เคญूเคฎंเคกเคฒीเค•เคฐเคฃ เค•ी เคตिเคธंเค—เคคिเคฏों เค•ा เคช्เคฐเคคिเคชเค•्เคท: เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ी เค•ाเคต्เคฏเคฆृเคท्เคŸि

เค•ुเคฎाเคฐ เคธौเคฐเคญ
เคถोเคงाเคฐ्เคฅी (เคจेเคŸ-เคœेเค†เคฐเคเคซ), เคคेเคœเคชुเคฐ เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒ, เคคेเคœเคชुเคฐ, เค…เคธเคฎ
เคšเคฒเคญाเคท: +91 801 181 0461
เคˆเคฎेเคฒ: saurabhpoet@gmail.com

เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เคœीเคตเคจ เคธे เค”เคฐ เคœीเคตเคจ เค•ा เคธाเคนिเคค्เคฏ เคธे เค—เคนเคฐा เคธंเคฌंเคง เคนै, เคชเคฐเคจ्เคคु เคธเคฎเคฏ เค”เคฐ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•े เคฌเคฆเคฒाเคต เคจे เค‡เคธ เคธंเคฌंเคง เค•ी เค—เคนเคฐाเคˆ เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•िเคฏा เคนै। เค‡เค•्เค•ीเคธเคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เค•े เค‡เคธ เคฆौเคฐ เคฎें เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ी เคเค• เคฌเฅœी เค†เคฌाเคฆी เคญौเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•ो เคฎाเคจเคต-เคตिเค•ाเคธ เค•ा เคฎाเคจเคฆंเคก เคฎाเคจเคจे เคฒเค—ी เคนै। เคฏเคน เคฆौเฅœ เคญाเคตों เค•े เคธंเค•ुเคšเคจ เค•ा เคฆौเฅœ เคนै। เคนเคฎ เคช्เคฐैเค•्เคŸिเค•เคฒ เคนो เคšเคฒे เคนैं, เคนเคฎाเคฐा เคนृเคฆเคฏ เคญी, เค”เคฐ เค‰เคธเคฎें เคฌเคธเคจे เคตाเคฒी เคธंเคตेเคฆเคจा เคญी। เคญाเคตों เค•े เคธंเค•ुเคšเคจ เค•े เค‡เคธ เคฆौเฅœ เคฎें เคฏเคน เคเค• เคตिเคšाเคฐเคฃीเคฏ เคช्เคฐเคถ्เคจ เคนै เค•ि เค•เคตिเคคा เคœैเคธी, เคนृเคฆเคฏ เค•े เคญाเคตเคจा เคชเค•्เคท เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคตिเคงा เค•े เคฒिเค เค•िเคคเคจा เคธ्เคฅाเคจ เคถेเคท เคฐเคน เค—เคฏा เคนै। เคช्เคฐเคถ्เคจ เคฏเคน เคญी เค‰เค เคคा เคนै เค•ि เคคเคฎाเคฎ เคคเคฐเคน เค•ी เคญौเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธाเคงเคจों เค•े เคฌीเคš เค•เคตिเคคा เค…เค—เคฐ เคนเคฎाเคฐी เฅ›เคฐूเคฐเคค เคนै เคคो เค•िเคธ เคคเคฐเคน เค•ी เฅ›เคฐूเคฐเคค เคนै? เคญूเคฎंเคกเคฒीเค•เคฐเคฃ เคจे เคฌाเคœाเคฐเคตाเคฆ เค•ो เคœเคจ्เคฎ เคฆिเคฏा เค”เคฐ เค‡เคธ เคฌाเคœाเคฐเคตाเคฆ เคจे เคฎाเคจเคต เค•े เคตเคธ्เคคु เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค เคนो เคœाเคจे เค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•ो เคฌเฅाเคฏा। เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ी เคเค• เคฌเฅœी เค†เคฌाเคฆी เคฎाเคจो เคฏंเคค्เคฐ เคฎें เคฌเคฆเคฒ เคšुเค•ी เคนै, เค”เคฐ เคถेเคท เค†เคฌाเคฆी เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฏंเคค्เคฐ เคฎें เคฌเคฆเคฒเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคนो เคฐเคนी เคนै। เค•เคตिเคคा เคฏांเคค्เคฐिเค• เคนो เคจเคนीं เคธเค•เคคी, เค•เคตिเคคा เคตเคธ्เคคु เคฌเคจ เคจเคนीं เคธเค•เคคी। เคคो เคซिเคฐ เค†เค–िเคฐ เคเคธे เคชเคฐिเคตेเคถ เคฎें เค•เคตिเคคा เค…เคชเคจी เค•्เคฏा เคญूเคฎिเค•ा เคคเคฏ เค•เคฐे।

เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค”เคฐ เค•เคตिเคคा เค•ी เคธाเคฐ्เคฅเค•เคคा เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนเคคे เคนैं,”เคฎुเคे เคตเคน เคธाเคนिเคค्เคฏ เคชเคธंเคฆ เคนै เคœो เค‡เคธ เคฎाเคจเคธिเค• เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•ा เคชเคฐिเคšाเคฏเค• เคนो (เค”เคฐ เคจเคฎूเคจा เคญी) เค•ि เคช्เคฐเค—เคคि เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เค•ेเคตเคฒ เคญौเคคिเค• เคฏा เคคเค•เคจीเค•ी เคช्เคฐเค—เคคि เคจเคนीं- เค‰เคธเค•ी เคฆिเคถा เค•ेเคตเคฒ เคœेเคŸ เคเคœ เค•ी เค“เคฐ เคจเคนीं เคฌुเคฆ्เคง เค•े เค†เคค्เคฎाเคจ्เคตेเคทเคฃ เค•ी เค“เคฐ เคญी เคนो เคธเค•เคคी เคนै”(เคฎेเคฐे เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ, เคชृเคท्เค -33) เค‡เคธ เคฌुเคฆ्เคง เค•े เค†เคค्เคฎाเคจ्เคตेเคทเคฃ เค•ा เคช्เคฐเคคिเคซเคฒเคจ เค•เคตि เค•े เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธเคฐोเค•ाเคฐों เคธे เคธंเคฌเคฆ्เคงเคคा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคนเคฎ เคชाเคคे เคนैं। เค•เคตिเคคा เค•ा เคเค• เคช्เคฐเคงाเคจ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคฎाเคจเคต-เคฎाเคจเคต เค•े เคฌीเคš เคšौเคฐी เคนोเคคी เค–ाเคˆ เค•ो เคชाเคŸเคจा เคญी เคนै। เคญूเคฎंเคกเคฒीเค•เคฐเคฃ เคธे เค‰เคชเคœे เคฌाเคœाเคฐเคตाเคฆ เคจे เคœเคนाँ เคเค• เค“เคฐ เค—เคฒाเค•ाเคŸ-เคช्เคฐเคคिเคธ्เคชเคฐ्เคงा เค”เคฐ เคเค• เคฆूเคธเคฐे เค•ो เค•ुเคšเคฒเค•เคฐ เค†เค—े เคฌเฅ เคœाเคจेเคตाเคฒी เคฎเคจोเคตृเคค्เคคि เคœैเคธी เคตिเคธंเค—เคคिเคฏों เค•ो เคœเคจ्เคฎ เคฆिเคฏा เคตเคนीं เค•ुँเคตเคฐ เคœी เค•ी เค•เคตिเคคाเค“ं เคฎें เคนเคฎ เค‡เคจ เคตिเคธंเค—เคคिเคฏों เค•ा เคช्เคฐเคคिเคชเค•्เคท เคฆेเค–เคคे เคนैं। เคเคธे เคธเคฎเคฏ เคฎें เคœเคฌ เคฎाเคจเคตเคคा เคฒเคนूเคฒुเคนाเคจ เคนो เคฐเคนी เคนै เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ा เคธเคฎ्เคฎेเคฆीเคจ เคเค• เคต्เคฏเค•्เคคि เคฎाเคค्เคฐ เคจเคนीं เคฐเคน เคœाเคคा เคตเคน เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคฎाเคจเคตเคคा เค•ा เคชोเคทเค• เคฌเคจ เคœाเคคा เคนै- “เคฆुเคจिเคฏा เค•ो เฅ™เคฌเคฐ เคฐเคนे/ เค•ि เคเค• เคฌเคนुเคค เคฌเฅœे เคจैเคคिเค• เคธाเคนเคธ เค•ा/ เคจाเคฎ เคนै เคธเคฎ्เคฎेเคฆीเคจ เค•िเคคเคจा เฅ›เคฐूเคฐी เคนै เคฏเคน เคจैเคคिเค• เคธाเคนเคธ? เฅ™ाเคธ เค•เคฐ เคเค• เคเคธे เคธเคฎเคฏ เคฎें เคœเคฌ เค‰เคธे เคชเคคा เคนै เค•ि “เคœเคฒ्เคฆी เคนी เคตเคน เคฎाเคฐा เคœाเคฏेเค—ा?” เค•เคตिเคคा เคถाเคฏเคฆ เค‰เคธी เค‰เคœाเคฒे เค•ो เคฌเคšाเคจे เค•ी เค•เคตाเคฏเคฆ เคนै เคœिเคธเค•े เคตिเคทเคฏ เคฎें เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เคฒिเค–เคคे เคนैं-
“เคฌเคšाเค เคฐเค–เคจा
 เค‰เคธ เค‰เคœाเคฒे เค•ो
 เคœिเคธे เค…เคชเคจे เคฌाเคฆ
 เฅ›िंเคฆा เค›ोเฅœ เคœाเคจे เค•े เคฒिเค
 เคœाเคจ เคชเคฐ เค–ेเคฒ เค•เคฐ เค†เคœ
 เคเค• เคฒเฅœाเคˆ เคฒเฅœ เคฐเคนा เคนै
 เค•िเคธी เค—ाँเคต เค•ा เค•ोเคˆ เฅ™เคฌ्เคคी เคธเคฎ्เคฎेเคฆीเคจ “

เค‡เคธ เค‰เคœाเคฒे เค•ो เคฌเคšाเค เคฐเค–เคจा เค‡เคธเคฒिเค เคญी เคœเคฐूเคฐी เคนै, เค•्เคฏोंเค•ि เคฏเคนी เค‰เคœाเคฒा เคฎाเคจเคตीเคฏ เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ी เคจीเคต เค•ो เคŠเคท्เคฎा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै। เคฏเคน เคฒเฅœाเคˆ เคธिเคฐ्เคซ เคธเคฎ्เคฎेเคฆीเคจ เค•ी เคฒเฅœाเคˆ เคจเคนीं เคนै เคฏเคน เคฎाเคจเคตเคคा เค•ी เคฐเค•्เคทा เค•े เคฒिเค เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคง เคนเคฐ เค‰เคธ เคšเคฐिเคค्เคฐ เค•ी เคฒเฅœाเคˆ เคนै เคœो เค…ंเคงेเคฐों เค•े เค–िเคฒाเฅž เคนै।

