рдХрд╡рдп: рдХिं рди рдкрд╢्рдпрди्рддि: ‘рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХे рд╕ौ рдж्рд╡ीрдк’

(рдЕрдорд░рдд्рд╡ рдХे рдиिрд░्рд╡ाрдг рдХा рд╡िрд▓ुрдк्рдд рдЖрдЦ्рдпाрди)

рд╕рдоीрдХ्рд╖िрдд рдкुрд╕्рддрдХ: рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХे рд╕ौ рдж्рд╡ीрдк (рдЙрдкрди्рдпाрд╕)
рд▓ेрдЦрдХ: рдЖрд░рддी рд▓ोрдХेрд╢
рдк्рд░рдХाрд╢рдХ: рдиोрд╢рди рдк्рд░ेрд╕ рдЪेрди्рдирдИ
рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рд╡рд░्рд╖: 2022 рдИ.
рдоूрд▓्рдп: ₹ 325.00
рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा: 207

рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ- рдЕрд░ुрдг рдХुрдоाрд░ рдиिрд╖ाрдж


рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХी рдПрдХ рд╕ूрдХ्рддि рд╣ै рдХि-‘рдХрд╡рдпः рдХिं рди рдкрд╢्рдпрди्рддि’ рдЕрд░्рдеाрдд् ' рдЬрд╣ाँ рди рдЬाрдп рд░рд╡ि, рд╡рд╣ाँ рдЬाрдп рдХрд╡ि ।" рдпрд╣ рдмाрдд рдбॉ. рдЖрд░рддी рд▓ोрдХेрд╢ рдкрд░ рдпрдеाрд░्рд╣ (рдлिрдЯ) рдмैрдарддी рд╣ै । рд╕рдж्рдп рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЙрдирдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХे рд╕ौ рдж्рд╡ीрдк’ рдкреЭрдиे рдХो рдоिрд▓ा। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд▓ेрдЦिрдХा рдоें рдк्рд░ेрдо, рд░рд╣рд╕्рдп, рдЯूрдЯрддे-рдмिрдЦрд░рддे рдкрд░िрд╡ाрд░, рдПрдХрд▓ рдоाрддा-рдкिрддा, рджैрд╡ीрдп рд╢рдХ्рддिрдпाँ рдХा рдЪрдордд्рдХाрд░, рдЕंрдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕, рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЪिрдХिрдд्рд╕ा, рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░,рддрд╕्рдХрд░ी, рдн्рд░ूрдгрд╣рдд्рдпा рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╡िрдорд░्рд╢, рдЫाрдд्рд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдЖрджि рдХो рд╕рдоेрдЯрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдоें рд╡े рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рд╕рдлрд▓ рднी рд╣ुрдИ рд╣ैं।

рдЖрд░рддी рдЧोрдпрд▓ рд▓ोрдХेрд╢
рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рдиाрдпिрдХा рдЛрддрдо्рднрд░ा рд╣ै (рд▓ोрд╣िрддाрдХ्рд╖ рдЗрд╕рдХे рдкрддि рдХा рдиाрдо рд╣ै, рджीрдд्рдпांрдЧрдиा рдЗрд╕ी рдХी рдкुрдд्рд░ी рд╣ै। рджीрдд्рдпांрдЧрдиा рдХी рд╕ौрддेрд▓ी рдоाрди рдХा рдиाрдо рдоृрдгाрд▓िрдиी рддрдеा рд╕ौрддेрд▓ी рдмрд╣рди рдХा рдиाрдо рдЛрддुрдкрд░्рдгा рд╣ै। рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХी рднी рдПрдХ рд╕ौрддेрд▓ी рдмрд╣рди рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдиाрдо рдд्рд░िрд╢ांрдЧрджा рд╣ै)। рдЬो рд╕рдж्рдж्рд╡ीрдк рдХी рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ी рд╣ै। рднाрд░рдд рдХे рдЧुрдЬрд░ाрдд рд░ाрдЬ्рдп рдХे рддрдЯрд╡рд░्рддी рд╕ीрдоा рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 750 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рджूрд░ рдЕрд░рдм рд╕ाрдЧрд░ рдХे рдордз्рдп рд╕ौ рдЫोрдЯे-рдмрдб़े рдж्рд╡ीрдкों рдХे рд╕рдоूрд╣ рдХो рд╢рдж्рдж्рд╡ीрдк рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдпрд╣ рдж्рд╡ीрдк рд░рдд्рдиों рдХी рдЦाрди рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдеा। рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХी рдоाँ рдХा рдиाрдо рд╢рд╣рдЬाрджी (рдЕрдирд╢्рд╡рд░ा) рд╣ै।

