рдбॉ. рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ рд╢рд╢ि рдХा рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХो рдпोрдЧрджाрди

рд╕рдд्рдпेंрдж्рд░ рд╕िंрд╣


 рдбॉ. рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ рд╢рд╢ि рдоूрд▓рддः рд╡िрдж्рдпुрдд рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░ рд╣ोрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд╣िंрджी рдХे рд▓рдм्рдзрдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ैं। рдЙрдирдХे рд╣िंрджी рдк्рд░ेрдо рдиे рдЙрди्рд╣ें рд╣िंрджी рдоें рдПрдо.рдП. рдФрд░ рдкी.рдПрдЪрдбी рднी рдХрд░ा рджिрдпा। рд╡े рд╣िंрджी рдоें рд╣рд░ рд╡िрдзा рдоे рдХрд░ीрдм 24-25 рдкुрд╕्рддрдХें рд▓िрдЦ рдЪुрдХे рд╣ैं, рдЬिрдирдоें рдХрдеा, рд▓рдШुрдХрдеा, рдмाрд▓рдХрдеा рд╡ рд▓ेрдЦ, рдЙрдкрди्рдпाрд╕, рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдЖрджि। рдЙрдирдХा рдмाрд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै। рдЙрдирдХी рдХुрдЫ рдмाрд▓ рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी, рдмंрдЧрд▓ा, рдорд░ाрдаी рдЖрджि 9 рднाрд╖ाрдУं рдоें рдЕрдиुрд╡ाрдж рднी рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддрдоाрдо рдкुрд╕्рддрдХों рдФрд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХा рд╕ंрдкाрджрди рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ें рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдФрд░ рдХрдИ рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдкुрд░рд╕्рдХृрдд рдХिрдпा рдЬा рдЪुрдХा рд╣ै। рд╡िрднिрди्рди рдкрдд्рд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдЙрдирдХे рд▓ेрдЦों рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди рдФрд░ рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी рд╕े рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдЗрддрдиा рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै рдХि рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрддाрдиा рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд╣ै। рдЖрдЧрд░ा рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें "рдХрдеाрд╢िрд▓्рдкी рдбॉрдХ्рдЯрд░ рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ рд╢рд╢ि рдХा рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рдк्рд░рджेрдп" рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд╢ोрдз рднी рдХिрдпा рдЬा рдЪुрдХा рд╣ै।

рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ ‘рд╢рд╢ि’
рдбॉ. рдкाрдардХ рдиे рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдоें рднी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд▓िрдЦी рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдирдХे рддीрди рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं। рдЙрдирдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдкрд░ рдмाрдд рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рдиे рдеोрдб़ी рдЪрд░्рдЪा рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХे рдмाрд░े рдоें рдХрд░рдиा рдЙрдЪिрддा рд╣ी рд╣ोрдЧा। рдбॉ. рдзीрд░ेंрдж्рд░ рд╡рд░्рдоा рдиे 1933 рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд▓िрдЦा рдФрд░ 1954 рдоें рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХा рд╡्рдпाрдХрд░рдг рд▓िрдЦा। рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рд╡े рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рдХि "рдк्рд░ाрдЪीрди рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдм्рд░рдЬ рдХी рдмोрд▓ी рдХी рдЧिрдирддी рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рднाрд╖ाрдУं рдоें рд╣ोрдиे рд▓рдЧी। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЖрджрд░ाрд░्рде рдпрд╣ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХрд╣рдХрд░ рдкुрдХाрд░ी рдЬाрдиे рд▓рдЧी। рд╡िрд╢ुрдж्рдз рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рдЙрдкрднाрд╖ा рдЬो рдкрд╢्рдЪिрдоी рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдордеुрд░ा рдЖрдЧрд░ा, рдЕрд▓ीрдЧрдв़ рдЖрджि рддрдеा рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЧ्рд╡ाрд▓िрдпрд░ рдФрд░ рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рднрд░рддрдкुрд░ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЬрдпрдкुрд░ рддрдХ рдмोрд▓ी, рд╕рдордЭी рдЬाрддी рд╣ै।", рд╣िंрджी рдХे рдкाрдгिрдиि рдоाрдиे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рдмाрдЬрдкेрдИ рдЬी рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХा рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдоें рд╣िंрджी рдФрд░ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдмрддाрддे рд╣ुрдП рд▓िрдЦрддे рд╣ैः- "рдЕрдм рд╕े рдкрд╣рд▓े, рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рдЖрджि рдХाрд▓ рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХी рдПрдХ рднाрд╖ा рдеी, рдЕрдкрдиी рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЬрдм рдоाрдирд╡ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЬ्рдЮाрди рдХी рд╡ृрдж्рдзि рд╣ुрдИ, рддрдм рдЙрд╕ рдЖрджि рднाрд╖ा рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рднी рд╕ृрд╖्рдЯि рд╣ोрдиे рд▓рдЧी। рдЛрд╖ि рдЬрди рд╡ेрдж рдоंрдд्рд░ों рдХी рд░рдЪрдиा рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рд╕ाрдзाрд░рдг рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рднाрд╖ा рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рднाрд╖ा рдХुрдЫ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдоें рдХुрдЫ рдмрдиाрд╡-рд╕िंрдЧाрд░ рднी рдЖ рдЬाрддा рд╣ै। рдХुрдЫ рд╕ाрд╡рдзाрдиी рднी рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдпोंрдЧ рдоें рд░рдЦी рдЬाрддी рд╣ै। рд╕ाрдзाрд░рдг рдЬрдирддा рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдоें рдРрд╕ी рдмाрд░ीрдХी рдкрд░ рдирд╣ीं рдЬाрддी, рдЕрдкрдиा рдХाрдо рдиिрдХाрд▓рддी рд╣ै। рднाрд╖ा рдХे рдпे рджो рд░ूрдк рдЖрдк рдЪाрд╣ें рдЬрд╣ाँ рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд╣िंрджी, рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी, рдорд░ाрдаी рдЖрджि рд╕рднी рднाрд╖ाрдУं рдХा рдк्рд░рдХृрдд рддрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд░ूрдк рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рджिрдЦाрдИ рджेрдЧा। рднाрд╖ा рдХा рдпрд╣ рдк्рд░рдХृрдд рд░ूрдк рдПрдХ рдХुрджрд░рддी рдЬंрдЧрд▓ рдХे рд╕рдоाрди рд╣ै рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд░ूрдк рдмрдиाрдИ-рд╕ंрд╡ाрд░ी рд╕ुंрджрд░ рд╡ाрдЯिрдХा рдХे рд╕рдоाрди। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдХोрдИ рдк्рд░рдХृрдд рдпा рдЬрдирднाрд╖ा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЖрдХрд░ рдПрдХ рдирдпा рддрдеा рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░ рд▓ेрддी рд╣ै। рдлрд▓рддः рдЙрд╕ рдЖрджि рднाрд╖ा рдХे рджो рд░ूрдк рд╣ो рдЧрдП। рдЬो рдк्рд░рдХृрдд рд░ूрдк рдеा, рдЬिрд╕े рд╕рдм рд▓ोрдЧ рдмोрд▓рддे рдеे, рдЙрд╕े рдк्рд░ाрдХृрдд рдХрд╣рдиे рд▓рдЧे। рдФрд░, рдЬो рднाрд╖ा рдкрдв़े рд▓िрдЦे рд▓ोрдЧों рдХी рдеी, рдЬिрд╕рдоें рд╡ेрджाрджि рдХी рд░рдЪрдиा рд╣ोрддी рдеी, рдЙрд╕े рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдиाрдо рдоिрд▓ा, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдХा рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рд╣ो рдЪुрдХा рдеा, рд╡рд╣ рд╕ुрд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХी рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рднाрд╖ा рдеी। рдЙрд╕ рдк्рд░ाрдХृрдд рднाрд╖ा рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рдЧрдпा। рдЙрд╕рд╕े рджूрд╕рд░े рдиंрдмрд░ рдХी рдк्рд░ाрдХृрдд рд╣ुрдИ। рдЗрд╕ рджूрд╕рд░ी рдк्рд░ाрдХृрдд рд╕े рдЕрдкрдн्рд░ंрд╢ рднाрд╖ाрдПं рдмрдиीं рдФрд░ рдЕрдкрдн्рд░ंрд╢ों рд╕े рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा, рд╣िंрджी, рдмंрдЧрд▓ा, рдЧुрдЬрд░ाрддी, рдорд░ाрдаी рдЖрджि рднाрд╖ाрдПँ рдмрдиीं। рд╡े рдЕрдкрдн्рд░ंрд╢ рднाрд╖ाрдПँ рд╣िंрджी рдЖрджि рдХे рд░ूрдк рдоें рдмрджрд▓ рдЧрдИं। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕े рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдк्рд░ाрдХृрдд рд╕े рд╣िंрджी рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рд╣ुрдИ। рд╣िंрджी рдХी рдмोрд▓िрдпों рдоें рдХेрд╡рд▓ рддीрди рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд░ूрдк рдоिрд▓ा рдФрд░ рдЙрдирдХे рдиाрдо рд╣ैं рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा, рдЕрд╡рдзी рддрдеा рдоेрд░рдаी рдЬो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рд░ूрдк рд╕े рдЧृрд╣ीрдд рд╣ै। рдоेрд░рдаी рд╣ी рдЦрдб़ीрдмोрд▓ी рд╣ै।


