рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ: рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ ‘рд╢рд╢ि’
28, рд╕ाрд░ंрдЧ рд╡िрд╣ाрд░, рдордеुрд░ा-6; рдЪрд▓рднाрд╖: +91 941 272 7361; рдИрдоेрд▓: drdinesh57@gmail.comрдкुрд╕्рддрдХ: рдЙрд╕рдХे рд╣िрд╕्рд╕े рдХी рдзूрдк (рдЙрдкрди्рдпाрд╕)
ISBN: 978.81.7138.423.5
рд▓ेрдЦिрдХा: рдЙрд╖ा рдпाрджрд╡
рдкृрд╖्рда: 240
рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╡рд░्рд╖: 2018
рдк्рд░рдХाрд╢рдХ: рд╕ाрдордпिрдХ рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी
рдоूрд▓्рдп: ₹ 500 рд░ुрдкрдпे
рдХрди्рдпा-рдЬрди्рдо рдкрд░ рд╕ंрдХुрдЪिрдд рд╕ोрдЪ рдХी рдд्рд░ाрд╕рдж рд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддा рдЙрдкрди्рдпाрд╕: рдЙрд╕рдХे рд╣िрд╕्рд╕े рдХी рдзूрдк
рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╡िрд╡िрдз рд╡िрдзाрдУं рдоें рд╕ाрдзिрдХाрд░ рд▓ेрдЦрдиी рдЪрд▓ाрдиे рд╡ाрд▓ी, рдк्рд░рдЦрд░ рдЪिंрддрдХ, рд╢िрдХ्рд╖ाрд╡िрдж् рдПрд╡ं рд╡िрджुрд╖ी, рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдбाॅ. рдЙрд╖ा рдпाрджрд╡ рдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘‘рдЙрд╕рдХे рд╣िрд╕्рд╕े рдХी рдзूрдк’’ рдПрдХ рдРрд╕ा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै рдЬो ‘рдпрдд्рд░ рдиाрд░्рдпрд╕्рддु рдкूрдЬ्рдпрди्рддे, рд░рдорди्рддे рддрдд्рд░ рджेрд╡рддा’ рд╡ाрд▓े рджेрд╢ рдоें рдХрди्рдпा рдЬाрддि рдХे рдк्рд░рддि рдордиुрд╖्рдп рдХी рднрдпाрдирдХ рдХुрдд्рд╕िрдд рд╕ोрдЪ рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рддा рд╣ुрдЖ рд╕рдорд╕्рдд рдоाрдирд╡ рдЬाрддि рдХो рдЖрдпрдиा рджिрдЦाрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоाрдирд╡ рдЕрдзिрдХाрд░ рдЖрдпोрдЧ, рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рдоुрдЦ्рдп рдкाрдд्рд░ рдоाрд╕्рдЯрд░ рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХी рдЫрдард╡े рдирдо्рдмрд░ рдкрд░ рдЬрди्рдоी рдкुрдд्рд░ी рд╡िрди्рдж्рд░ा рд╣ै। рдЬिрд╕े рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдиे рдЧрд░्рдн рдоें рд╣ी рдирд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдмрд╣ुрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдеा рдХिрди्рддु рдЕрдкрдиी рдкрдд्рдиी рд╕ुрдиीрддा рдХी рд╣рдардзрд░्рдоी рдХे рдХाрд░рдг рдирд╖्рдЯ рди рдХрд░ рд╕рдХा рдеा।
рдоाрд╕्рдЯрд░ рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХी рдкрдд्рдиी рд╕ुрдиीрддा рдХे рдЧрд░्рдн рд╕े рдЬрдм рдПрдХ рдХे рдмाрдж рдПрдХ рдкाँрдЪ рдХрди्рдпाрдУं рдиे рдЬрди्рдо рд▓े рд▓िрдпा рддो рдЫрдард╡ें рдн्рд░ूрдб-рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХी рдпोрдЬрдиा рдоाрд╕्рдЯрд░ рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХे рдорди рдоें рдХुрд▓рдмुрд▓ाрдиे рд▓рдЧी। рдЙрд╕рдиे рдорди рд╣ी рдорди рдПрдХ рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдИ рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдкрдд्рдиी рд╕ुрдиीрддा рдХो рдЙрд╕рдХे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдЖрдЧрд░ा рдШुрдоाрдиे рдХे рдмрд╣ाрдиे рдкिрдиाрд╣рдЯ рдХрд╕्рдмे рдХे рдПрдХ рдбाॅрдХ्рдЯрд░ рдХे рдкाрд╕ рд▓े рдЧрдпा рдЬिрд╕рдХा рдзрди्рдзा рд╣ी рдХрди्рдпा-рдн्рд░ूрдб. рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдеा।
рдбाॅрдХ्рдЯрд░ рдХे рдХ्рд▓ीрдиिрдХ рдоें рддैрдиाрдд рдЪрддुрд░ рд╕िрд╕्рдЯрд░ рдиे рдЧрд░्рдн рдоें рдХрди्рдпा рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╡рд░्рдлी рдФрд░ рдкुрдд्рд░ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдкेреЬा рдХा рдХोрдбрд╡рд░्рдб рдмрдиा рд░рдЦा рдеा। рд╕ुрдиीрддा рддुрд░рди्рдд рд╣ी рд╕рдм рд╕рдордЭ рдЧрдИ। рдн्рд░ूреЬ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдмाрдж рдЬрдм рдоाрд╕्рдЯрд░ рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдиे рдЧрд░्рднрдкाрдд рдХрд░ाрдиा рдЪाрд╣ा рддो рд╕ुрдиीрддा рдХे рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдоें рдХुрдЫ рджिрди рдкрд╣рд▓े рдЖрдЧрд░ा рдХी рдПрдХ рд╕ंрд╕्рдеा -‘‘рд╕рдЦी’’ рдЬिрд╕рдиे рдорд╣िрд▓ाрдУं рдФрд░ рдмрдЪ्рдЪों рд╕े рдЬुреЬी рдЬाрдирдХाрд░ी рджेрддे рд╣ुрдП рдПрдХ рдлिрд▓्рдо рднी рджिрдЦाрдИ рдеी , рдХी рдмाрддें рдХौंрдз рдЧрдИं। рд╡рд╣ рдЧрд░्рднрдкाрдд рди рдХрд░ाрдиे рдкрд░ рдЕреЬ рдЧрдИ-
‘‘рдоेрд░ी рдХोрдЦ рдХी рдмрдЪ्рдЪी рдХो рдХोрдИ рдирд╣ीं рдоाрд░ рд╕рдХрддा।рдпрд╣ рдоेрд░ा рдлैрд╕рд▓ा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдм рдЗрд╕ рдмाрд░े рдоें рдХिрд╕ी рдХो рдПрдХ рд╢рдм्рдж рднी рдФрд░ рдХрд╣рдиे рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдирд╣ीं рд╣ै।’’ (рдкृрд╖्рда-52)
