рдкुрд╕्рддрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा: рдЬीрд╡рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдд्рдордХ рдХрд╣ाрдиिрдпाँ: рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░ (рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢)


рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ: рдкी. рдЕंрдЬрд▓ी

рдкीрдПрдЪрдбी. рд╣िंрджी (рд╢ोрдзाрд░्рдеी), рд╣ेрдорд╡рддी рдиंрджрди рдмрд╣ुрдЧुрдгा рдЧреЭрд╡ाрд▓ (рдХेंрдж्рд░ीрдп) рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╢्рд░ीрдирдЧрд░, рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб
рд╕्рдеाрдпी рдкрддा:- рдмрд░рдЧреЭ, рдУреЬिрд╕ा
рдИрдоेрд▓:- Panjali9605@gmail.com

рдХृрддि:- рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░ (рдХрд╣ाрдиी- рд╕ंрдЧ्рд░рд╣)
рд▓ेрдЦрдХ:- рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢
ISBN:- 978-93-81923-38-2
рдк्рд░рдХाрд╢рдХ:- рдЕंрддिрдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдЧाреЫिрдпाрдмाрдж (рдЙ.рдк्рд░)
рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╡рд░्рд╖:- 1994 (рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг); 2013 (рдкрд╣рд▓ा рдкेрдкрд░рдмैрдХ рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг)
рдоूрд▓्рдп: 100 рд░ुрдкрдП , рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा:- 96

рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢
рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдмेрдЧूрд╕рд░ाрдп рдоें рдЬрди्рдоे рдмрд╣ुрдЖрдпाрдоी рдк्рд░рддिрднा рд╕ंрдо्рдкрди्рди рдХрдеाрдХाрд░ ‘рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢’ рдПрдХ рд╕рдлрд▓ рдЖрд▓ोрдЪрдХ, рдкрдд्рд░рдХाрд░, рд╕ंрдкाрджрдХ, рдХрд╡ि, рдкрдЯрдХрдеा рд▓ेрдЦрдХ рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдПрдХ рд╕рдлрд▓ рдЕрдиुрд╡ाрджрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рд╕ुрдкрд░िрдЪिрдд рд░рд╣े। рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рд╡िрд╖рдп рд╕े рдЬुреЬे рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд▓ेрдЦрди рдХाрд░्рдп рдоें рднी рдЙрдирдХी рд░ूрдЪि рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдеी। ‘рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡िрднिрди्рди рд╡िрд╖рдпों рдХी рд▓рдЧрднрдЧ рдЖрда рдкुрд╕्рддрдХों рдХा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕े рд╣िंрджी рдоें рдЕрдиुрд╡ाрдж рднी рдХिрдпा рд╕ाрде рд╣ी рд╡े рджूрд░рджрд░्рд╢рди рдкрд░ рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд ‘рдЪंрдж्рд░рдХांрддा’ рд╕рдоेрдд рдХрдИ рдзाрд░ाрд╡ाрд╣िрдХों, рд╡ृрддрдЪिрдд्рд░ों рдПрд╡ं рдЯेрд▓ीрдлिрд▓्рдоों рд╕े рднी рдЬुреЬे рд░рд╣े। рдЕрдиेрдХ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ों рд╡ рд╕рдо्рдоाрдиों рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢ рдЬी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी рдХे рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдкрдд्рд░िрдХा ‘рд╕рдордХाрд▓ीрди рднाрд░рддीрдп рд╕ाрд╣िрдд्рдп’ рдХे рд╕ंрдкाрджрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рдХाрд░्рдпрд░рдд рд░рд╣े। рдЕंрддрддः рдПрдХ рд▓рдо्рдмी рдЕрд╡рдзि рд╕े рдмीрдоाрд░ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг 18 рдЬूрди 2012 рдХो рдЙрдирдХा рдЕрд╕рдордп рдиिрдзрди рд╣ोрдиा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдХे рд▓िрдП рдХ्рд╖рддिрдкूрд░्рдг рд░рд╣ा’1 рдкрд░ंрддु рдЙрдирдХे рд▓िрдЦिрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ृрдЬрдиा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡े рд╕рджा рд╣рдо рд╕рдмрдХे рдмीрдЪ рдЕрдорд░ рд░рд╣ेंрдЧे।

