рдкुрд╕्рддрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा: рдирд╡ рдЕрд░्рд╢ рдХे рдкाँрдЦी

рддाреЫрдЧीрднрд░ी рдЙреЬाрди рдХी рдХрд╡िрддाрдпें  

рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ: рдк्рд░рднुрджрдпाрд▓ рдоिрд╢्рд░
35, рдИрдбрди рдЧाрд░्рдбрди, рдЪूрдиाрднрдЯ्рдЯी, рдХोрд▓ाрд░ рд░ोрдб 16 (+91 9425079072)

рдХृрддि: рдирд╡ рдЕрд░्рд╢ рдХे рдкाँрдЦी
рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी: рдЕрдиुрдкрдоा рд╢्рд░ीрд╡ाрд╕्рддрд╡ ‘рдЕрдиुрд╢्рд░ी’
рдк्рд░рдХाрд╢рдХ: рд╕ंрджрд░्рдн рдк्рд░рдХाрд╢рди, рднोрдкाрд▓
рдоूрд▓्рдп: ₹ 250.00 рд░ुрдкрдП


рдЕрдиुрдкрдоा рд╢्рд░ीрд╡ाрд╕्рддрд╡ ‘рдЕрдиुрд╢्рд░ी’ рдХे рдХрд╡िрддा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рдирд╡ рдЕрд░्рд╢ рдХे рдкांрдЦी’ рдХे рдЖрдХाрд╢ рдоें рдЙреЬрддे рд╣ुрдпे рдПрдХ рдкाрдардХ рдХो рддрдм рддрдХ рдЕрдкрдиी рдЧрддि рдФрд░ рджिрд╢ा рдХा рдкрддा рдкाрдиा рдХрдаिрди рд▓рдЧेрдЧा рдЬрдм рддрдХ рд╡рд╣ рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХे рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХी рдХрд╡िрддा рдХे рдЗрд╕ рдЕंрд╢ рдХो рдирд╣ीं рдкреЭ рд▓ेрддा рд╣ै-
‘рдоैं рдЖрдд्рдоा, рдХिрд╕ी рдмंрдзрди рдоें рдирд╣ीं
рджूрд░ рдЖрд╕рдоां рдоें рдоेрд░ी рдкрд░рд╡ाреЫ
рдЕрдкрдиी рдЧрддि рд╕े рдЧрддिрдоाрди
рд╕рдмрд╕े рдЬुрджा рдЕрдкрдиा рдЕंрджाреЫ।’ (рдкृрд╖्рда 122)

рдЕрдиुрдкрдоा 'рдЕрдиुрд╢्рд░ी'
рдЕрдм рдпрд╣ рдЕрдиुрдоाрди рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЕрдкрдиी рдЧрддि рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдкैрдоाрдиे рд╕े рдЙреЬрдиे рд╡ाрд▓े рдХिрд╕ी рдЖрдХाрд╢рдЪрд░ рдХो рдХिрд╕ी рдирдкी-рддुрд▓ी рдмंрдзी-рдмंрдзाрдИ рдЧрддि рд╕े рдЕрд╕ीрдо рдЪреЭाрдИ рдкाрд░ рдХрд░рдиा рдХрдаिрди рд╣ी рд╣ै । рдЪूंрдХि рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдХрд░ीрдм 90 рдХрд╡िрддाрдУं рдХो рдХिрд╕ी рдпाрдд्рд░ा рдХे рдкрдЧ рдпा рдПрдХ рдЪреЭाрди рдХी рд╕ीрдвिрдпाँ рдоाрдирдХрд░ рдЪрд▓рдиे рдоें рд╕рдорд╕्рдпा рдЖ рд╕рдХрддी рд╣ै рдЕрдд: рдЕрдиुрд╢्рд░ी рдиे рдЗрд╕ рд╢्рд░ंрдЦрд▓ा рдХे рдЫ: рдк्рд░рдХोрд╖्рда- рдЦोрдЬ, рдиाрд░ी рдЕрд╕्рдоिрддा, рдк्рд░рдХृрддि, рдоाрддृ рднाрд╖ा, рдЖрджрдоी рдФрд░ рдирд╡ рдЕрд░्рд╢ рдХे рдкांрдЦी рдмрдиा рджिрдпे рд╣ैं рдЬिрдирдоें рдкाрдардХ рдЕрдкрдиी рдкрд╕ंрджрдЧी рдХे рдоुрддाрдмिрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рдХुрдЫ рджेрд░ рдард╣рд░ рд╕рдХрддा рд╣ैं ।