           เคตैเคถ्เคตीเค•เคฐเคฃ เคจे เคคो เคเค• เคฆेเคถ เค•े เคฒिเค เคฆूเคธเคฐे เคฆेเคถ เค•े เคฆ्เคตाเคฐ เค•ो เค–ोเคฒ เคฆिเคฏे เคนैं เคชเคฐเคจ्เคคु เค‡เคธเค•े เคช्เคฐเคญाเคต เคจे เคเค• เคฎाเคจเคต เค•े เคฒिเค เคฆूเคธเคฐे เคฎाเคจเคต เค•े เคนृเคฆเคฏ เค•े เคฆ्เคตाเคฐ เค•ो เคฌंเคฆ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคนै। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•เคตिเคคा เคฆ्เคตाเคฐा เค‡เคธ เคฆ्เคตाเคฐ เค•ो เค–ोเคฒเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं। เคตे เค•เคตिเคคा เคฆ्เคตाเคฐा เค‡เคธ เคธिเค•ुเฅœเคคी เคนुเคˆ เคฆुเคจिเคฏा เค•ो เคฅोเฅœा เคฌเฅœा เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं, เค‰เคจเค•े เค‡เคธ เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•ो เค‡เคจ เคชंเค•्เคคिเคฏों เคฎें เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฐूเคช เคธे เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। “เค…เคชเคจे เค•ो เคฌเฅœा เคฐเค–เคจे เค•ी/ เค›ोเคŸी-เคธे-เค›ोเคŸी เค•ोเคถिเคถ เคญी/ เคฆुเคจिเคฏा เค•ो เคฌเฅœा เคฐเค–เคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคนै।” เคง्เคฏाเคคเคต्เคฏ เคนै เค•ि เคฌाเคœाเคฐเคตाเคฆ เคจे เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•े เคฌเฅœे เคนोเคจे เค•ी เค•เคธौเคŸी เค•ो เคนी เคฌเคฆเคฒ เคฆिเคฏा เคนै เค‰เคธเคจे เคญौเคคिเค• เคธंเคธाเคงเคจों เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ो เคฎाเคจเคต-เคตिเค•ाเคธ เค•ा เคชैเคฎाเคจा เคฌเคจा เคฆिเคฏा, เคœเคฌเค•ि เคฏเคน เคตिเค•ाเคธ เค•ा เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคจिเคฏाเคฎเค• เคจเคนीं เคนै। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•เคตिเคคा เค•ा เคฒเค•्เคท्เคฏ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ो เค‰เคธเค•े เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคตिเค•ाเคธ เคคเค• เคชเคนुंเคšाเคจा เคฎाเคจเคคे เคนैं। เคตे เคฎाเคจเคตीเคฏ เค—ुเคฃों เค•ो เคตिเค•เคธिเคค เค•เคฐ เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฎें เคจिเคนिเคค เคธंเคญाเคตเคจाเค“ं เค•ो เคชเคฐ เคฆेเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं। เค•िเคธी เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ा เคœीเคตเคจ เค‰เคธเค•े เคธ्เคตเคฏं เค•े เค…เคจुเคญเคต เคคเค• เคธीเคฎिเคค เคจเคนीं เคนै, เค•เคตिเคคा เคฏा เคธाเคนिเคค्เคฏ เค‰เคธเค•े เคธ्เคตเคฏं เค•े เค…เคจुเคญเคต เคธे เคœ्เคฏाเคฆा เคฌเฅœी เคฆुเคจिเคฏा เค•ि เคคเคฒाเคถ เคนै। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें, “เคœीเคตเคจ เค•ो เค…เค•्เคธเคฐ เคนเคฎ เค•ेเคตเคฒ เค…เคชเคจे เคนी เค…เคจुเคญเคต เคคเค• เค•ुเค› เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคธीเคฎिเคค เคฎाเคจ เคฒेเคคे เคนैं เค•ि เค‰เคจเค•ा เคตिเคถเคฆीเค•เคฐเคฃ เคจเคนीं เคนो เคชाเคคा। เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•े เคฌाเคนเคฐ เค”เคฐ เคญीเคคเคฐ เค•ी เคฆुเคจिเคฏा เคเค• เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เคจिเคœी เค…เคจुเคญเคตों เคธे เค•เคนीं เคœ्เคฏाเคฆा เคฌเฅœी เคนोเคคी เคนै; เค‰เคธเค•े เค‰เคค्เค–เคจเคจ เค”เคฐ เค–ोเคœเคฌीเคจ เค•े เคธाเคงเคจों เค•ा เคญी เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐ เคธเค•เคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคฒेเค–เค• เคฎें เคนोเคจी เคšाเคนिเค। เคช्เคฐเค–เคฐ เคฐเคšเคจाเคค्เคฎเค• เคช्เคฐเคคिเคญा เค•ेเคตเคฒ เค…เคชเคจे เคนी เคจเคนीं เคฆूเคธเคฐों เค•े เค…เคจुเคญเคตों เค•ो เคญी เค†เคค्เคฎเคธाเคค เค•เคฐ เคธเค•เคจे เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคนोเคคी เคนै, เคคเคญी เค‰เคธเค•े เค…เคชเคจे เค…เคจुเคญเคตों เค•ो เคญी เคตเคน เคต्เคฏाเคชเค•เคคा เค—เคนเคฐाเคˆ เค”เคฐ เคธเคฎ्เคชเคจ्เคจเคคा เคฎिเคฒ เคชाเคคी เคนै เคœो เคถ्เคฐेเคท्เค  เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เคตिเคถेเคท เค—ुเคฃ เคฎाเคจा เค—เคฏा เคนै।” (เคฎेเคฐे เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ, เคชृเคท्เค -42)

           เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ी เคจเฅ›เคฐों เคฎें เค•เคตिเคคा เค•ा เคเค• เฅ™ाเคธ เคธ्เคฅाเคจ เค‡เคธเคฒिเค เคญी เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เค•เคตिเคคा เค•ो เคตे เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธंเคญाเคตเคจाเค“ं เค•ी เค–ोเคœเคฌीเคจ เค•เคฐเคจे เค•ा เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคฎाเคจเคคे เคนैं। เคตे เค•เคตिเคคा เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคœीเคตเคจ เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं, เค”เคฐ เค‡เคธ เคตिเคšाเคฐ-เคฎंเคฅเคจ เคธे เคจिเค•เคฒे เคคเคค्เคตों เคธे เคฎाเคจเคตीเคฏ เคœीเคตเคจ เค•ी เคต्เคฏाเคชเค•เคคा เค”เคฐ เคธाเคฐ्เคฅเค•เคคा เค•ो เคธिเคฆ्เคง เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं। เคญूเคฎंเคกเคฒीเค•เคฐเคฃ เคธे เค‰เคชเคœी เคตिเคธंเค—เคคिเคฏों เค•ा เคเค• เคฌुเคฐा เคช्เคฐเคญाเคต เคฏเคน เคฐเคนा เคนै เค•ि เค‰เคธเคจे เคฎाเคจเคต เค•ा เคฎाเคจเคตीเคฏ เค—ुเคฃों เคธे เคญเคฐोเคธा เฅ™เคค्เคฎ เค•เคฐเคจे เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เคฌเคนुเคค เคคेเคœी เคธे เค•เคฆเคฎ เคฌเฅाเคฏा เคนै। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค‰เคธ เค•เคตिเคคा เค•ो เคฎเคนเคค्เคค्เคต เคฆेเคคे เคนैं, เคœिเคธเค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคฎाเคจเคตीเคฏ เค—ुเคฃों เค•े เคช्เคฐเคคिเคธ्เคฅाเคชเคจ เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนो เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนो। เคฏเคนी เค•ाเคฐเคฃ เคนै เค•ि เค…เคชเคจी เค•เคตिเคคा เคฎें เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธंเคตेเคฆเคจाเค“ं เค•ी เคชเคฐिเคงि เค•ो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคญी เคธंเค•ुเคšिเคค เคจเคนीं เคนोเคจे เคฆिเคฏा। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เคธ्เคตเคฏं เคญी เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐเคคे เคนैं เค•ि “เคฎेเคฐी เค•เคตिเคคाเค“ं เค•ी เคเค• เคตिเคจเคฎ्เคฐ เค•ोเคถिเคถ เคฐเคนी เคนै เค•ि เคนเคฎाเคฐी เคธंเคตेเคฆเคจाเค“ं เค•ी เคชเคฐिเคงि เคธंเค•ुเคšिเคค เคจ เคนोเคจे เคชाเค।”(เคฎेเคฐे เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ, เคชृเคท्เค -38)

           เคง्เคฏाเคคเคต्เคฏ เคนै เค•ि เคฏเคน เคตเคนी เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธंเคตेเคฆเคจा เคนै เคœिเคธे เค•ुเคšเคฒเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคฌाเคœाเคฐเคตाเคฆ เคจे เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค•ी เคนै। เคธंเคตेเคฆเคจाเค“ं เค•ी เคชเคฐिเคงि เค•े เคธंเค•ुเคšเคจ เค•े เค‡เคธ เคฆौเคฐ เคฎें เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ा เค‰เคชเคฐोเค•्เคค เคตเค•्เคคเคต्เคฏ เคนเคฎें เคขाเคขเคธ เคฌंเคงाเคคा เคนै। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ी เค•ाเคต्เคฏ-เคฆृเคท्เคŸि เคฎाเคจเคต เค•ो เคตเคธ्เคคु เคฎें เคฌเคฆเคฒเคจे เคตाเคฒी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคธे เคธीเคงा เคฎुเค เคญेเฅœ เค•เคฐเคคी เคนै। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ो เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคœเคจเคตाเคฆ เคฎें เค—เคนเคฐी เค†เคธ्เคฅा เคนै। เค‰เคจเค•ी เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เคŸ เคงाเคฐเคฃा เคนै, เค•ि “เค•ोเคˆ เคฌเฅœा เคธाเคนिเคค्เคฏ เคœเคจ-เคตिเคฐोเคงी เคจเคนीं เคนोเคคा।...เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เคœเคจเคตाเคฆ เคฐाเคœเคจीเคคि เค•े เคœเคจเคตाเคฆ เคธे เคœ्เคฏाเคฆा เคชुเคฐाเคจा เคนै เค”เคฐ เคœ्เคฏाเคฆा เคต्เคฏाเคชเค• เคญी।”

