рдЙрд╕рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдХा рджрд░्рдЬा рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХी рд╕рд░्рд╡рдоाрди्рдп рднाрд╖ा рдоंрджाрд░िрди (рдЪीрдиी) рдХो рджी рд╣ै। рдЪीрди рдоें рдкреЭाрдИ-рд▓िрдЦाрдИ рдХा рдоाрдз्рдпрдо рднी рдпрд╣ी рднाрд╖ा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЪीрдиी рдЪिрдд्рд░рд▓िрдкि рд╕े рд╡िрдХрд╕िрдд рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рдмрд╕े рдХрдаिрди рд▓िрдкिрдпों рдоें рдПрдХ рд╣ै। рдПрдХ рд▓ाрдЦ рдХрд░ोреЬ рд░ुрдкрдП рдХी рд▓ाрдЧрдд рд╡ाрд▓ी рдЬाрдкाрди рдХी рдмुрд▓ेрдЯ рдЯ्рд░ेрди рдХी рддрдХрдиीрдХ рдЬाрдкाрдиी рднाрд╖ा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдЦोрдЬी рдЧрдИ рд╣ै। 12 рдХрд░ोреЬ рдХी рдЖрдмाрджी рд╡ाрд▓े рдЬाрдкाрди рдоें 13 рдиोрдмेрд▓ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╣ैं। рд░ूрд╕, рдЪीрди, рдЬाрдкाрди, рдЕрдоेрд░िрдХा, рдЬрд░्рдордиी, реЮ्рд░ांрд╕ рдФрд░ рдЗрдЬрд░ाрдЗрд▓ рдЬैрд╕े рджुрдиिрдпा рдХे рд╕рднी рд╡िрдХрд╕िрдд рджेрд╢ рдЬ्рдЮाрди-рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдЕрдкрдиी рднाрд╖ा рдоें рд╣ी рджेрддे рд╣ैं।

рднाрд░рдд рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рд╕े рдЖрдЬाрдж рд╣ुрдП 72 рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं, рдХिрди्рддु рджेрд╢ рдХी рд╕рд░्рд╡рдоाрди्рдп рднाрд╖ा рд╣िрди्рджी рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдХा рд╕рдо्рдоाрди рдЕрдм рддрдХ рдирд╣ीं рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХा рд╣ै। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоाрдирд╕िрдХрддा рд╕े рдЧ्рд░рд╕्рдд рдПрд╡ं рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рд╣िрди्рджी рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХी рд╕ाрдорд░्рде्рдп рдкрд░ рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдаाрддे рд░рд╣рддे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рд╣рдордиे рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдЕрдкрдиी рднाрд╖ा рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдмुрдж्рдз рдФрд░ рдорд╣ाрд╡ीрд░ рджिрдП, рдЪрд░рдХ рдЬैрд╕े рд╢рд░ीрд░ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдФрд░ рд╕ुрд╢्рд░ुрдд рдЬैрд╕े рд╢рд▓्рдп рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХ рджिрдП, рдкाрдгिрдиि рдЬैрд╕ा рд╡ैрдпाрдХрд░рдг, рдЖрд░्рдпрднрдЯ्рдЯ рдЬैрд╕ा рдЦрдЧोрд▓рд╡िрдж, рдкрддрдЮ्рдЬрд▓ि рдЬैрд╕े рдпोрдЧ рдЧुрд░ु рдФрд░ рдХौрдЯिрд▓्рдп рдЬैрд╕े рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рджिрдП। рддрдХ्рд╖рд╢िрд▓ा рдФрд░ рдиाрд▓ंрджा рдЬैрд╕े рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдоें рд╣ी рдеे, рдЬрд╣ाँ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдЕрди्рдп рджेрд╢ों рдХे рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдЬ्рдЮाрди-рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдЖрдпा рдХрд░рддे рдеे।

рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиे рд╣िрди्рджी рдХो рд╕ंрдШ рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдоाрди्рдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрд╕рдХे рд╡िрдХाрд╕ рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 351 рдоें рдХрд╣ा рд╣ै, “рд╕ंрдШ рдХा рдпрд╣ рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╣ोрдЧा рдХि рд╡рд╣ рд╣िрди्рджी рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░ рдмреЭाрдП, рдЙрд╕рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░े рддाрдХि рд╡рд╣ рднाрд░рдд рдХी рд╕ाрдоाрд╕िрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╕рднी рддрдд्рдд्рд╡ों рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдмрди рд╕рдХे рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдоें рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХिрдП рдмिрдиा рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी рдХे рдФрд░ рдЖрдард╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╡िрдиिрд░्рджिрд╖्рдЯ рднाрд░рдд рдХी рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд░ूрдк, рд╢ैрд▓ी рдФрд░ рдкрджों рдХो рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдФрд░ рдЬрд╣ाँ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдФрд░ рд╡ांрдЫрдиीрдп рд╣ो, рд╡рд╣ाँ рдЙрд╕рдХे рд╢рдм्рдж рднрдг्рдбाрд░ рдХे рд▓िрдП рдоुрдЦ्рдпрддः рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдФрд░ рдЧौрдгрддः рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं рд╕े рд╢рдм्рдж рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрд╕рдХी рд╕рдоृрдж्рдзि рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░े।”
рдкрд░рди्рддु рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╢ाрд╕рди рдХाрд▓ рд╕े рдЕрдм рддрдХ рджेрд╢ рдХे рд╢ाрд╕рди рдХी рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рднाрд░рддीрдп рдЬрдирдоाрдирд╕ рдкрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЕрдкрдиा рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдмрдиाрдП рд╣ुрдП рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЬрдирддा рдХे рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдПрд╡ं рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХी рднाрд╖ाрдПँ рднाрд░рддीрдп рд╣ैं। рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рдмрд╣рд╕ें рдЖрдЬ рднी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рд╣ोрддी рд╣ैं। реЮैрд╕рд▓े рднी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рд╣ी рд▓िрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдПрдХ рдРрд╕ा рджेрд╢ рдЬрд╣ाँ рдХी рдмрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдп рдЬрдирддा рдХो рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдиिрд░्рдгрдп рдХो рдЬाрдирдиे-рд╕рдордЭрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡рдХीрд▓ों рдХी рд╢рд░рдг рдоें рдЬाрдиा рдкреЬрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ें рднाрд░ी рдХीрдордд рдЪुрдХाрдиी рдкреЬрддी рд╣ै।

рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд▓ाрдн рдХे рд▓िрдП рднाрд╖ा рдХो рд▓ेрдХрд░ рднреЬрдХाрдК рдмाрддें рдХрд░рдиा рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдХे рдЕрдиेрдХ рдиेрддाрдУं рдХी рдк्рд░рдХृрддि рд░рд╣ी рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрд╣िрди्рджीрднाрд╖ी рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣िрди्рджी рд╡िрд░ोрдзी рдЖрд╡ाреЫें рдЙрдарддी рд░рд╣ी рд╣ैं। рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ों рдоें рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рднрдХ्рддрд╡рдд्рд╕рд▓рдо рдФрд░ рдХрд░ुрдгाрдиिрдзि рднी рд░рд╣े рд╣ैं। 26 рдЬрдирд╡рд░ी, рд╕рди् 1965 рдХो рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рднрдХ्рддрд╡рдд्рд╕рд▓рдо рдиे рд╣िрди्рджी рд╡िрд░ोрдз рдоें рд╢ोрдХ рджिрд╡рд╕ рдордиाрдпा рдеा। рд╣िрди्рджी рд╡िрд░ोрдз рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдпрд╣ाँ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдк्рд░рддिрдпाँ рднी рдЬрд▓ाрдИ рдЧрдИ рдеीं। рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рдПрдХ рд╕рдордп рдРрд╕ा рднी рдЖрдпा рдЬрдм рд╕рди् 1996 рдоें рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдХрд░ुрдгाрдиिрдзि рдиे рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдХे рдХाрдордХाрдЬ рд╕े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╣рдЯाрдиे рдХी рдШोрд╖рдгा рдХрд░ рджी, рдЬिрд╕рдХा рджेрд╢ рднрд░ рдоें реЫोрд░рджाрд░ рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ुрдЖ рдеा। рдмрддाрддे рдЪрд▓ें рдХि рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдХे рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдЧोрдкाрд▓ाрдЪाрд░्рдп рдиे рд╕рди् 1936 рдоें рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдоें рд╣िрди्рджी рдкреЭрдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдХрд░ рджिрдпा рдеा।

рдЗрди рджिрдиों рднाрд░рдд рдоें рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрдж्рдзрддि рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоाрдз्рдпрдо рдХे рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХी рдмाреЭ-рд╕ी рдЖ рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрди рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХी рднूрдоिрдХा рдХे рдк्рд░рддि рдЧрд╣рд░ा рдЖрдХ्рд░ोрд╢ рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдЬी рдиे рдХрд╣ा рд╣ै,“ рдХ्рдпा рд╣рдо рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рднाрд╖ा рдФрд░ рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрдж्рдзрддि рдоें рдврд▓े рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХो рднंрдЧ рдХрд░рдиे рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рд░рдЦрддे рд╣ैं рддाрдХि рдЕрдкрдиी рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдордиीрд╖ा рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рднाрд░рдд рдХी рдпुрд╡ा рдкीреЭी рдХो рдирдпे рд╕िрд░े рд╕े рджीрдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे?” рд╡рд░्рдоा рдЬी рдиे рд░ाрдЬрдиेрддाрдУं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрддि рдФрд░ рдзрд░्рдо рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдХी рдЬा рд░рд╣ी рд╕ौрджेрдмाрдЬी рд╕े рдмрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬрдирддा рдХो рд╕ाрд╡рдзाрди рднी рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдзрд░्рдо рдХो рдЖрд╕्рдеा рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рднाрд░рддीрдпрддा рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рд╕े рдЬोреЬрдиे рдХी рдЕрдкीрд▓ рдХी рд╣ै, рддाрдХि рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рд╣ो рд╕рдХे। рдЧुрд▓ाрдоी рдХे рджिрдиों рдХा рд╕्рдорд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡рд░्рдоा рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं, “рдЧुрд▓ाрдоी рдоें рдЬीрддे рд╣ुрдП рднी рд╣рдоाрд░े рднीрддрд░ рд╡े рд╕рднी рд╢рдХ्рддिрдпाँ рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдеीं, рдЬो рд╣рдоें рдЕрддीрдд рдХे рдк्рд░рддि рдЖрджрд░ рдФрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╕्рдеा рд╕े рднрд░ рд╕рдХें।’’

рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рд▓ेрдХрд░ рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдгрди рдЖрдпोрдЧ, рдоुрджाрд▓िрдпрд░ рдЖрдпोрдЧ, рдХोрдаाрд░ी рдЖрдпोрдЧ рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рддрдеा рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХी рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдиे рд╕рд░्рд╡рд╕рдо्рдорддि рд╕े рдпрд╣ рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХी рдеी рдХि рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЙрдирдХी рдоाрддृрднाрд╖ा рдоें рд╣ी рджी рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдоाрдирддे рд╣ैं рдХि рдмрдЪ्рдЪे рдЕрдкрдиी рдоाрддृрднाрд╖ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЬो рднी рд╕ीрдЦрддे рд╣ैं, рдЙрдирдХे рдорди-рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдкрд░ рдЙрд╕рдХा рдЧрд╣рд░ा рдк्рд░рднाрд╡ рдкреЬрддा рд╣ै। рд╢ोрдз рд╕े рдпрд╣ рдЬ्рдЮाрдд рд╣ुрдЖ рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдХो рд╡िрджेрд╢ी рднाрд╖ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдкреЭाрдП рдЬाрдиे рдкрд░ рд╡िрд╖рдп рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХे рдмрдЬाрдп рд░рдЯрдХрд░ рдпाрдж рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдоौрд▓िрдХ рдЪिंрддрди рддрднी рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै рдЬрдм рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдоाрддृрднाрд╖ा рд╣ो।

рдЗंрдбिрдпрди рдПрдХ्рд╕рдк्рд░ेрд╕ рдХे рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░, рд╕рди् 2017 рдХे рдЕंрдХ рдоें рдЫрдкी реЩрдмрд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рджिрд▓्рд▓ी рдХाрд░्рдкोрд░ेрд╢рди рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЖрдиेрд╡ाрд▓े рд╕рднी 1,700 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЪрд▓ाрдиे рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд▓िрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдХा рдЕрд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдиिрд░्рдгрдп рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рдХी рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЕрдкрдиे рдпрд╣ाँ рдХे 18,000 рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоाрдз्рдпрдо рдХा рдмрдиाрдиे рдХी рдШोрд╖рдгा рдХрд░рдХे рд▓िрдпा рд╣ै। рдЗрди рджिрдиों рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рднी рдк्рд░ाрдердоिрдХ рдПрд╡ं рдЙрдЪ्рдЪ рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬीрдХрд░рдг рдоें рд▓рдЧी рд╣ै। рд╕рд░рдХाрд░ों рдХे рдРрд╕े реЮैрд╕рд▓े рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдХे рд╡िрд░ूрдж्рдз рддो рд╣ैं рд╣ी, рджेрд╢ рдХे 80 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдк्рд░рддिрднाрд╡ाрди рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХे рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХो рдЫीрдирдиे рдЬैрд╕े рд╣ैं। рджेрд╢ рдХे рдоुрдЯ्рдаीрднрд░ рд▓ोрдЧ рд╕рдд्рддा рдкрд░ рдЕрдкрдиा рдЖрдзिрдкрдд्рдп рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХो рд╣рдеिрдпाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХрд░рддे рдЖ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╣рдоें рдЬрдм рддрдХ рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╢िрдХ्рд╖ा рдирд╣ीं рджी рдЬाрдПрдЧी, рддрдм рддрдХ рдЧाँрд╡ों рдХी рджрдмी рдк्рд░рддिрднाрдУं рдХे рдЙрднрд░рдиे рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдоुрдЦ्рдп рдзाрд░ा рдоें рдЖрдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХेрдЧा।