рдЧोрдоंрддिрдХ рдХрд░्рдоा рдПрдХ рдк्рд░рдЬा рдкाрд▓рдХ рд░ाрдЬा рдеा рдЙрд╕рдиे,‘рдзрд░ाрднाрд░рд╣рд░्рдд्рд░े рдХंрд╕рд╣рд░्рдд्рд░े’ рдорди्рджिрд░ рдХाрд░ рдЬीрд░्рдгोрдж्рдзाрд░ рддрдеा рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ाрдпा। (рдпрд╣ाँ рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдЬрдЧрд╣ рдкुрдирдиिрд░्рдоाрдг рд▓िрдЦा рд╣ुрдЖ рд╣ै) ‘рдЕрд▓рдиुреЫुрдо рдорд╕्рдЬिрдж рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ाрдпा рдЧिрд░рдЬाрдШрд░ рдХा рднी рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ाрдпा, рдкृрд╖्рда 5-6।

рдЕрд░ुрдг рдХुрдоाрд░ рдиिрд╖ाрдж
рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рднुрдЦрдорд░ी рдХा рднी рд╡рд░्рдгрди рд╣ै। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рд╢ाрдпрдж рдЗрд╕ рдж्рд╡ीрдкрд╕рдоूрд╣ рдХा рддрдеा рдЗрд╕ рдкрд░ рднाрд░рддीрдпों рдХे рдиिрд╡ाрд╕ рдХा рдкрддा рднी рди рдЪрд▓ा рд╣ोрддा рдЕрдЧрд░ рднुрдЦрдорд░ी рдХे рдЪрд▓рддे рд╢рддрджीрдк рдХे рдЗрди рдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдиे рд╕рдоुрдж्рд░ी рдЬрд╣ाрдЬों рдХो рд▓ूрдЯрдиे рдХा рдХाрдо рди рдХिрдпा рд╣ोрддा, рдкृрд╖्рда 5।

рдЧोрдорди्рддिрдХ рдХрд░्рдоा рдХे рдмाрдж рдЙрд╕рдХा рдкुрдд्рд░ рд╡िрд╢्рд╡рдХрд░्рдоा рд░ाрдЬा рд╣ुрдЖ। рд╡рд╣ рдПрдХ рдЕрд╣ंрдХाрд░ी рддрдеा рдиिрд░ंрдХुрд╢ рд░ाрдЬा рдеा। рд╡рд╣ рдЗрддрдиा рдиिрд░ंрдХुрд╢ рд╢ाрд╕рдХ рдеा рдХि рдЬो рднी рдЙрд╕рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд░рддा рдеा рдЙрд╕े рд╡рд╣ рдоौрдд рдХे рдШाрдЯ рдЙрддाрд░ рджेрддा рдеा। рднрд▓े рд╣ी рд╡рд╣ рдЙрд╕рдХा рд╕рдЧा рдХ्рдпों рди рд╣ो। рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиे рдкिрддा,рдЪाрдЪा, рднाрдИ, рдЪрдЪेрд░े рднाрдИ рдкрдд्рдиी (рд╣ैрдл्рд╕ी) рддрдХ рдХो рдоौрдд рдХे рдШाрдЯ рдЙрддाрд░ рджिрдпा। рдЬрдм рд░ाрдЬा рдЖрд▓рд╕ी рдШрдоंрдбी рдФрд░ рдЕрд╣ंрдХाрд░ी рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рддो рд░ाрдЬ्рдп рдоें рднुрдЦрдорд░ी рдХी рд╕्рдеिрддि рдЖ рдЬाрддी рд╣ै। рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рдкेрдЯ рднрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд▓ोрдЧ рддрд░рд╣-рддрд░рд╣ рдХे рдЕрд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ैं। рджेрд╣рд╡्рдпाрдкाрд░ (рд╡ेрд╢्рдпाрд╡ृрдд्рддि) рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╣ी рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддा рд╣ै। рд╢рд╣рдЬाрджी рдХे рд╕ाрде рд╡िрд╢्рд╡рдХрд░्рдоा рдХा рд╕рдоाрдЧрдо рдРрд╕ी рд╣ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдХा рдкрд░िрдгाрдо рдеा।

