рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХी рдмрджрд▓рддी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ

1. рдЧीрддा рдХрдкिрд▓

рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░, рд╣िंрджी рдПрд╡ं рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ा рд╡िрднाрдЧ, рд╡рдирд╕्рдерд▓ी рд╡िрдж्рдпाрдкीрда (рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди)
рдИрдоेрд▓- geetakapil14@gmail.com

2. рдЖрд╢ीрд╖ рдХुрдоाрд░

рд╕рд╣ाрдпрдХ рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░, рднाрд╖ा рд╡िрднाрдЧ, рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рд╕ुрднाрд░рддी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдоेрд░рда
рдЪрд▓рднाрд╖-9795508915, рдИрдоेрд▓- ashishdipankar27@gmail.com

3. рдиिрд╢ि рд░ाрдШрд╡

рд╕рд╣ाрдпрдХ рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░, рднाрд╖ा рд╡िрднाрдЧ, рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рд╕ुрднाрд░рддी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп
рдЪрд▓рднाрд╖-9899718727, рдИрдоेрд▓- nraghav1130@gmail.com

рд╕ाрд░ांрд╢

21рд╡ीं рд╕рджी рдХे рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдЖрд░्рдеिрдХ рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдПрдХ рдРрд╕ी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рднाрд╖िрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░ी рд╣ै рдЬिрд╕рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा-рд╢ैрд▓ी рдФрд░ рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдкрдж्рдзрддिрдпों рдХो рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рд╢ोрдз рд╣िंрджी рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХे рдмрджрд▓рддे рд░ूрдкों рдХा рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдФрд░ рд▓ाрднрдк्рд░рдзाрди рдЕрд░्рдердиीрддि рдХी рдирдИ рджिрд╢ाрдУं рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдХेрд╡рд▓ рдЙрдд्рдкाрдж-рдк्рд░рдЪाрд░ рдХा рдоाрдз्рдпрдо рди рд░рд╣рдХрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЕрд╕्рдоिрддा рдФрд░ рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдХा рд╕рд╢рдХ्рдд рдЙрдкрдХрд░рдг рднी рдмрдиा рджिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиा рд╣ै рдХि рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖िрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиाрдУं рдоें рд╕ंрд╡ाрджाрдд्рдордХ, рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ, рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдЬैрд╕े рдоिрд╢्рд░िрдд рднाрд╖ाрдИ рдк्рд░рдпोрдЧ рдФрд░ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдк्рд░рддीрдХों рдХी рдк्рд░рдоुрдЦрддा рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХो рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХी рд░рдгрдиीрддि рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХा рд╕ंрдХेрдд рджेрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдз्рдпрдпрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХी рдЙрди рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХो рд░ेрдЦांрдХिрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬो рди рдХेрд╡рд▓ рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рдФрд░ рдмाрдЬ़ाрд░-рд░рдгрдиीрддिрдпों рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ैं, рдмрд▓्рдХि рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ-рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдХो рднी рдирдП рд╕िрд░े рд╕े рдиिрд░्рдоिрдд рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдоें  рдк्рд░ाрдЪीрди рдПрд╡ं рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХी рднाрд╖िрдХ рд╢ैрд▓िрдпों, рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдиीрддिрдпों рддрдеा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдХैрд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдПрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрдорд░्рд╢ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рддः рдпрд╣ рд╢ोрдзрдкрдд्рд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХी рдмрджрд▓рддी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों, рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдФрд░ рднाрд╖ाрдИ рдирд╡ाрдЪाрд░ों рдХे рдЕंрддрд░्рд╕ंрдмंрдзों рдХो рдЙрдж्рдШाрдЯिрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬो рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕िрдж्рдзांрддों рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рд▓िрдП рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЖрдзाрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░ेрдЧा

Keywords

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा, рднाрд╖ाрдИ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ, рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдХी рд╢ैрд▓ी, рд▓ाрднрдк्рд░рдзाрди, рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рднाрд╖िрдХ рдирд╡ाрдЪाрд░, рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдФрд░ рдоिрд╢्рд░िрдд рднाрд╖ा, рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рд░рдгрдиीрддि, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рднाрд╖िрдХ рдирд╡ाрдЪाрд░

Introduction

рднूрдоंрдбрд▓ीрдХрд░рдг рдХे рджौрд░ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╣рдоाрд░े рдЬीрд╡рди рдоें рдЕрдд्рдпंрдд рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдЕрджा рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╣рдоाрд░ी рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी, рдХाрд░्рдпрд╢ैрд▓ी, рдЦाрдирдкाрди рдФрд░ рдпрд╣ां рддрдХ рдХि рд╣рдоाрд░ी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХो рднी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╡िрднिрди्рди рд╕्рдеाрдиीрдп рдФрд░ рдмрд╣ुрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХंрдкрдиिрдпां рд╕्рд╡рдпं рдХो рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕ाрдмिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдПрдХ рдЕрд╕्рдд्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдХрд░ рд░рд╣ी  рд╣ैं। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрдХ рдЬрдЯिрд▓ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें рдЖрдХрд▓िрдд рд╕рдд्рдп рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдЙрдкрднोрдХ्рддा, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкिрдд рд╡рд╕्рддु рдХे рдк्рд░рддि рдЖрдХृрд╖्рдЯ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЖрдЬ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рджाрдпрд░ा рдмрд╣ुрдд рд╡िрд╕्рддृрдд рд╣ोрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрдм рдХेрд╡рд▓ рд╕ूрдЪрдиा рджेрдиे рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдирд╣ीं рд░рд╣ा, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рдПрдХ рдк्рд░ेрд░рдгाрдд्рдордХ рдПрд╡ं рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд░рдгрдиीрддि рднी рдмрди рдЪुрдХा рд╣ै, рдЬो рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों, рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░, рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЖрдЬ рдХे рдпुрдЧ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдкूрд░े рд╕рдоाрдЬ рдХो рдПрдХ рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрджी рд╕рдоाрдЬ рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрдгिрдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ैं рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा, рд╢ैрд▓ी рддрдеा рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг  рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ोрддा рд╣ैं рдХि рд╡े рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХो рд▓ुрднा рд╕рдХें рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें  рдХिрд╕ी рднी рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рдХे рд╕ाрде рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдПрд╡ं рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рд░ूрдк рд╕े рдЬोрдб़ рд╕рдХें। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ी рдФрд░ рдд्рд╡рд░िрдд рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП  рд╕рд░рд▓, рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рддрдеा рдмрд╣ुрднाрд╖िрдХ (рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢) рднाрд╖ा рд╢ैрд▓ी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рднाрд╖ा рд╢ैрд▓ी рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡рд░्рдЧों, рд▓िंрдЧ, рдЬाрддि рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкрд╣рдЪाрди рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХो рднी рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ै।рдпрд╣ рд╢ोрдзрдкрдд्рд░ рдЗрд╕ी рд╡्рдпाрдкрдХ рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдпुрдЧ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдХा рдмрд╣ुрдЖрдпाрдоी рдЕрдз्рдпрдпрди рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा рдХि рдЖрдзुрдиिрдХ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХैрд╕े рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рдоाрдирд╕िрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╕ाрде рд╣ी, рд╢ोрдзрдкрдд्рд░ рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рдХी рд░рдгрдиीрддिрдпों, рдиैрддिрдХ рдЬрдЯिрд▓рддाрдУं рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ों рдХो рднी рд╡िрд╡ेрдЪिрдд рдХрд░ेрдЧा, рддाрдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХे рдЕंрддрд░्рд╕्рдеाрдкिрдд рд╡िрдорд░्рд╢ों рдХो рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХे। рдпрд╣ рд╢ोрдзрдкрдд्рд░ рдЗрд╕ी рдмрд╣ुрдЖрдпाрдоी рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдпुрдЧ рдХी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХा рднाрд╖िрдХ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा рдХि рдЖрдзुрдиिрдХ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрджी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХी рднाрд╖िрдХ рдЪेрддрдиा рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╕ाрде рд╣ी, рдпрд╣ рднी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рдХी рдЬाрдПрдЧी рдХि рдХैрд╕े рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рдХी рд░рдгрдиीрддिрдпाँ, рднाрд╖ाрдИ рдирд╡ाрдЪाрд░, рдиैрддिрдХ рдЬрдЯिрд▓рддाрдПँ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ рдоिрд▓рдХрд░ рдПрдХ рдирдИ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं, рдЬो рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдордп рдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рднाрд╖िрдХ рдзाрд░ा рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиे рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдПрдЧी।

рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдоीрдХ्рд╖ा

рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдЬीрд╡рди рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рджेрдЦा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╣рдоाрд░ी рд░ुрдЪिрдпों, рдЬीрд╡рди-рд╢ैрд▓ी рд╡ рд╕्рддрд░, рд╕ोрдЪрдиे рд╡ рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХे рдвंрдЧ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдФрд░ рдпрд╣ां рддрдХ рдХि рд╣рдоाрд░ी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдкрд░ рднी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрдкрдиा рдк्рд░рднाрд╡ рдбाрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं। рдХрд╣рдиे рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕े рд╣рдоाрд░े рдЬीрд╡рди рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЕंрдЧ-рдк्рд░рдд्рдпंрдЧ рдкрд░ рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़ рд░рд╣ा  рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди  рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЕрдиेрдХ рд╢ोрдз рдХाрд░्рдп рд╣ुрдП рд╣ै рдЬो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं–

рд▓ेрдЦрдХ

рд╡рд░्рд╖

рд╢ोрдз рдХा рд╢ीрд░्рд╖рдХ- рдЖрд▓ेрдЦ/рдкुрд╕्рддрдХ

Agrawal, Madhu

1995

Bhartiya Vigyapan Mein Naitikata

Ali, Dr. Mushtaq

2022

Prayojanmulak Hindi

Motes, B. et al

1992

Linguistic Patterns in Print Ads

Myers, G

1997

Words in Ads : Language and Visuals

Ding, X

2003

Stylistic Features of the Advertising Slogan

Mulken, M. van

2003

Analyzing Rhetorical Devices in Print Ads

Singh, Dr. Nishant

2017

Vigyapan Prabandhan

Fatihi, A. R

1991

The Language of Advertising and T.V. Commercials

Malhotra, S. K.

