рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╡ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХा рдХाрд░рдгोрд▓्рд▓ेрдЦ

- рдоोрдиिрдХा рдШुрд▓्рд▓ा

рд╢ोрдзाрд░्рдеी: рдкंрдЬाрдм рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп; рд╕рд╣ाрдпрдХ рдк्рд░рд╡рдХ्рддा: рдбीрдПрд╡ी рдХाрд▓ेрдЬ, рдмрдаिрдг्рдбा


рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд╕ाрдзाрд░рдг рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ै рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХрд░рдиा рдпा рдкрд░िрдоाрд░्рдЬрди рдХрд░рдиा। рд╕ंрд╕्рдХाрд░рд╣ीрди рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХोрдИ рд╕рдн्рдп рдирд╣ीं рдХрд╣ рд╕рдХрддा। рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЖрдЪрд░рдг рдФрд░ рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдЙрдЪ्рдЪ рдзрд░ाрддрд▓ рдкрд░ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд▓ौрдХिрдХ рдкрдХ्рд╖ рдХрд░्рдо рд╡ рдЕрд▓ौрдХिрдХ рдкрдХ्рд╖ рдХрд░्рдо рдФрд░ рдзрд░्рдо рджोрдиों рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЙрди рд╡्рдпाрдкाрд░ों, рдоूрд▓्рдпों, рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рддрдеा рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХा рдиाрдо рд╣ै рдЬिрд╕े рд╕ाрдз्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдоाрдирддा рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдХ рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░ рдоाрдирд╡ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рд╕рд░рдгि рдХे рдХाрд░्рдп рдХा рдиिрд░्рд╡рд╣рди рдХрд░рддी рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХा рдХाрд░्рдп рдХोрдИ рджрд╕ рдпा рдмीрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХा рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдЕрдкिрддु рд╕рджिрдпों рдХे рд╕ंрдкोрд╖рдг рд╡ рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рд╕े рдЗрд╕рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдЗрд╕ рд╕ंрдкोрд╖рдг рдоें рд╕ैрдХреЬों рд╡рд░्рд╖ рд▓рдЧрддे рд╣ैं рдФрд░ рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рд╡िрд╡िрдз рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों, рдоाрди्рдпрддाрдУं рдоूрд▓्рдпों рдФрд░ рд░ीрддि рд░िрд╡ाрдЬों рд╕े рдЫрдирдХрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЕрдкрдиा рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░рддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рдЕрдиेрдХ рд╢рддाрдм्рджिрдпों рд╕े рдПрдХ рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓ोрдЧ рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ рдЦाрддे рдкीрддे, рдкреЭрддे-рд▓िрдЦрддे, рд╕ोрдЪрддे-рд╕рдордЭрддे, рд░рд╣рддे-рд╕рд╣рддे рдФрд░ рдоूрд▓्рдпों, рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рд╡ рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХो рдоाрдирддे рд╡ рдзрд░्рдо-рдХрд░्рдо рдХрд░рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЙрди рд╕рднी рдХाрд░्рдпों рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЙрдирдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЬрди्рдо рд╣ोрддा рд╣ै।

рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╢рдм्рдж рдХिрд╕ी рдаोрд╕ рдпрдеाрд░्рде рд╡ाрдЪрдХ рдирд╣ीं рд╣ै рдЕрдкिрддु рдХेрд╡рд▓ рдЕрдоूрд░्рдд рдХрд▓्рдкрдиा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рд╡िрдЪाрд░ рднी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЕрд╕्рдкрд╖्рдЯ рдФрд░ рд╡िрд╡िрдз рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╢рдм्рдж рд╕рдо् рд╡ рдХृ рдзाрддु рдоें рдХ्рддिрди् рдк्рд░рдд्рдпрдп рдХे рдпोрдЧ рд╕े рдмрдиा рд╣ै। рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╕ुрди्рджрд░ рдмрдиाрдиे рд╡ाрд▓ी рд╕рдо्рдпрдХ् рдХृрддि рдпा рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд░िрдпा рд╣ै। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рднाрд╖ा рдоे рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд▓िрдП ‘рдХрд▓рдЪрд░’ рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрд╡िрдз рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рдкрд░िрднाрд╖ा рд╡ैрд╡िрдз्рдп рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХा рд╕ाрд░्рдердХ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै।