рдРрд╕ी рд╣ी рдиिрд░ंрдХुрд╢рддा рдХा рд╡рд░्рдгрди рдорд╣ाрдХрд╡ि рдмाрдгрднрдЯ्рдЯ рдиे ‘рдХाрджрдо्рдмрд░ी’ (рд╢ुрдХрдиाрд╕ोрдкрджेрд╢) рдоें рддрдеा рдорд╣ाрдХрд╡ि рджрдг्рдбी рдиे ‘рджрд╢рдХुрдоाрд░рдЪрд░िрддрдо्’ рдоें (рд╡ृрдж्рдз рдоंрдд्рд░ी рд╡рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдж्рд╡ाрд░ा рд░ाрдЬा рдЕрдирди्рддрд╡рд░्рдоा рдХो рдЙрдкрджेрд╢ рджेрдиा рдФрд░ рдЕрдирди्рддрд╡рд░्рдоा рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдХा рдЕрдкрдоाрди рддрдеा рдзूрд░्рдд рд╡िрд╣ाрд░рднрдж्рд░ рдХो рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рджेрдиा) рдХिрдпा рд╣ै।

‘рдЕрдкрд░िрдгाрдоोрдкрд╢рдоो рджाрд░ुрдгो рд▓рдХ्рд╖्рдоीрдордж:।’ рдЕрд░्рдеाрдд् рд▓рдХ्рд╖्рдоी рдЬрдиिрдд рдордж рдРрд╕ा рджाрд░ुрдг рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдоें рднी рд╢ाрди्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा। (рд╢ुрдХрдиाрд╕ोрдкрджेрд╢)

‘...рдЙрд╕ рдЕрд░्рдзрдкрд░िрдкрдХ्рд╡ рдЙрдд्рддрдо рджेрд╡рдЧрди рдХी рдкिрдкाрд╕ा рдиे рд╡िрдЪрд▓िрдд рдХрд░ рджिрдпा …।’ рдкृрд╖्рда 9

рдЙрд╕ рд░ाрдд рд╡िрд╢्рд╡рдХрд░्рдоा рдХिрд╕ी рд░ाрдиी рдХे рдкाрд╕ рди рдЧрдП। рд╢рд╣рдЬाрджी рдХे рдХрдЪ्рдЪे рдХрдЪрдиाрд░ рддाрд░ुрдг्рдп рдХे рдордЦрдорд▓ी рдмिрдЫौрдиे рдХो рд░ौंрджрдХрд░ рд╡ाрд╕рдиा рдХो рд╢ांрдд рдХिрдпा। рдПрдХ рд░ाрдд рдоें рдЕрдзिрдЦिрд▓ी рдХрд▓ी рдХी рдХाрди्рддि рдкрджрддрд▓े рдоुрд░рдЭाрдП рдлूрд▓ рд╕ी рд╕िрдХुрдб़ рдЧрдИ рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдХोрдорд▓ рджेрд╣ рд╕ूрдЬрдХрд░ рдиाрд░िрдпрд▓ рд╕ी рдХрдаोрд░ рд╣ो рдЧрдИ। рд╡िрд╢्рд╡рдХрд░्рдоा рдиे рдШाрдЯ-рдШाрдЯ рдХा рдкाрдиी рдкिрдпा рдеा। рдХिрди्рддु рддृрд╖्рдгा рдФрд░ рддृрдк्рддि рдХी рдРрд╕ी рдЕрдиुрднूрддि рдЙрд╕े рдкрд╣рд▓े рдХрднी рди рд╣ुрдИ рдеी…..।’рдкृрд╖्рда 9

рдХाрдорд╡ाрд╕рдиा рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдкрддिрдд рд╕े рдкрддिрддрддрдо рдмрдиा рджेрддी рд╣ै। рдХाрдорд╡ाрд╕рдиा рдХे рд╡рд╢ीрднूрдд рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рд╕рди्рддाрди рдХो рднी рдирд╣ीं рдкрд╣рдЪाрдирддा। рд╡िрд╢्рд╡рдХрд░्рдоा рдЕрдкрдиी рдкुрдд्рд░ी рдд्рд░िрд╢ांрдЧрджा рдкрд░ рднी рдХुрджृрд╖्рдЯि рд░рдЦрдиे рд▓рдЧा рдеा, рдкृрд╖्рда 19।

