рдпुрд╡ा рдХ्рд░ांрддि рдХे рдк्рд░рдгेрддा рдЗंрдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े

рдЬ्рдпोрддि рд░ाрдаौрд░ 
рдЬ्рдпोрддि рд░ाрдаौрд░ 

рд╢ोрдзाрд░्рдеी, рд╣िंрджी рдЕрдз्рдпрдпрди рд╢ाрд▓ा рдПрд╡ं рд╢ोрдз рдХेंрдж्рд░, рдорд╣ाрд░ाрдЬा рдЫрдд्рд░рд╕ाрд▓ рдмुंрджेрд▓рдЦंрдб рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЫрддрд░рдкुрд░, (рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢), рдиेрдЯ, рдЬे рдЖрд░ рдПрдл, рд╣िंрджी

рд╢ोрдз рдиिрд░्рджेрд╢рдХ: рдбॉ. рд░рд╢्рдоि рдЬैрди
рдк्рд░ाрдз्рдпाрдкрдХ рд╣िंрджी, рд╢ाрд╕рдХीрдп рдХрди्рдпा рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдмीрдиा, рдЬिрд▓ा рд╕ाрдЧрд░



рд╢ोрдз рдкрдд्рд░:

рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ी рд╡рд╣ рдоाрдз्рдпрдо рд╣ैं। рдЬो рд╕рдоाрдЬ рдХो рд░ाрд╕्рддा рджिрдЦाрдиे рдФрд░ рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ैं। рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдХा рдЕрдкрдиे рдкрд░िрд╡ेрд╢ рд╕े рд╡िрд╢ेрд╖ рд▓рдЧाрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд░рдЪрдиा рдоें рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХा рд╕ीрдзा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़рддा рд╣ै। рдпрд╣ीं рд╕े рдЙрд╕рдХी рднाрд╡ рднूрдоि рддैрдпाрд░ рд╣ोрддी рд╣ै।

"рдЬрдмрдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рджेрд╢ рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╡рд╣ाँ рдХी рдЬрдирддा рдХी рдЪिрдд्рддрд╡ृрдд्рддि рдХा рд╕ंрдЪिрдд рдк्рд░рддिрдмिрдо्рдм рд╣ोрддा рд╣ै, рддрдм рдпрд╣ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ै рдХि рдЬрдирддा рдХी рдЪिрдд्рддрд╡ृрдд्рддि рдХे рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рд╕ाрде рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рднी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрддा рдЪрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै। " 1

рдк्рд░ो. рдЗрди्рдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े
(1922-1953)
 рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдоें рдШрдЯिрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдЫोрдЯी рдмрдб़ी рд╕рднी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдкрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдХी рдирдЬрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЙрди्рд╣ीं рдоें рд╕े рдЪुрдирдХрд░ рдХुрдЫ рдШрдЯрдиाрдУं рдХो рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╕्рдеाрди рджेрддा рд╣ै। рдЗंрдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдП рдЬा рд░рд╣े рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХो рджेрдЦा, рд╕ोрдЪा, рд╕рдордЭा। рдФрд░ рдРрд╕ा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд▓िрдЦ рджिрдпा рдЬो рд╕рджा рдХे рд▓िрдП рдЕрдорд░ рд╣ो рдЧрдпा।