 рдмृрд╣рдд् рд╣िंрджी рд╢рдм्рджрдХोрд╖ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ -
“рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╡рд╣ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХोрдИ рдоाрдирд╡ рд╕рдоाрдЬ, рд╕рдоुрджाрдп рдпा рд╡рд░्рдЧ рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдкрд░ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдбाрд▓рддा рд╣ै”1

 рд╡ृрд╣рдд् рд╣िंрджी рд╢рдм्рджрдХोрд╖ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ -
“рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕рдн्рдпрддा рдХा рд╡рд╣ рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ै рдЬो рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдПрд╡ं рдоाрдирд╕िрдХ рд╡ैрд╢िрд╖्рдЯ्рдп рдХा рдж्рдпोрддрдХ рд╣ोрддा рд╣ै।”2

 рд░ाрдпрд▓ рдоाрдирдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рд╣िंрджी рд╢рдм्рджрдХोрд╖ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ -
“рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╢рдм्рдж рдХे рдЖрдЪрд░рдгрдЧрдд рдкрд░рдо्рдкрд░ा, рд╕рдн्рдпрддा, рдиिрд░्рдоाрдг, рдкूрд░ा рдХрд░рдиा, рд╕рдЬाрд╡рдЯ,  рдЙрдж्рдпोрдЧ, рд╢ुрдж्рдзि, рд╕ुрдзाрд░, рдкрд╡िрдд्рд░ीрдХрд░рдг, рдкрд░िрд╖्рдХाрд░ рдЖрджि рдЕрд░्рде рджिрдП рдЧрдП рд╣ै।”3

рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХोрд╖ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ -
“рд╕ंрд╕्рдХृрддि” рд╢рдм्рдж рд╕рдо् рдЙрдкрд╕рд░्рдЧ рдХे рд╕ाрде рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХी рдХृ рдзाрддु рд╕े рдмрдирддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдоूрд▓ рдЕрд░्рде рд╕ाрдо्рдп рдпा рдкрд░िрд╖्рдХृрдд рдХрд░рдиा рд╣ै।рдЖрдЬ рдХी рд╣िंрджी рдоें рдпрд╣ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢рдм्рдж “рдХрд▓्рдЪрд░” рдХा рдкрдпाрд░्рдп рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдк्рд░ाрдпः рдЙрди рдЧुрдгों рдХा рд╕рдоुрджाрдп рд╕рдордЭी рдЬाрддी рд╣ै рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХो рдкрд░िрд╖्рдХृрдд рдПрд╡ं рд╕рдоृрдж्рдз рдмрдиाрддे рд╣ै।”4

 рд╢्рд░ी рдкрд░рд╢ुрд░ाрдо рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि’ рдХी рд╡्рдпрдХ्рддिрдкрд░рдХ рдПрд╡ं рд╕рдоाрдЬрдкрд░рдХ рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рд╣ै -
“рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╢рдм्рдж рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдмрд╣ुрдзा рдЙрд╕рдХी рд╢िрд╖्рдЯрддा, рд╕ौрдЬрди्рдпрддा рдЕрдерд╡ा рдоाрдирд╡рддा рдХा рдмोрдзрдХ рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрди рдЧुрдгों рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрд╕рдХी рдХिрд╕ी рдРрд╕ी рд╕्рдеाрдпी рдордиोрд╡ृрдд्рддि рдпा рдРрд╕ी рд╢ीрд▓ рдХा рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╡рд╣ рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕्рд╡рднाрд╡рддः рдЙрдЪ्рдЪ рдХोрдЯि рдХा рдЧिрдиा рдЬाрддा рд╣ै।”5