рд╡िрд╢्рд╡рдХрд░्рдоा рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХो рднी рдд्рд░िрд╢ांрдЧрджा рдХी рдорджрдж рдХрд░рдиे рдХे рдЬुрд░्рдо рдоें рдХैрдж рдХрд░рд╡ा рджेрддा рд╣ै, рдкृрд╖्рда 22। рд╡рд╣ рдд्рд░िрд╢ांрдЧрджा рдХे рдиाрдиा рдиाрдиी рдХो рднी рдоौрдд рдХे рдШाрдЯ рдЙрддाрд░ рджेрддा рд╣ै, рдкृрд╖्рда 24। рдд्рд░िрд╢ांрдЧрджा рдиे рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХो рдвूंрдврдиे рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рдм्рд░िрдЯेрди рдХी рдПрдХ рдЬाрд╕ूрд╕ी рдПрдЬेंрд╕ी рдХे рджो рдЬाрд╕ूрд╕ों рдЬिрдмрд░ॉрд▓्рдб рдФрд░ рдиोрд░्рдмрд░्рдЯ рдХो рджिрдпा। рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХो рдЧौрдоुрдЦी рдХिрд▓े рдоें рдирдЬрд░рдмंрдж рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдХोрд▓िрдпाрдХ рдХे рдкाрд╕ рдЛрддрдо्рднрд░ा рдкрд░ рд╣рдорд▓ा рд╢рдж्рдж्рд╡ीрдк рдЬрд▓рд╕ेрдиा рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдкृрд╖्рда 127। реарддрдо्рднрд░ा рдХे рдкрд▓ाрдпрди рдоें рд╢рд╣рдЬाрджी рдХी рднूрдоिрдХा рдХो рдЕрд╕ंрджिрдЧ्рдз рдоाрдирдХрд░ рдЙрд╕рдХा рд╢ीрд╢ рдзрдб़ рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рд╡ा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдкृрд╖्рда 127।

рдЙрд╕рдХी (рд╡िрд╢्рд╡рдХрд░्рдоा рдХी) рдЪाрд░ рд░ाрдиिрдпाँ рдеीं - 1.рдпрд╢ंрд╡рджा, 2.рдХाрдд्рдпाрдпрдиी, 3.рд╣ैрдл्рд╕ी (рдпрд╣ рдПрд░िрде्рд░िрдпा рдХी рдиिрд╡ाрд╕ी рдеी рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рд╡рд╣ рдкрд░्рдпрдЯрди рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ рдеी, рд╡рд╣ीं рдЙрд╕े рд╡िрд╢्рд╡рдХрд░्рдоा рд╕े рдк्рд░ेрдо рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдЙрд╕рд╕े рдк्рд░ेрдо рд╡िрд╡ाрд╣ рдХрд░ рд▓ेрддी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдиिрджा реЮाреЫрд▓ी рд╕ाрд╣рдм рдХा рдПрдХ рд╢ेрд░ рдпाрдж рдЖрддा рд╣ै рдХि- “рд╣ोрд╢ рд╡ाрд▓ों рдХो рдЦрдмрд░ рдХ्рдпा рдЬिрди्рджрдЧी рдХ्рдпा рдЪीрдЬ рд╣ै/рдЗрд╢्рдХ рдХीрдЬे рдлिрд░ рд╕рдордЭिрдП рдЬिрди्рджрдЧी рдХ्рдпा рдЪीрдЬ рд╣ै।” рд╣ैрдл्рд╕ी рдХी рдкुрдд्рд░ी рдХा рдиाрдо рдд्рд░िрд╢ांрдЧрджा рдеा।) рдФрд░ 4.рд╢рд╣рдЬाрджी (рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдиाрдо рдЕрдирд╢्рд╡рд░ा, рдпрд╣ рдиिрд╖्рдХрд▓ुрд╖ рдорди्рджिрд░ рдХे рдкुрдЬाрд░ी рдХी рдмेрдЯी рдФрд░ рд░ाрдЬрдкुрд░ोрд╣िрдд рдЕрдиिрд░्рд╡ाрдг рдоिрд╣िрд░ рдХी рднрддीрдЬी рдеी)।