           เคธाเคฐ्เคตเคญौเคฎ เคฎूเคฒ्เคฏों เค•े เคชเคฐिเคชाเคฒเคจ เค•ो เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เคจे เคธเคฆा เคนी เคช्เคฐाเคฅเคฎिเค•เคคा เคฆी เคนै। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคฎें เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•े เคนिเคคเค•ाเคฐी เคœीเคตเคจ-เคฎूเคฒ्เคฏ เค•ो เคนी เคธाเคนिเคค्เคฏ-เคฎूเคฒ्เคฏ เคญी เคนोเคจा เคšाเคนिเค เค•्เคฏोंเค•ि เคธाเคนिเคค्เคฏ เค”เคฐ เคœीเคตเคจ เค•ा เค—เคนเคฐा เคธंเคฌंเคง เคนै, เคเคตं เค‡เคธे เคเค• เคฆूเคธเคฐे เคธे เคชृเคฅเค• เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคœीเคตเคจ-เคฎूเคฒ्เคฏ เค•ो เคนी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคšिंเคคा เค•े เคฎूเคฒ เคฎें เคฐเคนเคจा เคšाเคนिเค। เค‡เคธी เคฎाเคจเคต เคนिเคค เค•ी เคญाเคตเคจा เค•ा เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคนै เค•ि เค‰เคจเค•े เค•ाเคต्เคฏ เคฎें เคนเคฎ เคต्เคฏเคท्เคŸि เคธे เคธเคฎเคท्เคŸि เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เคฆेเค– เคธเค•เคคे เคนैं। เค•เคตि เค†เคค्เคฎीเคฏเคคा เค•ा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•ुเค› เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं เค•ि เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคฎाเคจเคตเคคा เค‰เคธ เคชเคฐिเคงि เคฎें เคธเคฎाเคนिเคค เคนो เคœाเค। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•े เคตिเคทเคฏ เคฎें เคฎुเค•्เคคिเคฌोเคง เค•ा เคฎเคค เคฆृเคท्เคŸเคต्เคฏ เคนै- “เค‰เคธे เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธाเคฐ्เคฅเค•เคคा เค•ी เคคเคฒाเคถ เคนै।” (‘เคฎाเคง्เคฏเคฎ’ เคจเคตंเคฌเคฐ, 1964 เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค)

           เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•े เคตैเคšाเคฐिเค• เคงเคฐाเคคเคฒ เคฎें เค•ोเคˆ เคธंเคถเคฏ-เคฌोเคง เคฏा เคฆुเคตिเคงा เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคจเคนीं เคฅी, เคฏเคนी เค•ाเคฐเคฃ เคนै เค•ि เคธाเคฎเคœिเค•, เคฐाเคœเคจैเคคिเค•, เค†เคฐ्เคฅिเค•, เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค”เคฐ เค…ंเคคเคฐเคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฎुเคฆ्เคฆों เคชเคฐ เค‰เคจเค•ी เคฐाเคฏ เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฅी। เค•เคตि เค•ो ‘เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคः เคตिเคšाเคฐเค•’ เคฎाเคจเคจे เคตाเคฒे เค‡เคธ เคšिंเคคเค• เคฎिเคœाเฅ› เค•े เค•เคตि เค•ो เคนเคฎเคจे เค•เคญी เคฆुเคตिเคงा เค•ा เคถिเค•ाเคฐ เคนोเคคे เคจเคนीं เคฆेเค–ा। เคตे เค…เคชเคจी เคฌाเคค เคธाเฅžเค—ोเคˆ เคธे เคฐเค–เคจा เคœाเคจเคคे เคฅे। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ी เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เค•ाเคต्เคฏ-เคฏाเคค्เคฐा เคฎें เคถเคฌ्เคฆ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ो เคตिเค•เคธिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคฆिเค–ाเคˆ เคชเฅœเคคा เคนै। เคถเคฌ्เคฆ เค”เคฐ เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฆोเคจों เคฎें เค‰เคจเค•ी เค—เคนเคฐी เค†เคธ्เคฅा เคนै। เคตे เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธंเคญाเคตเคจाเค“ं เค•े เคœिเคคเคจे เคฌเฅœे เคชैเคฐोเค•ाเคฐ เคนैं, เคถเคฌ्เคฆों เค•ो เคธเคนी เคขंเค— เคธे เคฌเคฐเคคे เคœाเคจे เค•े เค‰เคคเคจे เคนी เคฌเฅœे เคนिเคฎाเคฏเคคी เคญी เคนैं। เคญूเคฎंเคกเคฒीเค•เคฐเคฃ เค•े เคฌाเคฆ เคฌाเฅ›ाเคฐ เคจे เคญाเคทा เค•े เคธเคฐเคฒीเค•เคฐเคฃ เค•े เคจाเคฎ เคชเคฐ เคญाเคทा เค•ा เคœो เคธเฅœเค•ीเค•เคฐเคฃ เค•िเคฏा เคนै, เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ी เค•เคตिเคคा เค‰เคธเค•ा เคช्เคฐเคคिเคชเค•्เคท เคนै। เคœिเคธ เคธเคนเคœ เคญाเคทा-เคถैเคฒी เคฎें เคนเคฎ เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ो เค•ाเคต्เคฏ เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เค•เคฐเคคे เคชाเคคे เคนैं เคตเคน เค‰เคจเค•ी เคฒเคฎ्เคฌी เคธाเคนिเคค्เคฏिเค• เค…เคจुเคท्เค ाเคจ เค•ा เคช्เคฐเคธाเคฆ เคนै। เค‰เคจเค•ी เค•เคตिเคคा เคจ เคคो เคฆुเคฐूเคนเคคा เค•े เคœंเคœाเคฒ เคฎें เคซँเคธเคคी เคนै เคจ เคนी เคตเคนाँ เคธเคนเคœเคคा เค•े เคšเค•्เค•เคฐ เคฎें เคšाเคฒू เคถเคฌ्เคฆाเคตเคฒिเคฏों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคนเคฎ เคชाเคคे เคนैं। เค•เคตि เค•ी เคธเคนเคœเคคा เค†เคฐोเคชिเคค เคจ เคนोเค•เคฐ เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคธी เคนै। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ी เค•เคตिเคคाเค“ं เคฎें เค…เค—เคฐ เคฒोเค• เคธे เคœुเฅœे เคถเคฌ्เคฆ เค†เคคे เคนैं เคคो เค‡เคธीเคฒिเค เค•्เคฏोंเค•ि เค•เคตि เคธ्เคตเคฏं เคฒोเค• เคธे เคœुเฅœे เคนुเค เคนैं। เค‰เคจ्เคนें เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ा เคญाเคจ เคนै- “เค•ि เคญाเคทा เค•ी เคง्เคตเคธ्เคค เคชाเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเค•ी เคฎें/ เค†เค— เคฏเคฆि เคฒเค—ी เคคो เคชเคนเคฒे เคตเคนाँ เคฒเค—ेเค—ी/ เคœเคนाँ เค ूँเค  เคนो เคšुเค•ी เคนोंเค—ी/ เค…เคชเคจी เฅ›เคฎीเคจ เคธे เคฐเคธ เค–ींเคš เคธเค•เคจेเคตाเคฒी เคถเค•्เคคिเคฏाँ।”(เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เค•เคตिเคคाเคँ, เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ, เคธเคฎ्เคชाเคฆเค•- เคชुเคฐुเคทोเคค्เคคเคฎ เค…เค—्เคฐเคตाเคฒ, เคชृเคท्เค -143)

