- рдЧुрдб्рдбू рдХुрдоाрд░
рдкी рдПрдЪрдбी рд╢ोрдзाрд░्рдеी, рдЕ.рдоु.рд╡ि, рдЕрд▓ीрдЧреЭ
рдмिрд╣ाрд░ी рд░ीрддिрдХाрд▓ीрди рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд░ीрддिрд╕िрдж्рдз рдХाрд╡्рдпрдзाрд░ा рдХे рд╢िрдЦрд░ рдХрд╡ि рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдПрдХ рдоाрдд्рд░ рдЧ्рд░рди्рде ‘рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ’ рд╣ै рдЬिрд╕рдоें 713 рджोрд╣े рд╕ंрдХрд▓िрдд рд╣ैं। ‘рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ рдоें рд╕ंрдХрд▓िрдд рдЗрди рджोрд╣ों рдХो рддीрди рд╡рд░्рдЧों рдоें рдмाँрдЯ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдкрд╣рд▓ा рд╡рд░्рдЧ рд╢ृंрдЧाрд░ рд╡рд░्рдгрди рдХा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдиाрдпिрдХा рднेрдж, рд░ूрдк рд╡рд░्рдгрди, рдпौрд╡рди, рд╕ंрдпोрдЧ-рд╡िрдпोрдЧ рдЖрджि рдХो рд▓िрдпा рд╣ै। рджूрд╕рд░ा рд╡рд░्рдЧ рднрдХ्рддि рдХा рд╣ै। рдпрдж्рдпрдкि рднрдХ्рддि рдХे рдпे рджोрд╣े рд╕ंрдЦ्рдпा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдХрдо рд╣ै рдХिрди्рддु рдоाрд░्рдоिрдХрддा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЙрдирдХा рд╕्рдеाрди рд░ीрддिрдХाрд╡्рдп рдоें рдЕрд▓рдЧ рдкрд╣рдЪाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рддीрд╕рд░ा рд╡рд░्рдЧ рдиीрддिрдкрд░рдХ рджोрд╣ों рдХा рд╣ै। рдиीрддिрдкрд░рдХ рджोрд╣े рдмिрд╣ाрд░ी рдХे рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рдиाрдиुрднрд╡ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд░рдЪे рдЧрдпे рд╣ैं рдФрд░ рд╕ूрдХ्рддिрдкрд░рдХ рд╣ैं।’[1]
рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ рдЕрдкрдиे рдпुрдЧ рдХी рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдзाрд░्рдоिрдХ рдПрд╡ं рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХी рдк्рд░рдЪुрд░ рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрдд्рддрд░рдордз्рдпрдХाрд▓ीрди рдЙрдд्рддрд░ी рднाрд░рдд рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рджрд╢ा рдХा рдЬैрд╕ा рдЪिрдд्рд░рдг рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ рдоें рд╣ै, рд╡ैрд╕ा рдЕрди्рдпрдд्рд░ рджुрд░्рд▓рдн рд╣ै। рдЗрд╕ рдЧ्рд░ंрде рдкрд░ рдпрд╣ рдЖрд░ोрдк рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рд╕िрд░्рдл рджрд░рдмाрд░ी рдПрд╡ं рд╕ाрдоंрддी рд╡िрд▓ाрд╕ рдоें рд╣ी рд░рдорддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд▓ोрдХрдЬीрд╡рди рдХा рдЕрднाрд╡ рд╣ै। рдпрд╣ рдЖрд░ोрдк рдХुрдЫ рд╣рдж рддрдХ рд╕рд╣ी рднी рд╣ै рдХिрди्рддु рд╕рдЪ рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдпрджि рддрдЯрд╕्рде рднाрд╡ рд╕े рджेрдЦें рддो рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ рдХे рднीрддрд░ рдХрдИ рдРрд╕े рдк्рд░рд╕ंрдЧ рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд▓ोрдХрдЬीрд╡рди рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै।