рдЖреЫाрджी рдХे 72 рд╡рд░्рд╖ों рдХे рдмाрдж рднी рд╕рд░рдХाрд░ी рдХाрд░्рдпाрд▓рдпों рдоें рд╣िрди्рджी рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╡िрдХाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХा рд╣ै। рд╕्рдеिрддि рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЖрдЬ рднी рдЬрди-рд╕ाрдоाрди्рдп рдХे рдорди-рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдкрд░ рдмोрдЭ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрд░ाрдЬрдоाрди рд╣ै। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрдж्рдзрддि рдХो рд╣рдоाрд░ी рдмौрдж्рдзिрдХ рдЪेрддрдиा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдмाрдзрдХ рдмрддाрдпा рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣िрди्рдж рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдоें рд▓िрдЦा рдеा, “рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕े рдж्рд╡ेрд╖ рдФрд░ рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдмреЭे рд╣ैं। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рд▓ोрдЧों рдиे рдЬрдирддा рдХो рдардЧрдиे рдФрд░ рдкрд░ेрд╢ाрди рдХрд░рдиे рдоें рдХोрдИ рдХрд╕рд░ рдирд╣ीं рд░рдЦी рд╣ै। рднाрд░рдд рдХो рдЧुрд▓ाрдо рдмрдиाрдиेрд╡ाрд▓े рддो рд╣рдо рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЬाрдирдиेрд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧ рд╣ी рд╣ैं।” 5 реЮрд░рд╡рд░ी, рд╕рди् 1916 рдХो рдиाрдЧрд░ी рдк्рд░рдЪाрд░िрдгी рд╕рднा рдоें рднाрд╖рдг рджेрддे рд╣ुрдП рдЧांрдзीрдЬी рдиे рдЕрдкрдиे 36 рд╕рдорд░्рдердХों рдХे рд╕ाрде рдЬीрд╡рдирдкрд░्рдпंрдд рд╣िрди्рджी рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХी рд╢рдкрде рд▓ी рдеी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖрди्рджोрд▓рди рдФрд░ рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░–рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХो рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХा рдкूрд░рдХ рдмрдиा рджिрдпा рдеा।

рдЧांрдзीрдЬी рдиे 27 рджिрд╕рдо्рдмрд░, рд╕рди् 1917 рдХो рдХोрд▓рдХाрддा рдоें рднाрд╖ा рдХो рдЬीрд╡рди рд╕े рдЬोреЬрдиे рдФрд░ рдЬрдирддा рдХे рдиिрдХрдЯрд╕्рде рд░рд╣рдиेрд╡ाрд▓ी рдЪीрдЬ рдмрддाрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдеा, “рдпрджि рд╣рдо рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХे рдЖрджी рдирд╣ीं рд╣ो рдЧрдпे рд╣ोрддे рддो рдпрд╣ рд╕рдордЭрдиे рдоें рджेрд░ рдирд╣ीं рд▓рдЧрддी рдХि рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╣ोрдиे рд╕े рд╣рдоाрд░ी рдмौрдж्рдзिрдХ рдЪेрддрдиा рдЬीрд╡рди рд╕े рдХрдЯрдХрд░ рджूрд░ рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै।” рдЧांрдзीрдЬी рдиे рдпुрд╡рдХों рдХो рд╣िрди्рджी рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдФрд░ рджुрдиिрдпा рдХी рджूрд╕рд░ी рднाрд╖ाрдПँ рднी рд╕ीрдЦрдиे рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рджी рдеी। рдПрдХ рдЬрдЧрд╣ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा, “рдоेрд░ा рдирдо्рд░ рд▓ेрдХिрди рджृреЭ рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ै рдХि рдЬрдм рддрдХ рд╣рдо рднाрд╖ा рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдк्рд░ाрди्рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХो рдЙрдирдХा рдпोрдЧ्рдп рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं рджेंрдЧे, рддрдм рддрдХ рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХी рд╕рдм рдмाрддें рдиिрд░рд░्рдердХ рд╣ैं। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░ाрди्рдд рдоें рдЙрд╕ी рдк्рд░ाрди्рдд рдХी рднाрд╖ा рддрдеा рд╕ाрд░े рджेрд╢ рдХे рдкाрд░рд╕्рдкрд░िрдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рд▓िрдП рд╣िрди्рджी рдФрд░ рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।’’