‘рдиिрд░्рдЬрд▓ рд╕рд░рд╕िрдЬ’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рджीрдд्рдпांрдЧрдиा рдХा рдЬрди्рдо ‘рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХे рд╕ौ рдж्рд╡ीрдк’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдж्рд╡िрддीрдп рдЕрдз्рдпाрдп рдоें рд╣ोрддा рд╣ै। рджीрдд्рдпांрдЧрдиा рд▓ोрдХिрддाрдХ्рд╖ рдФрд░ рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХी рдкुрдд्рд░ी рдеी, рдкृрд╖्рда 41। рджीрдд्рдпांрдЧрдиा рдоेрдбिрдХрд▓ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд╕ाрде-рд╣ी рд╕ाрде рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдоें рднी рд░ुрдЪि рд▓ेрддी рдеी। ‘рдХрд▓ाрд░рд╡िंрдж’ рдиाрдЯ्рдп рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рдХिрдП рд╡рд╣ рдиाрдЯрдХ рд▓िрдЦрддी рд╣ै। рдЙрд╕ рдиाрдЯрдХ рдоें рдЕрднिрдирдп рднी рдХрд░рддी рд╣ै। рдиाрдЯ्рдп рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рдиिрджेрд╢рдХ рдХुрд╢ाрдЧ्рд░рдХाрди्рдд рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рдЙрд╕рдХा рдЗрд▓ाрдЬ рдЪंрдбीрдЧреЭ рдоें рд╣ोрддा рд╣ै।

рд▓ेрдЦिрдХा рдХी рдоेрдбिрдХрд▓ рдоें рд░ुрдЪि рднी рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдкрддा рдЪрд▓рддी рд╣ै। рд╕्рдд्рд░ी рд░ोрдЧों рдХा рдЬिрддрдиे рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рд╡рд░्рдгрди рд▓ेрдЦिрдХा рдиे рдХिрдпा рд╣ै рд╡рд╣ рдмिрдиा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдкृрд╖्рда 76, рдХीрдоो рдЬैрд╕े рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╢рдм्рдж рдЙрдирдХे рд╡ृрд╣рдж् рдЬ्рдЮाрди рдХा рд╣ी рдкрд░िрдгाрдо рд╣ै। рдкृрд╖्рда 103

рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдорди्рдд्рд░ рдФрд░ рдордиुрд╕्рдоृрддि рдХे рд╢्рд▓ोрдХ рднी рдХрд╣ीं-рдХрд╣ीं рдЙрдж्рдзृрдд рдХिрдпे рдЧрдП рд╣ैं। рдкृрд╖्рда 36

рдк्рд░рдердо рдк्рд░рдгрдп рдХा рд╡рд░्рдгрди рд▓ेрдЦिрдХा рдиे рдмрд╣ुрдд рдЦूрдмрд╕ूрд░рддी рдХे рд╕ाрде рдХिрдпा рд╣ै। ‘... рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХा рд╣ाрде рдкрдХрдб़ рд▓िрдпा। рдПрдХ рддрд░ंрдЧ рдиे рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХे рд╣ाрде рд╕े рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░ рдЙрд╕рдХे рддрди рдоें рдХंрдкрди рднрд░ рджिрдпा। рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рд╕े рд╣ृрджрдп рдХे рдЖрдбोрд▓рди рддीрд╡्рд░ рд╣ुрдП рдФрд░ рдиेрдд्рд░ों рдоें рд▓ाрд▓ рд░ेрд╢рдоी рд░ेрдЦाрдПँ рдмрди рдЖрдИं। рд╡рд╣ рдЪाрд╣рдХрд░ рднी рд╣ाрде рдЫुрдб़ाрдиे рдХा рдХोрдИ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рди рдХрд░ рдкाрдИ рдФрд░ рди рдЪाрд╣рдХрд░ рднी рд╕рдоीрдк рдЦिंрдЪ рдЖрдИ…।” рдкृрд╖्рда 54

рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд░ोрдЪрдХрддा рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд▓ेрдЦिрдХा рдиे рдиोрд░्рдмрд░्рдЯ рдФрд░ рдЛрддрдо्рднрд░ा рджैрд╣िрдХ рдоिрд▓рди рдХрд░рд╡ा рджिрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХे рддрди рдоें .....рдЙрд╕े рдЖрдЧोрд╢ рдоें рднрд░ рд▓िрдпा ....рдиोрд░्рдмрд░्рдЯ рдХी рдЖँрдЦों рдоें рдЦुрдоाрд░ी рдЪреЭрдиे рд▓рдЧी ...।рдкृрд╖्рда 119