рдпрд╣ рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै рдХी рдПрдХ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рд╡िрд╡िрдз рдорди:рд╕्рдеिрддिрдпों рдФрд░ рднाрд╡рдзाрд░ाрдУं рд╕े рдЧुрдЬрд░рддे рд╣ुрдпे рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдХोрдЯि рдФрд░ рднूрдоिрдХाрдУं рдХी рд░рдЪрдиाрдПँ рд▓िрдЦрддा рд╣ै । рдЕрдд: рдЗрди्рд╣ें рдкुрд╕्рддрдХाрдХाрд░ рджेрддे рд╣ुрдпे рдпрд╣ рд╡рд╣ рдк्рд░ाрдп: рдХिрд╕ी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рднूрдоिрдХा рдФрд░ рднाрд╡ рдХो рдХेंрдж्рд░ рдоें рд░рдЦрдХрд░  рдЪрд▓рддा рд╣ै । рдРрд╕ा рдХрд░рдиे рдоें рд╡ाрдзा рдХे рд░ूрдк рдоें рджो рджрдмाрд╡ рдк्рд░ाрдп: рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं – рдкрд╣рд▓ा рдпрд╣ рдХि рдПрдХ рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рдЖрдХाрд░ рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиी рдЕрдзिрдХрддрдо рд░рдЪрдиाрдУं рдХा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣рдг рдФрд░ рджूрд╕рд░े рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиा рдзाрд░ा рдХी рдХिрд╕ी рднी рд▓рд╣рд░ рдХो рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдХो рдЕрд╕्рд╡ीрдХृрдд рдХрд░ рдЫोреЬ рдкाрдиा рдХрдаिрди рдЬाрддा рд╣ै । рдРрд╕े рдоें рдЗрд╕рдоें рдЧрд╣рд░ी рдЖрдд्рдоाрдиुрднूрддि рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рд╕рдордХाрд▓िрдХрддा, рддाрдд्рдХाрд▓िрдХрддा рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХрддा рдХी рджрдЦрд▓ंрджाреЫी рд╣ो рдЬाрдиा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै ।
рдЕрдкрдиी рднूрдоिрдХा рдоें рдоैंрдиे рдпрд╣ рдмाрдд рдЗрд╕рд▓िрдП рд▓िрдЦ рджी рдХ्рдпोंрдХि рдЕрдиुрд╢्рд░ी рдХी рд░рдЪрдиा рдХा рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕्рд╡рд░ рдЬрд╣ां рдЧрд╣рди рдЕंрддрд╢्рдЪेрддрдиा рд╣ै рд╡рд╣ीं рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрд╡рд╕рд░ों рд▓िрдЦी рдХुрдЫ рдХрд╡िрддाрдпें рдЬैрд╕े рдоाрддृрдд्рд╡ рджिрд╡рд╕, рдирд╡ рд╡рд░्рд╖ рдХा рдЖрдЧрдорди, рддो рд╣ोрд▓ी рд╣ै рдЖрджि рдкाрдардХ рдХो рдЙрд╕ рдЧрд╣рд░े рдмोрдз рд╕े рдк्рд░рддिрдЪ्рдпुрдд рдХрд░рддी рд╣ैं