рд╕рддрд╕рдИ рдоें рд╢ृंрдЧाрд░ рдХे рд╡िрдпोрдЧ рдкрдХ्рд╖ рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд╕ंрдпोрдЧ рд╡рд░्рдгрди рдХा рдмाрд╣ुрд▓्рдп рд╣ै। рдЙрд╕рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдк्рд░ेрдо рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХ्рд░ीреЬाрдд्рдордХ рд╣ै। рдк्рд░ेрдо рдХो рд▓ेрдХрд░ рдХрд╡ि рдмिрд╣ाрд░ी рдоें рдЦाрд╕ рддрд░рд╣ рдХा рдЕंрддрд░рд╡िрд░ोрдз рд╣ै। рдЙрдирдХे рдк्рд░ेрдо рдХा рдЖрджрд░्рд╢ рдЙрджाрдд्рдд рд╣ै рд╡рд╣ीं рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдкрдХ्рд╖ рдЕрдиुрджाрдд्рдд। рдк्рд░ेрдо рдХे рдФрджाрдд्рдд рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓िрдЦा рд╣ै -
рдЧिрд░ि рддें рдКँрдЪे рд░рд╕िрдХ-рдорди рдмूреЭे рдЬрд╣ाँ рд╣рдЬाрд░ु।
рд╡рд╣ै рд╕рджा рдкрд╕ु-рдирд░рдиु рдХौ рдк्рд░ेрдо-рдкрдпोрдзि рдкрдЧाрд░ु।। [2]
рдмिрд╣ाрдИ-рд╕рддрд╕рдИ рдоें рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рдХो рднी рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдмिрд╣ाрд░ी рдХी рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдЙрд╕рдХी рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЪेрддрдиा рд╣ै। рджрд░рдмाрд░ी рдХрд╡ि рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЖрд╢्рд░рдпрджाрддा рдХी рдХрдоिрдпों рдХो рдЙрднाрд░ा рд╣ै। рд░ाрдЬा рдЬрдпрд╕िंрд╣ рдПрдХ рдХिрд╢ोрд░ी рдиाрдпिрдХा рдХे рдк्рд░ेрдо рдоें рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЙрд▓рдЭ рдЧрдпे рдеे рдХि рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ-рдХाрдЬ рдХा рдХोрдИ рдз्рдпाрди рдирд╣ीं рдеा। рдЗрд╕ рд╕्рдеिрддि рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдмिрд╣ाрд░ी рдиे рдЬрдпрд╕िंрд╣ рдХे рдХोрдкрднाрдЬрди рд╕े рднрдпрднीрдд рд╣ुрдП рдмिрдиा рдПрдХ рдк्рд░рддीрдХाрдд्рдордХ рджोрд╣ा рд▓िрдЦрдХрд░ рднेрдЬрд╡ाрдпा рдЬो рдЙрди्рд╣ें рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рджाрдпिрдд्рд╡ों рдХा рдпाрдж рджिрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдеा। рдХрд╣рддे рд╣ैं рдЗрд╕ рджोрд╣े рдиे рд░ाрдЬा рдЬрдпрд╕िंрд╣ рдХी рдЖँрдЦें рдЦोрд▓ рджी рдФрд░ рдмिрд╣ाрд░ी рдЙрдирдХे рдк्рд░िрдп рджрд░рдмाрд░ी рдХрд╡ि рд╣ो рдЧрдпे –
рдирд╣िं рдкрд░ाрдЧ, рдирд╣िं рдордзुрд░ рдордзु, рдирд╣िं рд╡िрдХाрд╕ рдЗрд╣िं рдХाрд▓।
рдЕрд▓ी рдХрд▓ी рд╣ी рд╕ों рдмंрдз्рдпौ, рдЖрдЧे рдХौрди рд╣рд╡ाрд▓।। [3]
рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ рдоें рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдШрдЯрдиाрдУं рдХा рднी рд╡рд░्рдгрди рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ी, рд░ाрдЬा рдЬрдпрд╕िंрд╣ рдХे рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдиीрддिрдпों рд╕े рд╕рд╣рдордд рдирд╣ीं рдеे। рдЬрдпрд╕िंрд╣ рдХा рд╢ाрд╣рдЬрд╣ाँ рдХी рддрд░рдл рд╕े рд╣िрди्рджू рд░ाрдЬाрдУं рдПрд╡ं рд╕ाрдоंрддों рд╕े рд▓реЬрддे рд░рд╣рдиा рдмिрд╣ाрд░ी рдХो рдиाрдкрд╕ंрдж рдеा। рд░ाрдЬा рдЬрдпрд╕िंрд╣ рдХे рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╕े рд╢िрд╡ाрдЬी рднी рдиाрдЦुрд╢ рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд░ाрдЬा рдЬрдпрд╕िंрд╣ рдХो рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦрдХрд░ рдлрдЯрдХाрд░ा рдеा – ‘рдЬे рдЦूрдиे рджिрд▓ो рджीрджाрдП рд╣िрди्рджुрд╡ाँ, рддु рдЦ्рд╡ाрд╣ी рд╢рд╡ी рд╕ुрдЦрд░ू рджрд░् рдЬрд╣ाँ।’[4] рдХрд╡ि рдмिрд╣ाрд░ीрд▓ाрд▓ рдиे рднी рдЕрдкрдиे рдЖрд╢्рд░рдпрджाрддा рд░ाрдЬा рдЬрдпрд╕िंрд╣ рдХो рд╣िрди्рджू рд░ाрдЬाрдУं рдПрд╡ं рд╕ाрдоंрддों рд╕े рдирд╣ीं рд▓реЬрдиे рдХी рдЧुрд╣ाрд░ рд▓рдЧाрддे рд╣ैं। рд╡े рд▓िрдЦрддे рд╣ैं –