рд╣िंрджी рдХी рдЬिрддрдиी рднी рдмोрд▓िрдпाँ рд╣ैं, рд╕рдмрд╕े рдмрдв़рдХрд░ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╣ै рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдЬ्рдпाрджा। рд╣िंрджी рдХी рдЕрди्рдпाрди्рдп рдмोрд▓िрдпों рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рдХ्рдпों рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рд╣ी рдЙрд╕ рдпुрдЧ рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рднाрд╖ा рдмрдиाрдИ рдЧрдИ, рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╣ैं। рд╣рдоाрд░े рдкुрд░ाрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдк्рд░ाрдпः рд╕рднी рдорд╣ाрд░рдеी рд╡ैрд╖्рдгрд╡ рдеे, рдЬिрдирдХी рд╢्рд░рдж्рдзा рдм्рд░рдЬ рдкрд░ рдФрд░ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдкрд░ рд╕рдмрд╕े рдЬ्рдпाрджा рдеी। рдкрд░ंрддु рдЗрд╕рд╕े рднी рдмрдв़ рдХрд░ рдЗрд╕ рднाрд╖ा рдХी рдордзुрд░рддा рдФрд░ рд╕्рдкрд╖्рдЯрддा рдеी, рдЬिрд╕рдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХों рдХा рдорди рдЪुрд░ा рд▓िрдпा। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЧोрд╕्рд╡ाрдоी рддुрд▓рд╕ीрджाрд╕ рдЬी рдиे рднी рдЕрдкрдиी рдмрд╣ुрдд рд╕ी рд░рдЪрдиा рдЗрд╕ рдоीрдаी рднाрд╖ा рдоें рдХी। рдеोрдб़े рдоें рдмрд╣ुрдд рдХрд╣ рджेрдиे рдХी рдЕрдиुрдкрдо рд╢рдХ्рддि рдЬो рдЗрд╕ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдоें рд╣ै, рд╡рд╣ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рдФрд░ рдХिрд╕ी рднी рднाрд╖ा рдоें рдирд╣ीं рд╣ै। рдпрд╣ рдЗрд╕рдХी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╢рдХ्рддि рд╣ै। рджूрд╕рд░ी рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рд╕्рд╡рднाрд╡рддः рдЗрддрдиी рдордзुрд░ рд╣ै, рдЬिрддрдиी рд╕ंрд╕ाрд░ рдХी рдХोрдИ рднी рджूрд╕рд░ी рднाрд╖ा рдирд╣ीं, рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднी рдирд╣ीं। рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХे рдЗрди рдЧुрдгों рдкрд░ рдоुрдЧ्рдз рд╣ोрдХрд░ рдЬрдирддा рдиे рдЗрд╕े рдЕрдкрдиाрдпा, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рднाрд╖ा рдмрдиाрдпा। рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдоें рдЬैрд╕ी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╕ृрд╖्рдЯि рд╣ुрдИ рд╣ै, рд╡ैрд╕ी рдЕрднी рддрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХो рдЫोрдб़рдХрд░ рдЕрди्рдп рдХिрд╕ी рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ा рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдирд╣ीं рд╣ै।"

 рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдоें рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХे рд▓рдХ्рд╖рдг рддрдеा рдиिрдХрдЯрд╡рд░्рддी рднाрд╖ाрдУं рд╕े рддुрд▓рдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдбॉ. рдзीрд░ेंрдж्рд░ рд╡рд░्рдоा рд▓िрдЦрддे рд╣ैं – "рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдмिрд╣ाрд░ी рддрдеा рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी рдмोрд▓िрдпों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЖрда рдмोрд▓िрдпाँ рдоुрдЦ्рдп рд╣ैं। рддीрди рдкूрд░्рд╡ी рдмोрд▓िрдпों рдХे рджो рд╕рдоूрд╣ рд╣ैं – рдЕрд╡рдзी, рд╡рдШेрд▓ी рдФрд░ рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдвी рддрдеा рдкाँрдЪ рдкрд╢्рдЪिрдоी рдмोрд▓िрдпों рдХे рднी рджो рд╕рдоूрд╣ рд╣ैं – рдЦрдб़ीрдмोрд▓ी, рдмांрдЧрд░ू рдФрд░ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा, рдХрдиौрдЬी, рдмुंрджेрд▓ी।" рдбॉ. рд╡рд░्рдоा рдЖрдЧे рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдоें рдмрддाрддे рд╣ैं- "рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╣िंрджी рдХी рдЕрди्рдп рдмोрд▓िрдпों рдЦрдб़ीрдмोрд▓ी, рдмांрдЧрд░ू, рдХрдиौрдЬी рддрдеा рдмुंрджेрд▓ी рдХे рд╕ाрде рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХा рд╕ंрдмंрдз рднी рд╢ौрд░рд╕ेрдиी рдЕрдкрдн्рд░ंрд╢ рддрдеा рдк्рд░ाрдХृрдд рд╕े рдЬोрдб़ा рдЬाрддा рд╣ै। рд╢ूрд░рд╕ेрди рдм्рд░рдЬ рдк्рд░рджेрд╢ рдХा рд╣ी рдк्рд░ाрдЪीрди рдиाрдо рдеा। рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХे рд╕рдоाрди рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╢ौрд░рд╕ेрдиी рдк्рд░ाрдХृрдд рднी рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рдорд╕्рдд рдЙрдд्рддрд░ी рднाрд░рдд рдХी рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рднाрд╖ा рд░рд╣ी рд╣ै।" рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рддो рдХрджाрдЪिрдд् рдкाрд▓ी рддрдеा рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднी рдм्рд░рдЬ рдпा рд╢ूрд░рд╕ेрди рджेрд╢ рдХी рдмोрд▓ी рдХे рдФрд░ рднी рдЕрдзिрдХ рдк्рд░ाрдЪीрди рд░ूрдк рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдмрдиी рд╣ुрдИ рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рднाрд╖ाрдПं рдеीं। 

 рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдЖрдЪाрд░्рдп рд░ाрдордЪंрдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдЧрдж्рдп рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдмрддाрддे рд╣ुрдП рд▓िрдЦрддे рд╣ैं – ",рдЕрдм рддрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рднाрд╖ा рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рд╣ी рд░рд╣ी рд╣ै, рдЗрд╕े рд╕ूрдЪिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं। рдЕрддः рдЧрдж्рдп рдХी рдкुрд░ाрдиी рд░рдЪрдиा рдЬो рдеोрдб़ी рд╕ी рдоिрд▓рддी рд╣ै, рд╡рд╣ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рд╣ी рд╣ै। рд╣िंрджी рдХा рдкрд╣рд▓ा рдЧрдж्рдп рдЪौрд░ाрд╕ी рд╡ैрд╖्рдгрд╡ों рдХी рд╡ाрд░्рддा рдХो рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рд░рдЪрдиा рд╕्рд╡ाрдоी рд╡рд▓्рд▓рднाрдЪाрд░्рдп рдХे рдкौрдд्рд░ рдФрд░ рдЧोрд╕ाрдИ рд╡िрдЯ्рдард▓рдиाрде рдЬी рдХे рдкुрдд्рд░ рдЧोрд╕ाрдИ рдЧोрдХुрд▓рдиाрде рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрдиा рдмрддाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рд╢्рд░ी рд╡рд▓्рд▓рднाрдЪाрд░्рдп рдЬी рдХे рдкुрдд्рд░ рдЧोрд╕ाрдИ рд╡िрдЯ्рдард▓рдиाрде рдЬी рдиे рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдоें рд╢्рд░ृंрдЧाрд░ рд░рд╕ рдоंрдбрди рдиाрдордХ рдЧ्рд░ंрде рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдоें рд▓िрдЦा рдеा। рдиाрднाрджाрд╕ рдЬी рдиे рд╕ंрд╡рдд् 1660 рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рдЕрд╖्рдЯрдпाрдо, рдмैрдХुंрдардордгि рд╢ुрдХ्рд▓ рдиे рд╕ंрд╡рдд् 1680 рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рдЕрдЧрд╣рди рдоाрд╣ाрдд्рдо्рдп рддрдеा рд╡ैрд╢ाрдЦ рдоाрд╣ाрдд्рдо्рдп, рд╕ुрд░рддि рдоिрд╢्рд░ рдиे рд╕ंрд╡рдд् 1767 рдоें рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕े рдХрдеा рд▓ेрдХрд░ рдмैрддाрд▓ рдкрдЪ्рдЪीрд╕ी, (рдЬिрд╕े рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рд▓рд▓्рд▓ूрд▓ाрд▓ рдиे рдЦрдб़ीрдмोрд▓ी рдоें рд▓िрдЦा), рд╕ंрд╡рдд् 1852 рдоें рд▓ाрд▓ा рд╣ीрд░ाрд▓ाрд▓ рдиे рдЖрдИрдиे рдЕрдХрдмрд░ी рдЖрджि рдЧ्рд░ंрдеों рдХी рд░рдЪрдиा рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдЧрдж्рдп рдоें рдХी। " рдЗрд╕рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдЧрдж्рдп рдХा рд╡िрдХाрд╕ рджिрдЦाрдИ рдирд╣ीं рджेрддा। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрдХ्рд░рдо рдХी 13 рд╡ीं рд╕рджी рдЕрд░्рдеाрдд् рдИрд╕ा рдкूрд░्рд╡ 500-600 рд╕े рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдоें рдЧрдж्рдп рд▓ेрдЦрди рд╣ुрдЖ рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ 1000 рдИрд╕ा рдкूрд░्рд╡ рдХे рдмाрдж рдЬैрд╕े рдЬैрд╕े рдЦрдб़ी рдмोрд▓ी рдоें рдЧрдж्рдп рд▓िрдЦा рдЬाрдиे рд▓рдЧा рддो рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдЧрдж्рдп рд▓ेрдЦрди рдмंрдж рд╕ा рд╣ी рд╣ो рдЧрдпा। 