рдЬिрд╕े рд▓ेрдХрд░ рд╡рд╣ рдЙрди्рд╣ें рдкреЭрдиा рдЖрд░ंрдн рдХрд░рддा рд╣ै । рдПрдХ рдУрд░ рдЕрд╕ुрд╡िрдзा рднрд░ा рдПрд╣рд╕ाрд╕ рдоेрд░ा рдпрд╣ рднी рд╣ै рдХि рдХрд╡िрддा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдкреЭрддे рд╣ुрдпे  рдХिрд╕ी рдкाрдардХ рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдПрдХ рдпाрдд्рд░ी рдХी рднांрддि рдЙрд╕े рдЕрдзिрдХ рджूрд░ рддрдХ рдмांрдз рдЪрд▓рддा рд╣ै । рдХिрди्рддु рдЬрдм рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХрд╡िрддा рджूрд╕рд░ी рдХрд╡िрддा рд╕े рдПрдХрджрдо рднिрди्рди рднाрд╡ рднूрдоिрдХा рдХो рд▓ेрдХрд░ рд▓िрдЦी рдФрд░ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣िрдд рд╣ो, рддो рд╡рд╣ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХрд╡िрддा рдХे рдмाрдж рдард╣рд░ рдЬाрдиे рдХो рдЬैрд╕े рдмाрдз्рдп рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрд╕े рдЕрдкрдиे рд░рд╕ाрд╕्рд╡ाрджрди рдФрд░ рдкреЭрдиे рдХे рд╕рдордЧ्рд░ рдмोрдз рд╕ंрдХрд▓рди рдоें рдХрдаिрдиाрдИ рдЦреЬी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै ।
рдЗрд╕ी рдмाрдд рдХो рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें рдоैं рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХрд╣ूंрдЧा рдХि рдЕрдиुрд╢्рд░ी рдХी рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХрд╡िрддा рдПрдХ рдкृрдердХ рдФрд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╕ंрд╕ाрд░ рдЧреЭрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд░рдЦрддी рд╣ै । рдПрдХ рдХрд╡िрддा рдХी рдпрд╣ рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдЙрд╕े рдЕрдиुрднрд╡ рдХी рдЙрд╕ рд╕ंрдкूрд░्рдгрддा рдоें рдкрд╣ुंрдЪा рджेрддी рд╣ै рдЬो рдмрд╣ुрдд рдмреЬे рдЬीрд╡рди рдЪेрддाрдУं рдХी рд╕िрдж्рдзि рдХा рдкрд░्рдпाрдп рд╣ुрдЖ рдХрд░рддी рд╣ै । рдЕрдд: рдоेрд░े рдкूрд░्рд╡ рдХрдерди рдХो рдоाрдд्рд░ рдПрдХ рдЖрд▓ोрдЪрдиा рд╣ी рди рдоाрдирдХрд░ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рд╕рднी рдХрд╡िрддाрдУं рдХो рдкреЭрдиे рдХे рднी рд▓िрдП рдПрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рднूрдоिрдХा рдоाрдиा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП । 