рд╕рди् 1939-1952 рдХे рдордз्рдп рдоें рд▓िрдЦीं рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рднाрд╡рдиाрдУं рд╕े рдУрдд-рдк्рд░ोрдд рдХрд╡िрддाрдПँ 'рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдкрд╣рд▓े: рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдмाрдж 'рдХाрд╡्рдп рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें рд╕ंрдХрд▓िрдд рд╣ैं। рдЦрд░े рдЬी рдХा рдЬрди्рдо рд╕рди् 1922 рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рджेрд╢ рдкрд░рддंрдд्рд░рддा рдХी рдмेрдб़िрдпों рдоें рдЬрдХрдб़ा рдеा। рдЪाрд░ों рдУрд░ рджेрд╢ рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдХрд░ाрдиे рд╣ेрддु рдЖंрджोрд▓рди рдПрд╡ं рдХ्рд░ांрддिрдпाँ рдХी рдЬा рд░рд╣ी рдеी। рдЗрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдПрд╡ं рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдХुрд╢ाрдЧ्рд░ рдмुрдж्рдзि рдХे рдХрд╡ि рдЦрд░े рдЬी рдХे рдКрдкрд░ рдкрдб़ा। рдЬिрд╕рдХा рдоुрдЦрд░िрдд рдк्рд░рднाрд╡ рдЗрдирдХे рдХाрд╡्рдп рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ 'рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдкрд╣рд▓े: рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдмाрдж' рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
"рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдХाрд╡्рдп рдоें рджो рднाрд╡рдиाрдПँ рдкूрд░ी рд╢рдХ्рддि рдХे рд╕ाрде рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ुрдИ- рдПрдХ рдУрд░ рддो рдХрд╡िрдпों рдиे рднाрд░рдд рдХी рдЖंрддрд░िрдХ рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рдФрд░ рд╡िрд╖рдорддाрдУं рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рджेрд╢ рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा, рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЬрдирддा рдХो рд╡िрджेрд╢ी рд╢ाрд╕рди рд╕े рдоुрдХ्рддि рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдХूрдж рдкрдб़рдиे рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рджी। " 2

рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЙрджाрд╕ीрди рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рднрдЯрдХे рд╣ुрдП рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рдкрде рдк्рд░рджрд░्рд╢рдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗंрдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рдХे рдЧीрдд, рдХрд╡िрддाрдПं, рд▓ेрдЦ, рд╡्рдпंрдЧ्рдпों рдиे рднी рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдоें рджेрд╢ рдк्рд░ेрдо рдХा рд╕ंрдЪाрд░ рдХिрдпा। рдЗрди рдЧीрддों рдиे рд╕рджिрдпों рд╕े рджрдмी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рджрд╣рдХрддे рдЕंрдЧाрд░ों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा।

"рджेрд╢ рдкрд░рддंрдд्рд░рддा рдХी рдмेрдбी рдоें рдЬрдХрдб़ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рджेрд╢ рдХा рдмрдЪ्рдЪा-рдмрдЪ्рдЪा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХрд╖्рдЯ рд╕े рдкрджाрдХ्рд░ांрдд рд╣ै, рдирд░ рдиाрд░ी рднूрдЦें рд╣ैं। рдХ्рдпा рдЖрдЬ рднी рдк्рд░ेрдордЧीрдд рд▓िрдЦрдиे рдХा рд╕рдордп рд╣ै? рдоैं рдЕрдкрдиी рдЖрдд्рдоा рдХा рдЖрд▓ोрдХ рддрдм рд╣ी рджेрдЦ рд╕рдХूँрдЧा рдЬрдм рджेрд╢ рднी рдЬाрдЧे, рджेрд╡! рдоुрдЭे рд╢рдХ्рддि рджो рдоैं рдЕрдкрдиी рд╡ाрдгी рд╕े рджेрд╢ рдЬрдЧा рд╕рдХूँ, рднाрд░рдд рдХी рджुрдЦी рдЖрдд्рдоा рд╕ाрд░ा рджु:рдЦ рдоुрдЭрдоें рдвाрд▓े, рдоैं рдЙрд╕рдХे рдк्рд░ाрдгों рд╕े рдк्рд░ाрдг рдлूँрдХूँ। " 3

рдЗंрдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рдЬी рдЙрди рдХрд╡िрдпों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं। рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдкрд░ाрдзीрдирддा рдХी рдкीрдб़ा рдХो рди рдХेрд╡рд▓ рдЧाрдпा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдЕрдкрдиी рдЖँрдЦों рд╕े рджेрдЦा рд╡ рд╣ृрджрдп рдХी рдЧрд╣рд░ाрдЗрдпों рд╕े рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा рд╣ै। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд░рд╣ा рдХी рдХрд╡ि рдиे рдЕрдкрдиी рдХрд╡िрддाрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиिрдпों рдХे рдорди- рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдоें рдПрдХ рдирдпी рдКрд░्рдЬा, рдирд╡ -рдЙрдд्рд╕ाрд╣, рдирд╡ोрди्рдоेрд╖, рдирд╡ рд╕्рдлूрд░्рддि рдПрд╡ं рдирд╡ीрди рдЬाрдЧ्рд░рддि рднрд░рдиे рдХा рдХाрдо рдХिрдпा। рдпुрд╡ा рдХ्рд░ाрди्рддिрдХाрд░ी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ेрддु рдЬрдЧрд╣-рдЬрдЧрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ा рд░рд╣े рдеे। рджेрд╢ рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдпुрд╡ा рд╡рд░्рдЧ рдХे рдкрдИोрдп рдоें рдЖрдЬ़ाрджी рдХी рдЕрдЧ्рдиि рджрд╣рдХ рд░рд╣ी рдеी।
рд╣ेрдоू рдХाрд▓ाрдгी рднाрд░рдд рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдРрд╕े рд░рдг рдмांрдХुрд░े рдХा рдиाрдо рд╣ै। рдЬो 18 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рд╡рд╣ рдХाрд░्рдп рдХрд░ рдЧрдпा рдЬिрд╕рдХी рднाрд░рдд рдоाँ рдХो рд╡рд░्рд╖ों рд╕े рдЕрдкрдиे рдмेрдЯों рд╕े рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рдеी। рдЬрдм рднी рджुрдиिрдпा рдоें рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдХा рдЬिрдХ्рд░ рд╣ोрдЧा рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╣ेрдоू рдХाрд▓ाрдгी рдХा рдЕрдЧ्рд░िрдо рдкंрдХ्рддि рдоें рд╕्рдеाрди рд╣ोрдЧा।

рд╡ाрдгी рдХрд░्рдо рдХрд░ рдПрдХ, рдЧूंрдЬाрдпा рдЖрдЬाрджी рдХा рд╢ंрдЦрдиाрдж
рдЬिрд╕рдХी рд╢рд╣ाрджрдд рдкрд░ рд╕िрд░ рдЪрдв़ा рд╡рддрдиे рдЙрди्рдоाрдж
рдиाрд░े рдЪिंрдЧाрд░ी рд╕े рдлैрд▓े рдХрд░ाрдЪी рд╕े рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж
рд╣ेрдоू рдЬिंрджाрдмाрдж! рд╣ेрдоू рдЬिंрджाрдмाрдж! рд╣ेрдоू рдЬिंрджाрдмाрдж! ‌4

рдпुрд╡ाрдУं рдоें рдХ्рд░ांрддि рдХी рдЗрд╕ рд▓рд╣рд░ рдХो рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд░рд╣ी рд╣ैं। рдХрд╡िрдпों рдиे рдХрд▓рдо рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЗрди рдпुрд╡ाрдУं рдХी рдЫрдЯрдкрдЯाрд╣рдЯ рдХो рдХाрд╡्рдп рдХे рдХोрд░े рди рдкрди्рдиों рдкрд░ рдЙрдХाрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХिрдпा। рдЦрд░े рдХे рдХाрд╡्рдп рдоें рдпुрд╡ा - рд╡рд░्рдЧ рдХी рдмेрдЪैрдиी рдЕрд╢ांрддि рдХी рдЧूँрдЬ рд╕ुрдиाрдИ рджेрддी рд╣ै। рдЗрдирдХी рдХрд╡िрддा рд╕ुрдХोрдорд▓рддा, рд╕ुрдХुрдоाрд░िрддा, рдоाрдзुрд░्рдп рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдУрдЬ рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╣ै। рдЗрдирдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рдоैрдеिрд▓ीрд╢рд░рдг, рдоाрдЦрдирд▓ाрд▓ рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी, рдПрд╡ं рдмाрд▓рдХृрд╖्рдг рд╢рд░्рдоा 'рдирд╡ीрди ' рдЬैрд╕ा рджेрд╢ рдк्рд░ेрдо рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ैं। рджेрд╢ рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╕्рдеा, рдиिрд╖्рдаा рдПрд╡ं рд╕рдорд░्рдкрдг рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рдХूрдЯ-рдХूрдЯрдХрд░ рднрд░ा рд╣ै। рдЬрдмрд▓рдкुрд░ рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╡्рдпंрдЧ्рдпрдХाрд░ рд╣рд░िрд╢ंрдХрд░ рдкрд░рд╕ाрдИ рдХे рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рдЗंрдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рдиे "рд╣рд░ीрди्рдж्рд░" рдиाрдо рд╕े рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕्рддंрдн рд▓िрдЦे рдЗрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╡िрднिрди्рди рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рдЙрдаाрдпा рдФрд░ рд▓ोрдЧों рдХो рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░рдиे, рдк्рд░ेрд░рдгा рджेрдиे рдХा рдПрд╡ं рд░ाрд╣ рджिрдЦाрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХिрдпा।