рдиाрд░ी рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдкुрд░ुрд╖ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдордиोрд╣ाрд░ी рдЪिрдд्рд░рдг рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЖрджिрд╡ाрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡рд░्рдгрди рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рдЦाрдирдкाрди, рд░рд╣рди-рд╕рд╣рди рдЖрджि рдкрд░ рдХाрдлी рдЕрдЪ्рдЫी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕े рдоिрд▓ рд╕рдХрддी рд╣ै।

рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा ‘рд░ेрдХी’ рд╢рдм्рдж рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХे ‘рдЭाреЬрдлूंрдХ’ (рдУрдЭाрдИ-рд╕ोрдЦाрдИ) рд╕े рдХाрдлी рдоिрд▓рддा рдЬुрд▓рддा рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╕ुрдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд▓ेрдЦрдХ рдбॉ. рдк्рд░рд╡ीрдг рдкрдг्рдб्рдпा рдХे рд░ूрдкрдХ ‘рдЙрдЬ्рдЬрдпिрдиीрд╡ीрд░рдо्’ рдоें рдзрд░рдо рдиाрдордХ рдкाрдд्рд░ рднी ‘рдЙрдЬ्рдЬрдпिрдиीрд╡ीрд░’ рдХा рдЖрд╡ाрд╣рди рдХрд░рддा рд╣ै।

рд▓ेрдЦिрдХा рдХा рднौрдЧोрд▓िрдХ рдЬ्рдЮाрди рднी рдХाрдмिрд▓े рддाрд░ीреЮ рд╣ै। рдЬो рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдХी рд╕्рдеाрди-рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рдХ्рд░िрдо्рд╕्рдЯ्рд░ी рдиोрд░्рдмрд░्рдЯ рдХी рдкрдд्рдиी рдеी рдЬो рдЙрд╕ी рдХी рддрд░рд╣ рдПрдХ рдЬाрд╕ूрд╕ рдеी। рдХ्рд░िрдо्рд╕्рдЯ्рд░ी рдХो рдиोрд░्рдмрд░्рдЯ рдХा рдЛрддрдо्рднрд░ा рд╕े рдоिрд▓рдиा-рдЬुрд▓рдиा рдкрд╕ंрдж рдирд╣ीं рдеा। рдЙрд╕े рд╕ंрджेрд╣ рдеा рдХि рдЛрддрдо्рднрд░ा рдЙрд╕рдХे рдкрддि рдкрд░ рдЕрдзिрдХाрд░ рдЬрдоाрдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ै। рдХोрдИ рднी рд╕्рдд्рд░ी рд╣ोрдЧी рд╡рд╣ рдПрдХ рдорд╣िрд▓ा-рдкुрд░ुрд╖ рдХी рдоिрдд्рд░рддा рдкрд░ рдРрд╕े рд╣ी рд╕ोрдЪेрдЧी।

рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдЪ्рдЪों рдХे рдЪोрд░ी рдХी рдШрдЯрдиा рдХा рднी рдЬिрдХ्рд░ рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдкृрд╖्рда 87। рд╕ोрд╡िрдпрдд рд╕ंрдШ рдХे ‘рдиोрд╡ोрдоेрдЪेрд╡ рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी’ рдХा рднी рдЬिрдХ्рд░ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЬो рдоेрдбिрдХрд▓ рдХी рдкрдвाрдИ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдеा। рдХीрдорддी рд▓рдХреЬी рдФрд░ рд░ेрдд рдХी рддрд╕्рдХрд░ी рдХा рд╡рд░्рдгрди рднी рдоिрд▓рддा рд╣ै, рдкृрд╖्рда 113। рдордЫुрдЖрд░ों рдХी рджीрди рд╣ीрди рджрд╢ा рдХा рднी рд╡рд░्рдгрди рд╣ै, рдкृрд╖्рда 128। рдкंрдЬाрдмी рдд्рдпौрд╣ाрд░ рд▓ोрд╣рдб़ी рдХी рдЭрд▓рдХ рднी рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддी рд╣ै, рдкृрд╖्рда 130-131। рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдордЬрджूрд░ों рдХे рд╡ीрдЬा рдоें рджрд▓ाрд▓ों рдХी рднूрдоिрдХा рдкрд░ рднी рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдаाрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдкृрд╖्рда 149। рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдордЬрджूрд░ों рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рднी рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддी рд╣ै, рд▓ाрд╢ рддрдХ рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдирдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдкाрд╕ рдкैрд╕े рдирд╣ीं рд╣ोрддे рдкृрд╖्рда 152। рдЕрд╡ैрдз рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╕े рдкैрджा рд╣ुрдП рд╢िрд╢ुрдУं рдХी рд╕्рдеिрддि рдХो рднी рд▓ेрдЦिрдХा рдиे рджिрдЦाрдпा рд╣ै, рдкृрд╖्рда 172।
рдкुрд░ोрд╣िрдд рдЕрдиिрд░्рд╡ाрдг рдоिрд╣िрд░ рдХे рдкाрд╕ рдРрд╕ी рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░ी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдеी рдЬो рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХे рдЦोрдЬ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╕िрдж्рдз рд╣ुрдИ। рдкृрд╖्рда 125

