рдкुрд╕्рддрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ा: рд╕ंрджेрд╣ рдХे рджाрдпрд░े (рдбॉ. рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рд╢ुрдХ्рд▓)

рдкुрд╕्рддрдХ: рд╕ंрджेрд╣ рдХे рджाрдпрд░े
рд╡िрдзा: рдХрд╣ाрдиी-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣
рд░рдЪрдиाрдХाрд░: рдбॉ. рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рд╢ुрдХ्рд▓
ISBN: 978-81-89981-42-6
рдк्рд░рдХाрд╢рдХ: рд╕्рд╡ाрд╕्рддिрдХ рдкрдм्рд▓िрд╢рд░्рд╕ рдПрдг्рдб рдбिрд╕्рдЯ्рд░ीрдм्рдпूрдЯрд░्рд╕, рджिрд▓्рд▓ी 
рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╡рд░्рд╖: 2016 (рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг)
рдоूрд▓्рдп: ₹ 595.00 рд░ुрдкрдпे, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा: 143

рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ: рд░ंрдЬрдп рдХुрдоाрд░ рдкрдЯेрд▓

рдкी-рдПрдЪ. рдбी. (рд╢ोрдзाрд░्рдеी), рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдЕрдз्рдпрдпрди рд╡िрднाрдЧ, рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕ंрдХाрдп, рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдкूрд░्рд╡ी рдЪрдо्рдкाрд░рдг, (рдмिрд╣ाрд░), 845401. рдоो. +91-9451109964 рдИрдоेрд▓- sagarranjay@gmail.com
рд╕्рдеाрдпी рдкрддा: рдЧ्рд░ाрдо- рдЪрдХिрдпाँ, рдкोрд╕्рдЯ- рдиिрдЧрддрдкुрд░, рдЬрдирдкрдж- рдоीрд░рдЬाрдкुрд░, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢। 

рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдк्рд░рдпाрдЧрд░ाрдЬ (рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж) рдЬрдирдкрдж рдоें рдЬрди्рдоे рдмрд╣ुрдоुрдЦी рдк्рд░рддिрднा рдХे рдзрдиी рдПрд╡ं рд╕рдоृрдж्рдз рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдбॉ. рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдПрдХ рд╕рдлрд▓ рдЧीрддрдХाрд░, реЪреЫрд▓рдХाрд░, рдХрд╡ि, рдХрдеाрдХाрд░, рд▓ेрдЦрдХ рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдПрдХ рд╕рдлрд▓ рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рдЗрдд्рдпाрджि рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рд╕ुрдкрд░िрдЪिрдд рд░рд╣े рд╣ैं। рдиिрд░рди्рддрд░ рд▓ेрдЦрди рдХाрд░्рдп рд╕े рдЬुреЬे рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЗрдирдХी рд░ूрдЪि рдХाрд╡्рдп-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣, рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп, рджोрд╣ा-рд╕рддрд╕рдИ, рдЪрд░िрдд-рдХाрд╡्рдп, рдХрд╣ाрдиी-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣, рдЙрдкрди्рдпाрд╕, рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ-рдЕрди्рддрд░्рд╡ाрд░्рддाрдПँ (рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░), рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣, рд▓рдШुрдХрдеा-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣, рд╢ोрдз, рдЖрд▓ेрдЦ-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣, рдЧीрдд-рд╕ंрдХрд▓рди рдЗрдд्рдпाрджि рдЕрдиेрдХ рд╡िрдзाрдУं рдоें рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рд░рд╣ी рд╣ै। рдЗрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣िрди्рджी рдЬрдЧрдд рдХी рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдзाрдУं рдоें рдХुрд▓ рдкрдЪ्рдЪीрд╕ рд╕े рднी рдЬ्рдпाрджा рд░рдЪрдиाрдПँ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ैं। рджूрд░рджрд░्рд╢рди рд╡ рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी рдкрд░ рд╕рд░рд╕ рдХाрд╡्рдп рдЧोрд╖्рдаिрдпों рдоें рд╕рд╣рднाрдЧिрддा рддрдеा рднेंрдЯрд╡ाрд░्рддाрдУं рдоें рднी рдЗрдирдХी рд╕рджैрд╡ рд╕рдХ्рд░िрдп рднाрдЧीрджाрд░ी рд░рд╣ी рд╣ै। рд╡िрднिрди्рди рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдПрд╡ं рд╕рдо्рдоाрди рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдбॉ. рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди-рд╡ाрдЪрд╕्рдкрддि, рдХाрд╡्рдп-рд░рдд्рди, рдХाрд╡्рдп-рдЧौрд░рд╡, рд▓ोрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдп-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕ाрдзрдХ, рд╢्рд░ेрд╖्рда рдпुрд╡ा рдЧीрддрдХाрд░ рд╕рдо्рдоाрди, рд╢्рд░ी рд╕ंрддोрд╖ рд╢рд░्рдоा рдкुрд░рд╕्рдХाрд░, рджेрд╡рдЧुрд░ु рдмृрд╣рд╕्рдкрддि рд╕рдо्рдоाрди, рдкрд░рд╢ुрд░ाрдо рд╕рдо्рдоाрди, рдХृрддिрдХाрд░ рд╕рдо्рдоाрди, рдЧिрд░िрд░ाрдЬ рд╕рдо्рдоाрди, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╢िрд░ोрдордгि, рдиिрд░ाрд▓ा рд╕рдо्рдоाрди, рд╢ोрднрдиा-рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ृрдЬрди рд╕рдо्рдоाрди, рдирдоो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдо्рдоाрди рдПрд╡ं рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рднाрд░рддी рд╕рдо्рдоाрди рдЗрдд्рдпाрджि рд╕े рдЕрдм рддрдХ рдирд╡ाрдЬे рдЬा рдЪुрдХे рд╣ैं।