рд╕्рд╡ाрд░рдеु, рд╕ुрдХृрддु рди, рд╢्рд░рдоु рдмृрдеा; рджेрдЦि, рдмिрд╣ंрдЧ, рдмिрдЪाрд░ी।
рдмाрдХ, рдкрд░ाрдРं рдкाрдиि рдкрд░ि рддूँ рдкрдЪ्рдЫीрдиु рди рдоाрд░ि।। [5]
рдмिрд╣ाрд░ी рджрд░рдмाрд░ी рдХрд╡ि рдеे। рджрд░рдмाрд░ рдХे рд░рд╕िрдХों рдоें рдзैрд░्рдп рдХा рдЕрднाрд╡ рд╣ोрддा рдеा। рдЙрдирдоें рд╕े рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╣ो рд░рд╣े рдЙрдЪिрдд-рдЕрдиुрдЪिрдд рдХाрд░्рдпों рд╕े рдмेреЩрдмрд░ рд╣ोрддे рдеे। рдпрд╣ीं рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдмिрд╣ाрд░ी рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЪेрддрдиा рдк्рд░рдЦрд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡े рд╕ाрдоंрддी рдЬीрд╡рди рд╕े рдмाрд╣рд░ рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдиिрдХрд▓рддे рд╣ैं, рдкрд░ рдЬрдм рдХрднी рд╡े рд╕рдоाрдЬ рдХी рдУрд░ рд░ुреЩ рдХрд░рддे рд╣ैं, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХुрд░ीрддिрдпों рдкрд░ рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХрд░рддे рдирдЬрд░ рдЖрддे рд╣ैं। рдмिрд╣ाрд░ी рдЕрдкрдиे рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдмिрд╣ाрд░ी рдиे рдЬिрди рдкौрд░ाрдгिрдХों, рд╡ैрдж्рдпों, рдЬ्рдпोрддिрд╖िрдпों, рд░рд╕िрдХों рдЖрджि рдкрд░ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХिрдпा рд╣ै, рд╡рд╣ рди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдирдХे рдпुрдЧीрди рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рддा рд╣ै рдмрд▓्рдХि рд╡рд╣ рдЖрдЬ рдХे рд╕рдоाрдЬ рдХी рдХрдеा-рд╡ाрдЪрдХों, рд╡ैрдж्рдпों, рдЬ्рдпोрддिрд╖िрдпों, рд░рд╕िрдХों рдЖрджि рдХा рднी рдЪрд░िрдд्рд░-рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрдУं рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि “рдХрд▓िрдпुрдЧ рдХे рджाрдиिрдпों рдХी рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдмрд╣ुрдд рдиिंрджा рдХी рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдХрд╡िрддा рдоें рдпрдд्рд░-рддрдд्рд░ рдордЬाрдХ рднी рдЕрдЪ्рдЫा рд░рдХ्рдЦा рд╣ै।”[6] рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рджोрд╣ों рдоें рдмिрд╣ाрд░ी рдиे рдПрдХ рд╡ैрдж्рдп рдкрд░ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдПрд╡ं рдПрдХ рдкौрд░ाрдгिрдХрдЬी рдХी рдХрдердиी рдФрд░ рдХрд░рдиी рдоें рдЕंрддрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि –
рдмрд╣ु рдзрдиु рд▓ै, рдЕрд╣рд╕ाрдиु рдХै, рдкाрд░ौ рджेрдд рд╕рд░ाрд╣ि।
рд╡ैрдж-рдмрдзू, рд╣ँрд╕ि рднेрдж рд╕ौं, рд░рд╣ी рдиाрд╣-рдоुँрд╣ рдЪाрд╣ि।। [7]
рдкрд░рддिрдп-рджोрд╖ु рдкुрд░ाрди рд╕ुрдиि рд▓рдЦि рдоुрд▓рдХी рд╕ुрдЦрджाрдиि।
рдХрд╕ु рдХрд░ि рд░ाрдЦी рдоिрд╢्рд░ рд╣ूँ рдоुँрд╣-рдЖрдИ рдоुрд╕рдХाрдиि।। [8]
рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдХुрд░ीрддिрдпों рдХो рднी рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ी рдиे рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдЬीрд╡рди рдХे рдмिрдЦрд░ाрд╡ рдХो рднी рдЕрдкрдиी рдХрд╡िрддा рдХा рд╡िрд╖рдп рдмрдиाрдпा рд╣ै। рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рднीрддрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдорд░्рдпाрджा рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрднी-рдХрднी рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рдХिрд╕ рджрд╢ा рд╕े рдЧुрдЬрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै, рдЗрд╕рдХी рдЧрд╣рд░ी рд╕рдордЭ рдмिрд╣ाрд░ी рдХो рдеी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдорд░्рдпाрджा рдХो рдмрдЪाрдП рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рджेрд╡рд░ рдХी рдХुрдорддि рдФрд░ рднौрдЬाрдИ рдХी рд╡िрд╡рд╢рддा рдХो рдиिрдо्рди рджोрд╣ा рдоें рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХिрдпा рд╣ै –
рдХрд╣рддि рди рджेрд╡рд░ рдХी рдХुрдмрдд рдХुрд▓-рддिрдп рдХрд▓рд╣ рдбрд░ाрддि।
рдкंрдЬрд░-рдЧрдд рдоंрдЬाрд░-рдвिрдЧ рд╕ुрдХ рдЬ्рдпौं рд╕ूрдХрддी рдЬाрддि।। [9]
рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ рдХा рдПрдХ рдкрдХ्рд╖ рдзрд░्рдо-рд╕ंрдмंрдзी рдЖрдЪाрд░-рд╡िрдЪाрд░ рд╕े рднी рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ी рдХा рд╕ंрдмंрдз рд░ाрдзाрд╡рд▓्рд▓рдн рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рд╕े рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдоें рд░ाрдзा рдФрд░ рдХृрд╖्рдг рдоें рд░ाрдзा рдХो рдЬ्рдпाрджा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ी рдиे рдЕрдкрдиे рд╕рдордХाрд▓ीрди рд░ाрдЬाрдУं-рд╕ाрдоंрддों рдХी рдЕрднिрд░ुрдЪि рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдХрд░ рд░ाрдзा-рдХृрд╖्рдг рдХे рдк्рд░рддि рдк्рд░ेрдордкूрд░्рдг рднрдХ्рддि рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХी рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ी рдХे рдк्рд░ेрдордкूрд░्рдг рднрдХ्рддि-рднाрд╡рдиा рдоें рдЗрдирдХे рдЖрд░ाрдз्рдп рд░ाрдзा-рдХृрд╖्рдг рд╡िрдж्рдпाрдкрддि рдХे рд╕рджृрд╢्рдп рдЕрд▓ौрдХिрдХ рдХрдо рддрдеा рд▓ौрдХिрдХ рдЕрдзिрдХ рдирдЬрд░ рдЖрддे рд╣ैं। рдмिрд╣ाрд░ी рдХी рдЗрд╕ рд░ाрдЧाрдд्рдордХ рднрдХ्рддि рд╕े рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рдЗрдирдХी рднрдХ्рддि-рднाрд╡рдиा рдХा рдПрдХ рджूрд╕рд░ा рд░ूрдк рднी рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднрдХ्рдд рдХो рдЕрдкрдиे рдЖрд░ाрдз्рдп рдХे рд╕ाрдордиे рджीрди-рд╣ीрди рджिрдЦрдпा рд╣ै। рднрдХ्рдд рдЕрдкрдиे рдЖрд░ाрдз्рдп рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि –
“рдоोрд╣ूँ рджीрдЬै рдоोрд╖ु, рдЬ्рдпौं рдЕрдиेрдХ рдЕрдзрдордиु рджिрдпौ।
рдЬौ рдмाँрдзैं рд╣ी рддोрд╖ु, рддौ рдмाँрдзौ рдЕрдкрдиैं рдЧुрдирдЧु।। [10]
рдмिрд╣ाрд░ी рдиे рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдзाрд░्рдоिрдХ рдЖрдбंрдмрд░ों рдкрд░ рднी рдЪोрдЯ рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ें рднрдХ्рддि-рднाрд╡ рдХा рджिрдЦाрд╡рдЯी рд╕्рд╡рд░ुрдк рдЬैрд╕े рдЬрдкрдоाрд▓ा, рдЫाрдкा, рддिрд▓рдХ, рдЖрджि рдкрд╕ंрдж рдирд╣ीं рдеा। рд╡े рдЗрд╕ рдмрдиाрд╡рдЯी рднрдХ्рддि-рднाрд╡рдиा рдХी рдиिंрджा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рдХि –