 рдЕрд╕्рддु, рдбॉ. рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ рд╢рд╢ि рдЬी рдХो рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдФрд░ рдЙрд╕рдоें рдЧрдж्рдп рд╡िрдзा рдХी рд╡ाрдкрд╕ी рдХрд░рдиे рдмाрд▓ा рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдордиीрд╖ी рдоाрдиा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдоें рдЙрдирдХे рддीрди рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧрд╣ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं – рдмेрдб़िрдпाँ, рдлूрд▓ो рдФрд░ рдкрд░िрдХрдо्рдоा। рдлूрд▓ो рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдкрд░ рдоैं рд╕рдоीрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдЯिрдк्рдкрдгी рдХрд░рдиे рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рдХрд░рдиे рдЬा рд░рд╣ा рд╣ूँ рдФрд░ рдЗрд╕ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХे рдмрд╣ाрдиे рдпрд╣ рдмрддाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рднी рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ूँ рдХि рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдЖрдЬ рднी рд╕рднी рдордиोрднाрд╡ों рдХो рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ै। рдбॉ. рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ рд╢рд╢ि рд╡िрд░рдЪिрдд рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╢्рд░ी рдЧोрд╡िंрдж рдкрдЪौрд░ी рдЬी рдХे рдЬрд╡ाрд╣рд░ рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп, рд╕рджрд░ рдмाрдЬाрд░, рдордеुрд░ा рдж्рд╡ाрд░ा 2016 рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें 20 рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╣ैं। рдкрд╣рд▓ी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै – рдмिрдмाрдИ । рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдоें рд░ाрдорд╣рд░ि рдХाрдХा рдХे рдмुрдв़ाрдкे рдХा рджрд░्рдж рд╣ै рдФрд░ рдЖрдЬ рдХे рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╕рдоाрдЬ рдкрд░ рд╡्рдпंрдЧ्рдп। рднाрд╖ा рд╕рд╣рдЬ рдФрд░ рдк्рд░рд╡ाрд╣рдордп рд╣ै। рдмाрдирдЧी рджेрдЦिрдП – рд╕ंрдз्рдпा рд╡ंрджрди рдХрд░िрдмे рдХे рдмाрдж рдоैं рдоंрджिрд░ рддें рдиिрдХрд╕ि рдХें рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдХी рд▓ंрдЧ рдХूं рдЬाрдп рд╣ी рд░рд╣्рдпौ рд╣рддो рдХै рдЕрдЪाрдирдЪрдХ рд░ाрдорд╣рд░ि рдХाрдХा рдкै рдирдЬрд░ि рдкрд░ि рдЧрдИ। рдмु рджूрдзिрдпा рд░ोрд╕рдиी рдоें рдЬрдЧрдордЧाрдп рд░рд╣े рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдХे рдмрд░ाрдорджे рдоें рд╣рд░े рд╕ुंрджрд░ рд╕ोрдлाрд╕ैрдЯ рдкै рдмैрдаे рднрдпे рд╣े।  рд░ाрдоा-рдХिрд╕рдиा рдХे рдмाрдж рдоैं рдЕрдкрдиे рдХूं рд░ोрдХि рдиांрдп рд╕рдХौ рдФрд░ु рд░ाрдорд╣рд░ि рдХाрдХा рддें рдкूрдЫि рдмैрдаौ – рдЪौं рдХाрдХा рдХрд╣ा рдмाрдд рд╣ै, рдРрд╕ें рдХрд╕ें рдмैрдаे рд╣ौ рдЪुрдк्рдкрдЪाрдк рд╕े, рдХाрд╣ू рдмाрдд рдХी рдХोрдК рддрдХрд▓ीрдл рд╣ै рдХा।-- рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХрд╣ाрдиी рдХा рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ोрддा рд╣ै। рдкрдв़ा рд▓िрдЦा рдмेрдЯा рд╢рд╣рд░ рдоें рдмрд╕ рдЬाрдиे рдФрд░ рд░ाрдорд╣рд░ि рдХाрдХा рдХे рдмुрдв़ाрдкे рдоें рдЕрдХेрд▓ेрдкрди рдХी рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рдЖрдЬ рдХे рд╕рдордп рдХी рдк्рд░рддिрдиिрдзि рд░рдЪрдиा рд╣ै। рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдмрд╣ुрдд рдмाрд░ाрдХी рд╕े рдЕрдкрдиी рд╕ंрддाрди рдХो рдкрдв़ाрдиे рд▓िрдЦाрдиे рдХे рдХрд╖्рдЯ, рдиौрдХрд░ी рдХे рдХाрд░рдг рдЧाँрд╡ рд╕े рдкрд▓ाрдпрди рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдЕрдХेрд▓ेрдкрди рдХा рдЦाрд▓ीрдкрди, рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рдмрдпाрди рдХिрдпा рд╣ै। 