рд╡рд░्рд╖ 2016 рдоें рд╕्рд╡ाрд╕्рддिрдХ рдкрдм्рд▓िрд╢рд░्рд╕ рдПрдг्рдб рдбिрд╕्рдЯ्рд░ीрдм्рдпूрдЯрд░्рд╕ рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╕рдордХाрд▓ीрди рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХी рдкрд░िрдзि рдоें ‘рд╕ंрджेрд╣ рдХे рджाрдпрд░े’ рдбॉ. рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдЦिрдд рдХुрд▓ рдЪाрд░ рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ों рдмेрдмрд╕ी, рд╕ंрджेрд╣ рдХे рджाрдпрд░े, рднрд░ोрд╕े рдХी рдЖँрдЪ, рддрдеा рдЖँрдЧрди рдХी рдзूрдк рдоें рд╕े рдПрдХ рдЙрдХृрд╖्рдЯ рд░ोрдЪрдХ рдПрд╡ं рдкрдардиीрдп рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╣ै। рдпрд╣ рдбॉ. рд╢ुрдХ्рд▓ рдХी рдж्рд╡िрддीрдп рд░рдЪрдиा рд╣ै। рдпрд╣ рдХृрддि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╡िрд╡िрдз рдЖрдпाрдоों рдХे рдЕрдж्рднुрдд рд╕ृрдЬрди рдХрд░्рддा, рд╕ाрд╣िрдд्рдп-рдкिрддाрдорд╣ рдЖрдЪाрд░्рдп рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдХो рд╕ाрджрд░ рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ै। рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЕрдирдЫुрдП рдкрд╣рд▓ुрдУं рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдмреЬी рд╣ी рдЧрд╣рдирддा рдПрд╡ं рдоाрд░्рдоिрдХрддा рдХे рд╕ाрде рдХुрд▓ рджрд╕ рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХрд╣ाрдиी рддрдд्рдд्рд╡ों рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднी рдЕрдд्рдпрди्рдд рдУрдд-рдк्рд░ोрдд рдПрд╡ं рдЙрдЪ्рдЪ рдкрд░ाрдХाрд╖्рдаा рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै। рд▓ेрдЦрдХ рдХी рд╕рд╣рдЬрддा, рд╕рд░рд▓рддा, рдПрд╡ं рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХрддा рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рд░ोрдЪрдХ рднाрд╖ा рдЗрд╕ рдЕрдиुрдкрдо рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХрд╣ाрдиी рдХो рджिрд▓рдЪрд╕्рдк рдмрдиा рджेрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдХрдИ рд╡िрд╖рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рд╕рдоेрдЯрдиे рдХी рд╕рдлрд▓ рдХोрд╢िрд╢ рдХी рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХрд╣ाрдиी рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп, рдХрдеाрд╡рд╕्рддु, рдкाрдд्рд░ों рдХा рдЪрд░िрдд्рд░-рдЪिрдд्рд░рдг, рдХрдеोрдкрдХрдерди, рджेрд╢рдХाрд▓ рдЕрдерд╡ा рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рддрдеा рднाрд╖ा рд╢ैрд▓ी рд╕्рдкрд╖्рдЯ, рд╕ुрди्рджрд░ рдПрд╡ं рд╕ुрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рд╕ंрд╡ाрдж рд╢ैрд▓ी рдЗрддрдиी рдк्рд░рднाрд╡ाрдд्рдордХ рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХो рдпрджि рдПрдХ рдмाрд░ рдкреЭрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдЬाрдпे рддो рдкूрд░ा рдкреЭे рдмिрдиा рдЦुрдж рдХो рд░ोрдХा рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा। рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╕рдоाрдЬ рддрдеा рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдкрд╣рд▓ुрдУं рдПрд╡ं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдкрд░ рд▓िрдЦी рдЧрдИ рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдЕрдиाрдпाрд╕ рд░ूрдк рдоें рд╣ी рджिрд▓ рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░ рд╣ी рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдк्рд░рдХृрддि рднी рдХुрдЫ рдЗрд╕ी рдХोрдЯि рдХी рд╣ै। рдмेрдмрд╕ рдоाрдирд╡ рдорди рдпрд╣ рд╕ोрдЪрдиे рдХो рдордЬрдмूрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рдХि рдЗрддрдиे рд╕рдоृрдж्рдз рдХрд╣े рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХुрдЫ рдЪींрдЬे рдЕрднी рднी рдЬ्рдпों рдХि рдд्рдпों рд╣ै। рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рд╕्рдеाрдиीрдп рдПрд╡ं рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЬैрд╕े рд╡िрднिрди्рди рд╕्рддрд░ों рдкрд░ рдХрдИ рдоुрдж्рджों рдХो рдЫूрддी, рдЫेрдб़рддी рдФрд░ рдЦंрдЧाрд▓рддी рдпे рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рднрд╡्рдп рдПрд╡ं рд▓ाрдЬрд╡ाрдм рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ, рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ, рдзाрд░्рдоिрдХ рдПрд╡ं рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдЗрдд्рдпाрджि рд╡िрднिрди्рди рдоुрдж्рджों рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рддрдеा рдоाрдирд╡ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХो рдЕрдоूрд░्рдд्рдд рдЪिрди्рддрди рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЙрди्рдоुрдХ्рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै।

рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХрд╣ाрдиी ‘рд╕ंрджेрд╣ рдХे рджाрдпрд░े’ рдпрдеा рдиाрдо рддрдеा рд░ूрдк рдоें рдзрди्рдп рд╣ै। рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдбॉ. рд╢ुрдХ्рд▓ рдиे рдЬो рдЕрдиुрдкрдо рдЫрдЯा рдмिрдЦेрд░ी рд╣ै, рд╡рд╣ рд╢ाрдпрдж рд╣ी рдХрд╣ी рдЕрди्рдпрдд्рд░ рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓े। рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдоें рд╢ाрд▓ू рдХा рдЪрд░िрдд्рд░ рджिрд╡्рдпрддा рдПрд╡ं рднрд╡्рдпрддा рдХो рд╕рдоेрдЯे рд╣ुрдП рд╣ै। рдХिрди्рддु рдлिрд░ рднी рдЙрд╕рдХी рдмрд╕ рдПрдХ рдЫोрдЯी рд╕ी рдЧрд▓рддी рднाрдИ рдПрд╡ं рдмेрдЯे рддुрд▓्рдп рдЕрдоिрдд рдХो рднोрдЧ рд╡िрд▓ाрд╕िрддा рдХे рдк्рд░рддि рдЙрди्рдоुрдХ्рдд рдПрд╡ं рдорджрд╣ोрд╢ рдмрдиा рджेрддी рд╣ै। рд╣ाрд▓ाँрдХि рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рд╕े рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рдУрд░ рд╢ाрд▓ू рдХी рд╕ुрди्рджрд░рддा рдХा рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै, рддो рд╡рд╣ी рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдиे рд╢ाрдорд▓ी рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рд╣рд░ рдХ्рд╖рдг рд╕рддрд░्рдХ рд░рд╣рдиे рдХा рд╕рди्рджेрд╢ рднी рдк्рд░ेрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рд╢ाрдорд▓ी рдХрд╣рддी рд╣ै рдХि-
“ рджेрд╣ рдХा рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдЕрдЪ्рдЫे-рдЕрдЪ्рдЫे рдЛрд╖ि рдоुрдиिрдпों рдХी рддрдкрд╕्рдпा рднंрдЧ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै рдФрд░ рддुрдо рддो 11-12 рд╡рд░्рд╖ рдХे рд▓реЬрдХे рдХे рд╕ाрдордиे рд╣ी рдирдЧ्рди рд╣ो рдмैрдаीं।” 
рддрдм рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдд्рдпुрдд्рддрд░ рдоें рд╢ाрд▓ू рдХрд╣рддी рд╣ै рдХि- 
“ рддो рдХ्рдпा рд╡ो рдЕрдкрдиी рдЬрд╡ाрдиी рдХा рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдоुрдЭрдкे рдХрд░ेрдЧा, рдЕрдкрдиी рдоाँ рд╕рдоाрди рдмреЬी рдмрд╣рди рдкрд░।”