рдк्рд░ो. рд╢्рд░рд╡рдг рдХुрдоाрд░ рдоीрдгा рдХे рд╢рдм्рджों рдоें -"рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХे рджौрд░ рдХे рдХрд╡िрдпों рдоें рдЗंрдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рдХी рдЕрдкрдиी рдкрд╣рдЪाрди рд╣ै, рдХрдо рд▓िрдЦрдиा рддрдеा рдмेрд╣рддрд░ рд▓िрдЦрдиा рд╢ाрдпрдж рдЦрд░े рдХी рдкрд╣рд▓ी рд╢рд░्рдд рд░рд╣ी рд╣ै। рд╡े рд╣िंрджी рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рдПрд╡ं рдк्рд░рдХृрддिрд╡ाрджी рдХрд╡िрдпों рдоें рдЕрдЬ्рдЮाрдд рдХрд╡ि рдХी рддрд░рд╣ рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рдмिрддा, рд╣рдорд╕े рдЕрд▓рд╡िрджा рднрд▓े рд╣ी рдХрд╣ рдЧрдП। рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХे рдЧीрддों рдХा рд╕्рд╡рд░ рдЖрдЬ рднी рдЧूँрдЬрддा рд╣ै। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХे рджौрд░ाрди рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдЙрдирдХे рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рд╕्рд╡рд░ рдХी рдЕрдиुрдЧूंрдЬ рд╕ुрдиाрдИ рдкрдб़рддी рд╣ै।" 5

'рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдкрд╣рд▓े:' рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдмाрдж ' рдХाрд╡्рдп рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рдк्рд░рдердо рдХрд╡िрддा ' рд╣рдоाрд░ा рджेрд╢ ' рдоें рдХрд╡ि рдЕрддीрдд рдХे рд╡ैрднрд╡рд╢ाрд▓ी рднाрд░рдд рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा рд╣ै। рд╕ाрде рдорд╣ाрд░ाрдгा рдк्рд░рддाрдк рдПрд╡рдо् рдЫрдд्рд░рдкрддि рд╢िрд╡ाрдЬी рдиे рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдоुрдЧрд▓ों рд╕े рд▓ोрд╣ा рд▓िрдпा рдФрд░ рдЙрдирдХी рдЬрдб़ें рд╣िрд▓ा рдХрд░ рд░рдЦ рджी। рдЕрдкрдиे рд░рдХ्рдд рдХी рдЕंрддिрдо рдмूँрдж рддрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рд╣ँрд╕рддे-рд╣ँрд╕рддे рди्рдпौрдЫाрд╡рд░ рдХрд░ рджी। рдЗрди्рд╣ीं рд╡ीрд░ рд╕рдкूрддों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрд╡ि рдпुрд╡ा рд╡рд░्рдЧ рдХो рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░ рд░рд╣ें рд╣ैं। рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХो рднाрд░рдд рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡ рднाрд░рдд рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдпुрд╡ाрдУं рдХो рдЕрдкрдиा рд╕рд░्рд╡рд╕्рд╡ рди्рдпौрдЫाрд╡рд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд░рд╣рдиा рд╣ै।

рдХिрддрдиे рд╣ी рд╡ीрд░ों рдиे рд╣ँрд╕рдХрд░
рдЬिрд╕рдХो рд╢ीрд╢ рдЪрдв़ाрдпा рд╣ै।
рд░ाрдгा рдФрд░ рд╢िрд╡ाрдЬी рдиे рднी
 рдЕрдкрдиा рд░ुрдзिрд░ рдмрд╣ाрдпा рд╣ै।
 рдХिрддрдиे рд╣ी рдкрд░ - рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдЦ़ुрд╢ी рд╕े
рдЕрдкрдиा рдЖрд╢ीрд╖ рдЭुрдХрддे рдеे। 6