рдЪूँрдХि рд╣ैрдл्рд╕ी рдХे рдоाрддा рдкिрддा рдЗрдЯрд▓ी рдХे рдеे рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣ैрдл्рд╕ी рдХो рд╡рд╣ाँ рдХी рднाрд╖ा ‘рддिрдЧ्рд░िрди्рдпा’ рдЙрд╕े рдЖрддी рдеी। рдЙрд╕рдиे рдпрд╣ рднाрд╖ा рдЕрдкрдиी рдкुрдд्рд░ी рдд्рд░िрд╢ांрдЧрджा рдХो рдФрд░ рдд्рд░िрд╢ांрдЧрджा рдиे рдЗрд╕рдХो рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХो рдеोреЬी-рдеोреЬी рд╕िрдЦा рджिрдпा рдеा। рдЕрдкрдиे рдХैрдж рд╣ोрдиे рдкрд░ рдд्рд░िрд╢ांрдЧрджा рдиे рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХो рдЗрд╕ी рднाрд╖ा рдоें рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦा рдеा।

рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдк्рд░ूрдл्рд░рд░ीрдбिंрдЧ рдХी рдХрдоी рджिрдЦрддी рд╣ै। рдкुрд╕्рддрдХ рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╕े рдкрд╣рд▓े рд▓ेрдЦिрдХा рдХो рдЗрд╕ рдкрд░ рдз्рдпाрди рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП рдеा। рдпрдеा-рдкृрд╖्рда 40,42, 48,100, 102,108, 110,160,162,168,170 рдПрдХрджрдо рдЦाрд▓ी рд╣ै। рдХрд╣ीं-рдХрд╣ीं рдЯंрдХрдг рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдд्рд░ुрдЯिрдпाँ рднी рдирдЬрд░ рдЖрддी рд╣ैं। рдЕрдд: рдХी рдЬрдЧрд╣ рдХрдИ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдЕंрдд: рд╢рдм्рдж рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдпрдеा-рдкृрд╖्рда 121,125 । рдЯाрдкू рдХी рдЬрдЧрд╣ рдЯाрдкु рд▓िрдЦा рд╣ै। рдкृрд╖्рда 185

\рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпी рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХा рдЬीрддा рдЬрдЧाрддा рдЙрджाрд╣рд░рдг рднी рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЖрдкрджा рд╣ो рдпा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдШрдЯाрдЯोрдк рд╣ो рдпा рдЖрд░्рдеिрдХ, рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдФрд░ рджीрд░्рдШрдХाрд▓ीрди рдк्рд░рднाрд╡ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рд╣ी рдкрдб़рддा рд╣ै। рдкृрд╖्рда 63