рдЬрдм рд╡ृंрджा рддीрди рд╡рд░्рд╖ рдХी рд╣ो рдЧрдИ рддो рдоाрд╕्рдЯрд░ рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХे рджिрдоाрдЧ рдоें рдлिрд░ рд╕े рдПрдХ рдирдИ рдпोрдЬрдиा рдХुрд▓рдмुрд▓ाрдиे рд▓рдЧी। рд╡рд░्рд╖ा рди рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЧाँрд╡ рдХी рддीрди рдХрди्рдпाрдУं рдХो рддрдк рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдмैрдаाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рдеा। рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдиे рд╡ृंрджा рдХो рднी рддрдк рдкрд░ рдмैрдаाрдиे рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдмрдиाрдпा рддाрдХि рд╡рд░्рд╖ा рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╕рдмрд╕े рдХрдо рдЙрдо्рд░ рдХी рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╡ृंрджा рдХे рджेрд╡ीрдп рдЪрдордд्рдХाрд░ों рдХी рдЕрдЦрдмाрд░ों рдоें рдЪрд░्рдЪा рд╣ोрдЧी। рд╡рд╣ी рд╣ुрдЖ рднी рдФрд░ рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХे рдорди рдоुрддाрд╡िрдХ рдпोрдЬрдиा рдХो рднाрд╡рднूрдоि рдоिрд▓ рдЧрдИ।
рд╡ृंрджा рдХो рдЙрд╕ рддрдк рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдХिрддрдиी рдкीреЬाрджाрдпрдХ рд╕्рдеिрддि рд╕े рдЧुрдЬрд░рдиा рдкреЬा рдЗрд╕рдХो рдирдЬрд░ рдЕंрджाрдЬ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрдм рдЙрд╕рдиे рд╡ृंрджा рдХे рджेрд╡ी рд░ूрдк рдХो рдкुрдЦ्рддा рдХрд░рдиे рдФрд░ рдЙрд╕े рднुрдиाрдиे рдХी рдкूрд░्рдг рдпोрдЬрдиा рдХी рд░ूрдкрд░ेрдЦा рдЕрдкрдиे рджिрдоाрдЧ рдоें рддैрдпाрд░ рдХрд░ рд▓ी। рдЕрдм рдЙрд╕рдиे рд╡ृंрджा рдХों рджेрд╡ी рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдоें рдЕрд╡рддрд░рдг рдХी рдЕрдлрд╡ाрд╣ рдкूрд░े рдЧाँрд╡ рдоें рдлैрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд╣рдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдХि рдоेрд░ी рдкрдд्рдиी рдХो рдЕрднी рдПрдХ рдоाрд╣ рдХा рдЧрд░्рдн рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдоेрд░ी рдмेрдЯी рд╡ृंрджा рдиे рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдмाрд░ рдЙрд╕рдХे рдмेрдЯा рд╣ी рд╣ोрдЧा। рдпрдж्рдпрдкि рдоाँ рд╕ुрдиीрддा рдХो рдЕрдкрдиे рдкрддि рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХी рдЗрди рдХुрдЯिрд▓ рдЪाрд▓ों рд╕े рдХाрдлी рддрдХрд▓ीрдл рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рд╕ोрдЪрддी рд╣ै-
‘‘рдмेрдЪाрд░ी рдоाрд╕ूрдо рдмрдЪ्рдЪी рдЖрдЦिрд░ рдЕрдкрдиे рдХिрд╕ рдЕрдкрд░ाрдз рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдХрднी рддрдк рдкрд░ рдмैрдаा рджी рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рдХрднी рднрд╡िрд╖्рдпрд╡рдХ्рддा рдмрдиा рджी рдЬाрддी рд╣ै। рдЙрд╕ рдЕрдмोрдз рдХो рддो рдШрд░ рдоें рдХिрд╕ी рдирдпे рд╕рджрд╕्рдп рдХे рдХुрдЫ рдоाрд╣ рдмाрдж рдЖрдиे рдХा рд╕ंрдЬ्рдЮाрди рдирд╣ीं рд╣ै। рд╕िрд░्рдл рдЦेрд▓рдиे-рдЦाрдиे-рд╕ोрдиे рддрдХ рдЬिрд╕ рдмрдЪ्рдЪी рдХी рдЧрддि-рдорддि рд╕ीрдоिрдд рд╣ै, рдЙрд╕े рдирдпी рдФрд░ рдЕрдирдЬाрди рдкрдерд░ीрд▓ी-рдХंрдХрд░ीрд▓ी рд░ाрд╣ों рдкрд░ рджौреЬा рджेрдиा рдХ्рдпा рдХिрд╕ी рдмाрдк рдХी рдЗंрд╕ाрдиिрдпрдд рдХрд╣ी рдЬाрдпेрдЧी?’’ (рдкृрд╖्рда-75)
‘‘рдоुрдЭे рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рддुрдо рдЙрд╕ рдмрдЪ्рдЪी рдХे рдмрдЪрдкрди рдХो рдЕрд╕рдордп рдЦрдд्рдо рдХрд░ рджोрдЧे। рд╡рд╣ рджेрд╡ी рдмрдиे, рдЪреЭाрд╡ा рдЪреЭे, рдШрд░ рдоें рд╕рдо्рдкрджा рдЖрдП, рд╕िрд░्рдл рдпрд╣ी рд╕्рд╡ाрд░्рде рдЗрд╕ рд╡рдХ्рдд рддुрдо्рд╣ाрд░े рдорди рдоें рд╣ै।’’ (рдкृрд╖्рда-77)
рд▓ेрдХिрди рдЕрдкреЭ-рдЧंрд╡ाрд░ рд╣ोрдиे рдХे рдиाрддे рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиे рдоें рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдХो рд╡िрд╡рд╢ рднी рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддी рд╣ै рдФрд░ рд░ो рдкреЬрддी рд╣ै-
‘‘рдЙрд╕ рдкрд░ рд░рд╣рдо рдЦाрдУ рдоाрд╕्рдЯрд░ рдЬी। рдЙрд╕े рднी рдЖрдо рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХी рддрд░рд╣ рдЦेрд▓рдиे-рдЦाрдиे рдФрд░ рдкреЭрдиे-рд▓िрдЦрдиे рдХा рд╣рдХ рджो। рдЕрднी рддрдХ рдЬो рд╣ुрдЖ рд╕ो рд╣ुрдЖ। рдЕрдм рдЧाँрд╡ рдоें рдХिрд╕ी рдХे рд╕ाрдордиे рдЙрд╕рдХे рджेрд╡ी рд╣ोрдиे рдХी рдЪрд░्рдЪा рдордд рдХрд░рдиा।’’(рдкृрд╖्рда-77)
рд▓ेрдХिрди рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдкрд░ рддो рдЬुрдиूрди рд╕рд╡ाрд░ рд╣ै। рдЕрдкрдиी рдк्рд▓ाрдиिंрдЧ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡рд╣ рд░ाрддों-рд░ाрдд рдзрдиाрдб्рдп рдмрди рдЬाрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै। рд╡рд╣ рднी рдЕрдкрдиी рдЙрд╕ рдмेрдЯी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЬिрд╕े рдЬрди्рдо рд╕े рдЖрдЬ рддрдХ рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдиे рд░рдд्рддीрднрд░ рднी рдк्рдпाрд░ рдирд╣ीं рджिрдпा рдмрд▓्рдХि рдШृрдгा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╣ी рджेрдЦрддा рд░рд╣ा।
рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдиे рд╕ाрдо,рджाрдо,рджрдг्рдб рдФрд░ рднेрдж рдЪाрд░ों рддрд░ीрдХे рдЕрдкрдиाрдХрд░ рд╡ृंрджा рдХो рджेрд╡ी рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдХाрдо рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рдмрд╣ाрдиे рд╕े рдЙрд╕े рдПрдХाрди्рдд рдЬंрдЧрд▓ рдоें рд▓े рдЬाрддा рдФрд░ рдЙрд╕рд╕े - ‘рдоैं рджेрд╡ी рд╣ूँ’ рдХрд╣рд▓рд╡ाрдиे рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕ рдХрд░ाрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рди рдХрд╣рдиे рдкрд░ рдЙрд╕े рдмेрд░рд╣рдоी рд╕े рдкीрдЯрдиे рдоें рднी рдЧुрд░ेрдЬ рдирд╣ीं рдХрд░рддा। -
‘‘рдХोрдорд▓ рдЧाрд▓ рдкрд░ рдПрдХ рдЬोрд░рджाрд░ рддрдоाрдЪा рдЬреЬрддे рд╣ुрдП рдЙрдд्рддेрдЬिрдд рдХंрда рд╕े рдЪीрдЦा- рдмोрд▓рддी рдХ्рдпों рдирд╣ीं? рдмрддा рдХौрди рд╣ै рддू?’’(рдкृрд╖्рда-83)
‘‘рдЕрдЧрд▓े рджिрди рдлिрд░ рдЦेрддों рдХो рдкाрд░ рдХрд░рдХे рдиिрд░्рдЬрди рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рдпрд╣ी рдкреЭाрдИ рдЪрд▓ी। рдпрд╣ рдХ्рд░рдо рддрдм рддрдХ рдЪрд▓рддा рд░рд╣ा, рдЬрдм рддрдХ рд╡ृंрджा рдиे ‘рджेрд╡рдд्рд╡’ рдХे рдоुрдХुрдЯ рдХो рдЕрдкрдиे рд╕िрд░ рдкрд░ рдзाрд░рдг рди рдХрд░ рд▓िрдпा। рдЗрд╕ рдкाрда рдХो рд╕ीрдЦрдиे рдоें рдЙрд╕рдиे рдХрдИ рдмाрд░ рдердк्рдкреЬ рдЦाрдпे, рдЧााрд▓िрдпाँ рд╕ुрдиीं рдФрд░ рдпрд╣ рдзрдордХी рднी рдЧрд▓े рдХे рдиीрдЪे рдЙрддाрд░ी,- рдЕрдЧрд▓ी рджрдлा рд╕рд╣ी рдирд╣ीं рдмोрд▓ी рддो рдЧंреЬाрд╕े рд╕े рдЪाрд░ рдЯुрдХреЬों рдоें рдХाрдЯрдХрд░, рдпрд╣ीं рдЬंрдЧрд▓ рдоें рдлैंрдХрдХрд░, рдШрд░ рдЪрд▓ा рдЬाрдКंрдЧा।’’ (рдкृрд╖्рда-85)
рдФрд░ рдЗрд╕ рд╕рдд्рдпрд╡ाрдЪрди рдХे рддрд╣рдд рдмрдЪ्рдЪी рдиे рдкिрддा рдХा рд╕िрдЦाрдпा рдкाрда рд╣ृрджрдпंрдЧрдо рдХрд░ рд▓िрдпा। ‘рдХौрди рд╣ै рддू?’ рдкूрдЫрдиे рдкрд░ рдпंрдд्рд░рд╡рдд् рдмोрд▓рдиे рд▓рдЧी,-‘рдоैं рджेрд╡ी рд╣ूँ।’ (рдкृрд╖्рда-85)
рдЕрдкрдиे рдЗрд╕ рдХुрдЪрдХ्рд░ рдоें рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдиे рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рдзाрди рд░ाрдзाрдоाрдзрд╡ рдХो рднी рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░ рд▓िрдпा। рд╕ंрдпोрдЧрд╡рд╢ рдХुрдЫ рдШрдЯрдиाрдПँ рдРрд╕ी рдШрдЯिрдд рд╣ुрдИं рдЬो рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдЧрдИं। рдкрд╣рд▓ी рдШрдЯрдиा- рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рдк्рд░рдЪाрд░िрдд рдХрд░рдиा рдХि рд╡ृंрджा рдиे рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдмाрд░ рдЙрд╕рдХे рднाрдИ рдХा рдЬрди्рдо рд╣ोрдЧा। рд╕рдЪ рд╣ो рдЧрдИ।
рджूрд╕рд░ी рдШрдЯрдиा - рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рдзाрди рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиे рдХुрд░ूрдк рдмेрдЯे рдХे рдмाрд░े рдоें рдпрд╣ рдкूрдЫे рдЬाрдиे рдкрд░ рдХि рдХрд▓ рдЬो рд▓реЬрдХी рд╡ाрд▓े рдЙрд╕рдХे рд▓реЬрдХे рдХो рджेрдЦрдиे рдЖ рд░рд╣े рд╣ैं, рд╡рд╣ рд╢ाрджी рддрдп рд╣ोрдЧी рдпा рдирд╣ीं? рдФрд░ рд╡ृंрджा рдж्рд╡ाрд░ा ‘рд╡िрд╡ाрд╣ рддрдп рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा’ рдХрд╣ा рдЬाрдиा, рд╕рдд्рдп рдиिрдХрд▓ рдЬाрдиा।
рддीрд╕рд░ी рдШрдЯрдиा рдПрдХ рдмрд╕ рдХा рджुрд░्рдШрдЯрдиाрдЧ्рд░рд╕्рдд рд╣ो рдЬाрдиा। рдЪाौрдеी рдШрдЯрдиा рдПрдХ рдмрдХрд░ी рдХा рдЦो рдЬाрдиा। рдЖрджि..рдЖрджि।
рд╡िрджुрд╖ी рдбाॅ.рдЙрд╖ा рдпाрджрд╡ рдиे рдкूрд░े рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХो рд╕рдо рд╕ाрдордпिрдХ рдкрд░िрд╡ेрд╢ рд╕े рдЬोреЬрддे рд╣ुрдП рдмреЬे рд╣ी рддрде्рдпрдкрд░рдХ рдЙрджाрд╣рд░рдгों рдХे рд╕ाрде рдЖрдЧे рдмреЭाрдпा рд╣ै।
рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЧ्рд░ाрдо्рдп рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХी рд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рд╡рд░्рдгрди рдоें рд▓िрдЦा рд╣ैं рдХि ‘‘рдЗрдХ्рдХीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХी рдкрджрдЪाрдк рдХे рдмाрдж рднी рдЕрдорд░рдкुрд░ा рдоें рдЬрд░्рдЬрд░ рд░ूреЭिрдпों рдФрд░ рдЕंрдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рдк्рд░рддि рд▓ोрдЧों рдХी рдЖрд╕्рдеा рдХाрдпрдо рдеी। рддрднी рддो рд╡िंрджो рдХा рджेрд╡рдд्рд╡ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рдоें рдХिрд╕ी рдХो рдЙрдЬ्рд░ рди рд╣ुрдЖ рдеा।’’ (рдкृрд╖्рда-87)