 рджूрд╕рд░ी рдХрд╣ाрдиी – рджूрдз рдХौ рджूрдз, рдкाрдиी рдХौ... рдоें рдаाрдХुрд░ рдорд╣ीрдкाрд▓ рд╕िंрд╣ рдХे рддीрди рдмेрдЯे рдЙрди्рд╣ें рдмुрдв़ाрдкे рдоें рд╕ंрднाрд▓ рдирд╣ीं рдкाрддे, рдмेрдЯों рдмрд╣ुрдУं рдХी рдЧृрд╣ рдХрд▓рд╣ рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рджेрдЦрдХрд░ рд╣ाрд░рдХрд░ рдЧिрд░्рд░ाрдЬ рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХी рд╢рд░рдг рдоें рдЪрд▓े рдЬाрддे рд╣ैं।- рдХрд░ौ рдХा, рддीрдиों рдЫोрд░ाрдиु рдиें рдоैрдпा-рдмाрдкु рдХूं рдЖрдкрд╕ рдоें рдмॉंрдЯि рд▓िрдпौ। рдПрдХ рдоाрд╣ рдмाрдкू рдмрдб़े рдХे рдкाрд╕ рддौ рдоैрдпा рдордЭрд▓े рдХे рдШрд░। рджूрд╕рд░े рдоाрд╣ рдмाрдкू рдордЭрд▓े рдХे рдкाрд╕ рддौ рдоैрдпा рдЫोрдЯे рдХे рдШрд░, рдпाрд╣ी рддрд░िрдпा рд╕рдоै рдмीрддि рд░рд╣ौ рд╣ो, рдЫुрдЯрдХा рдХे рдШрд░ рдПрдХ рдмाрд░ рдоैрдпा рдмीрдоाрд░ рдкрд░ि рдЧрдИ। рдмाрдкू рдиें рд╕ुрдиीं рддौ рдордЭрд▓े рдХूं рдХрд╣ी рдХैं рднैрдпा рдоोрдп рдЫुрдЯрдХा рдХे рдШрд░ рдкрд╣ुँрдЪा рдЖ। рдаाрдХुрд░ рд╕ाрд╣рдм рдХे рдкुрдд्рд░ों рдХी рд╕ंрддाрди рдЙрдирдХे рд╕ाрде рд╡ैрд╕ा рд╣ी рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рддी рд╣ै рдЬो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдоाрддा рдкिрддा рдХे рд╕ाрде рдХिрдпा рдеा рддो рдЙрдирдХी рдЖँрдЦ рдЦुрд▓рддी рд╣ैं рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдЧрд▓рддी рдХा рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЖрдЬрдХрд▓ рдШрд░ рдШрд░ рдоें рдпрд╣ рд╕рдорд╕्рдпा рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рдоाрддा рдкिрддा рдФрд░ рдпुрд╡ा рд╕ंрддाрди рдХे рдмीрдЪ рдордирдоुрдЯाрд╡, рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рдХा рдЕрднाрд╡ рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХे рдЕंрддिрдо рджिрдиों рдоें рдкीрдб़ा рдХा рд╕рд╣рди рдХрд░рдиा, рдмрдб़ा рджुрдЦрджाрдпी рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рд▓ेрдЦрдХ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдШрд░ेрд▓ू рд╕рдорд╕्рдпा рдХे рдк्рд░рддि рдмрд╣ुрдд рдЬाрдЧрд░ूрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рд╕рднी рдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рд╢िрдХ्рд╖ाрдк्рд░рдж рд╣ै। рдРрд╕े рд╣ी рддीрд╕рд░ी рдХрд╣ाрдиी –рдХрд░рдоु рдлрд▓ै рддौ рд╕рдмु рдлрд▓ै- рдоें рд╕ुрдЦрдиा рдХा рдмेрдЯा рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╣ोрдХрд░ рдЕрдзिрдХ рдФрд░ рдЬрд▓्рджी рдкैрд╕ा рдХрдоाрдиे рдХे рдЪрдХ्рдХрд░ рдоें рдХрд░्рдЬ рджेрдиे рд╡ाрд▓ी рдлрд░ेрдмी рдХंрдкрдиी рдХे рдЪрдХ्рдХрд░ рдоें рдлँрд╕ рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рдЧाँрд╡ рдХे рдФрд░ рд▓рдб़рдХों рдХे рднी рдоुрд╕ीрдмрдд рдоें рдбाрд▓ рджेрддा рд╣ै – рдЬि рддौ рднौрддु рдиेрдХी рдХौ рдХाрдоु рдХрд░ौ рд╡िрдиीрдд рдиें। рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी рдХे рдЬрдоाрдиे рдоें рдХाрд╣ू рдХूं рд╕рд╣ाрд░ौ рджैрдмौ рддौ рдкुрди्рдп рдХौ рдХाрдоु рд╣ै... рдиेрдХी рдХौ рддौ рд╣ै рдХाрдХा рдкрд░ि рдЬрдоाрдиों рддौ рдиेрдХी рдХौ рдиांрдп рд╣ै рди। рдХोрдК рдж्рд╡ै рд▓ाрдЦ рд░ुрдкैрдпा рдЪाрд░ों рдЫोрд░ाрдиु рдХे рдЬрдоा рд╣ै рдЧрдпे рдкрд░ि рдЖрдЬु рдХрд▓्рд▓ि, рдЖрдЬु рдХрд▓्рд▓ि рдХрд░рдд рднрдпे 10-15 рджिрдиा рдЧुрдЬрд░ рдЧрдпे, рдХंрдкрдиी рдмाрд░े рдиें рдмिрдирдХूं рдиौрдХрд░ी рд╣ै рдиांрдп рдмुрд▓ाрдпौ। рдЕрдм рдХрд╣ा рдмрддाрдКं рдХाрдХा, рд╡्рд╣ाँ рдЬाрдпрдХें рджेрдЦौ рддौ рд╣рдо рджोрдК рд╕рдХрддे рдоें рдЖрдп рдЧрдпे, рдХрд▓्рд▓ि рддрд▓рдХ рд╣्рдпाँ рдвेрд░ рд╕ाрд░े рдХंрдкрдиी рдХे рдмोрд░्рдб рд▓рдЧि рд░рд╣े рд╣рддे рдФрд░ु рдЖрдЬु ... рджूрд░ि-рджूрд░ि рддрдХрдК рдХंрдкрдиी рдХौ рдХोрдК рдиाрдоु-рдиिрд╕ाрдиु рд╣ूँ рдирдЬрд░ि рдиांрдп рдЖрдп рд░рд╣्рдпौ। рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрдЬ рдзोрдЦाрдзрдб़ी рдХрд░рдХे рдпुрд╡рдХों рдХो рдлंрд╕ाрдП рдЬाрдиे рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдкрд░ рдХुрдаाрд░ाрдШाрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЪौрдеी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै – рдЬैрд╕ी рдХрд░рдиी – рдоुрдЦिрдпा рдзрдирдкाрд▓ рд╕्рд╡ाрд░्рдерд╡рд╢ рдЪाрд▓ीрд╕ рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े рд╕ाрдд рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХो рд▓ूрдЯрдХрд░ рдЙрдирдХे рд╢рд╡ рдЕрдкрдиे рдЦेрдд рдоें рдЧाрдв़ рджेрддे рд╣ैं। рдоुрдЦिрдпा рдХे рд╕ाрдд рдкुрдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं рдФрд░ рд╕ाрддों рдХे рд╕ाрддों рдЙрд╕ी рдЦेрдд рдоें рдмрдб़े рдиाрдЯрдХीрдп рдвंрдЧ рд╕े рдк्рд░ाрдг рдЧрд╡ां рджेрддे рд╣ैं। рдоुрдЦिрдпा рд╕ंрди्рдпाрд╕ рд▓े рд▓ेрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдХрд░рдиी рдкрд░ рдЬीрд╡рди рднрд░ рд░ोрддे рд╣ैं। рдкाँрдЪрд╡ी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै – рднाрдЧ рдХौ рд▓ेрдЦौ- рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдоें рдЧाँрд╡ рдХी рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा, рд▓ोрдЧों рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдпुрд╡рдХों рдХी рд╡िрджेрд╢ рднाрдЧрдиे рдХी рдзुрди рдкрд░ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХрд╕ा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рд╡िрджेрд╢ рдЬाрдХрд░ рдмрд╕ рдЬाрдиे рдкрд░ рдЙрд╕рдХी рдкрдд्рдиी рд╡ рдмрдЪ्рдЪों рдкрд░ рдХ्рдпा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़рддा рд╣ै। 