рдПрдХ рдЬाрдЧृрдд рдХрд╡ि рдХी рд╕рд╣ी рдкрд╣рдЪाрди рдЙрд╕рдХे рдЖрдд्рдоाрд╡рд▓ोрдХрди рд╕े рд╣ी рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै । рдЕрдиुрд╢्рд░ी рдХो рдЕрдкрдиे рднीрддрд░ рдЭाँрдХрдиे рдХी рдЪेрд╖्рдЯा рдХрд░рддे рд▓рдЧाрддाрд░ рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै ।

‘рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡’ (рдкृрд╖्рда 15) рдХрд╡िрддा рдоें рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдзрд░рддी, рдЖрд╕рдоाрди, рд╕ूрд░рдЬ, рдХिрд░рдг, рд╣िрдорд╢िрдЦрд░ рдФрд░ рдоाрдирд╡рддा рдЖрджि рдЕрдиेрдХ рдкреЬाрд╡ों рд╕े рдЧुрдЬрд░рдХрд░ рдЬрдм рдЖрдд्рдорд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░рддी рд╣ै рддो рд╡рд╣ рд╢ुрдж्рдз рд╡ैрджिрдХ рдЖрдз्рдпाрдд्рдо- рдкूрд░्рдгрдордж: рдкूрд░्рдгрдоिрджрдо्’ рдХी рдЕрдиुрднूрддि рдоें рд╣ी рдард╣рд░рддी рд╣ै –
‘рдкूрд░्рдгрдд्рд╡ рд╕े рдк्рд░рдЧрдЯ
рдкूрд░्рдгрдд्рд╡ рдоें рд╕рдоाрд╣िрдд
рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рдкुрд░ाрддрди
рдирд╡рд░ूрдкों рдоें рдЭाँрдХрддा
рдоेрд░ा рдЕрднिрди्рди рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡
рдХрд╣ीं рднी рдЕрдзूрд░ा- рдЕрдкूрд░्рдг рдирд╣ीं।’
              (рдкृрд╖्рда 16)

‘рдЕрдкрдиा рджेрд╢’ рдХрд╡िрддा рдоें рдЗрд╕ рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдХा рдпрд╣ рд╕ंрджेрд╢ рджेрд╢ рдХे рднीрддрд░ рдФрд░ рдмाрд╣рд░ рдХे рд╕рднी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдк्рд░ेрдоिрдпों рдХो рд╕рдиाрддрди рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╢ाрд╢्рд╡рдд-рд╕्рд╡рд░ рдХी рд╡рд╣ी рдк्рд░рднाрд╡ी рдЕрдиुрдЧूँрдЬ рдкрд╣ुंрдЪाрддा рд╣ै –
‘рдЕंрдзाрдиुрдХрд░рдг рди рдХрд░рдХे рд╣рдо рдХ्рдпों рди рд╡ो рдЕрдкрдиाрдПँ
рдЬो рдиिрд░्рдоिрдд рдХрд░े рд╣рдоाрд░ा рд╕ुрдирд╣рд░ा рдХрд▓
рд╣рдо рдЕрдкрдиी рдЬреЬों рд╕े рдЬुреЬрдХрд░ рд░рд╣ें рдЕрдЯрд▓
рдоोрддी рдЪुрдиे рд╣ंрд╕ рдХी рддрд░рд╣ рди рдХрд░ें рд╡्рдпрд░्рде рдирдХрд▓।’
                         (рдкृрд╖्рда 90)

рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд░рдЪрдиा рдХाрд░्рдп рдПрдХ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдХी рдкрд░рдордзрд░्рдоिрддा рд╣ै । рдЗрд╕ рдкрд░рдо рдк्рд░рд╕्рдеाрди рдоें рдк्рд░рд╡ृрдд्рдд рд╣ोрддे рд╣ुрдпे рднी рдЙрд╕рдХी рдЕंрддрд╢्рдЪेрддрдиा рдЙрд╕े рдЖрдд्рдоाрдиुрд╢ीрд▓рди рдоें рднी рд▓े рдЬाрддी рд╣ै । рдЙрд╕рдХे рд╕ाрдордиे рдЗрд╕ рдк्рд░рд╢्рди рдХा рдЙрдд्рддрд░ рдЦोрдЬрдиा рднी рдЬрд░ूрд░ी рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдФрд░ों рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рдЕрдкрдиे рдЖрдкрдХा рднी рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░े рдХि рд╡рд╣ рдЖрдЦिрд░ рд▓िрдЦрддा рдХ्рдпों рд╣ै । рдЗрд╕ рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдХा рдЗрд╕ рдк्рд░рд╢्рди рдХा рдиिрддांрдд рдЕрдкрдиा рдФрд░ рдПрдХ рд╕рд╣рдЬ рдЙрдд्рддрд░ рд╣ै –
‘рдЪрд╣рдХрддी рд╣ै рдХрднी рдЪिреЬिрдпा рд╕ी
рдЧुрдирдЧुрдиाрддी рд╣ै рдХрд╡िрддा
рдЦुрд╢рдмू рд╕ी рдмिрдЦрд░рддी, рд▓рд░рдЬрддी
рдХрднी рд╢рд░्рдоाрддी рд╣ै рдХрд╡िрддा।’