рдЬрдкрдоाрд▓ा, рдЫाрдкैं, рддिрд▓рдХ, рд╕рд░ै рди рдПрдХौ рдХाрдоु।
рдорди рдХाँрдЪै рдиाрдЪै рд╡ृрдеा, рд╕ाँрдЪे рд░ाँрдЪे рд░ाрдоु।। [11]
рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ рдкрд░ंрдкрд░ा рд╕े рдЪрд▓ी рдЖ рд░рд╣ी рд▓ोрдХ-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рднी рд╡ाрд╣рдХ рд╣ै। рд╕рддрд╕рдИ рдоें рдПрдХ рдУрд░ рдм्рд░рдЬ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рд▓ोрдХ-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рднрд░рдоाрд░ рд╣ै рддो рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рддीрдЬ, рдЧोрд╡рд░्рдж्рдзрди рдЖрджि рдЬैрд╕े рд▓ोрдХ-рдкрд░्рд╡ों рдХा рднी рдЬिрдХ्рд░ рд╣ै। рдЗрди рд▓ोрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдФрд░ рдкрд░्рд╡ों рдХो рдоाрдз्рдпрдо рдмрдиाрдХрд░ рдмिрд╣ाрд░ी рдоाрди-рд╕рдо्рдоाрди рдХी рднी рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдХ्рд╖рдгिрдХ рд╕рдо्рдоाрди рдХे рдмाрдж рдЙрд╕рдХे рдЕрдкрдоाрди рдХो рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдмिрд╣ाрд░ी рдиे рдЧोрд╡рд░्рдж्рдзрди рдкрд░्рд╡ рдХो рдЕрди्рдпोрдХ्рддि рдмрдиाрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рд╣ै рдХि – “рдЧोрдзрди, рддूँ рд╣рд░рд╖्рдпौ рд╣िрдпैं рдШрд░िрдпрдХ рд▓ेрд╣ि рдкूрдЬाрдИ। рд╕рдоुрдЭि рдкрд░ैрдЧी рд╕ीрд╕ рдкрд░ рдкрд░рдд рдкрд╕ुрдиु рдХे рдкाрдИ।। ”[12] рдмिрд╣ाрд░ी рдЕрдкрдиी рд╕рддрд╕рдИ рдоें рд▓ोрдХ-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдПрд╡ं рд▓ोрдХ-рдд्рдпौрд╣ाрд░ों рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рд▓ोрдХ-рдХрд╣ाрд╡рддें рдПрд╡ं рд▓ोрдХ-рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों (рдоिрдердХीрдп рдХрдерди) рдХो рднी рдЙрдЪिрдд рд╕्рдеाрди рджेрддे рд╣ैं। рдЙрдирдХे рд╕рддрд╕рдИ рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рд▓ोрдХ-рдХрд╣ाрд╡рддें рдХिрд╕ी рдк्рд░ाрдгिрдЬाрдд рдХे рдЧुрдг-рдЕрд╡рдЧुрдг рдХो рдЕрди्рдпोрдХ्рддि рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ рд╕े рдЙрдж्рдзृрдд рд▓ोрдХ-рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдПрд╡ं рд▓ोрдХ-рдХрд╣ाрд╡рдд рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдПрдХ-рдПрдХ рджोрд╣ा рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ै –
рдкूрд╕-рдоाрд╕ рд╕ुрдиि рд╕рдЦिрдиु рдкैं рд╕ाрдИं рдЪрд▓рдд рд╕рд╡ाрд░ू
рдЧрд╣ि рдХрд░ рдмीрди рдк्рд░рдмीрди рддिрдп рд░ाрдЧ्рдпौ рд░ाрдЧु рдорд▓ाрд░ु।। [13]
рдмреЬे рди рд╣ूрдЬै рдЧुрдирдиु рдмिрдиु рдмिрд░рдж-рдмреЬाрдИ рдкाрдЗ।
рдХрд╣рдд рдзрддूрд░े рд╕ौं рдХрдирдХु, рдЧрд╣рдиौ рдЧрдв्рдпौ рди рдЬाрдЗ।। [14]