рдЧांрдзीрдЬी рдиे рджेрд╢ рдХे рдЖрдо рдЖрджрдоी рдХी рд╕рдордЭ рдоें рдЖрдиेрд╡ाрд▓ी рднाрд╖ा рдХो рдЕрдкрдиाрдиे рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдФрд░ рдЖрдо рдЖрджрдоी рдХी рд╕рдордЭ рдоें рдЖрдиेрд╡ाрд▓ी рдЙрд╕ рднाрд╖ा рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे ‘рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी’ рдиाрдо рд╕े рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХिрдпा। рдЗрд╕ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХी рдкूрд░्рддि рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣िрди्рджीрддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ों рдоें рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХा рд╕ंрдХрд▓्рдк рд▓िрдпा рдФрд░ рд╕рди् 1918 рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे 18 рд╡рд░्рд╖ीрдп рдкुрдд्рд░ рджेрд╡рджाрд╕ рдЧांрдзी рдФрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд╕рдд्рдпрджेрд╡ рдХो рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХे рд▓िрдП рдордж्рд░ाрд╕ рднेрдЬ рджिрдпा। рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдХрдоेрдЯी рднी рдЧрдаिрдд рдХी рдЧрдпी рдеी, рдЬिрд╕рдХे рд╕рднाрдкрддि рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдЬी рдеे। рдЧांрдзीрдЬी рдиे рд╕рди् 1930 рдоें рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХे рд▓िрдП рд╡рд░्рдзा рдоें ‘рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдк्рд░рдЪाрд░ рд╕рдоिрддि’ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдеी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрд╖ा рдХे рд╕рд╡ाрд▓ рдХो рдмреЬी рд╣ी рдЧंрднीрд░рддा рд╕े рд▓िрдпा рдеा। рднाрд╖ा рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╣िрди्рджीрднाрд╖ी рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рдЙрджाрд╕ीрдирддा рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХ्рд╖ुрдм्рдз рд╣ोрдХрд░ рдХрд╣ा рдеा, “рдоुрдЭे рдЦेрдж рд╣ै рдХि рдЬिрди рдк्рд░ाрди्рддों рдХी рдоाрддृрднाрд╖ा рд╣िрди्рджी рд╣ै, рд╡рд╣ाँ рдкрд░ рднी рдЙрд╕ рднाрд╖ा рдХी рдЙрди्рдирддि рдХрд░рдиे рдХा рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рдирд╣ीं рджिрдЦрд▓ाрдИ рджेрддा рд╣ै।”

рд░ाрдЬрд░्рд╖ि рдкुрд░ुрд╖ोрдд्рддрдорджाрд╕ рдЯंрдбрди рдоाрдирд╕िрдХ рдПрд╡ं рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХो рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕े рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдоाрдирддे рдеे। рдпрд╣ рднी рдоाрдирддे рдеे рдХि рдордиुрд╖्рдп рдХी рдоाрдирд╕िрдХ рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдоाрддृрднाрд╖ा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै। рдЯंрдбрди рдЬी рдЪाрд╣рддे рдеे рдХि рд╡िрдзाрдпिрдХा рдФрд░ рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рд╣ी рдирд╣ीं, рдЕрдкिрддु рд╕рдорд╕्рдд рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдПрд╡ं рджेрд╢ рдХी рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рдХे рдХाрдордХाрдЬ рднी рд╣िрди्рджी рдоें рд╣ों। рд╣िрди्рджी-рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी рдПрдХрддा рдХे рдкрдХ्рд╖рдзрд░ рдЬрдордиाрд▓ाрд▓ рдмрдЬाрдЬ рдиे рдордж्рд░ाрд╕ рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдо्рдорд▓ेрди рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдкрдж рд╕े рдмोрд▓рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдеा, “рд╣рдоें рдпрд╣ рдирд╣ीं рднूрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╣िрди्рджी рдИрдоाрди рдХी рднाрд╖ा рд╣ै, рдк्рд░ेрдо рдХी рднाрд╖ा рд╣ै, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХी рднाрд╖ा рд╣ै рдФрд░ рдЖреЫाрджी рдХी рднाрд╖ा рд╣ै।” рд╣िрди्рджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рднाрд╖ा рдХी рдПрдХрддा рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा, “рд╣рдоें рдЗрд╕ рджेрд╢ рдХी рднिрди्рди-рднिрди्рди рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдХो рдПрдХ рдХрд░рдиा рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рд╣िрди्рджी рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдХा рдРрдХ्рдп рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рд▓िрдП рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдХा рд╣ोрдиा реЫрд░ूрд░ी рд╣ै।” рдкूрд░्рд╡ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдП. рдкी. рдЬे. рдЕрдм्рджुрд▓ рдХрд▓ाрдо рдиे рджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा рдХे рд▓िрдП рд╣िрди्рджी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХो рдЗрди рд╢рдм्рджों рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рдХिрдпा рд╣ै, “рдоेрд░ी рд░ाрдп рд╣ै рдХि рд╕рднी рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдмाрд░рд╣рд╡ीं рдХрдХ्рд╖ा рддрдХ рд╣िрди्рджी рдмोрд▓рдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдП, рддाрдХि рд╕ाрд░े рд▓ोрдЧ рд╣िрди्рджी рдкреЭрдиा-рд▓िрдЦрдиा рд╕ीрдЦ рд╕рдХें।”

рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХे рд▓िрдП рдбॉ рд░ाрдордордиोрд╣рд░ рд▓ोрд╣िрдпा рдХा рд╣िрди्рджी рдХो рдЕрдкрдиाрдиे рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдмрд▓ рдеा। рд▓ोрд╣िрдпाрдЬी рдХрд╣ा рдХрд░рддे рдеे, “рд╣рдо рд╕рдордЭрддे рд╣ैं рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХे рд╣ोрддे рдпрд╣ाँ рдИрдоाрдирджाрд░ी рдХा рдЖрдиा рдЕрд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै।’’ рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рдкाрд░्рдЯी рдХे рдиेрддा рдоुрд▓ाрдпрдо рд╕िंрд╣ рдпाрджрд╡ рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХा рдЦुрд▓рдХрд░ рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд░ाрдЬрдиेрддाрдУ рд╕े рдЕрдкीрд▓ рдХी рдеी рдХि рдЬिрд╕ рднाрд╖ा рдоें рд╡ोрдЯ рдоांрдЧрддे рд╣ो, рдЙрд╕ी рднाрд╖ा рдоें рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдХाрдо-рдХाрдЬ рднी рдХрд░ो। рдХрд╡ि ‘рдЕрдЬ्рдЮेрдп’ рдиे рдмреЬे рджुःрдЦ рдХे рд╕ाрде рдХрд╣ा рдеा, “рдЬрдм рд╣рдо рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкрд░ाрдзीрди рдеे рддрдм рддो рд╣рдоाрд░े рдкाрд╕ рд╕्рд╡ाрдзीрди рднाрд╖ा рдеी। рдЕрдм рдЬрдм рд╣рдо рд╕्рд╡ाрдзीрди рд╣ो рдЧрдпे рддो рд╣рдоाрд░ी рднाрд╖ा рдкрд░ाрдзीрди рд╣ो рдЧрдИ।” рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдХों рдХा рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि рдЬो рд╕рд░рдХाрд░ рдЬрдирддा рд╕े рдЙрд╕рдХी рднाрд╖ा рдоें рд╕ंрд╡ाрдж рдирд╣ीं рдХрд░рддी, рд╡рд╣ рд╕рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиे рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рдХे рдиिрд░्рд╡рд╣рди рдоें рдЕрдХ्рд╖рдо рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै।

рдЖрдкрдХो рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрдЧा рдХि рд╕ंрд╡िрдзाрди рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиे рдХे рдоाрдд्рд░ 15 рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рджेрд╢ рдХा рдХाрдордХाрдЬ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдХिрдП рдЬाрдиे рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдеा। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╣िрди्рджी рдХो рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдкूрд░े рджेрд╢ рдоें рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиा рдеा, рдкрд░ рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдХे рд╣िрди्рджी рд╡िрд░ोрдзिрдпों рдХे рдЙрдЧ्рд░ рдПрд╡ं рдЕрд░ाрдЬрдХ рд░рд╡ैрдпे рдХे рдЖрдЧे рдЭुрдХрдХрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕рди् 1963 рдоें рд╣ी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рд╡िрдзेрдпрдХ рдкाрд░िрдд рдХрд░ рджिрдпा, рдЬिрд╕рд╕े рд╕рди् 1965 рдХे рдмाрдж рднी рджेрд╢ рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХा рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдмрдиा рд╣ी рд░рд╣ рдЧрдпा।

рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╣िрди्рджी рднाрд░рдд рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рд╣ै рдХिрди्рддु рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХे рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдиे рдЙрд╕े рдЙрд╕рдХे рд╣ी рдШрд░ рдоें рдкрд░рдоुрдЦाрдкेрдХ्рд╖ी рдмрдиा рджिрдпा рд╣ै। рдХेंрдж्рд░ीрдп рдЧृрд╣ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдиे рджो рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдмрдиाрдпे рдеे। рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХी рдзाрд░ा 3/1 рдХे рдЕрдзीрди рд╣िрди्рджी рдХे рд╕ाрде рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХो рд╕рд╣рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрдиाрдиे рдХा рдиिрд╢्рдЪрдп рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा । рдЗрд╕рдХे рдЪрд▓рддे рдпрд╣ рд╕्рдеिрддि рдмрди рдЧрдИ рдХि рдкрд╣рд▓े рд╣िрди्рджी рдХे рд╕ाрде рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХो рдЬाрд░ी рд░рдЦрдиे рдХी рдЕрд╡рдзि 15 рд╡рд░्рд╖ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХी рдЧрдИ, рдХिрди्рддु рд╕рд╣рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХी рдЕрд╡рдзि рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрдХाрд▓ीрди рдХрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХो рдЕрдиंрдд рдХाрд▓ рддрдХ рдмрдиे рд░рд╣рдиे рдХी рдЦुрд▓ी рдЫूрдЯ рджे рджी рдЧрдИ। рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХी рдзाрд░ा 3/2 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдпрд╣ рд╢рд░्рдд рд░рдЦ рджी рдЧрдИ рдХि рдЬрдм рддрдХ рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ी рдПрдХ рднी рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕рд░рдХाрд░ рд╣िрди्рджी рдХो рдЕрдкрдиी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрдиाрдиे рд╕े рдЗрдирдХाрд░ рдХрд░ рджेрддी рд╣ै, рддрдм рддрдХ рд╣िрди्рджी рд╕ंрдШ рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХा рджрд░्рдЬा рдирд╣ीं рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХрддी। рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдЕрдзिрдиिрдпрдо 1963 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдХाрдордХाрдЬ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдиिрдпрдо 1976 рдмрдирдиे рд╕े ‘рдХ’ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рдХाрд░्рдпाрд▓рдпों рдоें рдХाрдордХाрдЬ рдХेрд╡рд▓ рд╣िрди्рджी рдоें, ‘рдЦ’ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣िрди्рджी рдФрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рддрдеा ‘рдЧ’ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рд╕рд░рдХाрд░ों рдХो рдкрдд्рд░ाрджि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рд▓िрдЦрдиे рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд╣ै।