рд╡рд░्рд╖ 1994 рдоें рдЕंрддिрдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░’ рдЕрдкрдиे рдХрде्рдп рдФрд░ рдХрдеा рд╢ैрд▓ी рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рд╣ै। рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें рдоुрдЦ्рдпрдд: рдЫрд╣ рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣िрдд рд╣ैं। рдХ्рд░рдорд╢ः ‘рдпे рдЕрдзूрд░ी рдХрд╣ाрдиी’, ‘рдПрдХ реЫिрди्рджрдЧी рд╕्рдердЧिрдд’, ‘рдЫाрдпा-рдпुрдж्рдз’, ‘рдХрдеा-рдЙрдкрдХрдеा’, ‘рдмीрдЪ рд╕реЬрдХ рдкрд░’ рдФрд░ ‘рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░’।

рдкी. рдЕंрдЬрд▓ी
рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢ рдХी рдк्рд░ाрдп: рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╕ीрдзे рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЖрдо рдЬрди рд╕े рдЬुреЬрддी рд╣ै। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдЙрдирдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдЬो рд╕рдоाрдЬ рдпा рдкाрдд्рд░ों рдХा рдЪिрдд्рд░ рдЙрднрд░рддा рд╣ै рдЙрдирдоें рдПрдХ рдЧрд╣рд░ी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░’ рдХी ‘рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХрд╣ाрдиी ‘рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢’ рдХी рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдХुрдЫ рд╣िрд╕्рд╕े рдоें рдЖрдП рднीрд╖рдг рдмाреЭ рдХी рд╡िрднीрд╖िрдХा рдкрд░ рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рдХेрди्рдж्рд░िрдд рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдХा рд╡рд░्рдгрди рд▓ेрдЦрдХ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рдкाрдардХ рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдХो рдЙрд╕ рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░ рдХे рдордз्рдп рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै। рд▓ेрдЦрдХ рдХे рд╕рд╣рдЬ рдХрдердиिрдп рд╢ैрд▓ी рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдХे рдХाрд░рдг рдмाреЭ рдЬैрд╕े рднрдпाрд╡рд╣ рдкрд░िрджृрд╢्рдп рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ोрддा рд╣ुрдЖ рдпрд╣ рдХрдеा рд╡рд░्рдгрди рдкреЭрдХрд░ рдРрд╕ा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд▓ेрдЦрдХ рд╕्рд╡рдпं рдЙрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдоौрдЬूрдж рд░рд╣рдХрд░ рдЬैрд╕ा рджेрдЦा рд╡ैрд╕े рд╣ी рдЙрд╕рдХा рд╢рдм्рджрд╢: рд▓िрдЦ рджिрдП рд╣ों। рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдпрдеाрд░्рде, рдПрдХ ‘рд░िрдкोрд░्рддाрдЬ’ рдХी рднांрддि। рдХрд╣ाрдиी рдХी рдШрдЯрдиाрдПँ рдРрд╕ी рдХि рдкाрдардХ рднी рд╕्рд╡рдпं рдЙрд╕ рдмाреЭ рдоें рдкीреЬिрдд рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рд╕ाрде рд╣ी рдмाреЭ рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдкीреЬिрдд рдЕंрдЪрд▓ों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рдиреЫрджीрдХी рд╕े рджेрдЦ рд╡ рдЬाрди рдкाрддा рд╣ै। рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдХे рд╕ुрдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдЖрд▓ोрдЪрдХ ‘рдиाрдорд╡рд░ рд╕िंрд╣’ рднी рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдХी рд▓ेрдЦрди рд╢ैрд▓ी рдкрд░ рдЯिрдк्рдкрдгी рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं –
“рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░ рдХрд╣ाрдиी рдХे рд░ूрдк рдоें рд░िрдкोрддाрд░्реЫ рд╣ै। рдмिрд╣ाрд░ рдХी рдмाреЭ рдХा рд╢ाрдпрдж рд╣ी рдХрд╣ीं рдРрд╕ा рд╡िрд╡рд░рдг рдоिрд▓рддा рд╣ो рдЬो рдпрдеाрд░्рде рдХे рдЗрддрдиा рдХрд░ीрдм рд╣ो। ”2

рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдкाрдд्рд░ों рдХी рдЕрд╣рдо् рднूрдоिрдХा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢ рдХे рдкाрдд्рд░ рдЕрдд्рдпंрдд рд╕рд╣рдЬ, рд╕рд░рд▓ рд╡ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рд╣ैं। рдЕрдкрдиी рдмाрдд рд╡ рдЪिंрддा рдкाрдардХों рддрдХ рдк्рд░ेрд╖िрдд рдХрд░рдиे рдоें рдпрд╣ рдкाрдд्рд░ рд╕рдорд░्рде рднी рд╣ैं। рдк्рд░ाрдп: рдЙрдирдХे рдкाрдд्рд░ рдиिрдо्рдирд╡рд░्рдЧ рд╕े рдЖрддे рд╣ैं। рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдХрд╣ाрдиी ‘рдпे рдЕрдзूрд░ी рдХрд╣ाрдиी’ рдЬिрд╕рдоें рдПрдХ рд╕ाрдЙрде рдЗंрдбिрдпрди рдкाँрдЪ-рд╕िрддाрд░ा рд░ेрд╕्рдд्рд░ां рдоें рд╡ेрдЯрд░ рд╕्рдЯाрдл рд╕ुрдкрд░рд╡ाрдЗрдЬрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрдо рдХрд░ рд░рд╣े ‘рд╡िрд▓िрдпрдо’ рдкрд░ рдХेंрдж्рд░िрдд рд╣ै। рдмреЬे-рдмреЬे рд╢рд╣рд░ों рдФрд░ рдорд╣ाрдирдЧрд░ों рдХे рдмреЬे-рдмреЬे рд░ेрд╕्рдд्рд░ां рдоें рдХाрдо рдХрд░ рд░рд╣े рд╡ेрдЯрд░ों рдХे рдЬीрд╡рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХो ‘рд╡िрд▓िрдпрдо’ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рджрд░्рд╢ाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдХे рдЖреЬ рдоें рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рдЪीреЫ рдЕрдзूрд░ी рд░рд╣ рдЬाрддी рд╣ै рд╡рд╣ рд╣ै- рдк्рд░ेрдо (рд╡िрд▓िрдпрдо рдФрд░ рд╣ेрд▓ेрди рдХी) рдЬो рдЕंрдд рдоें рдкाрдардХ рдХो рдЧрд╣рд░ी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рд╕े рдЕрднिрднूрдд рдХрд░ рджेрддी рд╣ै।

рдХрд╣ाрдиी ‘рдПрдХ рдЬिंрджрдЧी рд╕्рдердЧिрдд’ рдоें рдПрдХ рд╕ाрдоाрди्рдп рддाрд▓ेрд╡ाрд▓े- ‘рд╕ुрдЪ्рдЪाрд╕िंрд╣’ рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЬैрд╕े рдХрдИ рдЕрди्рдп рддाрд▓ेрд╡ाрд▓ों рдХे рдЬीрд╡рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╡ рдЙрдирдХे рджрдпрдиीрдп рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдХो рджрд░्рд╢ाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े ‘рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢’ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХрд░ рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдЪрд▓ाрдиे рд╡ाрд▓ों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЪिंрддिрдд рд▓рдЧрддे рд╣ैं рдЬिрдирдХा рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдЖрдЬ рдХे рд╕рдордп рдоें рд╕рдо्рдкूрд░्рдгрдд: рдЦрдд्рдо рд╣ोрдиे рдЬैрд╕े рд╕ंрдХрдЯ рдоें рд╣ैं।