рдиिрдХрд░्рд╖рдд: рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдмिрд╣ाрд░ी-рд╕рддрд╕рдИ рджрд░рдмाрд░ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдХाрд╡्рдп рд╣ै। рдЗрд╕ рдХाрд╡्рдп рдоें рджрд░рдмाрд░ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╕рдорд╕्рдд рдк्рд░рд╡ृрддिрдпाँ рдоौрдЬूрдж рд╣ैं। рдЗрд╕ рдоुрдЦ्рдп рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕े рдЗрддрд░ рд╕рддрд╕рдИ рдоें рд╕ैрдж्рдзांрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЙрджाрдд्рдд рдк्рд░ेрдо, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╡्рдпंрдЧ, рдЬाрддीрдпрддा рдХा рднाрд╡, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдмोрдз, рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпाँ, рднрдХ्рддि-рднाрд╡рдиा, рдЕंрдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рдкрд░ рдк्рд░рд╣ाрд░, рд▓ोрдХ-рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд▓ोрдХ-рдд्рдпौрд╣ाрд░, рд▓ोрдХ-рдХрд╣ाрд╡рдд рдПрд╡ं рд▓ोрдХ-рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдЖрджि рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЙрдХ्рддिрдпाँ рднी рдпрдеा рд╕्рдеाрди рдоौрдЬूрдж рд╣ैं। рд╕рддрд╕рдИ рдоें рдЙрд▓्рд▓िрдЦिрдд рдЗрди рдЗрддрд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдоें рд╣ी рд▓ोрдХрдЬीрд╡рди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рддрде्рдпों рдХो рдЦोрдЬрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рд╕ंрджрд░्рдн
[1] рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕; рд╡िрдЬрдпेрди्рдж्рд░ рд╕्рдиाрддрдХ
[2] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’; рдкृреж 109
[3]рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’; рдкृреж 38
[4]рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 127
[5]рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 127
[6] рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрд╡िрдиोрдж; рдкृреж 480
[7] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’, рдкृреж 187
[8] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 114
[9] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 54
[10] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 113
[11] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 73
[12] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 261
[13] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 75
[14] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 90
[2] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’; рдкृреж 109
[3]рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’; рдкृреж 38
[4]рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 127
[5]рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 127
[6] рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрд╡िрдиोрдж; рдкृреж 480
[7] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’, рдкृреж 187
[8] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 114
[9] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 54
[10] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 113
[11] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 73
[12] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 261
[13] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 75
[14] рдмिрд╣ाрд░ी рд░рдд्рдиाрдХрд░; рдЬрдЧрди्рдиाрдерджाрд╕ ‘рд░рдд्рдиाрдХрд░’ рдкृреж 90
No comments :
Post a Comment
We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।