рд╕ंрд╡िрдзाрди рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиे рдХे рд╕рдордп рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╣िрди्рджी, рд╕ंрд╕्рдХृрдд, рдЧुрдЬрд░ाрддी, рдорд░ाрдаी, рддрдоिрд▓, рддेрд▓ुрдЧू, рдХрди्рдиреЬ, рдмंрдЧाрд▓ी, рдЙреЬिрдпा, рдорд▓рдпाрд▓рдо, рдкंрдЬाрдмी, рдЕрд╕рдоिрдпा, рдЙрд░्рджू рдПрд╡ं рдХрд╢्рдоीрд░ी рд╕рд╣िрдд рдХुрд▓ 14 рднाрд╖ाрдПँ рдеीं। рд╕рди् 1967 рдоें рд╕िंрдзी, рд╕рди् 1992 рдоें рдХोंрдХрдгी, рдордгिрдкुрд░ी рдПрд╡ं рдиेрдкाрд▓ी рд╕рд╣िрдд 18 рд╣ो рдЧрдИं। рд╕рди् 2004 рдоें рдоैрдеिрд▓ी, рдмोрдбो, рд╕ंрдеाрд▓ी рд╡ рдбोрдЧрд░ी рдХे рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ो рдЬाрдиे рд╕े рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рдЕрдм рдХुрд▓ 22 рднाрд╖ाрдПँ рд╣ो рдЧрдИ рд╣ैं। рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕्рд╡ाрд░्рдерд╕िрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рджेрд╢ рдХे рдХुрдЫ рд░ाрдЬрдиेрддा рд╣िрди्рджी рдХी рдмोрд▓िрдпों рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рдЬрдЧрд╣ рджिрд▓ाрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдоें рд▓рдЧे рд╣ैं। рдЬрдмрдХि рд╣िрди्рджी рдХी рдХिрд╕ी рднी рдмोрд▓ी рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░рд╡ाрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдпा рд╣िрди्рджी рдХो рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рд▓िрдкि рдХे рдмрдЬाрдп рдЙрд╕े рд░ोрдорди рд▓िрдкि рдоें рд▓िрдЦрдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдЕрдиुрдЪिрдд, рдЕрд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдПрд╡ं рд╣िрди्рджी рдХो рд╣ी рдХрдордЬोрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╣ैं। рднाрд╖ा рдФрд░ рдмोрд▓ी рдХे рдмीрдЪ рдХे рднेрдж рдХो рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рд╕े рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд▓िрдкि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХी рдЗрди рдмोрд▓िрдпों рдХी рд▓िрдкि рднी рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рд╣ै рдФрд░ рдмोрд▓िрдпों рдХो рднाрд╖ा рдоाрди рд▓ेрдиे рдкрд░ рдиुрдХрд╕ाрди рд╣िрди्рджी рдХा рд╣ी рд╣ोрдиा рд╣ै।