рдХрд╣ाрдиी ‘рдЫाрдпा-рдпुрдж्рдз’ рдоें рдиाрдЯрдХ рдХंрдкрдиी рдоें рдкрд░्рджा рдЙрдаाрдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рд╣ै। рдиाрдЯрдХ рдХे рдоुрдЦ्рдп рдиाрдпрдХ рдХी рдЕрдиुрдкрд╕्рдеिрддि рдкрд░ рдПрдХ рджिрди рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдиाрдпрдХ рдмрдиा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдзीрд░े–рдзीрд░े рдЕрднिрдирдп рд╕ीрдЦ рд▓ेрддा рд╣ै рдФрд░ рджрд░्рд╢рдХों рдХे рдордз्рдп рдмрд╣ुрдд рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдкрд░्рджा рдЙрдаाрдиे рд╡ाрд▓े рдХрд░्рдордЪाрд░ी рд╕े рдЕрдЪाрдирдХ ‘рд╣рдоाрд░ा рдиाрдпрдХ’ рдмрди рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЬрд░ुрд░ ‘рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢’ рдЬी рдХा рдиाрдЯ्рдп рдХौрд╢рд▓ рд╡ рдкрдЯрдХрдеा рд▓ेрдЦрди рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рд╣ी рд╣ै рдЬो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХрде्рдп рдХो рд▓ेрдХрд░ рдХрд╣ाрдиी рд░рдЪрдиे рдХो рдЙрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХिрдпा рд╣ोрдЧा। рдаीрдХ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХрд╣ाрдиी-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░’ рдоें рд╕ंрдХрд▓िрдд рдХрд╣ाрдиी ‘рдмीрдЪ рд╕реЬрдХ рдкрд░’ рдоें рдХрдеा рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╕ूрдд्рд░рдзाрд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрд░рдиा рдФрд░ рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рдХрдеा рдХी рдШрдЯрдиा рдХा рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдЖрдЧे рдмреЭрдиा, рдкाрдардХ рдХो рдмреЬी рд╕рд╣рдЬрддा рд╕े рдХрд╣ाрдиी рдХी рдоूрд▓ рд╕ंрд╡ेрджрдиा рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдоें рдПрдХ рдкिрддा рдХा рдЕрдкрдиी рдмेрдЯी рдХे рд╡िрд╡ाрд╣ рдХो рд▓ेрдХрд░ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЪिंрддा рд╕्рд╡рднाрд╡рдд: рд╣ोрддी рд╣ै рдпрд╣ाँ рджрд░्рд╢ाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдПрдХ рдкिрддा-рдкुрдд्рд░ी рдХे рдк्рд░ेрдо рдХा рд╢рдм्рджрд╢ः рдЪिрдд्рд░рдг рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢ рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдХрд╣ाрдиी ‘рдХрдеा-рдЙрдкрдХрдеा’ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╕ंрдмंрдзों рдоें рдЖрдЬ-рдХрд▓ рдХे рдмреЭрддे рджूрд░ाрд╡ рдХो рджрд░्рд╢ाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдХिрдпा рд╣ै। рд╣рдоाрд░े рд╕рдоाрдЬ рдХी рдирдИ рдкीреЭी рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЧाँрд╡ рдХो рдЫोреЬ рд╢рд╣рд░ рдХी рдУрд░ рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ां рд╕े рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯрдиा рдирд╣ीं рдЪाрд╣рддे। рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдкुрд░ाрдиी рдкीреЭी (рдмुрдЬुрд░्рдЧ рдоाँ-рдмाрдк) рдЕрдкрдиी рдЧाँрд╡ рдЫोреЬ рдХрд░ рд╢рд╣рд░ рдирд╣ीं рдЬाрдиा рдЪाрд╣рддे рдЗрд╕ рдмाрдд рдХो рдХрд╣ाрдиी рдХे рдкाрдд्рд░ рдЙрдоेрд╢ рдЪंрдж्рд░ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд▓ेрдЦрдХ рдиे рджрд░्рд╢рдпा рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдоें рдЖрдЬ-рдХрд▓ рдХे рдмрджрд▓рддे рд░िрд╢्рддों рдХे рдоाрдпрдиे рдПрд╡ं рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░िрдпों рдХे рдк्рд░рддि рдПрдХ рдКрдм рджिрдЦрддी рд╣ै। рдЕрдкрдиों рдХे рдЦुрд╢िрдпों рдХे рд▓िрдП рд╕рдордп рдиिрдХрд▓рдиा рдЖрдЬ рд╕рдмрдХे рдкाрд╕ рдХрдо рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЖрдЬ рдЦाрд╕ рддौрд░ рдкрд░ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╡ृрдж्рдз рдЬрдиों рдХी рд╕्рдеिрддि рд╡िрдорд░्рд╢ рдХा рд░ूрдк рд▓े рд░рд╣ी рд╣ै। рд╡े рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдордз्рдп рд░рд╣рдХрд░ рднी рдЕрдХेрд▓ाрдкрди, рд╕ंрдд्рд░ाрд╕ рд╡ рдКрдм рдХी рдЬिंрджрдЧी рдЬीрддे рд╣ैं рдЬिрд╕рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣рдо рдЕрдкрдиे рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЖрд╕-рдкाрд╕ рднी рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рд╕рдордЧ्рд░рдд: рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рднाрд╖ा рд╕рд╣рдЬ, рд╕рд░рд▓ рд╡ рд╕ाрдоाрди्рдп рд╣ै। рд▓ेрдЦрдХ рдХी рд▓ेрдЦрди рд╢ैрд▓ी рд╡ рд╢рдм्рдж рдЪрдпрди рдХी рдХुрд╢рд▓рддा рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рдк्рд░рднाрд╡ рд░рдЦрддा рд╣ै рдЬो рдкाрдардХों рдХो рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХрд╣ाрдиी рдЕंрдд рддрдХ рдкрдврдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрд░ंрддрд░ рдЙрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдмिрд╣ाрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕े рдЬुреЬे рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдоाрддृрднाрд╖ा рднोрдЬрдкुрд░ी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдХिрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХрд╣ाрдиी рдХी рдХрдеाрдд्рдордХрддा рдпा рдоूрд▓ рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдмिрд▓рдХुрд▓ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рдмрд▓्рдХि рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рд░ोрдЪрдХ рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рджेрдЦा рдЬाрдП рддो ‘рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢’ рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдЙрдирдХी рд▓ेрдЦрдиीрдп рдХрд▓ा рдХौрд╢рд▓рддा рдФрд░ рд╢िрд▓्рдкрдЧрдд рдХौрд╢рд▓рддा рдХे рд╕рдлрд▓ рдкрд░िрдЪाрдпрдХ рд╣ैं рдФрд░ рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░’ рдЙрд╕рдХा рд╕рд░्рд╡ोрдд्рддрдо рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै।

рд╕рди्рджрд░्рдн рд╕ूрдЪी:-
1. https://www.jagranjosh.com/current(рд╣िंрджी-рдХे-рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░-рдФрд░-рдХрдеाрдХाрд░-рдЕрд░ुрдг-рдк्рд░рдХाрд╢-рдХा-рдирдИ-рджिрд▓्рд▓ी-рдоें-рдиिрдзрди-1340174564-2.
2. рдЕрд░ुрдг рдк्рд░рдХाрд╢, рдЬрд▓-рдк्рд░ांрддрд░, 2013, рдЕंрддिрдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдЧाреЫिрдпाрдмाрдж-,рдЙ.рдк्рд░-201005

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।