рдХिрд╕ी рддрд░рд╣ рдзрди рдмрдЯोрд░рдиे рдХे рдЙрджрджेрд╢्рдп рд╕े рдЧाॅрдо рдк्рд░рдзाрди рдХे рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдиे рдЕрдкрдиी рдмेрдЯी рд╡ृंрджा рдХो рдПрдХ рдоंрджिрд░ рдоें рджेрд╡ी рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдкूрд░्рдг рдпोрдЬрдиा рдмрдиा рд▓ी। рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рдзाрди рд░ाрдзाрдоाрдзрд╡ рдиे рдЧाँрд╡ рдХे рджुрд░्рдЧा рдоंрджिрд░ рдХा рдЬीрд░्рдгोрдж्рдзाрд░ рдХрд░ाрдХे рднрд╡्рдп рдоंрджिрд░ рдмрдирд╡ा рджिрдпा। рд╕ाрде рд╣ी рджेрд╡ी рдоंрджिрд░ рд╕े рдЬोреЬрдХрд░ рд╡ृंрджा рдХे рд░рд╣рдиे-рд╕ोрдиे рдЖрджि рдХे рд▓िрдП рдХрдорд░े рдЖрджि рдмрдирд╡ा рджिрдП।
рд╡ृंрджा рдХा рдмाрд▓рдорди рд╕्рдХूрд▓ рдоें рдкреЭрдиे, рдкрд░िрдпों рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╕ुрдирдиे рдФрд░ рд╣рдордЙрдо्рд░ рд╕рд╣ेрд▓िрдпों рдХे рд╕ाрде рдЦेрд▓рдиे рдХो рдордЪрд▓рддा। рдкрд░ рдЕрдкрдиे рдкिрддा рдХे рднрдп рдиे рдЙрд╕े рдкрдд्рдерд░ рдХी рдоूрд░्рддि рдмрдиा рдбाрд▓ा। рд╕ुрдиीрддा рдХी рдордорддा рд╡ृंрджा рдХी рдпрд╣ рд╣ाрд▓рдд рджेрдЦ-рджेрдЦрдХрд░ рдЦूрдм рд╕िрд╕рдХрддी। рдоाँ рдХी рдордорддा рдХा рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рдФрд░ рд╡िрд╡рд╢рддा рдХा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╣ृрджрдп рд╡िрджाрд░рдХ рд░ूрдк рдоाрдирд╡ рдорди рдХी рдкाрд░рдЦी рдбाॅ. рдЙрд╖ा рдпाрджрд╡ рдЬी рдиे рдЗрди рдкंрдХ्рддिрдпों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рд╣ै-
‘‘ рдЙрд╕рдХा рдЬी рдЪाрд╣ा рдХि рдмिंрджो рдХो рдЭिंрдЭोреЬрдХрд░ рдХрд╣े,-‘рддू рдкрдд्рдерд░ рдХ्рдпों рд╣ो рдЧрдИ рдмेрдЯी? рдоैंрдиे рддो рд╣ाреЬ-рдоाрд╕ рдХी рдЧुрд▓рдЧोрдзрдиी рдмेрдЯी рдЬрди्рдоी рдеी। рдЙрд╕рдХे рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдкрдд्рдерд░ рдоें рддрдм्рджीрд▓ рд╣ो рдЬाрдиे рдХी рд╣ाрд▓рдд рдоै рдЭेрд▓ рди рд╕рдХूंрдЧी। рддू рдоेрд░ी рдЬीрддी-рдЬाрдЧрддी рдмрдЪ्рдЪी рдмрди рдХрд░ рд╣ी рд░рд╣, рдмिंрджो। рдкрдд्рдерд░ рди рдмрди।’’ (рдкृрд╖्рда-112)
рдЯेрд╕ू рдФрд░ рдЭांрдЭी рдЧाрддी рд▓реЬрдХिрдпों рдХो рджेрдЦрдХрд░ рднी рдмिंрджो рдХो рднाрд╡рд╢ूрди्рдп рджेрдЦрдХрд░ рд╕ुрдиीрддा рд╕े рдирд╣ीं рд░рд╣ा рдЧрдпा। ‘‘рд╕ुрдиीрддा рдиे рдЙрд╕े рдЭिंрдЭोреЬ рджिрдпा,-‘ рддू рдмрдЪ्рдЪी рдирд╣ीं рд╣ै рдХ्рдпा, рдмूреЭी рд╣ो рдЧрдИ рдХ्рдпा? рддेрд░ा рдмрдЪрдкрди рдХрд╣ाँ рдЪрд▓ा рдЧрдпा рд▓ाреЬो? рдоैं рдлांрд╕ी рдХे рдлंрджे рдкрд░ рдЭूрд▓ рдЬाрдКंрдЧी, рдЕрдЧрд░ рддू рдРрд╕ी рдмुрдд рд╕ी рдЦреЬी рд░рд╣ेрдЧी।’’
‘рдоैं рдХ्рдпा рдХрд░ूँ рдоाँ?-рд╡ृंрджा рдХी рдЖँрдЦों рд╕े рдЕрдЧрд▓े рд╣ी рдкрд▓ рд╕ाрд╡рди-рднाрджों рдХी рдЭрдбी рд▓рдЧ рдЧрдИ। (рдкृрд╖्рда-118)
рдЪैрдд्рд░ рдХी рдирд╡рд░ाрдд्рд░ рдоें рд╡ृंрджा рдХो рджेрд╡ी рдоंрджिрд░ рдоें рдмैрдаाрдиे рдХी рдкूрд░्рдг рддैрдпाрд░ी рдХрд░ рд▓ी рдЧрдИ। рдЖрд╕-рдкाрд╕ рдФрд░ рджूрд░-рджूрд░ рддрдХ рдХे рдЗрд▓ाрдХों рдоें рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдЦूрдм рдк्рд░рдЪाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рддाрдХि рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЪреЭाрд╡ा рдЖрдпे। рдФрд░ рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХी рдпрд╣ рдЪाрд▓ рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рд╕рдлрд▓ рд╣ो рдЧрдИ। рдЪреЭाрд╡े рдХो рджेрдЦрдХрд░ рд╡рд╣ рдЧрджрдЧрдж рд╣ो рдЙрдаा। рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рднूрдЦ-рдк्рдпाрд╕ рдФрд░ рдердХाрди рдХो рджрдмाрдпे рдкूрд░े рджिрди рдоंрджिрд░ рдоें рдмैрдаी рдЕрдкрдиी рдкुрдд्рд░ी рд╡ृंрджा рдХी рд╣ाрд▓рдд рджेрдЦ-рджेрдЦрдХрд░ рдоाँ рд╕ुрдиीрддा рдХा рд╣ृрджрдп рд░ोрддा рд░рд╣ा।
‘‘рдпрд╣ рдмाрдк рд╣ै рдпा рдХрд╕ाрдИ? рдЗрд╕े рдЬिрдмрд╣ рд╣ोрддे рдоेрдордиे рдХी рджेрд╣ рдХा рдЧोрд╢्рдд рддो рджिрдЦ рд░рд╣ा рд╣ै, рдЙрд╕рдХी рдорд░्рдоांрддрдХ рдЪीрдЦें рдирд╣ीं рд╕ुрдиाрдИ рдкреЬ рд░рд╣ी рд╣ै। рдРрд╕े рд╣ृрджрдпрд╣ीрди рд╢рдЦ्рд╕ рдХे рд╕ाрдордиे рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдмेрдЯी рдХे рдХрд▓ेрдЬे рдХे рдЬрдЦ्рдо рд╕े рд░िрд╕рддा рд▓рд╣ू рджिрдЦाрдХрд░ рднी рдХ्рдпा рдкाрдпेрдЧी?’’ (рдкृрд╖्рда-145)