 рд╣рдЬाрд░ी рдк्рд░рд╕ाрдж рдж्рд╡िрд╡ेрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ै -
“рдордиुрд╖्рдп рдХी рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕ाрдзрдиाрдПँ рд╣ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╣ै”6

 рд╡ाрд╕ुрджेрд╡рд╢рд░рдг рдЕрдЧ्рд░рд╡ाрд▓ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрдпिрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд▓िрдЦрддे рд╣ै -
“рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдордиुрд╖्рдп рдХे рднूрдд, рд╡рд░्рддрдоाрди рдФрд░ рднाрд╡ी рдЬीрд╡рди рдХा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдк्рд░рдХाрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рд╣рдоाрд░े рдЬीрд╡рди рдХा рдвंрдЧ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╣ै।рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╣рд╡ा рдоें рдирд╣ी рд░рд╣рддी, рдЙрд╕рдХा рдоूрд░्рддिрдоाрди рд░ूрдк рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬीрд╡рди рдХे рдиाрдиाрд╡िрдзि рд░ूрдкों рдХा рд╕рдоुрджाрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╣ै ।”7

 рдПрд╕. рдПрдо. рдЪाрдж рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ -
“рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдЬाрддि рдЕрдерд╡ा рд╕рдоुрджाрдп рд╡िрд╢ेрд╖ рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕े рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ोрддा рд╣ै - рдЙрд╕ рджेрд╢, рдЬाрддि рдЕрдерд╡ा рд╕рдоुрджाрдп рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рд░рд╣рди-рд╕рд╣рди рдЕрдерд╡ा рдЬीрд╡рди рдпाрдкрди рдХा рддрд░ीрдХा рд╣ै।”8

 рдмाрдмू рдЧुрд▓ाрдмрд░ाрдп рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ -
“рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡िрд╕्рддृрдд рдоाрдирддे рд╣ुрдП рдЙрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рд╕ंрдЧीрдд, рдХрд▓ा, рджрд░्рд╢рди, рдзрд░्рдо, рд▓ोрдХ рд╡ाрд░्рддा рддрдеा рд░ाрдЬрдиीрддि рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ै।”9

 рд╡िрдж्рд╡ाрди рдбा.рдирдЧेрди्рдж्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ -
“рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХी рд╡рд╣ рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╣ै рдЬрд╣ां рдЙрд╕рдХे рдк्рд░ाрдХृрдд рд░ाрдЧ-рдж्рд╡ेрд╖ों рдоें рдкрд░िрдоाрд░्рдЬрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।”10
рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрд╡िрдз рдкрд░िрднाрд╖ाрдУं рдоें рджिрдП рдЧрдП рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдЕрд░्рде рд╡ैрд╡िрдз्рдп рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдпрд╣ рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ै рдХि рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕े рдордиुрд╖्рдп рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХो рд╕рдо्рдкрди्рди рдХрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рдкрд░िрд╖्рдХृрдд рд╡ рдкрд░िрдоाрд░्рдЬिрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा  рдкीреЭी рджрд░ рдкीреЭी рдЖрдЧे рдЪрд▓рддी рд░рд╣рддी рд╣ै। рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд░ूрдк рдоें рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкрд░рдо्рдкрд░ा рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЪिंрддрди, рдЕрдиुрднрд╡, рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХी рд╕рдорд╕्рдд рд░ीрддिрдпों рдХी рд╕рдорд╖्рдЯि рд╣ै।

рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рд╡िрд╡िрдз рдХाрд░рдгों рд╕े рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрддे рд░рд╣рддे рд╣ै। рдкंрдЬाрдм рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рд╡िрд╡िрдз рдХाрд░рдгों рд╕े рдмрджрд▓ाрд╡ рд╣ोрддे рд░рд╣े рд╣ै। рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╡िрдж्рд░ूрдкрддाрдУं, рд╕ाрдоाрдЬ рдоें рд░ूрдЪि рдкрд░िрд╡рд░्рддрди, рд╡िрднाрдЬрди, рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рдпा рдлिрд░ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдк्рд░рдЧрддि рдХे рдХाрд░рдг рд╣ो। ’рдЬрдм рднी рдХिрд╕ी рдЖрдХ्рд░рдордгрдХाрд░ी рдиे рднाрд░рдд рдкрд░ рдЖрдХ्рд░рдордг рдХिрдпा рддो рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдкंрдЬाрдм рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рд╣ी рдЙрд╕рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдбा рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдиेрдХ рдмाрд░ рдЙрд╕рдиे рдкंрдЬाрдм рдХी рдзрд░рддी рдХो рд░ौंрдж рдХрд░ рдЕрдкрдиे рднीрддрд░ рдХे рдХ्рд░ोрдз рдХो рд╢ांрдд рдХिрдпा। рдЗрд╕рд╕े рд╣рд░ рдмाрд░ рд╕рдоूрдЪे рджेрд╢ рдоें рд╕े рдХेрд╡рд▓ рдкंрдЬाрдм рдХे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рд╣ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдиे рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рддрдеा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдЕрдоिрдЯ рдЫाрдк рдЫोреЬी। рдиिрдд्рдп рдирд╡ीрди рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕े рдЬुреЬे рд▓ोрдЧों рд╕े рдЙрд▓рдЭрдиे рдоिрд▓рдиे рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ुрдЖ рдХि рдкंрдЬाрдм рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд▓рдЪрдХ рдЖ рдЧрдИ।‘11

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдкंрдЬाрдм рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рд▓рдЪीрд▓ाрдкрди рдЖ рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдкंрдЬाрдмिрдпों рдиे рд╕рд╣рдЬ рд╣ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдЗрд╕ рдмрджрд▓ाрд╡ рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рд╣ै। рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЕрди्рддрд░ाрд▓  рд╡ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░рдг рд╣ोрддे рд╣ै। рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рд╕ंрд╕्рдХृрддि рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ोрддी рд╣ै-рднौрддिрдХ рдФрд░ рдЕрднौрддिрдХ рддрдеा рдЬрдм рднौрддिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЬैрд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрди, рддрдХрдиीрдХी рд╡िрдХाрд╕, рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ рд╡ рдЕрди्рдп рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдоें рддीрд╡्рд░ рдЧрддि рд╕े рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै, рдкрд░рди्рддु рдЕрднौрддिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЬैрд╕े рд╣рдоाрд░े рд░ीрддि рд░िрд╡ाрдЬ, рдк्рд░рдеाрдПँ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоूрд▓्рдп, рдЖрджрд░्рд╢, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоाрди्рдпрддाрдУं рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрддा рддрдеा рднौрддिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдЕрднौрддिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕े рдЕрдзिрдХ рддीрд╡्рд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░ рдЖрдЧे рдиिрдХрд▓ рдЬाрддी рд╣ै рдРрд╕ी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдЖрд░्рдЧрдмрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░  рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрд▓рдо्рдмрдиा рдХрд╣рд▓ाрддी рд╣ै।