рд╣िрди्рджी рдХी рдХिрд╕ी рдмोрд▓ी рдХे рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ोрдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдЙрд╕рдХा рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдмрди рдЬाрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдоूрд▓ рднाрд╖ा рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╕рдордЭी рдЬाрдиे рд▓рдЧрддी рд╣ै। рд╣िрди्рджी рдХी рдмोрд▓िрдпाँ рдЬрдм рддрдХ рд╣िрди्рджी рдХे рд╕ाрде рд╣ैं, рддрдм рддрдХ рдЙрд╕рдХे рдмोрд▓рдиेрд╡ाрд▓ों рдХी рдЧрдгрдиा рд╣िрди्рджी рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╣ोрдЧी। рдЬिрд╕ рджिрди рдХोрдИ рдмोрд▓ी рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ो рдЬाрдПрдЧी, рдЙрд╕ рджिрди рд╕े рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рдоाрддृрднाрд╖ा рд▓िрдЦрдиेрд╡ाрд▓े рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╣िрди्рджीрднाрд╖ी рдирд╣ीं рдЧिрдиे рдЬाрдПंрдЧे। рдЖрдЬ рддрдХ рдЕрдкрдиे рдмोрд▓рдиेрд╡ाрд▓ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рд╣ी рд╣िрди्рджी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХे рдкрдж рдкрд░ рдЖрд░ूреЭ рд╣ै। рднोрдЬрдкुрд░ी рдФрд░ рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░рдиे рдХी рдоांрдЧ рдПрдХ рджрд╢рдХ рд╕े рдЙрда рд░рд╣ी рд╣ै। рд╣िрди्рджी рдХी рдХрдИ рдмोрд▓िрдпों рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ो рдЬाрдиे рд╕े рд╣िрди्рджी рдХा рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрд▓ рдШрдЯ рд░рд╣ा рд╣ै। рдпрджि рдпрд╣ рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा рдпूँ рд╣ी рдЪрд▓рддा рд░рд╣ा рддो рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрд▓ рдХी рдХрдоी рдХे рдЪрд▓рддे рдПрдХ рджिрди рд╣िрди्рджी рдХो рджेрд╢ рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХे рдкрдж рд╕े рдкрдж्рдЪ्рдпुрдд рд╣ोрдиा рднी рдкреЬ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬीрд╡ाрд▓े ‘рдмाँрдЯो рдФрд░ рд░ाрдЬ рдХрд░ो’ рдХी рдЖрджрдд рд╕े рдмाрдЬ рдЖрдиेрд╡ाрд▓े рдирд╣ीं рд╣ैं।

рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдиे рднाрд╖ा рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╡िрд╖рдпों рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 120 рд╡ 210 рддрдеा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 343 рд╕े 351 рддрдХ рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рднाрд╖ा рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХुрд▓ 11 рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рд╣ैं। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 344(1) рд╡ 351 рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдХी рднाрд╖ाрдУं рдХी рдоाрди्рдпрддा рдХो рджрд░्рд╢ाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕ुрдирдХрд░ рд╣िрди्рджी рдк्рд░ेрдоी рдЖрд╣рдд рд╣ोंрдЧे рдХि рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рдЬिрди 38 рднाрд╖ाрдУं рдХो рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХिрдП рдЬाрдиे рдХी рдмाрдд рдЗрди рджिрдиों реЫोрд░ों рдкрд░ рдЪрд▓ рд░рд╣ी рд╣ै, рдЙрдирдоें рдПрдХ рднाрд╖ा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рднी рд╣ै рдФрд░ рдЬिрд╕ рджिрди рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рдЬрдЧрд╣ рдкा рдЧрдИ, рдЙрд╕ рджिрди рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 344(1) рд╡ 351 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рд╣ोрдЧा рдХि рдЕрди्рдп рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХी рддрд░рд╣ рд╡рд╣ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦे। рдХ्рдпा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХो рдЕрд╖्рдЯрдо рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рдЬрдЧрд╣ рджिрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдПреЬी-рдЪोрдЯी рдХा реЫोрд░ рд▓рдЧाрдиे рд╡ाрд▓ों рдХो рдирд╣ीं рдоाрд▓ूрдо рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХो рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдоाрди्рдпрддा рджिрд▓ाрдиा рджाрд╕рддा рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХो рджृреЭ рдХрд░рдиे рдЬैрд╕ा рд╣ै?

рд╣िрди्рджी рднाрд░рддीрдп рдЕрд╕्рдоिрддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди рд╣ै। рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрд╢ рдХे рд╢ाрд╕рдХीрдп рдк्рд░рдпोрдЬрдиों рдХो рд╕िрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХे рд╕ाрде рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा рдФрд░ рдЕрдЦрдг्рдбрддा рдХो рдордЬрдмूрдд рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХा рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рднी рдЗрд╕рдХे рдХрди्рдзों рдкрд░ рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рджेрд╢ рдХी рдкрд░рдо्рдкрд░ा, рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕, рдзрд░्рдо, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдПрд╡ं рд▓ोрдХрдиीрддि рдХे рд╕्рд╡рд░ рд╕рдоाрд╣िрдд рд╣ैं। рд╣िрди्рджी рднाрд░рддीрдп рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХे рд╣ृрджрдп рдХी рднाрд╖ा рд╣ै। рднाрд░рдд рдХा рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рд╣िрди्рджी рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХी рдЙрди्рдирддि рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै।

рдЬрдп рд╣िंрджी!


рдЧ्рд░ाрдо- рдЬूрдб़ी, рдкोрд╕्рдЯ- рддेрди्рджू , рддрд╣рд╕ीрд▓- рд░ाрдмрд░्рдЯ्рд╕рдЧंрдЬ; рдЬрдирдкрдж- рд╕ोрдирднрдж्рд░- 231216 (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢)
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 733 781 0240 рдИрдоेрд▓: balwant.acharya@gmail.com

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।