           เคนเคฎ เคœिเคธ เคธเคฎเคฏ เคฎें เคœी เคฐเคนे เคนैं เคตเคน เคนिंเคธाเคค्เคฎเค• เคฎเคจोเคตृเคค्เคคिเคฏों เค•ा เคฏुเค— เคนै। เคฎเคจुเคท्เคฏ เค–เคคเคฐเคจाเค• เคนเคฅिเคฏाเคฐों เคฎें เคคเคฌ्เคฆीเคฒ เคนो เคฐเคนा เคนै। เคชैเคธों เคธे เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ी เคœाเคจ เค•ी เค•ीเคฎเคค เคคौเคฒी เคœा เคฐเคนी เคนै। เคคเคฎाเคฎ เคฎाเคจเคตीเคฏ เคฎूเคฒ्เคฏ เคชीเค›े เค›ूเคŸ เคฐเคนे เคนैं। เคเคธे เคตเค•्เคค เคฎें เค•เคตिเคคा เคฎเคนเฅ› เคฎूเค•เคฆเคฐ्เคถเค• เคฌเคจเค•เคฐ เคจเคนीं เคฐเคน เคธเค•เคคी। เค…เคชเคจे เคฏुเค— เค•ी เคตिเคธंเค—เคคिเคฏों เคธे เคฎुเค เคญेเฅœ เคนी เค•เคตि-เคงเคฐ्เคฎ เคนै। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เคจे เค‡เคธ เค•เคตिเคงเคฐ्เคฎ เค•ो เคฌเค–ूเคฌी เคจिเคญाเคฏा เคนै। ‘เค†เคค्เคฎเคœเคฏी’ เค•े เคจเคšिเค•ेเคคा เค•े เคฎเคจ เค•ा เคช्เคฐเคถ्เคจ เคฏुเค—เคงเคฐ्เคฎ เค•ी เคฐเค•्เคทा เค•ा เคธเคตाเคฒ เคนै। เคจเคšिเค•ेเคคा เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคชिเคคा เค•ा เคธंเคตाเคฆ เคฎाเคค्เคฐ เคฆो เคชीเฅिเคฏों เค•ा เคธंเคตाเคฆ เคจเคนीं เคนै, เค…เคชिเคคु เคฆो เคตैเคšाเคฐिเค• เคง्เคฐुเคตों เค•ा เคธंเคตाเคฆ เคนै-
           “เคฎेเคฐी เค†เคธ्เคฅा เค•ो เคฌเคฒ เคฆो”-เค•เคนเคคे เคนी
             เคคुเคฎ्เคนाเคฐा เคนाเคฅ เคŠเคชเคฐ เค‰เค เคคा เคนै- เคเค• เคตเคง เค”เคฐ,
             เคฏเคน เค…ंเคคिเคฎ เคนै। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคตเคฐเคฆाเคจ।...
             เคฎेเคฐी เค†เคธ्เคฅा เค•ाँเคช เค‰เค เคคी เคนै।
             เคฎैं เค‰เคธे เคตाเคชเคธ เคฒेเคคा เคนूँ।
             เคจเคนीं เคšाเคนिเค เคคुเคฎ्เคนाเคฐा เคฏเคน เค†เคถ्เคตाเคธเคจ
             เคœो เค•ेเคตเคฒ เคนिंเคธा เคธे เค…เคชเคจे เค•ो เคธिเคฆ्เคง เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै।
             เคจเคนीं เคšाเคนिเค เคตเคน เคตिเคถ्เคตाเคธ, เคœिเคธเค•ी เคšเคฐเคฎ เคชเคฐिเคฃเคคि เคนเคค्เคฏा เคนो।
             เคฎैं เค…เคชเคจी เค…เคจाเคธ्เคฅा เคฎें เค…เคงिเค• เคธเคนिเคท्เคฃु เคนूँ,
             เค…เคชเคจी เคจाเคธ्เคคिเค•เคคा เคฎें เค…เคงिเค• เคงाเคฐ्เคฎिเค•।
             เค…เคชเคจे เค…เค•ेเคฒेเคชเคจ เคฎें เค…เคงिเค• เคฎुเค•्เคค।
             เค…เคชเคจी เค‰เคฆाเคธी เคฎें เค…เคงिเค• เค‰เคฆाเคฐ।”(เค†เคค्เคฎเคœเคฏी, เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ)