2006

Advertising And Mediya Research

Singh, Preetpal

2009

Advertising And Salesmanship

Khanna, Santosh

2008

Upbhokta Sanrakshan Adhiniyam Aur Upbhokta Adhikar

Leech, G. (1972)

1972

Language in Advertising : A Functional Analysis

 

рдЗрди рд╕рднी рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоीрдбिрдпा рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХी рдмрджрд▓рддी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा“рдлोрдоुрдХॉрди्рдЧ (2016) рдиे рдХैрдорд░ूрди рдХे рдмाрдоेंрдбा рдоें рдмिрд▓рдмोрд░्рдб рдкрд░ рдбांрдЧोрдЯे рд╕ीрдоेंрдЯ рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдФрд░ рдЬांрдЪ рдХी рдХि рд╕ंрджेрд╢ рдХ्рдпा рдФрд░ рдХैрд╕े рд╕ंрдк्рд░ेрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдпрд╣ рднी рдмрддाрдпा рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдирджाрддा рд╡िрднिрди्рди рд╢ैрд▓ीрдЧрдд рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬो рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХрддा рдФрд░ рд╕ाрдоाрди्рдп рдЖрдзाрд░ рд░рдЦрддे рд╣ैं рдЬो рдкाрдардХों рдХो рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рд╕े рдкрд╣рдЪाрди рджिрд▓ाрддे рд╣ैं।”1

Leech (Longman, London, 1966) рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоीрдбिрдпा рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХी рдмрджрд▓рддी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдкрд░ рдХрд╣ा рд╣ैं рдХि- “Advertising language belongs to so‑called ‘loaded language’ … its aim is to change the will, opinions, or attitudes of its recipients” (English in Advertising : A Linguistic Study of Advertising in Great Britain. рд╡рд╣ीं Vasilea Vasiloaia (2009) рдиे рдЕрдкрдиे рдЕрдз्рдпрдпрди рдоें рдмрддाрдпा рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдоें рд╢ैрд▓ीрдЧрдд рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХрддा рдХो рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдиिрд░्рдоाрддा рдПрд╡ं рдЙрдж्рдпोрдЧрдХрд░्рдоी  рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиी рднाрд╖ा рдоें рдЕрдиुрдк्рд░ाрд╕, рддुрдХрдмंрджी, рд╢рдм्рдж- рд░ूрдкрдХ рдЬैрд╕े рдЕрд▓ंрдХाрд░ों рд╡ рдХाрд╡्рдпाрдд्рдордХ рдЕрд╡्рдпрдпों  рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпे рддрдд्рд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рдордиोрд░ंрдЬрдиाрдд्рдордХ рдХ्рд╖рдорддा рдХो рд╕рд╢рдХ्рдд рдмрдиाрддे рд╣ै рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рдЧрд╣рд░ा рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рд╕ंрдмंрдз  рднी рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рддे  рд╣ै। Geoffrey N. Leech (1972) рдиे рднाрд╖ाрдИ рдФрд░ рд╢ैрд▓ीрдЧрдд рдПрдХ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдХो 'рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рднाрд╖ा' рдХрд╣ा рдФрд░ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдк्рд░ाрдк्рддрдХрд░्рддा рдХी рдЗрдЪ्рдЫा, рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдФрд░ рд░ाрдп рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдЗрд╕ рднूрдоिрдХा рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा। Blasco & Morales (2020) рдиे рдЕрдкрдиे рд╕्рдкेрди рдоें рд╢ीрддрд▓ рдкेрдп рдФрд░ рдоीрдаे рдкेрдп рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдкрджाрд░्рдеों рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рдФрд░ рддрд░्рдХ рджिрдпा рдХि рджोрдиों рдоिрд▓рдХрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд  рдХрд░े рдоें рднाрд╖ा рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╣ोрддी рд╣ैं рдпрд╣ рд╕рдд्рдп рд╣ैं рдХि рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд▓ोрдЧो рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рдЦрд░ीрджाрд░ी рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХो рдк्рд░рднाрд╡ी рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддा рд╣ैं। рдпрд╣ рдк्рд░рднाрд╡ рдЗрддрдиा рдк्рд░рдмрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдпा рдкोрд╖рдг рдоूрд▓्рдп рдХी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХेрд╡рд▓ рдЙрд╕ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдд्рдкाрдж рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं। рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рд╢ोрдз рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЗрд╕े рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै-

рдХ्рд░िрд╕्рдЯोрдлрд░ (2012) : рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдоें рд╕ंрдХेрддिрдХ рд╕ंрдХेрддों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬो рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХो рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддा рдФрд░ рдк्рд░рддीрдХाрдд्рдордХрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдпрд╣ рднी рдмрддाрдпा рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдЕрдкрдиी рд╕рд░्рдЬрдиाрдд्рдордХ рд╢ैрд▓ी рд╕े рд╣рд░ рд╡рд░्рдЧ  рдХे рд▓ोрдЧो рдХो рдЕрдкрдиी рддрд░рдл рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं।

Beard, Fred (2003): рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдХेрд╡рд▓ рд╕ूрдЪрдиा рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं рдмрдиाрдИ рдЬाрддी, рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕े рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЧрдв़ा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рднाрд╡рдиा, рд╕्рдоृрддि рдФрд░ рдЗрдЪ्рдЫा рдХो рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рд╕ोрдЪ рдкрд░ рдк्рд░рднाрд╡ рдбाрд▓े। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЧे рддрд░्рдХ рджिрдпा рд╣ैं рдХि рдпे рдЕрд╡्рдпрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдХे рдоाрдирдХ рдХो рдЙрдЪ्рдЪ рд╕्рддрд░ рдкрд╣ुँрдЪाрддे рд╣ैं

рдпрд╣ рдЕрдз्рдпрдпрди рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╢ोрдз рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХो рдХेंрдж्рд░ рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै- рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा, рднाрд╖ाрдИ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ, рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдХी рд╢ैрд▓ी, рд▓ाрднрдк्рд░рдзाрди, рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рднाрд╖िрдХ рдирд╡ाрдЪाрд░, рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдФрд░ рдоिрд╢्рд░िрдд рднाрд╖ा, рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рд░рдгрдиीрддि, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рднाрд╖िрдХ рдирд╡ाрдЪाрд░ рдХрд░рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХे рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрд╣рд▓ुрдУ рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓ा рдбाрд▓рдиा рд╣ै

Methodology

рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдЕрдз्рдпрдпрди рдоें рдЧुрдгाрдд्рдордХ рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рд╡िрдзि, рд╡िрд╖рдпрд╡рд╕्рддु рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг, рд╡рд░्рдгрдиाрдд्рдордХ рдкрдж्рдзрддि, рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рддрдеा рднाрд╖ा-рд╢ैрд▓ी рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХा рд╕рдорди्рд╡िрдд рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХे рдЪрдпрди рд╣ेрддु рдпाрджृрдЪ्рдЫिрдХ рдирдоूрдиाрдХрд░рдг рдХी рдкрдж्рдзрддि рдХो рднी рдЕрдкрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ैं рдЬिрд╕рд╕े рдЕрдз्рдпрдпрди рдоें рд╡िрд╡िрдзрддा рдФрд░ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖рддा рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХी рдЬा рд╕рдХे। рд╢ोрдз рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╡िрднिрди्рди рдоीрдбिрдпा рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рд╕ंрдХрд▓िрдд рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХी рднाрд╖िрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХा рдЧрд╣рди рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ैं рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХा рдЪрдпрди рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдХि рдЙрдирдоें рднाрд╖ा рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХे рдорди-рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдкрд░ рд╕ीрдзा рд╕ंрдмंрдз рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ैं। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖िрдХ рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдЗрд╕ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рдХिрдпा рдЧрдпा рдХि рдЙрд╕рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдз्рд╡рди्рдпाрдд्рдордХ, рд░ूрдкाрдд्рдордХ рдФрд░ рд╢ैрд▓ीрдЧрдд рдЙрдкрдХрд░рдг рдХैрд╕े рд╕ौंрджрд░्рдп, рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдФрд░ рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХрддा рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рдоिрд╢्рд░िрдд рднाрд╖ा рдк्рд░рдпोрдЧ (рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢) рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдФрд░ рд╕ंрд╡ाрджाрдд्рдордХ рд╢ैрд▓ी рдЬैрд╕े рддрдд्рд╡ों рдХा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдФрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рднी рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ैं

рдЕंрддрддः рдпрд╣ рдЕрдз्рдпрдпрди рдЗрд╕ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдХी рдУрд░ рдЗंрдЧिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдоें рдПрдХाрдзिрдХ рднाрд╖िрдХ рдЙрдкрдХрд░рдгों рдПрд╡ं рддрдХрдиीрдХों рдХा рд╕рдорд╡ेрдд рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдЬो рди рдХेрд╡рд▓ рднाрд╖ा рдХी рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╢рдХ्рддि рдХो рдмрдв़ाрддे рд╣ैं, рдмрд▓्рдХि рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЬुрдб़ाрд╡ рдХो рднी рд╕рд╢рдХ्рдд рдмрдиाрддे рд╣ैं। рдЗрди рд╕рднी рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдгों рдХो рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рдЧ्рд░ाрдл़ों рдФрд░ рджृрд╢्рдп рдЙрджाрд╣рд░рдгों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рддाрдХि рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдЕрдзिрдХ рд╕ुрд╕्рдкрд╖्рдЯ рдФрд░ рджृрд╢्рдп-рд╕ाрдХ्рд╖्рдп рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ो। рдЬो рдк्рд░рдоाрдгिрдХрддा рдХे рдХрд░ीрдм рд▓े рдЬा рд╕рдХे

рд░िрдЬрд▓्рдЯ рдПंрдб рдбिрд╕्рдХрд╢рди

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрдм рдХेрд╡рд▓ рд╕ूрдЪрдиा рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рдоाрдз्рдпрдо рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдпा, рдмрд▓्рдХि рд╡рд╣ рдПрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ, рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдФрд░ рднाрд╖िрдХ рдЕрдиुрднрд╡ рдмрди рдЪुрдХा рд╣ै।рднाрд╖ाрдИ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рджेрдЦा рдЬाрдП рддो рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕рд░рд▓, рд▓рдШु рдФрд░ рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЬो рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рд╕ाрде рдд्рд╡рд░िрдд рд╕ंрдмंрдз рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд╕рдХे। рд╡ाрдХ्рдп рд░рдЪрдиा рдЕрдм рдЬрдЯिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рдмрд▓्рдХि рд╕ीрдзी рдФрд░ рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдгीрдп рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рддрддा рдХे рдкीрдЫे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ोрддा рд╣ै- рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рдорди-рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдкрд░ рдд्рд╡рд░िрдд рдк्рд░рднाрд╡ рдЫोрдб़рдиा। рдпрд╣ рднाрд╖ा рдЕрдм рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рд╢ैрд▓ी рдХे рдиिрдХрдЯ рдЬाрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдФрдкрдЪाрд░िрдХрддा рдХी рдмрдЬाрдп рдЕрдкрдиाрдкрди рдФрд░ рдЖрдд्рдоीрдпрддा рдЭрд▓рдХрддी рд╣ै।рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЗрд╕ рдмрджрд▓ाрд╡ рдХा рд╕рдмрд╕े рд╕рд╢рдХ्рдд рд╕ंрдХेрддрдХ рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрдм рди рддो рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╣िंрджी рдоें рд╣ोрддे рд╣ैं, рдФрд░ рди рд╣ी рдкूрд░्рдг рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी рдоें, рдмрд▓्рдХि рдЙрдирдоें рджोрдиों рднाрд╖ाрдУं рдХा рд╕рд╣рдЬ рдоिрд╢्рд░рдг рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдХोрдб-рдоिрдХ्рд╕िंрдЧ рди рдХेрд╡рд▓ рднाрд╖िрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд░рдгрдиीрддि рднी рд╣ै, рдЬो рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рднाрд╖िрдХ рдкрд╣рдЪाрди рдФрд░ рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХी рдЪेрддрдиा рдХो рдПрдХ рд╕ाрде рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХрд░рддी рд╣ै।

рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдоें рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдк्рд░рддीрдХों, рдЗрдоोрдЬी, рдЯैрдЧрд▓ाрдЗрди рдФрд░ рджृрд╢्рдп рд╕ंрдХेрддों рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдмрдв़ा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рднाрд╖ा рдЕрдм рдорд▓्рдЯीрдоोрдбрд▓ рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдпрд╣ рд╣ै рдХि рднाрд╖ा рдЕрдм рдХेрд╡рд▓ рд╢рдм्рджों рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕рдоें рджृрд╢्рдп, рдз्рд╡рдиि рдФрд░ рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рд╕ंрдХेрдд рднी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ो рдЧрдП рд╣ैं। рдпрд╣ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ी, рд╕्рдорд░рдгीрдп рдФрд░ рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдгीрдп рдмрдиाрддा рд╣ै।рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдЕрдм рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдФрд░ рд╕ंрд╡ाрджाрдд्рдордХ рднी рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै। рдЕंрддрддः рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдЕрдм рдПрдХ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдиिрд░्рдоाрдг рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрди рдЪुрдХी рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдд्рдкाрдж рдпा рд╕ेрд╡ा рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рднाрд╖ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕ोрдЪ, рдЙрд╕рдХी рд╡िрд╡िрдзрддा рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдЖрдХांрдХ्рд╖ाрдУं рдХो рднी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рди рдХेрд╡рд▓ рдмाрдЬाрд░ рдХी рднाрд╖ा рдмрдирддी рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╡рд╣ рд╕рдоाрдЬ рдХी рднाрд╖िрдХ рдЪेрддрдиा рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкрд╣рдЪाрди рдХो рдЧрдв़рдиे рд╡ाрд▓ी рднाрд╖ा рдмрдирддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп

рд╡рд░्рддрдоाрди рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рдиे рдоें рдиिрд╡ृрддрдоाрди рдЬрд╣ां рд╣рдоें рд╕рд╣рдпोрдЧ рджेрддा рд╣ै, рд╡рд╣ीं рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдмाрд░े рдоें рдиिрд░्рджेрд╢िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬрд╣ां рддрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХा рдк्рд░рд╢्рди рд╣ै, рдРрд╕ा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╕ंрд╕ाрд░ рдХा рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓ा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд░рдд рдоें рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ुрдЖ। рдпрд╣ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЖрдЬ рд╕े рдбेрдв़ рд╣рдЬाрд░ рд╡рд░्рд╖ рдкрд╣рд▓े рднाрд░рддीрдп рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рдХे "рд░ेрд╢्рдоी рд╡рд╕्рдд्рд░ рдмुрдирдХрд░ рд╡्рдпाрдкाрд░ी рд╕ंрдШ" рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрдЪीрди рдХुрдоाрд░рдЧुрдк्рддрдХाрд▓ीрди рдПрдХ рд╕ूрд░्рдп рдорди्рджिрд░ рдоें рд▓рдЧрд╡ाрдпा рдЧрдпा рдеा, рдЬो рд╡рд░्рддрдоाрди рджрд╢рдкुрд░ (рдоंрджрд╕ौрд░) рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдХाрд╡्рдп рд░ूрдк рдоें рдпрд╣ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдеाः-

“рддाрд╕рдг्рдп рдХाрди्рдд्рдпु рдкрдЪिрддोрдбрдкि рд╕ुрд╡рд░्рдг рд╣ाрд░

рддाрдо्рдмूрд▓ рдкुрд╖्рдкрд╡िрдзिрдиा рд╕рдорд▓рдЩ् рдХृрддोрдбрдкि

рдиीрд░ рдЬрдиः рдк्рд░ि (рд╢्рд░ि) рдпрднुрд╡ैрддि рди рддाрд╡рджрдЧ्рдпां

рдпाрд╡рдд्рд░ рдкрдЯ्рдЯрдордпрд╡рд╕्рдд्рд░ рдпुрдЧाрдиि рдзрди्рдд ॥”2

рдЕрд░्рдеाрдд् рдЪाрд╣े рдЬिрддрдиा рднी рдпौрд╡рди рддрди рдкрд░ рдлूрдЯ рдкрдб़ा рд╣ो, рдХाрди्рддि рдЕंрдЧ-рдЕंрдЧ рдкрд░ рдЫिрддрд░ाрдИ рдкрдб़ी рд╣ो, рдЕंрдЧ рдЖрд▓ेрдкрди (рдХ्рд░ीрдо) рдпुрдХ्рдд рд╣ों, рд╣ोंрда рдХ्рдпों рди рддाрдо्рдмूрд▓ рд╕े рд▓ाрд▓ рд░рдЪे рд╣ुрдП рд╣ों, рдлूрд▓ рд╕े рд╡ेрдгी рдЧुंрдзी рд╣ो, рдХрд▓िрдпों рд╕े рдоांрдЧ рднрд░ी рд╣ो, рд╕рдордЭрджाрд░ рдиाрд░ी рддрдм рддрдХ рдЕрдкрдиे рдк्рд░िрдп рдпा рдкрддि рдХे рдкाрд╕ рдирд╣ीं рдЖрддी рдЬрдм рддрдХ рдХि рд╡рд╣ рд╣рдоाрд░े рдж्рд╡ाрд░ा рдмुрдиे рд░ेрд╢рдо рдХा рдЬोрдб़ा рдзाрд░рдг рдирд╣ीं рдХрд░ рд▓ेрддी рдЕрди्рдпрдеा рдЙрд╕рдХा рдк्рд░िрдп рдЙрд╕े рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░ेрдЧा।

рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рдпुрдЧ рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рддрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди

рднाрд░рдд рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдкрд░ рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдк्рд░рднाрд╡ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े  рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдкрд╢्рдЪिрдоी рдк्рд░рднाрд╡, рд╡िрд╢ेрд╖рддः рдм्рд░िрдЯेрди рдХी рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рдиीрддिрдпों рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдзीрд░े-рдзीрд░े рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕рдоूрд╣ों рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╕ाрдоुрдж्рд░िрдХ рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ो рдЧрдпा рдеा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдд्рдкाрджों рдЕрдерд╡ा рд╡рд╕्рддुрдУं рдХी рдмिрдХ्рд░ी рд╣ेрддु рдоाрдз्рдпрдо рдирд╣ीं рдеा, рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ोрдЪ рдФрд░ рдЬीрд╡рди-рд╢ैрд▓ी рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХрд░рдиा рдеा।рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рдХाрд▓ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдФрд░ рд╡िрд╖рдп-рд╡рд╕्рддु рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢рд╡ाрджिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХे рдПрдХ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдЙрдкрдХрд░рдг рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा। рдпрд╣ рд░рдгрдиीрддि рдХेрд╡рд▓ рдмाрдЬ़ाрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдирд╣ीं рдеी, рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢рд╡ाрдж рдЕрдкрдиी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╢्рд░ेрд╖्рдарддा рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиाрдУं рдХो рдк्рд░рдЪाрд░िрдд рдХрд░рддे рдеे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рджेрд╢ों рдоें рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╡िрдкुрд▓рддा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдПрдХ рдоाрдз्рдпрдо рдмрдиा, рди рдХि рдХेрд╡рд▓ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХा। рдЗрд╕ рдХрд▓ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें ‘рдЬाрди рд╣ॉрдЯрд▓’ рдХा рдиाрдо рд╡िрд╢ेрд╖ рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे 1678 рдИрд╕рд╡ी рдоें рдЗрд▓ेрдХ्рд╢рди рдлाрд░ рджी рдЗрдо्рдк्рд░ूрд╡рдоेрди्рдЯ рдСрдл рджी рд╣рд╕рдмैंрдб рдПंрдб рдЯ्рд░ेрдб рдХे рд▓рдо्рдмे рдЪौрдб़े рдиाрдо рд╕े рдЕрдЦрдмाрд░ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा। рдЗрд╕ рдЕрдЦрдмाрд░ рдоें рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрд╡ं рдмाрдЬाрд░ рднाрд╡ рдХे рд╕ाрде рд╡िрдЪिрдд्рд░ рдПрд╡ं рд░ोрдоांрдЪрдХ рдЦрдмрд░ें рднी рдЫрдкрддी рдеीं।”3

"рд╕рди् 1711 рдоें рд╕्рдЯीрд▓ें рдФрд░ рдЬोрд╕ेрдл рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдкेрдХ्рдЯेрдЯрд░ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕рдоें рдЪाрдп, рдХाрдлी, рдЪाрдХрд▓ेрдЯ, рдХिрддाрдмें, рджрд╡ाрдЗрдпां, рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рддрдеा рдХिрд╕ी рдЦोрдИ рд╡рд╕्рддु рдХो рд▓ौрдЯाрдиे рдкрд░ рдкुрд░рд╕्рдХृрдд рдХрд░рдиे рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдП। рд╕рди् 1712 рдоें рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХिрдпा рдПрд╡ं рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕рднी рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдкрд░ рдЖрдзा рдкैрдиी рдХрд░ рд▓рдЧा рджिрдпा рддрдеा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдкрд░ рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдПрдХ рд╢िрд▓िंрдЧ рдХा рдХрд░ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░ рджिрдпा। рдпрд╣ рдиिрдпрдо 1953 рддрдХ рд▓ाрдЧू рд░рд╣ा।"4

1900 рд╕े 1926 рдХे рдмीрдЪ рдЕрдоेрд░िрдХा рдФрд░ рдЗंрдЧ्рд▓ैंрдб рдоें рдк्рд░िंрдЯ рдоीрдбिрдпा рдХा рддेрдЬ़ी рд╕े рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рджौрд░ рдоें рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рдФрд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдПँ рдЬрдирд╕ंрдЪाрд░ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдоाрдз्рдпрдо рдмрди рдЧрдпे। рдзीрд░े-рдзीрд░े рдк्рд░िंрдЯ рдоीрдбिрдпा рдиे рдЕрдкрдиे рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рд▓ोрдЧों рдХे рдмीрдЪ рдПрдХ рдордЬрдмूрдд рд╕्рдеाрди рдмрдиा рд▓िрдпा। рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдФрд░ рдЙрдд्рдкाрдж рдиिрд░्рдоाрддाрдУं рдиे рднी рдЗрд╕े рдк्рд░рдЪाрд░ рдХे рд▓िрдП  рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рдоाрдз्рдпрдо рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрдиाрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा, рдЬिрд╕рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХो рдПрдХ рдирдИ рджिрд╢ा рдоिрд▓ी। рд░ेрдбिрдпो рдиे рди рд╕िрд░्рдл рд▓ोрдЧों рдХा рдордиोрд░ंрдЬрди рдХिрдпा, рдмрд▓्рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рдПрдХ рдирдП рдпुрдЧ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рднी рдХी। рд╡рд░्рд╖ 1922 рдоें рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ рд╕्рдеिрдд WEAF рд░ेрдбिрдпो рд╕्рдЯेрд╢рди рд╕े рджुрдиिрдпा рдХा рдкрд╣рд▓ा рд░ेрдбिрдпो рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рд╣ुрдЖ। рдпрд╣ рд▓рдЧрднрдЧ  рджрд╕ рдоिрдирдЯ рдХा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдеा, рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП 100 рдбॉрд▓рд░ рдХी рд░ाрд╢ि рд▓ी рдЧрдИ। рдпрд╣ рдШрдЯрдиा рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдк्рд░рддीрдХ рдеी рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрдм рдХेрд╡рд▓ рдЫрдкे рд╣ुрдП рдкрди्рдиों рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдпा, рдмрд▓्рдХि рд╡рд╣ рдЕрдм рдЖрд╡ाрдЬ़ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдШрд░-рдШрд░ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рд▓рдЧा।рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, 1900 рд╕े 1926 рдХे рдмीрдЪ рдк्рд░िंрдЯ рдоीрдбिрдпा рдФрд░ рдлिрд░ рд░ेрдбिрдпो рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЬрдЧрдд рдоें рдиिрд░ंрддрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ोрддा рдЪрд▓ा рдЧрдпा।рдЗрди рджोрдиों рдоाрдз्рдпрдоों рдиे рдоिрд▓рдХрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдПрдХ рдирдпा рдЖрдпाрдо рджिрдпा