рдЦрд░े рдЬी рдиे рдЕрдкрдиी рджूрд╕рд░ी рдХрд╡िрддा 'рдпुрд╡рдХ рд╕े ' рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рд╕рдордп рд╕ोрдИ рд╣ुрдИ рдпुрд╡ा рд╢рдХ्рддि рд╕े рдЬाрдЧрдиे рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा рд╣ै। рдХрд╡ि рдкрд░рддंрдд्рд░рддा рдХी рдмेрдб़िрдпों рдХो рддोрдб़рдиे рд╡ рдЬрди рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЪाрд╣рддा рд╣ै। рдХрд╡ि рдХा рджृрдв़ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै, рдХी рдоुрдЯ्рдаी рднрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдпा рдХोрдИ рднी рдЖрдХ्рд░рдордгрдХाрд░ी рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдХो рддрдм рддрдХ рдЧुрд▓ाрдо рдирд╣ीं рдмрди рд╕рдХрддे рдЬрдм рддрдХ рд╣рдордоें рдЖंрддрд░िрдХ рдлूрдЯ рди рд╣ो। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╕рдордп рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдпुрд╡ा рд╢рдХ्рддि рдХो рдЬрдЧाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा। рд╡े рд▓िрдЦрддे рд╣ैं-

рдЕрдЧ्рдиि рдкрде рдХी рддुрдо рд░рд╣ी, рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдЕрдорд░ рд╕िрдкाрд╣ी
рдЬ़ंрдЬीрд░ें рдХ्рдпा? рд╢рдорд╢ीрд░ें рдХ्рдпा? рдордЪाрддे рдмाрд░ूрджी рд╕рдорд░ рддрдмाрд╣ी;
 рддुрдордиे рд╣ी рд╕ींрдЪी рдеी рдЦ़ूрди рдмрд╣ाрдХрд░ рдкाрдиीрдкрдд рдХी рдзрд░рддी
рдмोрд▓ो, рдмुрди्рджेрд▓рдоेрджिрдиी рдХ्рдпों рди рдоृрдд्рдпु рдХो рд╣ँрд╕рдХрд░ рд╡рд░рддी? 7

рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рдХूрдЯрдиीрддि рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЬो рд╣िंрджू-рдоुрд╕्рд▓िрдо рдпुрд╡ा рдПрдХ рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХрд░ рд░рд╣े рдеे। рд╡े рдЖрдкрд╕ рдоें рд▓рдб़рдиे рд▓рдЧे। рдзрд░्рдо рдХे рдиाрдо рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рд▓рдб़ा рдХрд░ рдЖрдкрд╕ी рдПрдХрддा рдирд╖्рдЯ рдХрд░ рджी। рджेрд╢ рдоें рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХी рдЖрдЧ рджрд╣рдХрдиे рд▓рдЧी। рдХрд╡ि рдиे рдЗрди рднрдпाрдирдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рд╣िंрджू рдоुрд╕्рд▓िрдо рдПрдХрддा рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा। рдПрдХрддा рдФрд░ рд╕ंрдЧрдарди рдХी рд╢рдХ्рддि рдкрд░ рдмрд▓ рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╡ि рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рд░ोрдЬ़ा-рдкूрдЬा, рд╕ंрдз्рдпा-рдирдоाрдЬ़ рджो рдЖँрдЦों рдХी рджो рдзाрд░ाрдПँ
рдЧंрдЧा-рдЬрдоुрдиा рдПрдХ рд╣ो рдЧрдпी - рддрдм рдХैрд╕ी рд╣ैं рдХाрд░ाрдПँ?
рдкрддрдЭрд░ рдоें рдЛрддुрдкрддि рдХैрд╕ा? рдпрд╣ рдХुрд░ुрдХ्рд╖ेрдд्рд░ рднी рдмोрд▓ рдЙрдаेрдЧा
рд╣िंрджू - рдоुрд╕्рд▓िрдо рдХे рд╕ंрдЧрдо рд╕े рд╡िрд╢्рд╡ рднी рдбोрд▓ рдЙрдаेрдЧा। 8