рдФрд░ рдЗрд╕рд╕े рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдХрд╡िрддा рдХी рднूрдоिрдХा рдФрд░ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрди рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг –
‘рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рднाрд▓ рдкрд░
рд╕ुрдмाрд╕िрдд рдЕрдмीрд░ рд╕ी
рдЗंрдж्рд░рдзрдиुрд╖ी рд░ंрдЧों рд╕े рд╕рдЬी
рд░рд╕рднрд░ी рдЧाрдЧрд░ рд╕ी
рдЭрд░-рдЭрд░, рдЙрди्рдоुрдХ्рдд
рдЭрд░рддी рд╣ै рдХрд╡िрддा।’
 (‘рдХрд╡िрддा’ рдХрд╡िрддा рд╕े рдкृрд╖्рда 132-133)

рднाрд╖ा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдПрдХ рдЬिрд╕ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдХी рдУрд░ рдоेрд░ा рдз्рдпाрди рдЧрдпा рд╡рд╣ рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдж्рд╡ाрд░ा рд╡्рдпाрдкрдХ рдмрд╣ुрд▓рддा рд╕े рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдП рдЧрдП рдЙрд░्рджू рд╢рдм्рдж рд╣ैं । рднाрд╖ाрдЧрдд рдмрд╣ुрд▓рддा рдФрд░ рднाрд╡рдЧрдд рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХी рд╡्рдпाрдкрдХрддा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдпрд╣ рдЙрдЪिрдд рдк्рд░рддीрдд рд╣ै । рдХिрд╕ी рднी рд╕्рдлूрд░्рдд рдХृрддि рдоें рднाрд╖ाрдпी рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдЙрдЪिрдд рдирд╣ीं рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा, рдХिрди्рддु рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрд╖ाрдпी рдк्рд░рдХृрддि рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдФрд░ рдк्рд░ेрд╖рдгीрдпрддा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдПрдХ рд░рдЪрдиा рдЕрдкрдиे рдиिрдХрдЯ рдЙрдкрдЬे рдФрд░ рдкрд▓े рдмреЬे рд╢рдм्рдж рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рд╡िрдЪрд░рдг рдЕрдзिрдХ рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХрддा рд╕े рдХрд░рддी рд╣ै, рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░рдгीрдп рд╣ै ।

рдЕंрдд рдоें рдоैं рдЕрдкрдиी рдЙрд╕ рдЖрд░ंрдн рдХी рдЯिрдк्рдкрдгी рдХो рдпрд╣ाँ рдЙрдж्рдзृрдд рдХрд░рддा рд╣ूँ рдЬो рдоैंрдиे рдкुрд╕्рддрдХ рдХो рдкреЭрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░рддे рд╣ी рдЕрдиुрд╢्рд░ी рдХो рднेрдЬी рдеी, "рдирд╡ рдЕрд░्рд╢ рдХे рдкांрдЦी’ рдкреЭрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рд╣ै । рдк्рд░рд╕рди्рдирддा рд╣ै । рдЗрддрдиी рд╕ाрд╡рдзाрдиी рдФрд░ рддाрдЬрдЧी рдирдИ рдХिрддाрдмों, рдХрд╡िрддाрдУं  рдоें рдк्рд░ाрдп: рдХрдо рд╣ी рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддी рд╣ै ।... рдмрдзाрдИ рдЕрдЧ्рд░िрдо!"

2 comments :

  1. рдкुрд╕्рддрдХ рдк्рд░рдХाрд╢рди рдкрд░ рдЕрдиुрдкрдоा рдЬी рдХो рд╣ाрд░्рджिрдХ рдмрдзाрдИ рддрдеा рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖ рдмेрдмाрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рд╣ेрддु рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рд╢्рд░ी рдк्рд░рднूрджрдпाрд▓ рдоिрд╢्рд░ рдЬी рдХो рд╕ाрдзुрд╡ाрдж।

    ReplyDelete

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।