*12  рдЬो рдХि рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЕрди्рддрд░ाрд▓ рдХा рд╣ी рджूрд╕рд░ा рдиाрдо рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдоाрдирд╡ рднौрддिрдХрддाрд╡ाрдж рдХी рдФрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ैं। рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдк्рд░рдЧрддि рдХे рдХाрд░рдг рднौрддिрдХрддाрд╡ाрдж рдХो рдмрдвाрд╡ा рдоिрд▓ा рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдоाрдирд╡ рдХे рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों, рдЖрджрд░्рд╢ों рдХा рдкрддрди рд╣ोрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै рд╡ рдкीреЭी рдЕрди्рддрд░ाрд▓ рдмреЭрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХी рдПрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рдРрд╕े рддрдд्рд╡ рддो рд╣ोрддे рд╣ै рдЬो рдЙрд╕рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╡िрд╢ेрд╖ рд╣ोрддे рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдРрд╕े рднी рддрдд्рд╡ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рдмрд╣ुрдзा рд░ूрдк рдоें рд╣ोрддे рд╣ै рдЕрди्рдп рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдХे рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рдоें рдЖрдиे рд╕े рд╕рдордпाрдиुрд╕ाрд░ рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд░рд╣рддे рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рджौрд░ाрди рдЬрдм рдХिрд╕ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдПрдХ рдЗрдХाрдИ рджूрд╕рд░ी рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕े рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕, рд░ीрддि рд░िрд╡ाрдЬ рд╡ рдоूрд▓्рдп рдЖрджि рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддी рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЯрдХрд░ाрд╣рдЯ рдХी рд╕्рдеिрддि рднी рдмрдирддी рд╣ै рддो рдЗрд╕े рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдХ्рд░ोрдмрд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░“рд╡िрднिрди्рди рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдХे рд▓ोрдХ рд╕рдоूрд╣ рдЬрдм рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рдоें рдЖрддे рд╣ै рддो рдЙрдирдХे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдФрд░ рд░ूрдк рд╡िрдзिрдпों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЖрдкрд╕ी рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдпा рддो рдХोрдИ рдирдпा рддрдд्рд╡ рдпा рд╕рдоाрдирддा рдкैрджा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╕े рд╡рд╣ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдХोрдИ рдирдИ рд╕рдорд░ूрдкрддा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдоें рдЖрддी рд╣ै।’13  рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд░ाрдЬрдиीрддि рд╡ рднाрд░рдд рдХी рднौрдЧोрд▓िрдХ рджрд╢ा рднी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै। рд░ाрдЬрдиीрддि рдХी рд╕्рд╡ाрд░्рдердкूрд░्рдг рдиीрддिрдпों рдиे рд╣рдоाрд░ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдмрд╣ुрдзा рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рдоूрд▓рднूрдд рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрдП рд╣ै। рд╡िрднाрдЬрди, рдЖрддंрдХрд╡ाрдж, рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рд╡ рдирд╢ा рдлैрд▓ाрд╡ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХी рд╕्рд╡ाрд░्рдердкूрд░्рдг рдиीрддिрдпों рдХी рд╣ी рджेрди рд╣ै।