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЬрдЧрдд рдоें рдПрдХ рдпुрдЧांрддрд░рдХाрд░ी рдХ्рд╖рдг 1 рдЬुрд▓ाрдИ 1941 рдХो рдЖрдпा। “рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рдк्рд░рдердо рдЯेрд▓ीрд╡िрдЬ़рди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рджोрдкрд╣рд░ 2 рдмрдЬрдХрд░ 29 рдоिрдирдЯ рдкрд░ рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рд╣ुрдЖ। рдпрд╣ рдХ्рд╖рдг рди рдХेрд╡рд▓ рддрдХрдиीрдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े, рдЕрдкिрддु рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдПрд╡ं рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рднी рдЕрдд्рдпंрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕िрдж्рдз рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рд╡िрд╖рдп рдПрдХ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдШрдб़ी рдм्рд░ांрдбрдмुрд▓ोрд╡ा (Bulova) рдеा, рдЬिрд╕े рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ рд╕्рдеिрдд рдШрдб़ी рдиिрд░्рдоाрдг рдХंрдкрдиी рдж рд╢ैрдХीрдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдпрд╣ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрдХ рдоाрдд्рд░ 10 рд╕ेрдХंрдб рдХी рдЕрд╡рдзि рдХा рдеा, рдХिंрддु рдЗрд╕рдХी рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рддрддा рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рджूрд░рдЧाрдоी рд╕िрдж्рдз рд╣ुрдЖ। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें ‘America runs on Bulova time’ рд╡ाрдХ्рдпांрд╢ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдЬो рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХे рджрд░्рд╢рдХों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдирдпा рдЕрдиुрднрд╡ рдеा। рдЗрд╕ рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдХे рд▓िрдП рдХंрдкрдиी рдж्рд╡ाрд░ा рдХुрд▓ 9 рдЕрдоेрд░िрдХी рдбॉрд▓рд░ рдХा рднुрдЧрддाрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।

https://youtu.be/lsjc2uDi1OI рдЗрд╕ link рдкрд░ рдЬाрдХрд░ рдЗрд╕ рдШрдбी рдХो рд╡िрдбिрдУ рдХो рднी рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै5

рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рдмाрдж, рдпूрдиाрдЗрдЯेрдб рдХिंрдЧрдбрдо (рдпूрдХे) рдоें рдЯेрд▓ीрд╡िрдЬ़рди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдк्рд░ाрд░ंрдн 21 рд╕िрддंрдмрд░ 1955 рдХो рд╣ुрдЖ। рдпрд╣ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдХ्рд╖рдг рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЖрдпा рдЬрдм рдЖрдИрдЯीрд╡ी (ITV) рдЪैрдирд▓ рдкрд░ рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдПрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рд╣ुрдЖ рдЗрд╕ рдкрд╣рд▓े рдЯीрд╡ी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें Gibbs SR ToothpasteрдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдЬो рдПрдХ рдФрд╖рдзीрдп рдЧुрдгों рд╕े рдпुрдХ्рдд рдЯूрдердкेрд╕्рдЯ рдеा। рдЗрд╕ рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдиे рдм्рд░िрдЯेрди рдоें рдЯेрд▓ीрд╡िрдЬ़рди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдпुрдЧ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी, рдЬिрд╕рд╕े рд╡рд╣ाँ рдХे рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдмाрдЬाрд░ рдоें рдПрдХ рдирдпा рдоोрдб़ рдЖрдпा।


рдЗрд╕ link рдкрд░ https://youtu.be/Eeu3U0nqcpE рдЬाрдХрд░ рдЗрд╕ рдШрдбी рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рд╡िрдбिрдУ рдХो рдкूрд░ा рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ै6

рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдоें рд╣िंрджी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ

рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдЙрдкрд░ांрдд рднाрд░рдд рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рднाрд╖ाрдИ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рднी рдПрдХ рдирдИ рдХ्рд░ांрддि рдХा рдЙрджрдп рд╣ुрдЖ। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рдЬрд╣ाँ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХे рд▓िрдП рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрддा рдеा, рд╡рд╣ीं рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХो рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоाрдз्рдпрдо рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрдиाрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। рдЕрдм рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдирдХрд░्рддा рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХो рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЙрдкрднोрдЧрдХрд░्рддाрдУं рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдпрд╣ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рди рдХेрд╡рд▓ рднाрд╖िрдХ рд╕्рд╡ीрдХृрддि рдХा рд╕ंрдХेрдд рдеा, рдмрд▓्рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣िंрджी рдХी рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рдХे рдмрдв़рддे рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рднी рджрд░्рд╢ाрддा рдеा।

1950 рдХे рджрд╢рдХ рдХो рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдирджाрддाрдУं рдХा рд╕्рд╡рдк्рдиिрд▓ рджрд╢рдХ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рднाрд░рдд рдПрдХ рдирдП рдпुрдЧ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा-рдПрдХ рдРрд╕ा рдпुрдЧ рдЬрд╣ाँ рдирд╡-рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рдЪेрддрдиा, рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЖрдХांрдХ्рд╖ा рдФрд░ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХी рднाрд╡рдиा рдк्рд░рдмрд▓ рд╣ो рд░рд╣ी рдеी। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдХी рдирд╡рдЧрдаिрдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрдХाрд╕ рдХी рджिрд╢ा рдоें рдЕрдиेрдХ рдпोрдЬрдиाрдПँ рдЖрд░ंрдн рдХीं, рдЬिрдирдоें рдкंрдЪрд╡рд░्рд╖ीрдп рдпोрдЬрдиाрдПँ, рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдПрд╡ं рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे। рдЗрди рдпोрдЬрдиाрдУं рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╣ेрддु рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЬिрд╕ рднाрд╖ा рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рджी, рд╡рд╣ рдеी -рд╣िंрджी। рд╣िंрджी, рдЬो рджेрд╢ рдХी рдмрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рдЬрдирддा рдХी рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рднाрд╖ा рдеी, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрд╡ं рдЬрдирд╕ंрдЪाрд░ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдоाрдз्рдпрдо рдмрдиी। рдпे рдиिрд░्рдгрдп рди рдХेрд╡рд▓ рднाрд╖िрдХ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХा рд╕ंрдХेрдд рдеा, рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕рд╕े рд╣िंрджी рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдпрддा рдФрд░ рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рдоें рднी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рд╡ृрдж्рдзि рд╣ुрдИ। рд╕рд░рдХाрд░ी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди, рд╕ूрдЪрдиा-рдкрдд्рд░, рд░ेрдбिрдпो рдЙрдж्рдШोрд╖рдгाрдПँ рддрдеा рджीрд╡ाрд░ рд▓ेрдЦрди рдЬैрд╕े рдоाрдз्рдпрдоों рдоें рд╣िंрджी рдХा рд╕рд╢рдХ्рдд рдк्рд░рдпोрдЧ рдЖрд░ंрдн рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХी рдкрд╣ुँрдЪ рдЧाँрд╡, рдХрд╕्рдмे рдФрд░ рдирдЧрд░ों рддрдХ рд╡िрд╕्рддृрдд рд╣ोрддी рдЪрд▓ी рдЧрдпी।рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рди рдХेрд╡рд▓ рд╕ूрдЪрдиा рджेрдиे рд╡ाрд▓े рд╕ाрдзрди рдмрдиे, рдмрд▓्рдХि рд╡े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЪेрддрдиा, рд╕рд╣рднाрдЧिрддा рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдк्рд░ेрд░рдХ рдоाрдз्рдпрдо рдмрдирдХрд░ рдЙрднрд░े।

1960 рдХे рджрд╢рдХ рдХा рд╕рдордп рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЬрдЧрдд рдХे рд▓िрдП рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рдирд╡ाрдЪाрд░рдкूрд░्рдг рдпुрдЧ рдеा। рдпрд╣ рд╡рд╣ рдХाрд▓рдЦंрдб рдеा рдЬрдм рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдирджाрддाрдУं рдиे рдЕрдкрдиी рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдкрд╣рдЪाрди рдиिрд░्рдоिрдд рдХी рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдПрд╡ं рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдкрд░ рдЧрд╣рд░ा рдк्рд░рднाрд╡ рдбाрд▓ा। рдЗрд╕ рджрд╢рдХ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдд्рдкाрдж рдк्рд░рдЪाрд░ рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдмрдиे, рдмрд▓्рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЬрдирдоाрдирд╕ рд╕े рд╕ंрд╡ाрдж рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рдХाрд░्рдп рднी рдХिрдпा।

рдЗрд╕ рджौрд░ рдоें рд░ेрдбिрдпो, рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдПँ рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी рдПрд╡ं рд╡िрд╡िрдз рднाрд░рддी рдЬैрд╕े рд╕ंрдЪाрд░ рдоाрдз्рдпрдоों рдкрд░ рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдЖрд░ंрдн рд╣ुрдЖ। рдЗрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдоें рд╕्рд╡рд░, рд╕ंрдЧीрдд, рдз्рд╡рдиि рдк्рд░рднाрд╡ों рдФрд░ рд╕ंрд╡ाрджों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╢्рд░ोрддाрдУं рд╕े рд╕ीрдзे рдЬुрдб़рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рд╕े рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдФрд░ рдЬрдирдк्рд░िрдп рд╣ोрддे рдЪрд▓े рдЧрдП। рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдХे рдХुрдЫ рдЕрдд्рдпंрдд рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдПрд╡ं рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрдиों рдоें рдкрддंрдЬрд▓ि рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди, рд▓рдХ्рд╕ рд╕ाрдмुрди, рдбीрд╕ीрдПрдо рдЯेрдХ्рд╕рдЯाрдЗрд▓्рд╕ рдФрд░рд╕ेंрдЯ्рд░рд▓ рдмैंрдХ рдСрдл рдЗंрдбिрдпाрдЬैрд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╡िрд╢ेрд╖ рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рд╣ैं। рдЗрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдиे рди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХे рдорди рдоें рд╕्рдеाрдпी рд╕्рдеाрди рдмрдиाрдпा рдмрд▓्рдХि рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХो рднी рджिрд╢ा рджेрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХिрдпा।

1970 рд╕े 1980 рдХे рджрд╢рдХ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें "рд╕्рдеाрдиिрдХрддा" рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдкрдб़ा। рдЗрд╕ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рдоूрд▓ ‘’1972 рдоें рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдкрдд्рд░िрдХा Advertising Age  рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЬैрдХ рдЯ्рд░ाрдЙрдЯ рдФрд░ рдПрд▓. рд░ीрдЬ़ рдХे рд╢ोрдз рд▓ेрдЦों рдоें рджेрдЦा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рд╕िрдж्рдзांрдд рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХिрд╕ी рднी рдЙрдд्рдкाрдж рдХो рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рдорди рдоें рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╕्рдеाрди рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा рд╣ी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।’’7  рдЗрд╕ рд╕рдордп рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдоें рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ैं; "рдл्рд░ीрдбрдо рдмाрдеिंрдЧ рд╢ोрдк, рдХॉрдо्рдк्рд▓ाрди, рдХोрд▓рдЧेрдЯ" рдЗрд╕ рд▓िंрдХ (https://g.co/kgs/aaDSkQW) рдкрд░ рдЬाрдХрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рд╡िрдбिрдУ рдХो рдкूрд░ा рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ै।"8

 1980 рдХे рдмाрдж рдХा рд╕рдордп рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХрддा рдХा рдпुрдЧ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдоें рджूрд░рджрд░्рд╢рди рдЬैрд╕े рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдоाрдз्рдпрдоों рдкрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдк्рд░рд╡ेрд╢ рд╣ुрдЖ рдФрд░ рджृрд╢्рдп-рд╢्рд░рд╡्рдп рдоाрдз्рдпрдоों рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдмрдиा рджिрдпा। 1982 рдоें рднाрд░рдд рдоें рд░ंрдЧीрди рдЯेрд▓ीрд╡िрдЬрди рдХा рд╢ुрднाрд░ंрдн рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдЙрд╕ी рд╡рд░्рд╖ рджिрд▓्рд▓ी рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рдирд╡ें рдПрд╢िрдпाрдИ рдЦेрд▓ों рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдиे рдЯेрд▓ीрд╡िрдЬрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдПрдХ рдирдИ рджिрд╢ा рдк्рд░рджाрди рдХी। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрдм рдХेрд╡рд▓ рдЙрдд्рдкाрдж рдмेрдЪрдиे рдХा рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рднाрд╡рдиाрдУं, рдкрд╣рдЪाрди, рдЬीрд╡рдирд╢ैрд▓ी рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рд░ोрдХाрд░ों рдХो   рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиे рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдмрди рдЧрдпा।

1990 рдХा рджрд╢рдХ рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдПрдХ рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдХाрд▓ рд░рд╣ा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдд्рдкाрдж-рдк्рд░рдЪाрд░ рдХे рдФрдЬाрд░ рди рд░рд╣рдХрд░ рдПрдХ рджृрд╢्рдпाрдд्рдордХ рдЕрдиुрднрд╡, рдПрдХ рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдХрдеा, рдФрд░ рдПрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ंрд╡ाрдж рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧे। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдлिрд▓्рдоों рдХी рддрд░рд╣ рд▓рдЧрдиे рд▓рдЧे, рдЬिрдирдоें рдХрд╣ाрдиी рдХрд╣рдиे рдХी рдХрд▓ा, рд╣ाрд╕्рдп рдХी рдЫौंрдХ, рдФрд░ рдмीрддे рд╕рдордп рдХी рд╕्рдоृрддिрдпों рдХा рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рд╕्рдкрд░्рд╢ рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ोрддा рдеा। рдм्рд░ांрдбों рдиे рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╕े рдПрдХрддрд░рдлा рд╕ंрд╡ाрдж рдХे рдмрдЬाрдп рджो рддрд░рдлा рд╕ंрдмंрдз рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдЖрд░ंрдн рдХिрдпा।

рдЗрд╕ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рдХाрд▓ рдоें рднрд▓े рд╣ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी рдХा рдмाрдЬाрд░ рдоें рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдмрдв़рддा рджिрдЦाрдИ рджिрдпा, рд▓ेрдХिрди рд╣िंрджी рдиे рдЕрдкрдиी рднाрд╖िрдХ рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рдХो рдХिрд╕ी рднी рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХрдо рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рджिрдпा। рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рдмрд╣ुрднाрд╖ी рджेрд╢ рдоें рд╣िंрджी рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдХेрд╡рд▓ рднाрд╖ा рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рди рд░рд╣рдХрд░ рдмाрдЬ़ाрд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХा рдоूрд▓ рддрдд्рдд्рд╡ рдмрди рдЧрдпा। рдЬрдм рдмрд╣ुрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХंрдкрдиिрдпाँ рднाрд░рддीрдп рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдмाрдЬाрд░ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рдиे рд▓рдЧीं, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдпрд╣ рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ी рд╕рдордЭ рд▓िрдпा рдХि рднाрд░рдд рдХी рдЖрдд्рдоा рд╣िंрджी рдоें рд╣ै। рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк, рдЗрди рдХंрдкрдиिрдпों рдиे рдЕрдкрдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдоें рд╣िंрджी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдХे рднाрд░рддीрдпрддा рд╕े рдЬुрдб़рдиे рдХी рд░рдгрдиीрддि рдЕрдкрдиाрдИ। рдХोрдХा-рдХोрд▓ा, рдкेрдк्рд╕ी, рд╕рд░्рдл рдПрдХ्рд╕ेрд▓, рдХोрд▓рдЧेрдЯ, рдоाрд░ुрддि рдФрд░ рд░िрд▓ाрдпंрд╕ рдЬैрд╕ी рдмрд╣ुрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдФрд░ рджेрд╢ीрдп рдХंрдкрдиिрдпों рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХी рдЯैрдЧрд▓ाрдЗрди рд╣िंрджी рдоें рддैрдпाрд░ рдХी, рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рдЖрдд्рдоीрдп рд╕ंрдмंрдз рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ो рд╕рдХा। рд╡े рднाрд░рддीрдп рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХे рд╕ाрде рд╕ीрдзे рд╕ंрдмंрдз рдмрдиाрдиे рд▓рдЧे рд╣िंрджी, рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें, рдПрдХ рдоाрдз्рдпрдо рдоाрдд्рд░ рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рд╢рдХ्рддि рдмрдирдХрд░ рдЙрднрд░ी- рдЬो рдЙрдд्рдкाрдж рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рдордз्рдп рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ेрддु рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рд▓рдЧी

21рд╡ीं рд╕рджी рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХाрдл़ी рдмрджрд▓ рдЧрдпा рд╣ै OTT рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо्рд╕ рдЬैрд╕े рдиेрдЯрдл्рд▓िрдХ्рд╕, рдЕрдоेрдЬ़рди рдк्рд░ाрдЗрдо, рдЬ़ी5, рдФрд░ рдпूрдЯ्рдпूрдм рдЪैрдирд▓ों рдкрд░ рднी рд╣िंрджी рдоें рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд▓рдЧाрддाрд░ рдмрдв़ рд░рд╣ी рд╣ै।  рд╕ाрде рд╣ी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдлिрд▓्рдо рдЙрдж्рдпोрдЧ, рдоीрдбिрдпा, рддрдХрдиीрдХी рдПрдЬेंрд╕िрдпों, рд╢ोрдз рд╕ंрд╕्рдеाрдиों, рд╡िрдкрдгрди рд░рдгрдиीрддिрдпों рдФрд░ рд╕ंрдЪाрд░ рдоाрдз्рдпрдоों рдХा  рднी рдЕрднिрди्рди рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрди рдЧрдпा рд╣ै। рдмрдб़े рдиिрд░्рдоाрддा, рдиिрд░्рджेрд╢рдХ, рдлिрд▓्рдордХाрд░, рд╡िрдкрдгрди рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮрдпों рдХा рдоाрдирдиा рд╣ैं рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдиिрд░्рдоाрдг рддрдеा рд╡्рдпाрдкрд░ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ैं рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдпूрд░ोрдкीрдпрди рд╡्рдпंрдЧ्рдпрдХाрд░ рдФрд░ рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдм्рд░िрдЯ рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рдорд╣рдд्рддा рдХो рдЬрддाрддे рд╣ुрдП рд▓िрдЦा- “рдмिрдиा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди, рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХрд░рдиा рдХिрд╕ी рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рд▓рдб़рдХी рдХो рдЕंрдзेрд░े рдоें рдЖंрдЦ рдоाрд░рдиे рдХे рд╕рдоाрди рд╣ै। рдЕंрдзेрд░े рдоें рддुрдо рддो рдЬाрдирддे рд╣ो рдХि рддुрдо рдХ्рдпा рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ो, рд▓ेрдХिрди рджूрд╕рд░ा рдХोрдИ рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдЬाрдирддा, рдЕрддः рд╕ंрднाрд╡िрдд рд▓ाрдн рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै।"9  рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕े рдЖрдЬ рдХोрдИ рднी рд╢рд╣рд░ рдЕрдЫूрддा рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै। рдЪाрд╣े рджीрд╡ाрд░ें рд╣ों, рдЗрдоाрд░рддें рд╣ों рдпा рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕्рдерд▓ों рдХी рджीрд░्рдШाрдПँ- рд╣рд░ рдУрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдмोрд▓рдмाрд▓ा рд╣ै। рд╢рд╣рд░ी рдЬीрд╡рди рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рдоाрдз्рдпрдо рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ैं। рдЪूंрдХि рд╢рд╣рд░ों рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рдЕрдзिрдХांрд╢ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддी рд╣ै, рдЕрддः рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ों рдПрд╡ं рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдПрдХ рдЕрдд्рдпंрдд рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдФрд░ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдоाрдз्рдпрдо рдмрди рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХी рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдиिрд░ंрддрд░ рд╡ृрдж्рдзि рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै, рдФрд░ рдирдпी рдкрдд्рд░िрдХाрдПँ рднी рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдЖрд░ंрдн рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕рдм рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдк्рд░рдоाрдг рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЬрдЧрдд рдХा рд╕рд╣рдпोрдЧ рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХो рднрд░рдкूрд░ рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै।

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди : рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рд╕े рдбिрдЬिрдЯрд▓ рддрдХ

рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХे рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рд╣िрди्рджी рдХेрд╡рд▓ рдоाрддृрднाрд╖ा рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд░рд╣ी, рдмрд▓्рдХि рдЬрдирд╕ंрдЪाрд░ рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдпрд╣ рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рд╡िрд╢्рд╡ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░ी рд╣ै। рдЬрдирд╕ंрдЪाрд░ рдХे рд╡िрд╡िрдз рдоाрдз्рдпрдоों-рдк्рд░िंрдЯ, рдЯेрд▓ीрд╡िрдЬрди, рд░ेрдбिрдпो, рд╕िрдиेрдоा, рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдФрд░ рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдиे рд╣िрди्рджी рдХो рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдПрдХ рдирдИ рдкрд╣рдЪाрди рджिрд▓ाрдИ рд╣ै। рд╣िрди्рджी рдЕрдм рдХेрд╡рд▓ рдзрд░्рдо, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рдЕрдз्рдпाрдд्рдо рдХी рднाрд╖ा рдирд╣ीं рд░рд╣ी, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╕ूрдЪрдиा рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी, рдордиोрд░ंрдЬрди, рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп, рд░ोрдЬрдЧाрд░ рддрдеा рд╡िрдкрдгрди рд░рдгрдиीрддिрдпों рдХी рднाрд╖ा рдмрди рдЪुрдХी рд╣ै।рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдпुрдЧ рдоें рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди, рд╡ेрдм рд╕ीрд░ीрдЬ़, рдЗрди्рдл्рд▓ुрдПंрд╕рд░ рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдФрд░ рдпूрдЯ्рдпूрдм рдЬैрд╕े рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо рдкрд░ рд╣िрди्рджी рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рди рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд░рд╣ी рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕рдиे рдПрдХ рдирдП рд╕ंрд╡ाрдж-рд░ूрдк рдХो рднी рдЬрди्рдо рджिрдпा рд╣ै। рдмрд╣ुрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХंрдкрдиिрдпों рдиे рд╣िрди्рджी рдХी рдЗрд╕ рд╡्рдпाрдкрдХ рд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдпрддा рдХो рд╕рдордЭрддे рд╣ुрдП 'рднाрд░рддीрдпрдХрд░рдг' рдХी рд░рдгрдиीрддि рдЕрдкрдиाрдИ рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдоें рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ рди рдХेрд╡рд▓ рд╕्рдеाрдиीрдп рдмाрдЬाрд░ों рдХो рдЖрд░्рдеिрдХ рд▓ाрдн рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдП। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоाрдз्рдпрдоों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рднाрд╖ा рддрдХрдиीрдХ рдФрд░ рд╢ैрд▓ी рдоें рднी рдиिрд░ंрддрд░ рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрдпा рд╣ै। рдЖрд░ंрднिрдХ рджрд╢рдХों рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рднाрд╖ा рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЬрди-рд╕ंрд╡ाрдж рдХी рд╢ैрд▓ी рдоें рдврд▓ рдЧрдИ рд╣ै। рдЖрдЬ рдХी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдоें рдм्рд░ांрдбिंрдЧ, рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢, рд╣ाрд╕्рдп, рдоीрдо рдФрд░ рд╕्рд▓ैंрдЧ рдЬैрд╕े рдЕрдиौрдкрдЪाрд░िрдХ рдПрд╡ं рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рддрдд्рд╡ों рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдк рд╕े рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд░ूрдк рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै: - 

 

рдк्рд░рдоुрдЦ рдоाрдз्рдпрдо

рднाрд╖ा рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि

рд▓िंрдХ

рд╕рдоाрдЪाрд░рдкрдд्рд░

 

 

рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рд╣िंрджी/рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी

https://images.app.goo.gl/MEkRo6novJsPUtii8

 

рд░ेрдбिрдпो

 

 

рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рд╣िंрджी/рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी

https://images.app.goo.gl/b1Kyzd6z2TB75ctX7

 

рджूрд░рджрд░्рд╢рди

 

рдоाрдирдХ рд╣िंрджी, рд╢ुрдж्рдз рд╡ाрдХ्рдп

https://images.app.goo.gl/xx5ZAuovNquykV3U8

 

рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЯीрд╡ी

 

 

рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢, рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рдЖрдзाрд░िрдд

https://images.app.goo.gl/Vi9s6GPuyWDPZb1v6

 

рдЕंрддрд░्рдЬाрд▓, рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा

 

 

рдоीрдо, рдЪुрдЯрдХुрд▓े, рд╕्рд▓ैंрдЧ, рдЗंрдЧ्рд▓िрд╢, рд╣िрди्рджी, рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢, рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рдЖрдзाрд░िрдд

https://images.app.goo.gl/8z7eypULAgXcSaD6A

 

рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдиिрд░ंрддрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै। рдпрд╣ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХेрд╡рд▓ рднाрд╖ाрдИ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддрдХрдиीрдХी рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╕े рднी рдЬुрдб़ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। 1950 рдоें рдЕрдзिрдХрддрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी рднाрд╖ा рдоें рд╣ी рд╣ोрддे рдеे। рдЗрдирдХी рднाрд╖ा рдФрдкрдЪाрд░िрдХ, рддрде्рдп-рдЖрдзाрд░िрдд рдФрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рд╡рд░्рдЧ рдХो рд▓рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ोрддी рдеी। 1960 рдХे рджрд╢рдХ рдоें рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рд░ेрдбिрдпो рдФрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рдоाрдз्рдпрдоों рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ुрдЖ, рдЬिрд╕ рдХाрд░рдг рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХा рднी рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा рд╡िрд╡िрдз рднाрд░рддी рдФрд░ рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी рдЬैрд╕े рдоाрдз्рдпрдоों рдиे рд╣िंрджी рдХो рдЬрдирд╕ंрдЪाрд░ рдХी рднाрд╖ा рдмрдиा рджिрдпा। 1980 рдоें рджूрд░рджрд░्рд╢рди рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХे рд╕ाрде рд╣िंрджी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЬрдЧрдд рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рднाрд╖ा рдмрди рдЧрдИ। рдЕрдм рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрдзिрдХ рд╕рд░рд▓, рд╕рд╣рдЬ рдФрд░ рдЬрдирд╕ाрдоाрди्рдп рдХी рднाрд╖ा рдоें рдмрдирдиे рд▓рдЧे। 1990 рдХे рдмाрдж рдЖрд░्рдеिрдХ рдЙрджाрд░ीрдХрд░рдг рдФрд░ рдиिрдЬी рдЪैрдирд▓ों рдХे рдЙрджрдп рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдоें рдиूрддрдирддा рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рд╣ुрдЖ рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢, рдпाрдиी (рд╣िंрджी-рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी) рдХे рдоिрд╢्рд░рдг рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा। 2010 рдХे рдмाрдж рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдФрд░ рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХी рдХ्рд░ांрддि рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдХो рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рд╕ंрд╡ाрджाрдд्рдордХ рдФрд░ рдмрд╣ुрднाрд╖िрдХ рдмрдиा рджिрдпा। рдЕрдм рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдоें рддрдоिрд▓, рддेрд▓ुрдЧु, рдкंрдЬाрдмी, рднोрдЬрдкुрд░ी рдЬैрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдФрд░ рдмोрд▓िрдпों рдХा рднी рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдХि рдмाрдд рдХी рдЬाрдП рддो рдЕрдм  рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдорд░्рд╢ рдХा рднी рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрдирддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं। рдЗрди рд╕рднी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХी рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рдЖрдЧे рдХी рдЬाрдПрдЧी рдЬिрд╕рд╕े  рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрдЧा рдХि рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХेрд╡рд▓ рд╡्рдпाрдкाрд░ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╕рдоाрдЬ рдХा рдк्рд░рддिрдмिंрдм рднी рд╣ै।  

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди  рдоें рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдк्рд░рдпोрдЧ рдПрд╡ं рдк्рд░рднाрд╡

рдмाрдЬाрд░рд╡ाрдж рдФрд░ рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХे рд╡рд░्рддрдоाрди рджौрд░ рдоें рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдПрдХ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рднाрд╖िрдХ рд░рдгрдиीрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░ рд░рд╣ी  рд╣ै, рдЬो рдоाрдд्рд░  рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдирд╣ीं рд╣ैं, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ  рдФрд░  рд╕ाрдоाрдЬिрдХ  рдкрд╣рдЪाрди  рдХा рд░ूрдк рднी рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी рдФрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं (рдЬैрд╕े- рддрдоिрд▓, рдмांрдЧ्рд▓ा, рддेрд▓ुрдЧु, рдкंрдЬाрдмी рдЖрджि) рдХे рд╕рд╣-рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдиे рдХोрдб-рд╕्рд╡िрдЪिंрдЧ рдХी рдЙрд╕ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдЬрди्рдо рджिрдпा, рдЬिрд╕े рдк्рд░ाрд░ंрдн рдоें рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдоाрдиा рдЧрдпा рдеा। рдкрд░рди्рддु рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдпрд╣ рдмाрдЬ़ाрд░ рдХी рдоांрдЧ рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХी рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рднाрд╖ा рдмрди рдЧрдИ।

1990 рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ рдЙрджाрд░ीрдХрд░рдг рдХे рдмाрдж, рднाрд░рдд рдоें рднाрд╖ाрдпी рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд╡्рдпाрдкрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЖрдпे рдФрд░ рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╣ाрдЗрдм्рд░िрдб рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдИ  рдЗрд╕ рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдиीрд▓िрдоा рд╕िрди्рд╣ा рд▓िрдЦрддी рд╣ैं- "рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рднाрд╖ाрдИ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ेрддु рд╣ै, рдЬो рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХी рд╣िंрджी рдк्рд░рд╡рдгрддा рдФрд░ рджрдХ्рд╖िрдгрднाрд░рдд рдХी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी рдЭुрдХाрд╡ рджोрдиों рдХो рдЬोрдб़рдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд╣ै10"  рдЗрд╕ी рдХे рд╕ाрде рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдк्рд▓ेрдЯрдл़ॉрд░्рдо, рдлेрд╕рдмुрдХ, рдЗंрд╕्рдЯाрдЧ्рд░ाрдо, рдЯ्рд╡िрдЯрд░ рдЖрджि рдиे рднाрд╖िрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓рдЪीрд▓ाрдкрди рд▓ाрддे рд╣ुрдП рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдХो рдПрдХ рдРрд╕े рд░ूрдк рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рд╣ै, рдЬो рд╕्рдеाрдиीрдп рдФрд░ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рджोрдиों рдкाрдардХ рд╡рд░्рдЧों рд╕े рд╕ंрд╡ाрдж рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд░рд╣ी рдоीрдо्рд╕,  рд╣ैрд╢-рдЯैрдЧ  рдЖрджि рдпे рд╕рднी рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдкрд░ рд╣ी  рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ैं, рдЬो рд╣ाрд╕्рдп, рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддे рд╣ैं। рдоीрдбिрдпा рдФрд░ рдмॉрд▓ीрд╡ुрдб рднी рдЗрд╕ рднाрд╖िрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдоें рдЕрдЧ्рд░рдгी рднूрдоिрдХा рдиिрднा рд░рд╣े рд╣ैं। рдлिрд▓्рдоों рдХे рд╕ंрд╡ाрдж, рдЧीрддों рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрдиों рдоें рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдирд╡ीрдирддा, рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рдЪेрддрдиा рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै, рдЬो рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдпुрд╡ा рд╡рд░्рдЧ рдХे рд╕ाрде рд╕ीрдзे рд╕ंрд╡ाрдж рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рддे  рд╣ै। рдЗрди рд╕рдорд╕्рдд рдкрдХ्рд╖ों рдХे рдЖрд▓ोрдХ рдоें рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдЕрдм рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рднाрд╖ा рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ-рдмाрдЬ़ाрд░рд╡ाрджी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдмрди рдЪुрдХी рд╣ै। рдпрд╣ рди рдХेрд╡рд▓ рдЖрдзुрдиिрдХрддा, рддрдХрдиीрдХी рдЕрдиुрдХूрд▓рддा рдФрд░ рдпुрд╡ाрдУं рдХी рдЖрдХांрдХ्рд╖ाрдУं рдХो рд╕рдоेрдЯे рд╣ुрдП рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдЖрдХрд░्рд╖рдХ, рд╕ंрд╡ाрджाрдд्рдордХ рдФрд░ рд╕्рдорд░рдгीрдп рднी рдмрдиाрддी рд╣ै। рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдиे рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рдХी рд╢ैрд▓ी рдХो рдПрдХ рдирдпा рд╕्рд╡рд░ूрдк рджेрддे рд╣ुрдП рдмाрдЬ़ाрд░рд╡ाрдж  рдоें рд╕ंрд╡ाрдж рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рдХो рдкुрдирд░्рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиा, рдоाрдирд╕िрдХрддा рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдИ рднाрд╖ा рд╣ै, рдЬो рд╕рдордХाрд▓ीрди рднाрд╖िрдХ рдЪेрддрдиा рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХрд░рддी рд╣ै।  

рдЗрд╕ рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕े рдпрд╣ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдиिрдХрд▓ा рдХि рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдЕрдм рдХेрд╡рд▓ рднाрд╖ाрдпी рдирд╡ाрдЪाрд░ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ-рдмाрдЬ़ाрд░рд╡ाрджी рд╢рдХ्рддि рдмрди рдЪुрдХी рд╣ै। рдпрд╣ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдЕрдзिрдХ рд╕ंрд╡ाрджाрдд्рдордХ, рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдФрд░ рд╕्рдорд░рдгीрдп рдмрдиाрддी рд╣ै। рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рдХी рд╢ैрд▓ी рдоें рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢ рдиे рдПрдХ рдирдпा рдоोрдб़ рджिрдпा рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рд╕ंрд╡ाрдж рдХेрд╡рд▓ рдЙрдд्рдкाрдж рдк्рд░рдЪाрд░ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдФрд░ рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХो рднी рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХрд░рддा рд╣ै।

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢   

рднाрд░рдд рдПрдХ рдмрд╣ुрднाрд╖ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд░ाрдЬ्рдп, рдЕंрдЪрд▓ рдФрд░ рд╕рдоुрджाрдп рдХी рдЕрдкрдиी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рднाрд╖ा, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рдкрд░ंрдкрд░ाрдПँ рд╣ैं। рдпрд╣ рднाрд╖ाрдпी рд╡िрд╡िрдзрддा рди рдХेрд╡рд▓ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХा рдЕрднिрди्рди рдЕंрдЧ рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХो рднी рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рд╣рдоाрд░े рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдП рдЧрдП рд╢ोрдз рдоें рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдЙрднрд░рдХрд░ рд╕ाрдордиे рдЖрдпा рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдоाрдд्рд░ рдПрдХ рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдгीрдп рдоाрдз्рдпрдо рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд░рдгрдиीрддि рд╣ै рдЬो рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рд╕ाрде рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдЬुрдб़ाрд╡ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЬрдм рдХोрдИ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдоाрддृрднाрд╖ा рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕्рд╡рдпं рдХो рдЙрд╕ рд╕ंрджेрд╢ рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рднाрд╖ा-рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХी рднाрд╡рдиा рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддी рд╣ै рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рдк्рд░рддि рдЙрд╕рдХी рдЧ्рд░рд╣рдгрд╢ीрд▓рддा рдХो рдмрдв़ाрддी рд╣ै। рд╡िрд╢ेрд╖рддः рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдФрд░ рдЕрд░्рдж्рдз-рд╢рд╣рд░ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें, рдЬрд╣ाँ рд╣िंрджी рдФрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рд╕ीрдоिрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рд╡рд╣ाँ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдоें рдмрдиाрдП рдЧрдП рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХрд╣ीं рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд╕िрдж्рдз рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╢ोрдз рдоें рдпрд╣ рднी рдкाрдпा рдЧрдпा рдХि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╕рдордп рди рдХेрд╡рд▓ рдЕрдиुрд╡ाрдж рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рддीрдХाрдд्рдордХрддा, рдХрд╣ाрд╡рддों, рдоुрд╣ाрд╡рд░ों рдФрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рди्рджрд░्рднों рдХो рднी рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрдзिрдХ рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХ рдФрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рд▓рдЧрддे рд╣ैं, рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХा рдм्рд░ांрдб рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдмрдв़рддा рд╣ै। рдЧंрдЧा рдк्рд░рд╕ाрдж рд╡िрдорд▓ рдЗрд╕ рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं-“рд╕्рдеाрдиीрдп рднाрд╖ा рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рд╕ंрд╡ाрдж рдХेрд╡рд▓ рд╢рдм्рджों рдХा рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा, рдмрд▓्рдХि рд╡рд╣ рдПрдХ рдРрд╕ा рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рд╕ेрддु рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдЙрд╕рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдкрд╣рдЪाрди рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкрд░िрд╡ेрд╢ рд╕े рдЬोрдб़рддा рд╣ै।”11

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдоें рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╡िрдкрдгрди рд░рдгрдиीрддि рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рднाрд╖ाрдпी рд╡िрд╡िрдзрддा рдХा рд╕рдо्рдоाрди, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕рдорд░рд╕рддा рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдФрд░ рдмाрдЬ़ाрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХा рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рдоाрдз्рдпрдо рднी рд╣ै। рдпрд╣ рд░ुрдЭाрди рди рдХेрд╡рд▓ рдЖрд░्рдеिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд▓ाрднрдХाрд░ी рд╕िрдж्рдз рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдПрдХ рд╕рдоाрд╡ेрд╢ी рдФрд░ рдЬрдирд╕ाрдоाрди्рдп рдХे рдиिрдХрдЯ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рд╡ाрд▓ा рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдЙрдкрдХрд░рдг рднी рдмрдиा рд░рд╣ा рд╣ै।

 

 

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдоें рд▓рдШुрддा рдФрд░ рдк्рд░рддीрдХाрдд्рдордХрддा

рдЬैрд╕ा рдХि рдкूрд░्рд╡ рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЬा рдЪुрдХा рд╣ै, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХा рдз्рдпाрди рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рдиा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рд╡े рд╡рд╕्рддु рдХे рдк्рд░рддि  рдЕрдкрдиी рд░ुрдЪि рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдЖрдЬ рдХी рддीрд╡्рд░рдЧाрдоी рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рдХे рдЪрд▓рддे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХी рднाрд╖ा рдоें рд▓рдШुрддा рдФрд░ рдк्рд░рддीрдХाрдд्рдордХрддा (рд╕ांрдХेрддिрдХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि) рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдмрдв़ рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрдм рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЗрддрдиे рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд╣ो рдЧрдП рд╣ैं рдХि рд╡े рдоाрдд्рд░ рджो рдпा рддीрди рд╢рдм्рджों рдоें рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╡рд╕्рддु рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдФрд░ рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдЬुрдб़ाрд╡ рдХो рдк्рд░рднाрд╡ी рдвंрдЧ рд╕े рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं।

рдЗрд╕ рднाрд╖िрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдПрдХ рд▓рдШु рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдгीрдп рдХрд▓ा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рд╢рдм्рджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХрдо рд╣ोрдХрд░ рднी рдЙрдирдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдЕрдд्рдпंрдд рд╡्рдпाрдкрдХ рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рди рдХेрд╡рд▓ рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдХी рдЧрддि рдХो рдмрдв़ाрддा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдЖрдзुрдиिрдХ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рднी рд╣ै। рдЕрддः рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें рд▓рдШुрддा рдФрд░ рдк्рд░рддीрдХाрдд्рдордХрддा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕рдордХाрд▓ीрди рднाрд╖िрдХ рд░рдгрдиीрддि рдХा рдПрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдкрдХ्рд╖ рдмрди рдЪुрдХा рд╣ै।

рдм्рд░ांрдб

рдЯैрдЧрд▓ाрдЗрди

рд▓िंрдХ

Apple

 

https://images.app.goo.gl /cJeS3zTBqtSLmh2L7

amazon

https://images.app.goo.gl/2YMkU3mpK73TtQKQA

 

McDonald's

 

https://images.app.goo.gl/Lnf5NsMLcvnVauW58

 

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा:  рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдФрд░ рдоीрдо

рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдкрдд्рд░ рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдпрд╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдХि 21рд╡ीं рд╕рджी рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдоें рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдоौрд▓िрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдЖрдП рд╣ैं, рд╡िрд╢ेрд╖рддः рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдоाрдз्рдпрдоों рдФрд░ рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдк्рд▓ेрдЯрдлॉрд░्рдо рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें। рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕े рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ुрдЖ рдХि рдлेрд╕рдмुрдХ, рдЗंрд╕्рдЯाрдЧ्рд░ाрдо, рдЯ्рд╡िрдЯрд░, рдпूрдЯ्рдпूрдм рдФрд░ рд╡्рд╣ाрдЯ्рд╕рдПрдк рдЬैрд╕े рдоंрдЪों рдиे рди рдХेрд╡рд▓ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рдмрджрд▓ा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕рдХी рднाрд╖ा, рд╢ैрд▓ी рдФрд░ рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдкрдж्рдзрддि рдХो рднी рдкूрд░्рдгрддः рдирдпा рдЖрдпाрдо рджिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдоें рдпрд╣ рд╕ाрдордиे рдЖрдпा рдХि рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдкрд░ рд╕рдХ्рд░िрдп рдоीрдо рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдиे рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХी рдФрдкрдЪाрд░िрдХрддा рдХो рддोрдб़ा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдЬрдЧрд╣ рдПрдХ рд╕рд╣рдЬ, рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рдФрд░ рд╣ाрд╕्рдпрдк्рд░рдзाрди рд╕ंрд╡ाрдж рд╢ैрд▓ी рдХो рдЬрди्рдо рджिрдпा рд╣ै। рдЕрдм рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХो рдЧिрдиाрдиे рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдП рд╣ैं, рдмрд▓्рдХि рд╡े рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рднाрд╡рдиाрдУं, рд╣ाрд╕्рдпрдмोрдз рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдоाрдирд╕िрдХрддा рд╕े рдЧрд╣рд░ा рд╕ंрд╡ाрдж рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।рдоीрдо-рдЖрдзाрд░िрдд рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХे рд▓िрдП рдЕрдзिрдХ рдЧ्рд░рд╣рдгीрдп рдФрд░ рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдмрдирдХрд░ рдЙрднрд░े рд╣ैं, рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рдЙрдирдХी рд░ोрдЬ़рдорд░्рд░ा рдХी рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдЖрджрддों, рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рддीрдХों рдФрд░ рд╕ंрд╡ाрдж рдХे рдирдП рддрд░ीрдХों рд╕े рдоेрд▓ рдЦाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд▓рдШु, рддेрдЬ़ рдФрд░ рджृрд╢्рдп-рдк्рд░рдзाрди рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдЖрдзुрдиिрдХ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдФрд░ рдоाрдирд╕िрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд╣ाрд╕्рдп, рд╡िрдбंрдмрдиा, рдЯ्рд░ेंрдбिंрдЧ рд╡िрд╖рдп рдФрд░ рджृрд╢्рдп рдк्рд░рднाрд╡ рдк्рд░рдоुрдЦ рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддे рд╣ैं।

 

(рд╕ंрджрд░्рдн рдЪिрдд्рд░- https://hindi.news18.com/photogallery/haryana/faridabad-faridabad-police-funny-facebook-posts-for-aware-people-to-wear-mask-hrrm-3958652.html )

рдКрдкрд░ рдЪिрдд्рд░ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ैं рдХि рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░  рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдХोрд╡िрдб-19 рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХे рджौрд░ाрди, рдЬрдм рдЖрдордЬрди рд╕рд░рдХाрд░ी рдЖрджेрд╢ों рдФрд░ рдиिрд░्рджेрд╢ों рд╕े рдоाрдирд╕िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдердХ рдЪुрдХे рдеे, рдРрд╕े рдоीрдо्рд╕ рдиे рд╕ंрд╡ाрдж рдХी рдПрдХ рдирдИ рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ  рдХिрдпा рдЬो рди рддो рдХेрд╡рд▓ рдЖрджेрд╢ाрдд्рдордХ рдеी। рдпрд╣ рднाрд╖ा рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдФрд░ рд╡िрдиोрдж рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░िрдпों рдХी рдУрд░ рдз्рдпाрди рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдеी।  рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╢ोрдз рдЗрд╕ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪा рдХि рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдФрд░ рдоीрдо рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдХो рдкрд░ंрдкрд░ा рд╕े рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХी рдУрд░ рд░ूрдкांрддрд░िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдирд╡ाрдЪाрд░рдкूрд░्рдг рднाрд╖िрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рдЪрдкрд▓рддा, рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рддрддा, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рддीрдХ рдФрд░ рд╣ाрд╕्рдп рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ी, рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдФрд░ рд╕рдорд╕ाрдордпिрдХ рдмрдиा рд░рд╣ा рд╣ै। рдпрд╣ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╕рдордХाрд▓ीрди рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдпुрдЧ рдХे рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рдк्рд░рддिрдз्рд╡рдиिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХो рдПрдХ рдирдпा рд╢ोрдз рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै।

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ाрд▓िंрдЧ, рдЬाрддि рдФрд░ рд╡рд░्рдЧ рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕ोрдЪ рдФрд░ рдЪेрддрдиा рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рд╢рдХ्рддि рд░рд╣ी рд╣ै। 1980 рдХे рджрд╢рдХ  рдоें рдпрд╣ी рднाрд╖ा рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдХेрд╡рд▓ рдШрд░ेрд▓ू рднूрдоिрдХाрдУं рдФрд░ рд╕ौंрджрд░्рдп рдХी рдкрд░िрднाрд╖ाрдУं рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рд░рд╣рддी рдеी। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдоें рдорд╣िрд▓ाрдПं рдЕрдзिрдХрддрд░ рд░рд╕ोрдИ рдЧैрд╕, рд╕рд░्рдл, рдмрд░्рддрди рдзोрдиे рдХे рд╕ाрдмुрди рдпा рдлेрдпрд░ рдПंрдб рд▓рд╡рд▓ीрдЬैрд╕े рдЙрдд्рдкाрджों рдХे рд╕ाрде рджिрдЦрддी рдеीं, рдЬрд╣ाँ рд╕ुंрджрд░рддा рдФрд░ рдЧोрд░ेрдкрди рдХो рд╕рдлрд▓рддा рдХा рдоाрдирджंрдб рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рдкрд░ंрддु рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рд╕рдордп рдмрджрд▓ा, рд╡ैрд╕े-рд╡ैрд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдоें рднी рдмрдб़ा рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрдпा।

 

рд╢ोрдз-рдкрдд्рд░ рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдпрд╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдз्рдпрдпрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЪेрддрдиा, рд▓िंрдЧ рд╕рдоाрдирддा рдФрд░ рд╡рд░्рдЧीрдп рд╕рдоाрд╡ेрд╢िрддा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдПрдХ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдоाрдз्рдпрдо рдмрдирдХрд░ рдЙрднрд░ी рд╣ै। рдХрд╡िрддा рд╢्рд░ीрд╡ाрд╕्рддрд╡ рдЗрд╕ рд╡िрд╖рдп рдоें рдХрд╣рддी рд╣ैं рдХि - рд╕्рдд्рд░ी рдЕрдм рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें рд╡рд╕्рддु рдирд╣ीं, рд╡िрдЪाрд░ рдмрди рд░рд╣ी  рд╣ै।12 рдЖрдЬ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рдпрд╣ी рднाрд╖ा рдЬाрддि рдФрд░ рд╡рд░्рдЧ рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рднी рд╕рдоाрд╡ेрд╢ी рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै। рдкрд╣рд▓े рдЬो рднाрд╖ा рдХेрд╡рд▓ рдЙрдЪ्рдЪ рдЬाрддिрдпों рдФрд░ рд╢рд╣рд░ी рд╡рд░्рдЧ рдХी рдЬीрд╡рдирд╢ैрд▓ी рдХो рд╣ी рд╕ाрдоाрди्рдпрдоाрдирддी рдеी, рд╡рд╣ी рдЕрдм рджрд▓िрдд, рдЧ्рд░ाрдоीрдг, рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдФрд░ рд╢्рд░рдоिрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХो рднी рд╕рдоाрди рдорд╣рдд्рд╡ рджेрдиे рд▓рдЧी рд╣ै। рд╡िрд╡िрдз рднाрд╖ाрдпी рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкृрд╖्рдарднूрдоिрдпों рд╕े рдЖрдП рдкाрдд्рд░ рдЕрдм рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрди рд░рд╣े рд╣ैं। рдбॉ. рд░ेрдЦा рд╕ेрдаी рдХे рд╢рдм्рджों  рдоें - рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рддрдм рддрдХ рдЕрдкूрд░्рдг рд╣ै рдЬрдм рддрдХ рд╡рд╣ рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕рднी рд╡рд░्рдЧों рд╕े рд╕ंрд╡ाрдж рдХрд░े।13

 

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдпрд╣ рд░рд╣ा рдХि рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдПрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЙрдкрдХрд░рдг рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░ рд░рд╣ी рд╣ै, рдЬो рди рдХेрд╡рд▓ рдмाрдЬाрд░ рдХी рд░рдгрдиीрддिрдпों рдХो рджрд░्рд╢ाрддी рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡िрдЪाрд░, рдкрд╣рдЪाрди рдФрд░ рд╕рдоाрдирддा рдХे рдирдП рд╡िрдорд░्рд╢ рдХो рднी рдЬрди्рдо рджेрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдПрдХ рд╕рддрд╣ी рдк्рд░рдЪाрд░ рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрдЧे рдмрдв़ाрдХрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрд╡ाрдж рдХा рдПрдХ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдоंрдЪ рдмрдиा рджेрддा рд╣ै

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖    

рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣рдордиे рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдоाрдд्рд░ рдПрдХ рднाрд╖िрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ, рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рддрдХрдиीрдХ рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдоाрдирд╕िрдХрддा рдоें рдЖрдП рд╡्рдпाрдкрдХ рдФрд░ рдЧрд╣рди рдмрджрд▓ाрд╡ों рдХा рджрд░्рдкрдг рд╣ै। рд╣рдоाрд░े рдЕрдз्рдпрдпрди рдоें рдпрд╣ рджेрдЦा рдЧрдпा рдХि рдЖрд░ंрднिрдХ рдХाрд▓ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдФрдкрдЪाрд░िрдХ, рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рдФрд░ рд╕ीрдоिрдд рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеी, рдкрд░ंрддु 1980 рдФрд░ 1990 рдХे рджрд╢рдХ рдоें рдпрд╣ рднाрд╖ा рдЕрдзिрдХ рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ, рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдФрд░ рдЬрдирд╕ुрд▓рдн рд╣ोрддी рдЪрд▓ी рдЧрдИ। рдЗрд╕ рдХाрд▓рдЦंрдб рдоें рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХी рдЫрд╡ि, рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╡рд░्рдЧ рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдФрд░ рдирд╡-рдЙрджाрд░рд╡ाрджी рдЬीрд╡рдирд╢ैрд▓ी рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдоें рдк्рд░рддिрдмिंрдмिрдд рд╣ुрдИ। рд╣рдордиे рдпрд╣ рднी рдкाрдпा рдХि рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдФрд░ рдмाрдЬ़ाрд░рд╡ाрдж рдХी рдЗрди рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдиे рднाрд╖ा рдХो рдПрдХ рд░рдгрдиीрддिрдХ рдЙрдкрдХрд░рдг рдХे рд░ूрдк рдоें рдмрджрд▓ рджिрдпा।

21рд╡ीं рд╕рджी рдоें, рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдХ्рд░ांрддि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд, рд╣рдордиे рдпрд╣ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рддीрд╡्рд░ рд╣ोрддे рджेрдЦा। рд╣िंрдЧ्рд▓िрд╢, рдХोрдб-рдоिрдХ्рд╕िंрдЧ, рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рд╕्рд▓ैंрдЧ, рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдоीрдо्рд╕, рдЗрдоोрдЬी рдФрд░ рдд्рд╡рд░िрдд рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг рд╢ैрд▓ी рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХो рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рд╕ंрд╡ाрджाрдд्рдордХ, рдк्рд░рддीрдХाрдд्рдордХ рдФрд░ рд▓рдШु рдмрдиा рджिрдпा। рд╣рдоाрд░े рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдоें рдпрд╣ рддрде्рдп рдЙрднрд░ा рдХि рдЕрдм рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдд्рдкाрджों рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдП, рдмрд▓्рдХि рд╡े рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХे рд╕ाрде рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЬुрдб़ाрд╡ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं।  рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдХे рджौрд░ाрди  рдпрд╣ рднी рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा рдХि рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рд╕рдоाрд╡ेрд╢िрддा рдХो рдЕрдкрдиाрддे рд╣ुрдП рд▓िंрдЧ, рдЬाрддि, рд╡рд░्рдЧ, рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдпрддा рдЬैрд╕ी рд╡िрд╡िрдзрддाрдУं рдХो рднी рд╕्рдеाрди рджे рд░рд╣ी рд╣ै। рд╢ोрдз рд╕े рдпрд╣ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдиिрдХрд▓рддा рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдПрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдорд░्рд╢ рдмрди рдЪुрдХी рд╣ै- рдпрд╣ рди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрджी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдЖрдХाрд░ рджेрддी рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ाрдУं, рд╕ौंрджрд░्рдпрдмोрдз рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиाрдУं рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддी рд╣ै। рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдпрд╣ рднाрд╖ा рдФрд░ рднी рдЕрдзिрдХ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рдЗंрдЯрд░рдРрдХ्рдЯिрд╡ рд╣ोрдЧी, рдЬрд╣ाँ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХो рд╕рдордЭрдХрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рднाрд╖ा рд╕्рд╡рддः рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рд╕рдХेрдЧी।

рдЕрддः рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣рдо рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХेрд╡рд▓ рднाрд╖ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЕрдз्рдпрдпрди, рдоीрдбिрдпा рд╡िрдЬ्рдЮाрди, рддрдХрдиीрдХी рд╕ंрдЪाрд░ рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЬैрд╕े рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдиों рдХे рдЕंрдд:рд╕्рдерд▓ рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рдПрдХ рдмрд╣ुрд╕्рддрд░ीрдп рд╡िрдорд░्рд╢ рд╣ै। рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдпрд╣ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднाрд╖ा рдХो рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░рдЪाрд░ рдХी рд╡िрдзा рди рдоाрдирдХрд░ рдПрдХ рд╕рдЬीрд╡ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕рдордЭा рдЬाрдП, рдЬो рдиिрд░ंрддрд░ рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ोрддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।

рд╕ंрджрд░्рдн

  1.     Media Watch, E-ISSN 2249-8818, Vol. 11, Issue No. III, Page 565-580, 2020, DOI: 10.15655/mw/2020/11092020, Tools and Techniques Used in the Language of Advertisements : The Linguistic Perspective, Mohammad Shariq, Qassim University, Saudi Arabia Received: 3 August 2020, Accepted: 6 September 2020, Published: 11 September 2020
  2. рд╕िंрд╣, рдбॉ. рдиिрд╢ांрдд, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдмंрдзрди, рдУрдоेрдЧा рдкрдм्рд▓िрдХेрд╢рди्рд╕,  рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 2017, рдкृ. 8
  3. рдЕрдЧ्рд░рд╡ाрд▓, рдордзु, рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें рдиैрддिрдХрддा, рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╡िрднाрдЧ, рд╕ूрдЪрдиा рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░, 1995, рдкृ. 25
  4. рднाрдЯिрдпा, рддाрд░ेрд╢, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХрд▓ाः рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдПрд╡ं рдк्рд░рдпोрдЧ, рджрдпाрдирди्рдж рд╡ैрджिрдХ рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдЙрд░рдИ, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢, 1985, рдкृ. 14 (рдЕрдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдкाрдг्рдбुрд▓िрдкि)
  5. https://hindi.scoopwhoop.com/history/world-s-first-ever-tvadvertisement/?ref= clipboardcopy
  6. https://hindi.scoopwhoop.com/history/world-s-first-ever-tv-advertisement/?ref=clipboardcopy
  7. рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдмंрдзрди, рдкृ. 10
  8. https://g.co/kgs/aaDSkQW
  9. рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдмंрдзрди, рдкृ. 17
  10. рдЦрд░ाрдЯे, рдбॉ. рдордзु, рдбॉ. рд╣рдгрдоंрддрд░ाрд╡ рдкाрдЯीрд▓ & рдбॉ. рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рд╕ोрди, рдоीрдбिрдпा рдФрд░ рд╣िंрджी, рд╡िрдж्рдпा  рдк्рд░рдХाрд╢рди, 2014, рдкृ. 89
  11. рд╡िрдорд▓, рдЧंрдЧा рдк्рд░рд╕ाрдж, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рдоीрдбिрдпा, рднाрд░рддीрдп рдЬ्рдЮाрдирдкीрда, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 2004, рдкृ. 103
  12. рд╢рд░्рдоा, рдбॉ. рджीрдкिрдХा, рдоीрдбिрдпा рдоें рд╕्рдд्рд░ी рдЫрд╡ि, рдк्рд░рднाрдд рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 2018, рдкृ. 94
  13. рд╕ेрдаी, рдбॉ. рд░ेрдЦा, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдбॉрдЯ рдХॉрдо рднाрд╖ा рдФрд░ рдмाрдЬ़ाрд░, рд╡ाрдгी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 2017рдкृ. 38


No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।