рдХрд╣ीं-рдХрд╣ीं рднाрд╡ाрдиुрд╕ाрд░ рд╕ुрди्рджрд░ рд╕ूрдХ्рддिрдпों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рднी рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЗрдд्рд░, рдоिрдд्рд░ рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░ рдЕрдзिрдХ рджेрд░ рддрдХ рдоूрдХ рдирд╣ीं рд░рд╣ рдкाрддे,рдкृрд╖्рда 18। рдЕрд╕рдордп рдоिрд▓ी рд╕рдо्рдкрди्рдирддा рддрдеा рдХुрдкाрдд्рд░ рдХो рд╕рд╣рдЬ рд▓рдм्рдз рд╡ैрднрд╡, рдордиुрд╖्рдп рдХो рджुрд░ाрдЪाрд░ी рдмрдиा рджेрддा рд╣ै, рдкृрд╖्рда 20। рд╣िрдоाрд╢िрд▓ाрдПँ рд╕िрди्рдзु рдоें рдХिрддрдиी рднी рдЧрд╣рд░ी рд╣ों, рдЙрдирдХा рд╢ीрд░्рд╖ рдкाрдиी рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЖ рд╣ी рдЬाрддा рд╣ै, рдкृрд╖्рда 22। рд╢्рд░рдж्рдзा рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╕े рдмрдб़ी рдХोрдИ рддाрдХрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рдкृрд╖्рда 71। рдоाрдирд╡ рдХो рдоाрдирд╡ рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рджेрд╡рдд्рд╡ рдХो рдмреЭाрдиा рдкреЬрддा рд╣ै, рдкृрд╖्рда 52। рдордиुрд╖्рдп рд╕рдордп рдХो рдиिрдпोрдЬिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдЬрдмрдХि рд╕рдордп рд╕рдмрд╕े рдмреЬा рдиिрдпोрдЬрдХ рд╣ै, рдкृрд╖्рда 61। рдХृрддрдЬ्рдЮрддा рдХे рднाрд╡ рдкреЭрдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд╖ा рдирд╣ीं, рдЙрдзाрд░ рд╣ृрджрдп рд╕ाрдзрди рдмрдирддा рд╣ै, рдкृрд╖्рда 89। рд╕рдордп рд╕े рдкрд╣рд▓े рдФрд░ рднाрдЧ्рдп рд╕े рдЖрдЧे рдХोрдИ рдирд╣ीं рдиिрдХрд▓ рд╕рдХрддा, рдкृрд╖्рда 91।

рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рд╕े рдпрд╣ рдмाрдд рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдХि рдбॉ. рдЖрд░рддी рд▓ोрдХेрд╢ рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рд╕ाрде-рд╣ी-рд╕ाрде рджेрд╢ -рджुрдиिрдпा рдХे рдмाрд░े рдоें рдХाрдлी рдЧрд╣рд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी рд░рдЦрддी рд╣ैं। рдЙрдирдХा рд╕ाрдоाрди्рдп рдЬ्рдЮाрди рдЧрдЬрдм рдХा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ें рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рджрд░्рд╢рди, рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЗрдд्рдпाрджि рдХा рд╕рдо्рдпрдХ рдЬ्рдЮाрди рд╣ै। рд╡े рд╕्рд╡рдпं рдоें рдПрдХ рдЗрдирд╕ाрдЗрдХ्рд▓ोрдкीрдбिрдпा рд╣ैं।

рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдЕрди्рдд рднाрд░рддीрдп рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕ुрдЦрдж рд╣ुрдЖ рд╣ै । рджीрдд्рдпांрдЧрдиा рдмрд╕ рдЕрдкрдиी рдоाँ реарддрдо्рднрд░ा рдФрд░ рдоौрд╕ी рдд्рд░िрд╢ांрдЧрджा рдоिрд▓ рдЬाрддी рд╣ै। рдиोрд░्рдмрд░्рдЯ рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдкрдд्рдиी рдХ्рд░िрдо्рд╕्рдЯ्рд░ी рдХा рдкुрд░्рдоिрд▓рди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। реарддрдо्рднрд░ा рдЕрдкрдиे рдкрддि рд▓ोрд╣िрддाрдХ्рд╖ рд╕े рдоिрд▓ рдЬाрддी рд╣ै।

рдбॉ. рдЖрд░рддी рд▓ोрдХेрд╢ рдХृрдд рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХो рдкреЭрдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдЙрдирдХे рдЕрди्рдп рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдкрдв़рдиे рдХी рддीрд╡्рд░ рдЙрдд्рдХрдг्рдаा рдорди рдоें рдЬाрдЧृрдд рд╣ोрддी рд╣ै । ‘рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХे рд╕ौ рдж्рд╡ीрдк’ рдФрд░ ‘рдиिрд░्рдЬрд▓ рд╕рд░рд╕िрдЬ’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХे рдкूрд░рдХ рд╣ैं ‘рдЛрддрдо्рднрд░ा рдХे рд╕ौ рдж्рд╡ीрдк’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдиिрд░्рдЬрд▓ рд╕рд░рд╕िрдЬ’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдкреЭे рдмिрдиा рдЕрдзूрд░ा рд╣ै।рдкाрдардХों рдХो рдЕрд╕рд▓ी рдЖрдирди्рдж рддрднी рдЖрдПрдЧा рдЬрдм рд╡े рджोрдиों рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдкрдвेंрдЧे। рдЖрдк рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиी рдХृрддिрдпों рд╕े рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рд╕рдоृрдж्рдз рдХрд░рддी рд░рд╣ें।
рдЗрддि рд╢ुрднрдо्।

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।