 рдЫрдард╡ीं рдХрд╣ाрдиी – рдпрдХ्рд╖ рдк्рд░рд╢्рди - рдоें рд▓ेрдЦрдХ рдиे рджрд╣ेрдЬрдк्рд░рдеा рдкрд░ рдЬрдордХрд░ рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХिрдпा рд╣ै। рд░рдо्рдоू рдХी рдкрдд्рдиी рдХा рдШрд░ рдХे рдкिрдЫрд╡ाрдб़े рд╕े рд░рдо्рдоू рдХी рдШрд░рд╡ाрд▓ी рдХी рдиिрд░ीрд╣ рдХрд░ाрд╣ рдХे рдмाрд░े рдоें рдкूрдЫрдиे рдкрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдоिрд▓рддा рд╣ै рдХि – рддू рдиांрдп рдоाрдиि рд░рд╣ौ рддौ рд╕ुрдиि, рд░рдо्рдоू рдХी рдШрд░рд╡ाрд░ी рдХे рдоैрдпा-рдмाрдк рдЧрд░ींрдм рд╣ैं рдпाрд╣ी рддें рдм्рдпाрд╣ рдоें рдЕрдзिрдХ рджाрди-рджрд╣ेрдЬ рдиांрдп рджै рдкाрдпे рд╣ै। рдЕрдм рд░ाрдоू рдХी рдоैрдпा, рд░рдо्рдоू рдХी рдШрд░рд╡ाрд░ी рдХूं рдЦूрдм рдЦрд░ी рдЦोрдЯी рд╕ुрдиाрдФ рдХрд░ै рд╣ै। рдкрд░ि рдмु рдХрд╣ा рдХрд░ैं, рджैрдмें рдХूं рдХрдЫू рд╣ोрддौ рддौ рдЗрдд्рддी рдорд▓ूрдХ рдЫोрд░ी рдХूं рдЬा рдХौрдЖ рд╕े рдХрд▓ूрдЯा рд░рдоुрдЖ рддें рд╣ी рдм्рдпाрд╣ рдХрд░рддे рдХा। рдХोрдК рдЕрдЪ्рдЫौ рд╕ौ рдЫोрд░ा рди рджेрдЦрддे। рджाрди-рджрд╣ेрдЬ рдХे рдмрдЧैрд░ рд░рдо्рдоू рдХी рдШрд░рдмाрд░ी рдХे рд╕ाрд░े рдЧुрди рдлीрдХे рдкрд░ि рдЧрдпे рд╣рддैं, рд░рдо्рдоू рдХी рдоैрдпा рдХे рдЖрдЧे। рд▓ेрдЦрдХ рдХрд╣ाрдиी рдХे рд╕ूрдд्рд░рдзाрд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЗрд╕ рдкрд░ рдХ्рд░ोрдз рдЬрддाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕ूрдд्рд░рдзाрд░ рдЕрдЧрд▓ी рдмेрд░ि рдЬрдм рдЧाрдо рдХूं рдЖрдпौ рддौ рдкрддौ рдкрд░ौ рдХें рд░рдо्рдоू рдХी рдШрд░рдмाрд░ी рдХूं рдорд░े рднрдпे рддीрди рдорд╣िрдиा рд╣ू рдиांрдп рдмाрддे рд╣ुंрдЧे рдХें рджूрд╕рд░ौ рдм्рдпाрд╣ рдХрд░िрдмे рдмाрд░ेрдиु рдХी рд▓ाрдЗрди рд▓рдЧा рдкрд░ी рд╣ै рддो рд░рдоुрдЖ рдХे рдХрд╕ाрдИ рдЬैрд╕े рдоां-рдмाрдк рдХो рд╕рдмрдХ рд╕िрдЦाрдиे рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рдЬाрдиे рдХो рдЙрдж्рдпрдд рд╣ोрддा рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХी рдоाँ рд░ोрдХ рд▓ेрддी рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдХ्рд░ोрдз рдоें рдЧाँрд╡ рд╕े рд╢рд╣рд░ рдиौрдХрд░ी рдкрд░ рдЪрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै। рдХुрдЫ рджिрди рдмाрдж рдЧाँрд╡ рдЖрддा рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХी рдоाँ рддाрдиा рдоाрд░рддे рд╣ुрдП рдмрддाрддी рд╣ै – рджेрдЦि, рддू рднौрддु рдЬोрд╕ рдоें рдЖрдп рд░рд╣ौ рд╣ौ рдмा рд╕рдоै। рддू рддौ рдоैंрдиे рд░ोрдХि рджिрдпो рд╣ो, рдкрд░ि рдЗंрджрд░ рдХी рдоैрдпा рдиांрдп рд░ोрдХि рдкाрдИ рд╣ी рдЗंрджрд░ рдХूं। рдЗंрджрд░ рдиें рдж्рд╡ै-рдЪाрд░ि рдФрд░рдиु рдХूं рд╕ंрдЧ рд▓ौрдХें рдЫोрд░ी рдмाрд░ेрдиु рдХूं рднौрддेрд░ौ рд╕рдордЭाрдпौ, рдкрд░ि... рд░рдо्рдоू рдХी рдоाँ рдиे рдмाрдХी рд╕ाрдд рдкीрдвी рддрдХ рдХूं рдЦूрдм рдЧाрд░ी рджрдИं рдФрд░ рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдмंрдж рд╣ै рдЧрдИ рд╕ो рдЕрд▓рдЧ।- рд╕ूрдд्рд░рдзाрд░ рдкूрдЫрддा рд╣ै рдФрд░ु рд░рдо्рдоू рдХे рдм्рдпाрд╣ рдХौ рдХा рднрдпौ। рдм्рдпाрд╣ु, рдм्рдпाрд╣ु рд╣ू рд╣ै рдЧрдпौ, рдЦूрдм рдзрдбрд▓्рд▓े рд╕े। рд▓ेрдЦрдХ рдФрд░ рд╕ूрдд्рд░рдзाрд░ рдХे рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдпрдХ्рд╖ рдк्рд░рд╢्рди рдЙрдирдХे рдорди рдоें рдЙрдерд▓-рдкुрдерд▓ рдордЪाрддे рд╣ैं। рдоेрд░ा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै рдХि рдкाрдардХों рдХे рдорди рднी рд╢ांрддि рдирд╣ीं рд░рд╣ेंрдЧे। 