рдирд╡рд░ाрдд्рд░ рдоें рд╡ृंрджा рдоैрдпा рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдЦूрдм рдЪреЭाрд╡ा рдЪреЭा। рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХा рдордирдЪाрд╣ा рд╣ुрдЖ рджेрдЦрдХрд░ рд╡рд╣ рдЧрджрдЧрдж рд╣ो рдЙрдаा рд▓ेрдХिрди рд╡ृंрджा рдХा рджिрд▓ рд░ो рдЙрдаा। рдкूрд░े рджिрди рдоंрджिрд░ рдоें рдмैрдаे-рдмैрдаे рд╡ृंрджा рдХे рдкैрд░ рдЕрдХреЬ рдЧрдпे। рднूрдЦी-рдк्рдпाрд╕ी рд╡рд╣ рдиिрд░ीрд╣ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЕрдкрдиे рдкिрддा рд╣рд░ीрд╕िेрд╣ рдХे рдХ्рд░ोрдз рдХो рдпाрдж рдХрд░, рдмैрдаी рд░рд╣рддी। рдЙрд╕рдХा рдорди рдШрд░ рдЬाрдиे рдХो рдХрд░рддा । рд╡рд╣ рдкिрддा рд╕े рдордиुрд╣ाрд░ рдХрд░рддी рдХि рдЕрдм рд╡рд╣ рддुрдо्рд╣ाрд░ी рд╣рд░ рдмाрдд рдоाрдиेрдЧी, рд╕्рдХूрд▓ рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рднी рдирд╣ीं рдХрд╣ेрдЧी, рдХिрд╕ी рдмрдЪ्рдЪे рдХे рд╕ाрде рдЭрдЧреЬा рднी рдирд╣ीं рдХрд░ेрдЧी, рдЦेрд▓рдиे рднी рдирд╣ीं рдЬाрдпेрдЧी рдмрд╕ рдЕрдм рдШрд░ рд▓े рдЪрд▓ो। рд▓ेрдХिрди рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХा рджिрд▓ рдирд╣ीं рдкрд╕ीрдЬा। рдЕрд▓рдоाрд░ी рдХे рдЕрди्рджрд░ рдмреЭрддे рдЬा рд░рд╣े рдиोрдЯों рдХी рдЧрдб्рдбिрдпों рдХे рдЖрдЧे рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рдкुрдд्рд░ी рдХी рдкीреЬा рдирдЬрд░ рдирд╣ीं рдЖ рд░рд╣ी рдеी। рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдЙрд╕े рд╕рдордЭाрддा рдХि рдпрд╣ рдоंрджिрд░ рд╣ी рдЕрдм рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдШрд░ рд╣ै।
рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЪाрд░ рд╡рд░्рд╖ рдмीрдд рдЧрдпे। рддрдоाрдо рдпाрддрдиाрдУं рдФрд░ рд╡рд░्рдЬрдиाрдУं рдХो рд╕рд╣рди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдоंрджिрд░ рдоें рдмैрдаे-рдмैрдаे рд╡ृंрджा рдХे рджोрдиों рдкैрд░ рдХрдордЬोрд░ рд╣ो рдЧрдпे рдФрд░ рдЕрдм рд╡рд╣ рдЦреЬे рд╣ोрдиे рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рднी рдирд╣ीं рд░рд╣ी рддो рд╕ुрдиीрддा рдиे рдЙрд╕े рдбाॅрдХ्рдЯрд░ рдХो рджिрдЦाрдиे рдХी рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХी рд▓ेрдХिрди рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХी рдХुрдЯिрд▓рддा рдиे рд╕ाрдл рдордиा рдХрд░ рджिрдпा।
‘‘рдХрд╣ा рди, рдЙрд╕े рдПрдХ рдЖрдо рдмрдЪ्рдЪी рдХी рддрд░рд╣ рдХिрд╕ी рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХ рдХे рдкाрд╕ рд▓े рдЬाрдиा рдоुрдЭे рдоंрдЬूрд░ рдирд╣ीं рд╣ै।’’
‘рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рддो рд╡рд╣ рдорд░ рдЬाрдпेрдЧी’
‘‘рддो рдорд░ рдЬाрдпे, рд▓ेрдХिрди рдЬрдм рддрдХ рдЬिрдПрдЧी, рджेрд╡ी рдХी рддрд░рд╣ рдЬिрдПрдЧी рдФрд░ рдЬрдм рдорд░ेрдЧी рддो рдХрд╣ा рдЬाрдпेрдЧा рдХि рджेрд╡ी рдиे рд╕्рд╡ेрдЪ्рдЫा рд╕े рджेрд╡рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╕्рдеाрди рдХिрдпा рд╣ै।’’-рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдПрдХ рд╢ाрддिрд░ рдЦिрд▓ाреЬी рдХी рддрд░рд╣ рдмोрд▓ा। (рдкृрд╖्рда-168)
![]() |
рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ ‘рд╢рд╢ि’ |
рд░ूреЭिрдЧ्рд░рд╕्рдд рд╕рдоाрдЬ рдХो рдзрд░्рдо рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рд▓ूрдЯा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЖрджрдоी рдХुрдЯिрд▓рддा рдХी рдХिрд╕ рд╣рдж рддрдХ рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рдбाॅ.рдЙрд╖ा рдпाрджрд╡ рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдкूрд░्рдг рдк्рд░рдпाрд╕ рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╣ुрдЖ рд╣ै-
‘‘рдпрд╣ рдорд░рдгाрд╕рди्рди рдмाрд▓िрдХा рдЬ्рдпाрджा рджिрди рдЬीрд╡िрдд рди рд░рд╣ेрдЧी। рдЬрдм рдЗрд╕े рджेрд╡ी рд░ूрдк рдоें рдЬрдЧ рдЬाрд╣िрд░ рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै рддो рдПрдХ рдЖрдо рдмрдЪ्рдЪी рдХी рддрд░рд╣ рд╣ाрд░ी-рдмीрдоाрд░ी рдоें рджрд╡ा-рджाрд░ू рдирд╣ीं рдХрд░ाрдИ рдЬा рд╕рдХрддी। рдРрд╕े рдоें рдХुрдЫ рджिрдиों рдоें рдорд░рдиा рдЗрд╕рдХी рдиिрдпрддि рд╣ै рддो рдЙрд╕ рдоौрдд рдХो рдФрд░ рдЬрд▓्рджी рдмुрд▓ाрдХрд░........рдРрд╕े рдоें рдХ्рдпों рди рдЗрд╕े рдЧрди्рдиे рдХी рддрд░рд╣ рдкेрд░рдХрд░, рдмूंрдж-рдмूंрдж рдЬीрд╡рдиी рд░рд╕ рдиिрдЪोреЬрдХрд░ рдЗрд╕рдХी рдоौрдд рдХो рднी рдЙрдд्рд╕рд╡ी рд░ंрдЧ рджे рджिрдпा рдЬाрдП। рдпрджि рдЗрд╕े рдЬрд╕ рдХी рддрд╕ рдЫोреЬ рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा рддो рднी рд╕ाрд▓рднрд░ рд╕े рдЬ्рдпाрджा рди рдЬिрдПрдЧी, рдкрд░ рд╡рд╣ рдоौрдд рдПрдХ рд╕ाрдоाрди्рдп рдоौрдд рдХрд╣рд▓ाрдПрдЧी рдФрд░ рдЕंрддिрдо рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдХे рдмाрдж рд▓ोрдЧ рдЗрд╕рдХे рдиाрдо рдХो рднी рднूрд▓ рдЬाрдПंрдЧे। рд╣ाँ, рд╡ृंрджा рдоैрдпा рдХी рд╕्рд╡ेрдЪ्рдЫा рд╕े рдЬрд▓ рд╕рдоाрдзि рд▓ेрдиे рдХी рдЦрдмрд░ рдЬрд░ूрд░ рд╣ंрдЧाрдоा рдордЪा рджेрдЧी। рд╣рдЬाрд░ों рднрдХ्рддों рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдоें рдоैрдпा рдХी рдЬрд▓ рд╕рдоाрдзि рд▓ोрдЧों рдХो рд╡िрдЧрд▓िрдд рдХрд░ рджेрдЧी рдФрд░ рд╡े рдЗрд╕рдХी рд╕рдоाрдзि рдмрдиाрдХрд░, рдЙрд╕рдкрд░ рд╕ंрдЧрдорд░рдорд░ рдХी рдоूрд░्рддि рдЦреЬी рдХрд░рдХे рд╕ाрд▓ों рд╕ाрд▓ рд╢्рд░рдж्рдзा-рднाрдЬрди рдмрдиाрдП рд░рдЦेंрдЧे। (рдкृрд╖्рда-182)