'рд╣рдо рдиौрдЬрд╡ाрди ' рдХрд╡िрддा рдоें рдХрд╡ि рдиे рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдЬोрд╢, рд╕ाрд╣рд╕ рдПрд╡ं рдоाрддृрднूрдоि рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдорд░्рдкрдг рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рд╣ै। рднाрд░рдд рдоाрддा рдХो рдЖрдЬ़ाрдж рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдпुрд╡ा рдоृрдд्рдпु рдХो рднी рд╣ँрд╕рддे-рд╣ँрд╕рддे рдЧрд▓े рд▓рдЧाрдиे рдХो рддैрдпाрд░ рд╣ैं। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЕрди्рдпाрдпिрдпों рд╕े рд▓рдб़рддे рд╣ुрдП рдпुрд╡ाрдУं рдХो рдЖрдЧे рдмрдв़рдиे рдХा рд╣ौрд╕рд▓ा рдмुрд▓ंрдж рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╡ि рдХрд╣рддे рд╣ैं।

рд╣рдо рдиौрдЬрд╡ाрди рдиिрдХрд▓े рдХрд░рдиे рдЕрди्рдпाрдпी рдХा рджाрдорди рдЖрдЬ
 рд╣рдо рд╕ौ рд╕ौ рдЕрдЧ्рдиि рдмाрдг рдиिрдЧрд▓े рдкрд╣рдиे рдоृрдд्рдпु рдХा рддाрдЬ,
 рд╕ीрдиा рдЦ़ंрдЬाрд░ों рд╕े рднिрджा, рд╣рдо рдЫेрдб़े рд╡ीрд░ों рдХा рд╕ाрдЬ
 рд╕рдм्рд░ рдХे рдмाрджрд▓ рдлрдЯे рд╣ैं, рдЕрдм рддो рдЧिрд░рдиा рд╣ै рдЧाрдЬ।
 рдкрд░्рд╡рдд рдХी рдЪोрдЯी рд╕े рдЧूँрдЬे рд╣рдо рд╕िंрд╣ों рдХी рдЖрд╡ाрдЬ़
 рдЬрдЬ़्рдмों рдХा рдЬ्рд╡ाрд▓ाрдоुрдЦी рдлूрдЯे, рдмрд╣े рд▓ाрд╡ा рджूрд░ рджрд░ाрдЬ। 9

рдоाрддृрднूрдоि рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЬрд╡ाрдиों рдХी рдЯोрд▓िрдпाँ рдХा рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рдмрдв़ाрддे рд╣ुрдП рдХрд╡ि рдЕрдкрдиी рдХрд╡िрддा ' рдмрдв़ рдЪрд▓ी рдЯोрд▓िрдпाँ ' рдоें рдХрд╣рддे рд╣ै।
рдмрдв़ी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ैं рд╢ीрд╢ рдЪрдв़ाрдиे рдЯोрд▓िрдпाँ
 рдЧूँрдЬ рд░рд╣ी рд╣ैं рдорд░ рдоिрдЯрдиे рдХी рдмोрд▓िрдпाँ ;
 рд╣ँрд╕рддे рд╕ीрдиे рдкрд░ рдЦा рд░рд╣ी рд╣ैं рдЧोрд▓िрдпाँ
 рд▓рд╣ू рд╕े рд╕рдЬा рд░рд╣ी рд╣ैं рдзрд░ा рдкрд░ рд░ोрд▓िрдпाँ। 10

'рдП рдиौрдЬрд╡ाрди рддूрдл़ाрди рдмрдиो' рдХрд╡िрддा рдоें рдХрд╡ि рдиे рдпुрд╡ाрдУं рдХे рдорди рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХी рдЕрдорд░ рдк्рд░ेрд░рдгा рднрд░ рджी рд╣ै। рдХрд╡ि рдХрд╣рддे рд╣ै।
рдЕрдп рдиौрдЬрд╡ाрди рддूрдл़ाрди рдмрдиो
 рд░ाрдо рдЪुрдХे рд╣ो рдмрд╣ुрдд рдлूрд▓ों рдоें
рдЕрдм рдХाँрдЯो рдХे рднी рдоेрд╣рдоाрди рдмрдиो।