 рдЕрдЧрд▓ी рд╕ाрддрд╡ीं рдХрд╣ाрдиी –рдЪीрд░ рд╣рд░рди- рдоें рдПрдХ рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рд░рдЬрдиी рдХी рдмрд╣ुрдд рдкीрдбाрджाрдпрдХ рдХрд╣ाрдиी рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдкрддि рдХी рдоृрдд्рдпु рдмрд╣ू рдХे рдЯोрдиे рдЯोрдЯрдХे рд╣ो рдЬाрдиे рдХी рд╢ंрдХा рдЙрд╕рдХे рджिрд▓ рдоें рд░рд╣рддी рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рджोрдиों рд╕рдЧे рдмेрдЯे рдЬрдоीрди рдЬाрдпрджाрдж рдЕрдкрдиे рдиाрдо рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиी рдоाँ рдкрд░ рдоुрдХрджрдоा рдаोрдХ рджेрддे рд╣ैं рдФрд░ рдмрд╣ुрдПं рдХрд╡ि рд╕рдо्рдоेрд▓рдиें рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдкрд░ рдк्рд░рд╢्рди рдЙрдаाрддी рд╣ैं । рд░рдЬрдиी рдЗрд╕ рд╢рд░्рдд рдкрд░ рдЬрдоीрди рдЬाрдпрджाрдж рдмेрдЯों рдХे рдиाрдо рдХрд░ рджेрддी рд╣ै рдХि рдЬрдм рддрдХ рд╡рд╣ рдЬीрд╡िрдд рд╣ै рддрдм рддрдХ рд╡े рдЙрд╕рдХा рднрд░рдг рдкोрд╖рдг рдХрд░ेंрдЧे рдкрд░ंрддु рдмेрдЯे рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рд╕्рд╡рдЪ्рдЫंрдж рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рд╢ेрд╖ рдХрд╣ाрдиी рдкрдв़рдиे рдкрд░ рдкрддा рдЪрд▓ेрдЧा। рдЖрдард╡ी рдХрд╣ाрдиी – рдмीрдЪ рдХौ рдоाрд░рдЧ – рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдЬो рдЕрдкрдиी рдкूрд░ी рдХ्рд╖рдорддा рд╕े рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ों рдХो рдкрдвाрддा-рд▓िрдЦाрддा рд╣ै। рдкुрдд्рд░рдЧрдг рд╢рд╣рд░ рдоें рдиौрдХрд░ी рдкा рдЬाрддे рд╣ैं। рд╡िрд╡ाрд╣ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рдмрдЪ्рдЪे рднी рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рдкрд░ंрддु рд╡рд╣ рд╡्рдпрдХ्рддि рдмुрдвाрдкे рдоें рдЕрдкрдиे рдиाрддी рдкोрддों рдХी рдХिрд▓рдХाрд░ी рд╕ुрдирдиे рдХो рддрд░рд╕ рдЬाрддा рд╣ै। рдкुрдд्рд░ों рдХे рдпрд╣ рдХрд╣рдиे рдкрд░ рдХि рддुрдо рддो рд░िрдЯाрдпрд░ рд╣ो рдЧрдП рд╣ो рдЗрд╕рд▓िрдП рдЕрдХेрд▓े рд░рд╣рдиे рдХी рдЖрджрдд рдбाрд▓ो। рдФрд░ рд╡рд╣ рдмुрдвाрдкे рдоें рд╕рдордп рдХाрдЯрдиे рдХे рд▓िрдП рдиौрдХрд░ी рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╡िрд╡рд╢ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдпрд╣ рдЖрдЬ рдХे рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХी рдЖрдо рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдФрд░ рдмрдв़рддे рд╣ुрдП рдЬрдирд░ेрд╢рди рдЧैрдк рдХी рднрдпाрд╡рд╣ рд╕рдорд╕्рдпा рдХो рджрд░्рд╢ाрддी рд╣ै। рдиौрд╡ीं рдХрд╣ाрдиी –рд╕рдоै рдХो рдЪрдХ्рд░ – рдПрдХ рдРрд╕े рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рдд рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै, рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рддि рдХे рдмाрдж рдЙрд╕рдХे рдмेрдЯे рд╣ी рдЙрд╕े рд╕ंрднाрд▓ рдирд╣ीं рдкाрддे рдФрд░ рдмрд╣ुрдд рджुрдЦी рд╡ рдПрдХाрдХी рдЬीрд╡рди рд╡्рдпрддीрдд рдХрд░рдиे рдХो рдмाрдз्рдп рд╣ोрддे рд╣ैं। рджрд╕рд╡ी рдХрд╣ाрдиी – рд╕ोрд▓рд╣ рдЖрдиा рд╕рдЪ – рдПрдХ рдРрд╕े рдХिрд░ाрджाрд░ рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдЬो рдЧाँрд╡ рдХे рд╕рднी рдкुрд░ाрдиे рд▓ोрдЧों рдХी рдЦрдмрд░ рд░рдЦрддा рд╣ै। рд╕рдмрдХे рд╕ुрдЦ рджुрдЦ рдХा рдмрдЦाрди рднी рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдЗрд╕ рдЬ्рдЮाрди рдоें рджрд╣ेрдЬ рдЬैрд╕ी рдХुрдк्рд░рдеा рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рддрдХ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं। рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рдЕрди्рдп рдХрд╣ाрдиिрдпों рд╕े рд╣рдЯрдХрд░ рд╣ै। рдЙрдирдХी рд╕рднी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдоाрдирд╡ीрдп рдХрдордЬोрд░िрдпों рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдж्рд░ूрдкрддाрдУं рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдХрд░рддी рд╣ैं। рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рд╕рдоै рдХी рдмрд▓िрд╣ाрд░ी, рд╣ोрд░ी рдХौ рдмैрд░, рдЫुрдЯрдХाрд░ौ, рд╕рдоाрдЬ рдХौ рдХोрдв़, рдЬрд╣ाрдЬ рдХौ рдкंрдЫी, рд╡िрдзिрдиा рдХौ рд▓ेрдЦो, рдЕрдм рдкрдЫрддाрдПं рд╣ोрдд рдХा, рдЪिंрддा, рдЖрдм рдирд╣ीं рдЖрджрд░ рдирд╣ीं рдпा рдлूрд▓ो рд╣ो, рд╕рднी рдоें рдЧ्рд░рдоीрдг рдЬीрд╡рди рдоें рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рдЬीрд╡рди рдоें рднी рдирдИ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рд╡ рддрдеाрдХрдеिрдд рдк्рд░рдЧрддि рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЙрдд्рдкрди्рди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдкाрд░рд╡ाрд░िрдХ рддрдеा рд╕ोрдЪ рдХे рдмрджрд╡рд▓ाрд╡ों рдХा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╕рдЯीрдХ рд╡ рдордиोрд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдгाрдд्рдордХ рд╡рд░्рдгрди рд╣ै। рдлूрд▓ो рдЙрдирдХी рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдк्рд░ाрддिрдиिрдзिрдХ рдХрд╣ाрдиी рд╣ै। рдлूрд▓ो рдХрд╣ाрдиी рдПрдХ рд╕्рдд्рд░ी рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдЬो рдмреЬे рдпрдд्рди рд╕े рдкुрдд्рд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддी рд╣ै рдФрд░ рдмрдб़े рдЕрд░рдоाрдиों рд╕े рдмрд╣ू рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддी рд╣ै рдкрд░ंрддु рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдХी рдмाрддों рд╕े рдЕрдкрдиी рдкреЭी-рд▓िрдЦी рдмрд╣ू рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╢ंрдХिрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдлूрд▓ो рдПрдХ рдЧाँрд╡ рдХी, рдЕрдирдкреЭ рдорд╣िрд▓ा рд╣ै рдкрд░ंрддु рдЖрдЬ рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рдорд╣िрд▓ाрдПँ рднी рдЗрд╕ рдоाрдирд╕िрдХрддा рд╕े рдЧ्рд░рд╕्рдд рд╣ैं। 