рд╣ाрд▓ाँрдХि рдЗрд╕ рд░ूрдк рдоें рд╢ाрд▓ू рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХा рднी рдХोрдИ рдХрдордЬोрд░ рдкрдХ्рд╖ рджृрд╖्рдЯिрдЧोрдЪрд░ рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдкрд╣рд▓ी рдХрд╣ाрдиी ‘рдкрд░िрд╡рд░्рддрди’ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдиे рд╕рдоाрдЬ рдХे рдкिрддाрдУं рдХो рдпрд╣ рд╕рди्рджेрд╢ рджिрдпा рд╣ै рдХि рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд╕ाрде рд╕рдЦ्рдд рд░рд╡ैрдпे рдХो рдирд╣ीं рдЕрдкрдиाрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдоें рдПрдХ рдкिрддा рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рд╣ी рдШрд░ рдоें рдк्рд░ाрдпः рдЕрд╢ाрди्рддि рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै, рдХ्рд▓ेрд╢ рдХा рдоाрд╣ौрд▓ рдЪाрд░ो рддрд░рдл рд╡्рдпाрдк्рдд рд░рд╣рддा рд╣ै। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдмेрдЯे рдФрд░ рдмрд╣ू рдиे рд╕ूрд░рдд рдЬाрдиे рдХा рдиिрд╢्рдЪрдп рдХрд░ рд▓िрдпा рдФрд░ рд╡े рд╡рд╣ी рдкрд░ рдмрд╕ рдЧрдпे, рд▓ेрдХिрди рдкिрддाрдЬी рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рдХोрдИ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ। рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдбॉ. рд╢ुрдХ्рд▓ рдХे рдЕрдиूрдаे рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдЕрдЧрд▓ी рдХрд╣ाрдиी ‘рдЕрдиुрднрд╡’ рднी рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рд╣ी рд░ूрдк рдоें рдЕрдиुрднрд╡ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдоें рд▓ाрд▓ू рдПрд╡ं рдХाрд▓ू рдХे рд░ूрдк рдоें рдПрдХ рдЕрди्рдзे рдПрд╡ं рдПрдХ рдХुрдмреЬे рдХी рджोрд╕्рддी рдХा рдмрдЦूрдмी рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рджोрд╕्рддी рдХे рдЙрддाрд░-рдЪреЭाрд╡ рдХी рдЭрд▓рдХ рднी рдпрд╣ाँ рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ рдЬाрддी рд╣ै। рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдиे рджोрд╕्рддी рдоें рдХрд╣ी рд▓ाрд▓рдЪ рдХो рддो рдХрд╣ी рдкрд╢्рдЪाрддाрдк् рдХो рдЬрдмрд░рдЬрд╕्рдд рд░ूрдкों рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рдХिрдпा рд╣ै।

рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдЕрдЧрд▓ी рдХрд╣ाрдиी ‘рдиाрддेрджाрд░’ рджेрд╢ рдХाрд▓ рдПрд╡ं рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЬ्рдЮाрди рдХрд░ाрдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдХे рдкाрдд्рд░ рджिрд╡्рдпांрд╢ рдХी рдЬेрдм рд╕े рдкрд░्рд╕ рдПрд╡ं рдкैрд╕ों рдХा  рд░ेрд▓рд╡े рд╕्рдЯेрд╢рди рд╕े рдЧрд╣рд░ी рдиींрдж рдоें рдЧाрдпрдм рд╣ोрдиा, рд╡िрд╖рдо рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдХा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиा, рдкाрд╕ рдоें рд╕िрд░्рдл рд╕ोрд▓рд╣ рд░ूрдкрдпे рдХा рдмрдЪ рдкाрдиा, рдЪрд▓рддी рдЯ्рд░ेрди рдоें рдкैрди्рдЯ्рд░ी рдХाрд░ рдоैрдиेрдЬрд░ рдХा рдорджрдж рдХрд░рдиा рддрдеा рджिрд╡्рдпांрд╢ рдХी рдмेрдЯी рдХो рджेрдЦрдиे рдХे рд░ूрдк рдоें рдкैрди्рдЯ्рд░ी рдХाрд░ рдоैрдиेрдЬрд░ рдХा рд╣ी рдЖрдиा рдЗрдд्рдпाрджि рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рд╣ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рджृрд╖्рдЯि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рддрднी рддो рдоैрдиेрдЬрд░ рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि-
 “ рднрдИ рдХुрджрд░рдд рдХा рднी рдЬрд╡ाрдм рдирд╣ीं рдЖрдЬ рд╣рдордиे рдЬिрдирдХी рдорджрдж рдХी рджो рдШंрдЯे рдмाрдж рд╣ी рдЙрдирдХे рд╕ाрде рд░िрд╢्рддे рдХी рдбोрд░ рднी рдмंрдз рдЧрдИ।”

рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдЕрдЧрд▓ी рдХрд╣ाрдиी ‘рджेрд╢рднрдХ्рддि’ рднी рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рд╣ी рд░ूрдк рдоें рджेрд╢рднрдХ्рддि рдХा рджрд░्рд╢рди рдХрд░ाрдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै। рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдоें рдЗंрд╕्рдкेрдХ्рдЯрд░ рд░ाрдаौрд░ рдХрд╣ाрдиी рдХे рджो рдЕрди्рдп рдкाрдд्рд░ों рд░рдоेрд╢ рдПрд╡ं рд╕ुрд░ेрд╢ рд╕े рдпрд╣ рдмрддाрддा рд╣ै рдХि-
“ рд░ाрдЬ рдирдЧрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдирдХрд▓ी рдиोрдЯों рдХा рдХाрд░ोрдмाрд░ реЮैрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै। рдоुрдЭे рдХुрдЫ рд╕ुрд░ाрдЧ рдЪाрд╣िрдП।”