เค…เคนिंเคธा เคฎें เคฆृเฅ เค†เคธ्เคฅा เค”เคฐ เคนिंเคธा เค•े เคช्เคฐเคคिเค•ाเคฐ เค•ा เคธ्เคตเคฐ เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ी เคฐเคšเคจाเค“ं เคฎें เคช्เคฐเคฎुเค–เคคा เคธे เคฎुเค–เคฐिเคค เคนुเค† เคนै। เค†เคงुเคจिเค• เคšेเคคเคจा เคธे เคฏुเค•्เคค เค•เคตि เค•ा เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เคฏुเคฆ्เคง เค”เคฐ เคนिंเคธा เค•ी เคต्เคฏเคฐ्เคฅเค•เคคा เค•ो เคญเคฒी-เคญांเคคि เคœाเคจเคคा เคนै। เค•เคตि เคจे เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคตिเคถ्เคตเคฏुเคฆ्เคง เค•ी เคค्เคฐाเคธเคฆी เค•ो เคฆेเค–ा เคนै।

เคฌाเฅ›ाเคฐเคตाเคฆ เคจे เคšेเคคเคจเคถीเคฒ เค•เคนे เคœाเคจे เคตाเคฒे เคฎाเคจुเคท्เคฏ เค•ी เคฌुเคฆ्เคงि เค•ो เค…เคชเคจी เค—िเคฐเคซ्เคค เคฎें เคฒे เคฒिเคฏा เค”เคฐ เค†เคงुเคจिเค• เคฎเคจुเคท्เคฏ เคจे เฅ™ुเคฆ เค•ो เคเค• เคฎเคถीเคจ เคฌเคจा เคฒिเคฏा। เคเค• เคเคธा เคฎเคถीเคจ เคœो เค…เคชเคจी เคฌुเคฆ्เคงि เคธे เคจเคนीं เค•िเคธी เค”เคฐ เค•ि เคฌुเคฆ्เคงि เคธे เคธंเคšाเคฒिเคค เคนो เคฐเคนा เคนै। เค•เคตिเคคा เคฆ्เคตाเคฐा เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ी เค–ोเคฏी เคนुเคˆ เคฌौเคฆ्เคงिเค•เคคा เค•ो เคฒौเคŸाเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं। เคชเคฐिเคตेเคถ: เคนเคฎ-เคคुเคฎ เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคฎें เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เคฒिเค–เคคे เคนैं เค•ि “เค•เคตि เคฎूเคฒเคคः เคตिเคšाเคฐเค• เคจเคนीं, เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคः เคตिเคšाเคฐเค• เคญी เคนै। เค‰เคธเค•ा เค•ाเคฎ เคนเคฎें เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคฌเคจाเคจा เคจเคนीं เคฌुเคฆ्เคงिเคฎเคค्เคคा เค•े เคช्เคฐเคคि เคธंเคตेเคฆเคจเคถीเคฒ เคฌเคจाเคจा เคนै। เคนเคฎाเคฐी เคธเคฎเค เค•े เค‰เคชเค•เคฐเคฃों เค•ो เคชैเคจा เคฐเค–เคจा เคนै เคคाเค•ि เคนเคฎ เคตाเคธ्เคคเคตिเค•เคคा เค•ो เคฌुเคฆ्เคงि, เคฎเคจ เค”เคฐ เคช्เคฐเคœ्เคžा เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธ्เคŸाเคฐों เคชเคฐ เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เค—्เคฐเคนเคฃ เค•เคฐ เคธเค•ें: เค•ोเคˆ เคเค• เค•्เคทเคฎเคคा เคฆूเคธเคฐे เค•ो เคฆเคฌाเค•เคฐ เคฌเคฐ्เคฌเคฐ เคฏा เคฆूเคธเคฐों เคธे เคฆเคฌเค•เคฐ เคฆुเคฐ्เคฌเคฒ เคจ เคนो เคœाเค।”

เค•เคตि เค•ी เค†เคงुเคจिเค• เคšेเคคเคจा เค‰เคจ्เคนें เคฌाเคฐ-เคฌाเคฐ เค‡เคธ เคฌाเคค เค•े เคฒिเค เคธเคœเค— เค•เคฐเคคी เคนै เค•ी เค•เคตि-เคงเคฐ्เคฎ เคฎเคนเฅ› เคถเคฌ्เคฆों เค•ा เคœाเคฒ เคฌुเคจเคจा เคจเคนीं, เค…เคชिเคคु เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ी เคšुเคจौเคคिเคฏों เคธे เคฎुเค เคญेเฅœ เค•เคฐ เค‰เคธเคฎें เคจिเคนिเคค เคธंเคญाเคตเคจाเค“ं เค•ी เคคเคฒाเคถ เคนै। เค‡เคธเคฒिเค เค•เคตिเคคा เคฎें เคตैเคšाเคฐिเค•เคคा เค•े เคธเคจ्เคจिเคตेเคถ เค•ो เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคฎाเคจเคคे เคนैं। เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ा เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฎเคค เคนै-
“เค†เคœ เค•เคตिเคคा เค•े เคฒिเค เคธिเคฐ्เฅž เคฎเคนเคธूเคธ เค•เคฐเคจा เค•ाเฅžी เคจเคนीं, เคฎเคนเคธूเคธ เค•िเค เคนुเค เค•ो เค”เคฐ เคฎเคนเคธूเคธ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•ो เคธोเคšเคจा-เคธเคฎเคเคจा เคญी เฅ›เคฐूเคฐी เคนै। เคตिเคšाเคฐเคถीเคฒเคคा เค†เคงुเคจिเค• เคธंเคตेเคฆเคจा เค•ा เค…เคจिเคตाเคฐ्เคฏ เคนिเคธ्เคธा เคนै เค”เคฐ เคเค• เฅ›เคฐूเคฐी เคฏเค•ीเคจ เคญी เคนै เค•ि เค…เค—เคฐ เค…เค•्เคฒ เค†เคฆเคฎी เค•ी เคฆुเคถ्เคฎเคจ เคจเคนीं เคคो เค…เค•्เคฒ เค•เคตिเคคा เค•ी เคญी เคฆुเคถ्เคฎเคจ เคจเคนीं เคนो เคธเค•เคคी।” (เค†เคœ เค”เคฐ เค†เคœ เคธे เคชเคนเคฒे, เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ, เคชเคนเคฒा เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ 1998, เคชृเคท्เค -123)


 เคธाเคฐเคคः เคนเคฎ เคฏเคน เคฆेเค– เคธเค•เคคे เคนैं เค•ी เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เค•ी เค•ाเคต्เคฏ-เคฆृเคท्เคŸि เคญूเคฎंเคกเคฒीเค•เคฐเคฃ เค•ी เคคเคฎाเคฎ เคตिเคธंเค—เคคिเคฏों เค•ा เคช्เคฐเคคिเคชเค•्เคท เคนै। เค…เคชเคจी เค•เคตिเคคा เคฆ्เคตाเคฐा เค•ुँเคตเคฐ เคจाเคฐाเคฏเคฃ เคจे เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฎें เคจिเคนिเคค เคธंเคญाเคตเคจाเค“ं เค•ी เคชเฅœเคคाเคฒ เค•ी เคนै। เคฎाเคจเคต เคœीเคตเคจ เคฎें เค•เคตि เค•ा เค—เคนเคฐा เคตिเคถ्เคตाเคธ เคนै เค‡เคธเคฒिเค เค•เคตि เค…เคชเคจे เค•ाเคต्เคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคฎाเคจเคต เคœीเคตเคจ เค•ी เคธाเคฐ्เคฅเค•เคคा เค•ो เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏเคค्เคจ เค•िเคฏा เคนै।  

เคธเคจ्เคฆเคฐ्เคญ-เค—्เคฐंเคฅ เคธूเคšी 
[1] เคจाเคฐाเคฏเคฃ, เค•ुँเคตเคฐ (1956). เคšเค•्เคฐเคต्เคฏूเคน. เคฐाเคงाเค•ृเคท्เคฃ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ เคช्เคฐा. เคฒि., เคจเคฏी เคฆिเคฒ्เคฒी, เคช्เคฐเคฅเคฎ เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ
[2] เคจाเคฐाเคฏเคฃ, เค•ुँเคตเคฐ (1987). เคชเคฐिเคตेเคถ: เคนเคฎ-เคคुเคฎ. เคตाเคฃी เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคฏी เคฆिเคฒ्เคฒी, เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ
[3] เคจाเคฐाเคฏเคฃ, เค•ुँเคตเคฐ (1989). เค†เคค्เคฎเคœเคฏी. เคญाเคฐเคคीเคฏ เคœ्เคžाเคจเคชीเค  เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคฏी เคฆिเคฒ्เคฒी, เคธाเคคเคตाँ เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ
[4] เคจाเคฐाเคฏเคฃ, เค•ुँเคตเคฐ (2003).เค…เคชเคจे-เคธाเคฎเคจे. เคฐाเคœเค•เคฎเคฒ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคฏी เคฆिเคฒ्เคฒी, เคชเคนเคฒी เค†เคตृเคคि
[5] เคจाเคฐाเคฏเคฃ, เค•ुँเคตเคฐ (2007). เค•ोเคˆ เคฆूเคธเคฐा เคจเคนीं. เคฐाเคœเค•เคฎเคฒ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคฏी เคฆिเคฒ्เคฒी, เคคीเคธเคฐी เค†เคตृเคคि
[6] เคจाเคฐाเคฏเคฃ, เค•ुँเคตเคฐ (2007). เค‡เคจ เคฆिเคจों. เคฐाเคœเค•เคฎเคฒ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคฏी เคฆिเคฒ्เคฒी, เคชเคนเคฒी เค†เคตृเคคि
[7] เคธंเคชाเคฆเค•: เคญाเคฐเคฆ्เคตाเคœ, เคตिเคจोเคฆ (2010). เคคเคŸ เคชเคฐ เคนूँ เคชเคฐ เคคเคŸเคธ्เคฅ เคจเคนीं. เคฐाเคœเค•เคฎเคฒ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ เคช्เคฐा. เคฒि., เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी, เคชเคนเคฒा เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ
[8] เคธंเคชाเคฆเค•: เคญाเคฐเคฆ्เคตाเคœ, เคตिเคจोเคฆ (2010). เคฎेเคฐे เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ. เค•िเคคाเคฌ เค˜เคฐ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคฏी เคฆिเคฒ्เคฒी
[9] เคจाเคฐाเคฏเคฃ, เค•ुँเคตเคฐ (2013). เคถเคฌ्เคฆ เค”เคฐ เคฆेเคถเค•ाเคฒ. เคฐाเคœเค•เคฎเคฒ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी, เคชเคนเคฒा เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।