 рдбॉ. рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ рд╢рд╢ि рдХे рдЗрд╕ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХрд░рддे рд╕рдордп рдоैं рдмрдбे рдкрд╢ोрдкेрд╢ рдоें рд╣ूँ। рдХрд╣ाрдиी рдХो рд╣िंрджी рдЧрдж्рдп рдХी рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рд╡िрдзा рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдкрд░ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХा рди рддो рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╣ै рдФрд░ рди рд╣ी рдЙрдирдХा рдХрд╣ीं рдЬिрдХ्рд░। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕े рдмंрдЧрд▓ा рдХे рд░ाрд╕्рддे рднाрд░рдд рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЗрддीрд╣ाрд╕ рдоें рдкрджाрд░्рдкрдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдХрд╣ाрдиी рд╡िрдзा рдХो рдЧрд▓्рдк рдХे рдмाрдж рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рдмाрдж рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдоें рд▓िрдЦी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдбॉ. рдкाрдардХ рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХो рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХрд╣ाрдиी рдХा рд╢्рд░ेрдп рдоिрд▓рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЖрдЧे рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдКрдкрд░ рдЫोрдб़рддा рд╣ूँ। рдЙрдирдХा рджूрд╕рд░ा рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╣ै рдкрд░िрдХрдо्рдоा, рдЬिрд╕рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдмाрдж рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी рдЬाрдПрдЧी।


рдкрд░िрдЪрдп: рд╕рдд्рдпेंрдж्рд░ рд╕िंрд╣

рдЬрди्рдо: 1 рдЬूрди 1949, рдордеुрд░ा, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢, рднाрд░рдд।

рд╢िрдХ्рд╖ा - рдПрдордП (рд╣िंрджी), рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ुрдзाрдХрд░, рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдЙрдкाрдзि। 1969 рд╕े рд▓ेрдЦрди рдк्рд░ाрд░ंрдн। рд╣िंрджी рдХрд╡िрддा, рдХрд╣ाрдиी, рдЖрд▓ेрдЦ, рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░, рд░िрдкोрд░्рддाрдЬ, рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рд▓ेрдЦрди। 

рд╣िंрджी рдк्рд░рдпोрдЧ рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╣ेрддु рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдиीрддि рдХे рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди рдоें рд╕рдХ्рд░िрдп рдФрд░ рдХрд░ीрдм 40 рд╡рд░्рд╖ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рднाрд░рддीрдп рд░ेрд▓ рд╡ рдЖрдпрдХрд░ рд╡िрднाрдЧ рдоें рд╡िрднिрди्рди рдкрджों рдкрд░ рдХाрд░्рдп рд╕ंрдкрди्рди।

рд╡िрднिрди्рди рд╡िрднाрдЧीрдп рдкрдд्рд░рдХाрдУं рдХा рд╕ंрдкाрджрди рд╡ рдк्рд░рдХाрд╢рди।

рд╡िрднिрди्рди рдкрдд्рд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдХрд╡िрддा рдХрд╣ाрдиी, рд░िрдкोрд░्рддाрдЬ, рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░, рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдХाрд╢рди рдФрд░ рдХрдИ рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी рдХेрди्рдж्рд░ों рд╕े рдк्рд░рд╕ाрд░рдг। 

рджो рдХрд╡िрддा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ "рдПрдХ рдоुрдЯ्рдаी рдЖрд╕рдоाрди" рдФрд░ "рдл़рд░्рдХ рдкрдб़рддा рд╣ै" рдк्рд░рдХाрд╢िрдд। рдПрдХ рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╢ीрдШ्рд░ рдк्рд░рдХाрд╢्рдп।

рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдк्рд░рдЪाрд░ рд╕рдоिрддि рдкुрдгे рдХा рд╕рджрд╕्рдп।

рд╣िंрджी рдФрд░ рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдоें рднी рд▓ेрдЦрди рддрдеा рд╢ोрдзрдкрд░рдХ рдЕрдз्рдпрдпрди।

рднाрд╖ा рдкрд░िрдЪрдп: рд╕ंрд╕्рдХृрдд, рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा, рд╣िंрджी, рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी, рдорд░ाрдаी ।

рд╕ंрдк्рд░рддि: рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рдд рд╡рд░िрд╖्рда рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдЕрдзिрдХाрд░ी, рдордз्рдп рд░ेрд▓, рдкुрдгे। 

рдЖрд╡ाрд╕: "рд░ाрдоेрд╢्рд╡рд░ी-рд╕рджрди", рд╕рдк्рддрдЧिрд░ी рд╕ोрд╕ाрдпрдЯी, рдЬांрднुрд▓рд╡ाрдбी рд░ोрдб, рдЖंрдмेрдЧाँрд╡ рдЦुрд░्рдж, рдкुрдгे 411046, рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рднाрд░рдд।

рдоोрдмाрдЗрд▓ 91+ 992 299 3647

рдИрдоेрд▓: singhsatyendra.380@gmail.com


3 comments :

  1. рдоाрд░्рдоिрдХрддा рд╕े рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рд╣ै। рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рд▓िрдП рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди। рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдмрдзाрдИ!ЁЯТРЁЯТР

    ReplyDelete
  2. рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рдмрд╣ुрдд рдзрди्рдпрд╡ाрдж। рдЗрд╕рд╕े рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рдоिрд▓ेрдЧा। рдбॉ рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ рд╢рд╢ि рдЬी рдмрд╣ुрдд рдоेрд╣рдирдд рд╕े рдФрд░ рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫा рд▓िрдЦрддे рд╣ैं।

    ReplyDelete
  3. Very nice ЁЯСМ

    ReplyDelete

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।