рдЙрд╕े рд▓рдЧा, рдпрджि рдпрд╣ рд▓реЬрдХी рдХुрдЫ рджिрдиों рдоें рдЕрдкрдиी рдоौрдд рдорд░ी, рддो рдЗрд╕рдХे рдЦрдд्рдо рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдоंрджिрд░ рдХी рдХрдоाрдИ рдмंрдж рд╣ो рдЬाрдПрдЧी। ... рдпрджि рд╡ृंрджा рдХे рд╕рдоाрдзि рд╕्рдерд▓ рд╕े рд╕्рдеाрдпी рдЖрдорджрдиी рдкाрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै, рддो...рдЙрд╕ рд╣ाрд▓рдд рдоें рдоंрджिрд░ рд╕े рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ाрд░ी рдЖрдп рд╣рдоेрд╢ा рдЙрд╕рдХे рдШрд░ рдкрд╣ुंрдЪрддी рд░рд╣ेрдЧी। (рдкृрд╖्рда-182)
рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХो рдЪрд░рдо рдкрд░ рд▓े рдЬाрддे рд╣ुрдП рдбाॅ. рдЙрд╖ा рдпाрджрд╡ рдЬी рдиे рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХी рдпोрдЬрдиा рдХा рд╡िрд╕्рддृрдд рдЦाрдХा рдЦींрдЪा рд╣ै। рд╡ृंрджा рдоैрдпा рдХी рдЬрд▓ рд╕рдоाрдзि рдХी рддिрдеि рдХी рдШोрд╖рдгा рдХрд░ рджी рдЬाрддी рд╣ैं। рдЕрдорд░рдкुрд░ा рдЧाँрд╡ рдХे рдЙрд╕ рдоंрджिрд░ рдХे рдЖрд╕-рдкाрд╕ рджूрд░-рджूрд░ рдХे рдЧाँрд╡ों рдХे рд▓ोрдЧ рдЗрдХрдЯ्рдаे рд╣ोрддे рд╣ै। рдЙрдо्рдоीрдж рд╕े рдЕрдзिрдХ рдмреЬा рдоेрд▓ा рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдоेрд▓े рдоें рдмाрд▓, рдпुрд╡ा, рд╡ृрдж्рдз рдФрд░ рдпुрд╡рддी, рд╕्рдд्рд░िрдпों рдЖрджि рд╕рднी рдХी рджैрдирди्рджिрди рдЬрд░ूрд░рдд рдХी рдЪीрдЬों рдХी рджुрдХाрди рд▓рдЧ рдЬाрддी рд╣ैं। рдПрдХ рдХрд╡ि рднी рд╡ृंрджा рдЪाрд▓ीрд╕ा рд▓िрдЦрдХрд░ рдЦ्рдпाрддि рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиी рдХрд╡िрддाрдПँ рд╕ुрдиाрдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдЬрд▓ рд╕рдоाрдзि рд╡ाрд▓े рджिрди рд╡рд╣ाँ рдХी рдкुрд▓िрд╕ рдХो рдн्рд░рдоिрдд рдХрд░рдиे рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рд╕े рджूрд░ рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣рд░ीрд╕िेрд╣ рдХे рд╢ाрддिрд░ рджिрдоाрдЧ рдиे рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рдзाрди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрд╕ рд░ाрдд рдПрдХ рд╣ोрдЯрд▓ рдоें рдЕрдЪ्рдЫी рджाрд╡рдд рдХा рдк्рд░рдмрди्рдз рдХрд░рд╡ा рджिрдпा рд╣ै।
рд▓ेрдХिрди рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдХी рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдХे рдмाрд░े рдоें рдкрддा рдЪрд▓рддे рд╣ी рдПрдХ рдоाँ рдХे рд╣ृрджрдп рдХी рдкीреЬा рдФрд░ рдЙрдерд▓-рдкुрдерд▓ рдХा рдмреЬा рд╣ी рдоाрд░्рдоिрдХ рдЪिрдд्рд░рдг рд╡िрдж्рд╡ाрди рд▓ेрдЦिрдХा рдиे рдХिрдпा рд╣ै। рд╕ुрдиीрддा рдХे рд╣ृрджрдп рдоें рдХрдЪोрдЯ рдЙрдарддी рд╣ै। рд╡рд╣ рд╕ोрдЪрддी рд╣ै рдХि рдпрджि ‘рд╕рдЦी’ рд╕ंрд╕्рдеा рд╡ाрд▓े рдПрдХ-рджो рдмाрд░ рдЧाँрд╡ рдЖрдХрд░ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдФрд░ рд╕рдЪेрдд рдХрд░рддे рддो рдХिрддрдиा рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ोрддा। рдЙрд╕े рдиाрд░ी-рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рдФрд░ рд╡рд╣ рднी рдРрд╕े рд╕рдордп рдоें рд╕्рд╡рдпं рдХुрдЫ рдХрджрдо рдмिрдиा рдХिрд╕ी рд╕рд╣ाрд░े рдХे рдЙрдаाрдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ो рдЬाрддी।
рдоाँ рдХी рдордорддा рд╕ुрдиीрддा рдХो рд╣िрдо्рдордд рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рднी рдЕрдкрдиे рдорди рдоें рдХुрдЫ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрддी рд╣ै। рдЬрд▓ рд╕рдоाрдзि рдХी рдкूрд░्рд╡ рд░ाрдд्рд░ि рдоें рдЪैрдд्рд░ рдХृрд╖्рдгрдкрдХ्рд╖ рдХी рдЕंрдзेрд░ी рд░ाрдд рдоें рд╡рд╣ рдЫुрдкрддे-рдЫुрдкाрддे рдиिрдХрд▓ рдкреЬрддी рд╣ै рдФрд░ рд╕ांрдЪी рдоोреЬ рдкुрд▓िрд╕ рдЪाौрдХी рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддी рд╣ै। рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕े рдкुрд▓िрд╕ рдЪैрдХी рдХा рд░ाрд╕्рддा рдкूрдЫрддी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд▓ेрдЦिрдХा рдиे рдкुрд▓िрд╕ рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕्рдеिрддि рдХा рдЦाрдХा рдЦींрдЪрддे рд╣ुрдП рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдоुँрд╣ рд╕े рдХрд╣рд▓рд╡ाрдпा рд╣ै-
‘‘рджेрдЦो рддुрдо рдПрдХ рднрд▓े рдШрд░ рдХी рдФрд░рдд рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ो। рдпрджि рдкुрд▓िрд╕ рдЪैाрдХी рдХी рддрд▓ाрд╢ рднी рд╣ै, рддो рд╕ुрдмрд╣ рдЖрдиा। рдЗрд╕ рд╡рдХ्рдд рдкुрд▓िрд╕ рд╡ाрд▓ों рдХे рдмीрдЪ рдкрд╣ुंрдЪрдХрд░ рдХ्рдпा рдХрд░ोрдЧी?’’(рдкृрд╖्рда-217)