рдкрд░िрдгाрдо рд╕्рд╡рд░ूрдк рджेрд╢рднрдХ्рдд рд░рдоेрд╢ рддрдеा рд╕ुрд░ेрд╢ рдиे рдЕрдкрдиी рдЪрддुрд░ाрдИ рдПрд╡ं рдмрд╣ाрджुрд░ी рд╕े рдирдХрд▓ी рдиोрдЯ рдЫाрдкрдиे рд╡ाрд▓ों рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░рд╡ाрдпा। рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдЕрдЧрд▓ी рдХрд╣ाрдиी ‘рдиाрджाрдиी’ рдПрдХ рдирдП рдоुрдХाрдо рдкрд░ рд▓े рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдбॉ. рд╢ुрдХ्рд▓ рдиे рдпрд╣ рдмрддाрдпा рд╣ै рдХि ‘рдЗрдЬ्рдЬрдд рдХे рд▓िрдП рд╕рдоाрдЬ рдХा рдордз्рдпрд╡рд░्рдЧीрдп рддрдмрдХा рдХुрдЫ рднी рдХрд░рдиे рдХो рддैрдпाрд░ рд░рд╣рддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рд╕рдо्рдоाрди, рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рд╡ рдЗрдЬ्рдЬрдд рдХो рдЕрдкрдиी рдФрд▓ाрдж рд╕े рднी рдмреЬा рдоाрдирдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдкрд░िрдгाрдо рдпрд╣ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдоिрде्рдпा рдЖрдбрдо्рдмрд░ рд╣рдоें рд╣рдоाрд░े рдЦूँрди рдХे рд░िрд╢्рддों рдХा рдЦूँрди рдХрд░рдиे рддрдХ рдХो рдордЬрдмूрд░ рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं। рд╣рдо рд╣рдоाрд░े рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдЬिрддрдиा рдирд╣ीं рд╕рдордЭ рдкा рд░рд╣े рд╣ैं, рдЙрддрдиा рд╣ी рд╣рдоाрд░े рдмрдЪ्рдЪे рднी рд╣рдоें рд╣рдоाрд░ी рднाрд╡рдиाрдУं рдХो рд╕рдордЭрдиे рдоें рдЕрд╕рдлрд▓ рд╕िрдж्рдз рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं। ’ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдЕрдЧрд▓ी рдХрд╣ाрдиी ‘рдЕрддीрдд’ рднी рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рдПрдХ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕рдоेрдЯे рд╣ुрдП рд╣ैं। рдХрд╣ाрдиी рдХा рдкिрддा рдордиोрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ рд╕ुрд╢ांрдд рдХे рдк्рд░рддि рдХुрдЫ рдЬ्рдпाрджा рд╣ी рд╣рдж рддрдХ рдЖрдЧे рдмреЭрдХрд░ рдЧрд▓рддी рдкрд░ рдЧрд▓рддी рдХрд░рддा рдЪрд▓ा рдЖрддा рд╣ै। рдкрд░िрдгाрдо рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕ुрд╢ांрдд рдХा рд╣ृрджрдп рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЯूрдЯ рдЬाрддा рд╣ै, рдХि рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдкिрддा рд╕े рддрди, рдорди рдПрд╡ं рдзрди рд╕े рд╣рдоेрд╢ा-рд╣рдоेрд╢ा рдХे рд▓िрдП рд╕ाрд░े рд░िрд╢्рддे рдиाрддे рддोреЬ рджेрддा рд╣ै। рдпрдж्рдпрдкि рдмीрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХे рдмाрдж рдордиोрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдХो рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдЧрдпे рдиिрд░्рдгрдп рдкрд░ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдкрдЫрддाрд╡ा рд╣ोрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдлिрд░ рднी рд╕ुрд╢ांрдд рд╡ाрдкрд╕ рдоुреЬрдХрд░ рдкीрдЫे рдкिрддा рдХी рдУрд░ рдХрднी рдирд╣ीं рд▓ौрдЯрддा।

рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдЕрдЧрд▓ी рдХрд╣ाрдиी ‘рдЕрдзूрд░ी-рд╕ीрдЦ’ рднी рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рдПрдХ рдирдИ рдХрд╣ाрдиी рдПрд╡ं рдПрдХ рдкूрд░ी рд╕ीрдЦ рд╣ै। рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдоें рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдиे рдпрд╣ рдмрддाрдпा рд╣ै рдХि ‘рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдоें рд╡्рдпрдХ्рддि рдкूрдЬा рдПрдХ рд╕ंрдХ्рд░ाрдордХ рдмीрдоाрд░ी рд╣ै। рдЖँрдЦ рдмंрдж рдХрд░рдХे рдХिрд╕ी рднी рдмाрдд рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░ рд▓ेрдиा рд╣рдоाрд░ा рд╕्рд╡рднाрд╡ рдмрди рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрд╕ी рддрд░рд╣ рд╣ै рдЬैрд╕ा рдЪाрд╣े рдЕрдирдЪाрд╣े рд╕рд▓ाрд╣ рджेрдиा рд▓ोрдЧो рдХी рдЖрджрдд рдмрди рдЪुрдХी рд╣ै। рдмाрдмाрдУं рдкрд░ рднрд░ोрд╕ा рдХрд░рдиा рд╣рдоाрд░े рд╕рдоाрдЬ рдХी рдХुрд░ीрддि рдмрди рдЪुрдХी рд╣ै। рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдЕрдЧрд▓ी рдХрд╣ाрдиी ‘рдмрджрдЪрд▓рди’ рднी рд╣рдоाрд░े рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЙрднрд░ рд░рд╣ी рдПрдХ рдирдИ рдХुрд░ीрддि рдХा рджрд░्рд╢рди рдХрд░ाрддी рд╣ै। рдЬिрд╕рдоें рдПрдХ рдкрддि рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХी рдк्рд░рдЧрддि рд╣ेрддु рди рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдЙрдЪ्рдЪ рдШрд░ाрдиे рдХी рд▓реЬрдХी рдХे рд╕ाрде рдк्рд░ेрдо рд╡िрд╡ाрд╣ рдХрд░рддा рд╣ै, рдЕрдкिрддु рдЙрд╕े рдкрд░ рдкुрд░ुрд╖ рдХे рд╕ाрдордиे рдкрд░ोрд╕рдиे рд╣ेрддु рд╣рдоेрд╢ा рддैрдпाрд░ рдмैрдаा рд╣ुрдЖ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдПрдХ рдкрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрд╡िрдиाрд╢ рдЕрдкрдиे рдкрдд्рдиी рдХी рддाрд░ीрдл рдХрдо्рдкрдиी рдХे рдоाрд▓िрдХ рдХे рд╕ाрдордиे рдмрд╕ рдЗрд╕ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рддाрдХि рдХрдо्рдкрдиी рдХा рдоाрд▓िрдХ рдЙрд╕рдХी рдкрдд्рдиी рдХे рдк्рд░рддि рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рд╣ो рд╕рдХे। рдПрдХ рджो рдмाрд░ рддो рд╡рд╣ рд╕рдлрд▓ рднी рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдЖрд▓ोрдХ рд╡рд░्рдоा рднी рдЕंрдЬрд▓ी рдХे рдк्рд░рддि рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдЕрдЧрд▓ी рдПрд╡ं рдЕрди्рддिрдо рдХрд╣ाрдиी ‘рдпोрдЧрджाрди’ рднी рдПрдХ рдирдП рдХ्рд╖िрддिрдЬ рдХा рджрд░्рд╢рди рдХрд░ाрдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдбॉ. рд╢ुрдХ्рд▓ рдиे рдПрдХ рдмेрдмрд╕ рдФрд░ рд▓ाрдЪाрд░ рдкिрддा рдХे рдЬीрд╡рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ो рдХो рд╡рд░्рдгिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдХे рдкाрдд्рд░ рд░ाрдорд╕ेрд╡рдХ рдХी рдмेрдЯी рдЕंрдЬू рд╕рдлрд▓рддा рдХी рдЖрдЦिрд░ी рджрд╣рд▓ीрдЬ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рдмाрдж рднी рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдПрд╡ं рдЕрдкрдиे рдкिрддा рдХे рдЕрдкрдоाрди рдХे рдХाрд░рдг рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХрд░ рд▓ेрддी рд╣ै। рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╡рд╣ рдХोрдИ рдХрдордЬोрд░ рд╣ृрджрдп рд╡ाрд▓ी рдорд╣िрд▓ा рдирд╣ीं рдеी। рдЕрди्рддрддोрдЧрдд्рд╡ा рдмрд╕ рдпрд╣ी рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि- 
“рдЦा рдЧрдпा рдЙрд╕े рдЗрд╕ рджेрд╢ рдХा рд╕िрд╕्рдЯрдо।” 

рд╣ाрд▓ाँрдХि рдпрджि рджुрдиिрдпा рдХी рдирдЬрд░ рд╕े рджेрдЦा рдЬाрдпे рддो рдпрд╣ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоुрдЭे рдЙрд╕ी рджिрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдИ рдеी, рдЬिрд╕ рджिрди рдпрд╣ рдоेрд░े рд╣ाрде рдоें рдЖрдИ рдеी। рд▓ेрдХिрди рд╕рд╣ी рдоाрдпрдиे рдоें рдпрджि рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдпे рддो рдпрд╣ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоुрдЭे рдЙрд╕ рджिрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ рдЬिрд╕ рджिрди рдХि рдоैंрдиे рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХे рдЕрди्рддिрдо рдкृрд╖्рда рдХा рдкाрд░ाрдпрдг рдХिрдпा। рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдбॉ. рд╢ुрдХ्рд▓ рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдПрд╡ं рдХृрддिрдд्рд╡ рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЫाрдпाрд╡ाрджी рдХрд╡ि рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдмाрд░े рдоें рд╣рдоें рддो рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдкрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдбॉ. рд╢ुрдХ्рд▓ рдХे рдмाрд░े рдоें рд╣рдоें рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдкрддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЕреЮрд╕ोрд╕ рддो рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЗрддрдиा рд╕рдм рдХुрдЫ рдкрддा рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдиिрд░्рд╡рдЪрдиीрдп рд╣ी рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрд╕े рдпрд╣ рдирд╣ीं рд╕рдордЭ рдоें рдЖрддा рдХि рдбॉ. рд╢ुрдХ्рд▓ рдХे рдмाрд░े рдоें рдХ्рдпा рдХुрдЫ рдХрд╣ा рдЬाрдпे рдФрд░ рдХ्рдпा рдХुрдЫ рд╢ेрд╖ рд░рдЦा рдЬाрдпे। рд╡िрднिрди्рди рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ों рдПрд╡ं рд╕рдо्рдоाрдиों рдХी рдХреЬी рдХे рд░ूрдк рдоें рддो рдпे рдЦाрди рд╣ी рд╣ैं।
        
рд╕рди्рджрд░्рдн:
1. рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рд╢ुрдХ्рд▓, рд╕ंрджेрд╣ рдХे рджाрдпрд░े (рдХрд╣ाрдиी-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣), 2016, рд╕्рд╡ाрд╕्рддिрдХ рдкрдм्рд▓िрд╢рд░्рд╕ рдПрдг्рдб рдбिрд╕्рдЯ्рд░ीрдм्рдпूрдЯрд░्рд╕, рджिрд▓्рд▓ी। 


2 comments :

  1. рдмрд╣ुрдд рд╕ुрди्рджрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрддि

    ReplyDelete
  2. рдмрд╣ुрдд рд╕ुрди्рджрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрддि

    ReplyDelete

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।