                       рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдПрдХ рдкीреЭी рджрд░ рдкीреЭी рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рдРрд╕ी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै, рдЬो рдкीреЭी рджрд░ рдкीреЭी рдХो рдкрд░िрд╖्рдХृрдд рдХрд░ рд╕рдн्рдп рд╡ рд╕ंрд╕्рдХाрд░ी рдмрдиाрддी рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдкीреЭी рджрд░ рдкीреЭी рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрдХрд░ рднी рд╕рдордпрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рдкрд░िрдоाрд░्рдЬिрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрддे рд░рд╣рддे рд╣ै।


рд╕рд╣ाрдпрдХ рдЧ्рд░рди्рде рд╕ूрдЪी
1- рд╡рд░्рдоा, рдзीрд░ेрди्рдж्рд░, рдмृрд╣рдд् рд╣िंрджी рд╢рдм्рдж рдХोрд╖, рдЦрдг्рдб-2, рджिрд▓्рд▓ी, рдк्рд░рднाрдд рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2010, рдкृрд╖्рда-2401
2-  рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда- 1182
3-  рдкाрдардХ, рд░ाрдордк्рд░рдХाрд╢, рдкाрдардХ рд╢िрд╡ рдк्рд░рдХाрд╢, рдЙрдкाрдз्рдпाрдп, рд▓рдХ्рд╖्рдоीрдХांрдд, рд░ाрдпрд▓ рдоाрдирдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рд╣िंрджी рд╢рдм्рджрдХोрд╖, рджिрд▓्рд▓ी, рд░ाрдпрд▓ рдмुрдХ рдбिрдк्рдкो, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг- 2010, рдкृрд╖्рда -1006
4- рд╡рд░्рдоा, рдбा рд╡ीрд░ेрди्рдж्рд░, рдмрдиाрд░рд╕ рдЬ्рдЮाрдирдордг्рдбрд▓ рд▓िрдоिрдЯेрдб, рдкृрд╖्рда рд╕ं.  801 рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХोрд╖ 
5- рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी, рдкрд░рд╢ुрд░ाрдо, рдмौрдж्рдз рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЭрд▓рдХ, рдЗрд▓ाрд╣рдмाрдж, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рднрд╡рди рдк्рд░ा. рд▓ि. , 1958, рдкृ. -2
6- рдж्рд╡िрд╡ेрджी, рд╣рдЬाрд░ी рдк्рд░рд╕ाрдж, рдЕрд╢ोрдХ рдХे рдлूрд▓, рджिрд▓्рд▓ी, рд▓ोрдХрднाрд░рддी рдк्рд░рдХाрд╢рди, 2007, рдкृрд╖्рда-77
7- рдЕрдЧ्рд░рд╡ाрд▓, рд╡ाрд╕ुрджेрд╡рд╢рд░рдг, рдХрд▓ा рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдЗрд▓ाрд╣рдмाрдж, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рднрд╡рди рдк्рд░ा. рд▓ि - 1952, рдкृ. -11
8- рдЪंрдж, рдПрд╕. рдПрдо., рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд╡िрдХाрд╕, рдЬрдпрдкुрд░, рдк्рд░िрди्рдЯрд╡ैрд▓ рд░ूрдкा рдмुрдХ्рд╕ рдк्рд░ा. рд▓ि., 1992, рдкृ़.-10
9- рд░ाрдп, рдмाрдмू рдЧुрд▓ाрдм, рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд░ूрдкрд░ेрдЦा, рдЧ्рд╡ाрд▓िрдпрд░, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдк्рд░рдХाрд╢рди, 2009, рдкृрд╖्рда-2
10- рдирдЧेрдж्рд░, рд╕ाрдХेрдд рдПрдХ рдЕрдз्рдпрдпрди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рд░ाрдЬрдХрдорд▓ рдк्рд░рдХाрд╢рди, 2009, рдкृ़-100
11- рд╣िंрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рдкंрдЬाрдмी рд▓ेрдЦрдХों рдХी рджेрди, рдЪрдг्рдбीрдЧреЭ, рдХृрд╖्рдг рдордзोрдХ, рдкैрд░ाрдбाрдЗрдЬ рдк्рд░िрди्рдЯрд░्рд╕ рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1982
12- anilsainisikar.blogspot.com/2014/04/blog-post_2443.html?m=1
13- Krocber,A.L. and clyde Klukhohn, Culture: a critical review of concepts and Definations, university of Chicago, Chicago,1925, p. 425


рдиिрд╡ाрд╕ рд╕्рдеाрди- рдЧिрджреЬрдмाрд╣ा
рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп- рд╕рд╣ाрдпрдХ рдк्рд░рд╡рдХ्рддा рд╡ рд╣िंрджी рд╡िрднाрдЧाрдз्рдпрдХ्рд╖ा, рдбी-рдП-рд╡ी-рдХाрд▓ेрдЬ, рдмрдаिрдг्рдбा
рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдпोрдЧ्рдпрддा- рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рд╣िंрджी (рд╕्рд╡рд░्рдг рдкрджрдХ), рдкंрдЬाрдм рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдиैрдЯ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдЙрдд्рддीрд░्рдг рд╡ рд╢ोрдзाрд░्рдеी рдкंрдЬाрдм рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп
рд╢ोрдз рд▓ेрдЦрди - рдЕрдм рддрдХ 15 рд╢ोрдз рд▓ेрдЦ рд╡िрд╡िрдз рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рд╡ рдХिрддाрдмों рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं।

1 comment :

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।