рдЖँрдЦों рдоें рднрднрдХा рджो рдорд╢ाрд▓ рдЬ्рд╡ाрд▓ा
 рд╣ाрдеों рдоें рдкрд╣рдиा рджो рд╡्рдпाрд▓ рдоाрд▓ा
 рдЕрдм рдРрд╕े рдиिрд░्рднीрдХ рд╣िंрджुрд╕्рддाрди рдмрдиो। 11

рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рднाрд╡рдиाрдУं рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдПрдХ рд╕्рд╡рд░ुрдк рдЙрдирдХी рдУрдЬрдкूрд░्рдг рдХрд╡िрддा 'рдУ рдХुрд░ुрдХ्рд╖ेрдд्рд░ ' рдоें рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। рдЦрд░े рдЬी рдиे рдЬिрд╕ рд╕рдордп рдоें рдЕрдкрдиे рдХाрд╡्рдп рдХा рд╕ृрдЬрди рдХिрдпा рд╡рд╣ рд╕рдордп рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдХा рдеा। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕рдд्рддा рднाрд░рдд рдХो рдЫोрдб़рдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдирд╣ीं рдеी। рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рджेрд╢ рдХे рдПрдХ рдмрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдоें рдЬрд╣ाँ рдиिрд░ाрд╢ा рдХा рднाрд╡ рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдеा। рд╡рд╣ी рджेрд╢ рдХा рдпुрд╡ा рд╡рд░्рдЧ рдРрд╕ा рдеा। рдЬो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рд╕े рд▓ोрд╣ा рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдк्рд░ाрдгों рдХी рдЖрд╣ुрддि рджेрдиे рддрдХ рдХो рддैрдпाрд░ рдеा। рдРрд╕े рдУрдЬ рд╕े рднрд░े рд╣ुрдП рдпुрд╡рдХों рдХी рднाрд╡рдиाрдУं рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдЦрд░े рдЬी рдХी рдХрд╡िрддा 'рдУ рдХुрд░ुрдХ्рд╖ेрдд्рд░ 'рдоें рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ै। рд╡े рд▓िрдЦрддे рд╣ैं।
рдУ рдХुрд░ुрдХ्рд╖ेрдд्рд░!рдЦोрд▓ рдЕрдм рдкрд▓рдХ рдЬाрдЧ
рдУ рдкांрдЪрдЬрди्рдп! рдмोрд▓ рдХрдм рддрд▓рдХ рд╡िрд░ाрдЧ?
рдУ рдд्рд░िрдоूрд░्рдд! рдоाрде рдкрд░ рдХрд▓ंрдХ рджाрдЧ!
рд╢ाрди्рдд рдХ्рдпों рддेрд░े рдЙрд░ рдоें рдЕрд╕ंрдХ рдЖрдЧ!

'рдпुрд╡рдХ рдЬाрдЧ' рдХрд╡िрддा рдоें рдХрд╡ि рдпुрд╡рдХों рд╕े рдЖрд▓рд╕ рдФрд░ рдоोрд╣ рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рдиे рд╡ рдЬोрд╢ рднрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдпрд╣ рдХрд╡िрддा рдХрд░рддी рд╣ै। рдХрд╡ि рдХрд╣рддे рд╣ैं।
рдпुрд╡рдХ! рдд्рдпाрдЧ рдиिрдж्рд░ा рдЧрд╣рд░
рдпрд╣ рд╣ै рдЬाрдЧрд░рдг рдк्рд░рд╣рд░
 рддुрдЭे рдмुрд▓ा рд░рд╣ी рд╕्рд╡ाрддрди्рдд्рд░्рдп рдбрдЧрд░!
 рдЙрд░ рдоें рддू рд▓ोрд╣ рднрд░
 рдЯेрдв़ी рдЕрдкрдиी рддू рднौंрд╣ рдХрд░
рдмрд░рд╕ा рддू рдШрдирдШोрд░ рдХрд╣рд░! 13

 рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдЗंрдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдоें рдПрдХ рдРрд╕े рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдЖрддे рд╣ै। рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдХो 30 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЕрд▓्рдк рдЖрдпु рдоें рд╣ी рд╕рдоृрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХिрдпा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рдХे рдкрде рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХा рднाрд░ рдЕрдкрдиे рдиौрдЬрд╡ाрди рдХंрдзों рдкрд░ рд▓ेрддे рд╣ुрдП рдпुрд╡ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ी рдЧंрднीрд░ рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдЕрдкрдиी рд▓ेрдХрд░ рдЪрд▓ाрдИ। рдк्рд░ो.рдмрд▓рд░ाрдо рддिрд╡ाрд░ी рдЬी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ "рдХрд╡ि рдЗंрдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рддीрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЫोрдЯी рд╕ी рдЖрдпु рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдХрдИ рд╡िрдзाрдУं рдоें рдЕрдкрдиी рдЕрдоिрдЯ рдЫाрдк рдЫोрдб़ рдЧрдП। " 14

рдЗंрдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдоें рдПрдХ рдЕрдЬ्рдЮाрдд рдХрд╡ि рдХी рддрд░рд╣ рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рдмिрддा рдХрд░ рдЗрд╕ рд╕ंрд╕ाрд░ рд╕े рдЪрд▓े рдЧрдП рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХे рдУрдЬрдкूрд░्рдг рдЧीрддों рдХा рд╕्рд╡рд░ рдЖрдЬ рднी рдЧूँрдЬрддा рд╣ै। рдФрд░ рдЪिрд░ рдХाрд▓ рддрдХ рдпूँ рд╣ी рдЧूंрдЬрддा рд░рд╣ेрдЧा। рдЕрддः рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдЕрддिрд╢्рдпोрдХ्рддि рди рд╣ोрдЧा рдХि рдХрд╡िрд╡рд░ рдЗंрдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рдЬी рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рд╢ृंрдЧाрд░ рдХे рдЧीрддों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЪेрддрдиा рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЧीрддों рдХे рдЧीрддрдХाрд░ рд╣ै। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХाрд╡्рдп рдЪेрддрдиा рдХे рд╕рдЬрдЧ рдк्рд░рд╣рд░ी рд╣ै।

рд╕ंрджрд░्рдн рд╕ूрдЪी 
1. рд╢ुрдХ्рд▓, рдЖрдЪाрд░्рдп рд░ाрдордЪंрдж्рд░, рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рд╕ुрдзा рдкрдм्рд▓िрдХेрд╢ंрд╕, 2017, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -3
2. рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рд╕ंрдкाрджрдХ, рдбॉ рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдПрд╡ं рдбॉ рд╣рд░рджрдпाрд▓, рдордпूрд░ рдмुрдХ्рд╕, 2018, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -519
3. рдЦрд░े, рдЗрди्рдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░, рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдкрд╣рд▓े : рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдмाрдж, рд╡ाрдгी рдк्рд░рдХाрд╢рди, 2020, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -3
4. рдЦрд░े, рдЗрди्рдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░, рднाрд░рдд рд╡ैрднрд╡ рднाрдЧ 3, рд╕ंрджрд░्рдн рдк्рд░рдХाрд╢рди, 2021, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -102
5. рдЗрди्рдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рдоूрд▓्рдпрдмोрдз, рд╕ंрдкाрджрдХ, рдУрдЭा, рдбॉ рд░рдоेрд╢ рдк्рд░рд╕ाрдж, рд╕ंрджрд░्рдн рдк्рд░рдХाрд╢рди, 2021, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -51
6. рдЦрд░े, рдЗрди्рдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░, рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдкрд╣рд▓े:рдЖрдЬ़ाрджी рдХे рдмाрдж, рд╡ाрдгी рдк्рд░рдХाрд╢рди, 2020, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -21
7. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -23
8. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा - 24
9. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा- 46
10. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा - 57
11. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा - 87
12. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -26
13. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -103
14. рдЦрд░े, рдЗрди्рдж्рд░ рдмрд╣ाрджुрд░, рднोрд░ рдХे рдЧीрдд, рд╡ाрдгी рдк्рд░рдХाрд╢рди, 2009, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -17
 ***

рдЪрд▓рднाрд╖:7970215006
рдИрдоेрд▓: rathorejyoti 543@gmail.com 

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।