рдлिрд░ рднी рд╡рд╣ рдкुрд▓िрд╕ рдЪैाрдХी рдкрд╣ुँрдЪ рд╣ी рдЬाрддी рд╣ै।
‘‘рд╣िрди्рджी рдирд╣ीं рд╕рдордЭрддी рд╣ो рдХ्рдпा? рдХрд╣ рджिрдпा рди рднीрддрд░ рдХोрдИ рдирд╣ीं рд╣ै। рд╕ुрдмрд╣ рджрд╕ рдмрдЬे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХोрдИ рдЖрдпेрдЧा рднी рдирд╣ीं। рдЯेрд▓ीрдлोрди рдХा рд░िрд╕ीрд╡рд░ рдоैं рд╣рдЯा рдЖрдпा рд╣ूँ, рддाрдХि рдХिрд╕ी рдХा рдлोрди рдкрд░ рдХोрдИ рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рди рд╣ो рд╕рдХे।’-рд╕िрдкाрд╣ी рдиे рдмрддाрдпा।
‘рд▓ेрдХिрди рдб्рдпूрдЯी рдкрд░ рдХिрд╕ी рдХो рддो рд╣ोрдиा рд╣ी рдЪाрд╣िрдП рдеा।’-рд╕ुрдиीрддा рд░ुрдЖंрд╕ी рд╣ोрдХрд░ рдмोрд▓ी।
‘рдлिрдЬूрд▓ рдЬिрд░рд╣ рдордд рдХрд░ो।’ рд╕िрдкाрд╣ी рдиे рдиाрдЦुрд╢ी рджिрдЦाрдИ-‘рдЕрдорд░рдкुрд░ा рдХे рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рдзाрди рдХी рддрд░рдл рд╕े рд╣ोрдЯрд▓ рдоें рдЖрдЬ рдпрд╣ाँ рдХे рд╕ाрд░े рдкुрд▓िрд╕рдХрд░्рдоिрдпों рдХी рджाрд╡рдд рд╣ै। рдЬрд╢्рди рдХा рдкूрд░ा рдЗंрддрдЬाрдо рд╣ै рддो рдпрд╣ाँ рдХौрди рдмेрд╡рдХूрдл рдоौрдЬूрдж рд╣ोрдЧा? рдоैं рднी рддाрд▓ा рдмंрдж рдХрд░рдХे рд╕ीрдзा рд╡рд╣ीं рдЦाрдиा рдЦाрдиे рдкрд╣ुँрдЪ рд░рд╣ा рд╣ूँ।’’ (рдкृрд╖्рда-219)
рдиिрд░ाрд╢ рд╕ुрдиीрддा рдкिрдиाрд╣рдЯ рдХрд╕्рдмे рдХे рдкुрд▓िрд╕ рдеाрдиे рдЬाрдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрддी рд╣ै рдХिрди्рддु рд╡рд╣ рддो рдЕрдХेрд▓ी рдШрд░ рд╕े рдПрдХ рдХрджрдо рднी рдХрднी рдирд╣ीं рдиिрдХрд▓ी।рд╡рд╣ рд╡िрдЪाрд░ рдордЧ्рди рдЕंрдзेрд░ी рд░ाрдд рдоें рд╕реЬрдХ рдкрд░ рдкैрджрд▓-рдкैрджрд▓ рдЪрд▓ рд░рд╣ी рд╣ै। рдардг्рдб рдХी рд░ाрдд рдоें рдХिрд╕ी рдЖрдЯो рдпा рдХिрд╕ी рд╡ाрд╣рди рдХे рдоिрд▓рдиे рдХी рднी рд╕рдо्рднाрд╡рдиा рдирд╣ीं рд╣ै। рд▓ेрдХिрди-
‘‘рдИрд╢ рд╕рд╣ाрдп рдХрд░े рддрдмрд╣ी рдЬрдм рдЖрдк рд╕рд╣ाрдп рдХрд░े рдирд░ рдЕрдкрдиी।’’ рдЕрдЪाрдирдХ рдПрдХ рдХाрд░ рдХे рд╕ाрдордиे рдХुрдЪрд▓рдиे рд╕े рд╡рд╣ рдмрдЪ рдЬाрддी рд╣ै। рдХाрд░ рдоें рд╕рд╡ाрд░ рдпुрдЧрд▓ рдЬो рдкिрдиाрд╣рдЯ рд╣ी рдЬा рд░рд╣ा рдеा, рдЙрд╕рдХी рдкीреЬा рд╕ुрдирдХрд░ рдж्рд░рд╡िрдд рд╣ोрдХрд░ рдЙрд╕े рдкिрдиाрд╣рдЯ рдкुрд▓िрд╕ рдеाрдиे рдкрд░ рдЫोреЬ рджेрддा рд╣ै। рд╡рд╣ाँ рдб्рдпूрдЯी рдкрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдЗंрд╕рдкेрдХ्рдЯрд░ рдЙрд╕рдХी рд╕ाрд░ी рдмाрдд рдХो рдз्рдпाрди рд╕े рд╕ुрдирддा рд╣ै рдФрд░ рд╕्рдеिрддि рдХी рдЧрдо्рднीрд░рддा рдХो рд╕рдордЭрддे рд╣ुрдП рддुрд░рди्рдд рдПрдХ्рд╢рди рд▓ेрддा рд╣ै। рдкрд░िрдгाрдорддः рдЬрд▓ рд╕рдоाрдзि рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдкिрдиाрд╣рдЯ рдХी рдкुрд▓िрд╕ рдЕрдорд░рдкुрд░ा рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдФрд░ рдЧ्рд░ाрдо рдк्рд░рдзाрди рдХो рд╣рдердХреЬी рд▓рдЧा рджेрддी рд╣ै। рдбाॅрдХ्рдЯрд░्рд╕ рдХी рдЯीрдо рд╡ृंрджा рдХा рдЪैрдХрдЕрдк рдХрд░рддी рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ी рдаीрдХ рд╣ो рдЬाрдиे рдХी рдЖрд╢ा рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддी рд╣ै।
рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ ‘‘рдЙрд╕рдХे рд╣िрд╕्рд╕े рдХी рдзूрдк’’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡िрджुрд╖ी рд▓ेрдЦिрдХा рдбाॅ.рдЙрд╖ा рдпाрджрд╡ рдЬी рдиे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЗрд▓ाрдХों рдоें рдЕрднी рднी рд╡्рдпाрдк्рдд рдЕंрдз рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕, рд░ूреЭिрд╡ाрджिрддा, рдЕрд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдХाрд░рдг рджुрд╖्рдкрд░िрдгाрдо рдЭेрд▓рддी рдиाрд░ी рдХी рд╕्рдеिрддि, рдиाрд░ी-рд╢िрдХ्рд╖ा рдПрд╡ं рдЬाрдЧрд░рдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рддрдеा рдиाрд░ी рд╕рд╢рдХ्рддीрдХрд░рдг рдФрд░ рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рд╣ेрддु рд╕рдЦी рдЬैрд╕ी рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा, рдкुрд▓िрд╕ рдХी рд╕्рдеिрддि, рдХрди्рдпा-рдн्рд░ूрдг рдХे рдк्рд░рддि рдЕрднी рднी рд╡्рдпाрдк्рдд рдШाрддрдХ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдЖрджि рдХा рд╡िрд╕्рддृрдд рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕рдоाрдЬ рдХो рдПрдХ рдЖрдпрдиा рджिрдЦाрдиे рдХा рдФрд░ рдПрдХ рджृрд╖्рдЯि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХा рдорд╣рддी рдХाрд░्рдп рдХिрдпा рд╣ै।
рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╢िрд▓्рдк рдХी рдХрд╕ाрд╡рдЯ рдФрд░ рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рднाрд╖ा-рд╢ैрд▓ी рдРрд╕ी рд╣ै рдХि рдкाрдардХ рдкूрд░ा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдкреЭ рд▓ेрдиे рдХे рдмाрдж рд╣ी рдЫोреЬрддा рд╣ै। рдкूрд░े рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдШрдЯрдиाрдХ्рд░рдо рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдкिрд░ोрдпे рд╣ुрдП рд╣ैं рдХि рдкाрдардХ рдХी рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा рдкреЭрдиे рдХे рдк्рд░рддि рдиिрд░рди्рддрд░ рдмреЭрддी рд╣ी рдЬाрддी рд╣ै।
рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдоुрдж्рд░рдг рдд्рд░ुрдЯिрд╣ीрди рдФрд░ рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдХाрдЧрдЬ рд╕्рддрд░ीрдп рд╣ै। рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдоें рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рднрд░рдкूрд░ рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ोрдЧा, рдРрд╕ा рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै।
рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рд╣ै. рдХाрдлी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓ी.
ReplyDeleteрдзрди्рдпрд╡ाрдж, рдЖрднाрд░।
Deleteрдбॉреж рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ рд╢рд╢ि рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдЕрдд्рдпंрдд рд╕ाрд░рдЧрд░्рднिрдд рд╣ै। рд╡िрд╡ेрдЪ्рдп рдЙрдкрди्рдпाрд╕ 'рдЙрд╕рдХे рд╣िрд╕्рд╕े рдХी рдзूрдк' рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै। рдбॉреж рд╢рд╢ि рдХे рдЗрд╕ рд╕рд░ाрд╣рдиीрдп рдк्рд░рдпाрд╕ рдХो рдмрдзाрдИ।
ReplyDeleteрдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рд▓िрдЦी рд╣ै рдбॉ0 рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ рдЬी рдиे। рдбॉ0 рдЙрд╖ा рдпाрджрд╡ рдЬी рдХा рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдХे рдмрд╣ुрдд рдиिрдХрдЯ рд╕े рдЬुреЬा рд╣ै। рдЗрд╕े рдкреЭрдХрд░ рдРрд╕ा рд▓рдЧрддा рд╣ै рджुрдиिрдпा рдмрджрд▓ рд░рд╣ी рд╣ै рд▓ेрдХिрди рд╣рдоाрд░ी рд╕ोрдЪ рдЖрдЬ рднी рдкрд╣рд▓े рдЬैрд╕ी рд╣ै ।рдпे рдн्рд░рдо рдоें рдбूрдмी рднाрд╡рдиा рдХрдм рдмрджрд▓ेंрдЧी । рдЙрд╕рдХे рд╣िрд╕्рд╕े рдХी рдзूрдк рдкреЭрдХрд░ рд▓ोрдЧों рдХो рдпрд╣ рдмाрдд рд╕ोрдЪрдиे рдкрд░ рдЕрд╡рд╢्рдп рдордЬрдмूрд░ рд╣ोрдиा рдкреЬेрдЧा।
ReplyDeleteрдЖрджрд░рдгीрдп рдбॉ, рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ 'рд╢рд╢ि'рдЬी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा "рдЙрд╕рдХे рд╣िрд╕्рд╕े рдХी рдзूрдк"рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╕рдордЧ्рд░рд╣ीрдд рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдПрдХ-рдПрдХ рдмिрди्рджु рдкрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдПрд╡ं рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХी рд╣ै। рдЖрджрд░рдгीрдпा рдбॉ,рдКрд╖ा рдпाрджрд╡ рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд░ूрдв़िрдпों рдЕंрдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рдХे рдХुрдЪрдХ्рд░ो рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓рдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рднी рд╕рдлрд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ рдЕрдкрдиी рдЕрди्рддрд░्рднाрд╡рдиाрдФं рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХिрдпा рд╣ै। рд╕ाрджрд░ рдзрди्рдпрд╡ाрдж। рд░ाрдо рд╕िंрд╣ 'рд╕ाрдж'
ReplyDeleteрдЖрджрд░рдгीрдп рдбॉ рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ'рд╢рд╢ि' рдЬी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд рдпрд╣ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯрддा рдХे рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рд╕ोрдкाрди рдХो рдЫूрддी рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдХृрддिрдпों рдХी рдФрдЪिрдд्рдпрдкूрд░्рдг рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рдХрдо рд╣ी рд╣ैं। рдРрд╕े рд╕рдордп рдоें рдЖрджрд░рдгीрдп рдбॉ рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ'рд╢рд╢ि' рдЬी рдХा рдиाрдо рдПрдХ рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдЖрджрд░्рд╢ рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░рддा рд╣ै। рдоैं рд╕्рд╡рдпं рдЙрди्рд╣ें рд╡ рдХृрддिрдХाрд░ рдбॉ рдЙрд╖ा рдпाрджрд╡ рдХो рдЗрд╕ рд╕ुंрджрд░ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рд╣ेрддु рд╣ाрд░्рджिрдХ рдмрдзाрдИ рджेрддा рд╣ूं।
ReplyDeleteрдЕрдиंрдд рд╢ुрднрдХाрдордиाрдПं।
рдЖрдЪाрд░्рдп рдиीрд░рдЬ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी
рд╕ंрдкाрджрдХ- рд╕рдо्рдпрдХ्
рдЙрдд्рддрдо рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рдЙрдд्рддрдо рд╕рдоीрдХ्рд╖ा।
ReplyDeleteрд╣ाрд░्рджिрдХ рдмрдзाрдИ।
рдЖрдЪाрд░्рдп рдиीрд░рдЬ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी