рдордзु рд╕ंрдзु
рдкूрд░्рд╡ рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рдПрд╡ं рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖, рд╣िрди्рджी рд╡िрднाрдЧ,рдЧुрд░ु рдиाрдирдХ рджेрд╡ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдЕрдоृрддрд╕рд░, рдкंрдЬाрдм।рдХрд╣рди рд╕ुрдирди (рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣)рд▓ेрдЦिрдХा: рджीрдкрдХ рд╢рд░्рдоाрдк्рд░рдХाрд╢рдХ: рд╡рдиिрдХा рдкрдм्рд▓िрдХेрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ीрд╡рд░्рд╖: 2025, 169 рдкृрд╖्рда, рдкेрдкрд░рдмैрдХрдоूрд▓्рдп: ₹ 211 рд░ुрдкрдпे
‘рдХрд╣рди рд╕ुрдирди’ рд╡рдиिрдХा рдкрдм्рд▓िрдХेрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी рд╕े 2025 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рджीрдкрдХ рд╢рд░्рдоा рдХा рдЪौрдмीрд╕рд╡ाँ рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╣ै। ‘рдХрд╣рди рд╕ुрдирди’ рдоें 27 рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╕ंрдХрд▓िрдд рд╣ैं। рдХрд╣рддी рд╣ैं- “рд░рд╣िрдорди рдмाрдд рдЕрдЧрдо्рдп рдХी рдХрд╣рди рд╕ुрдирди рдХी рдиाрд╣िं, рдЬे рдЬाрдирдд рд╕ो реШрд╣рдд рдирд╣िं реШрд╣рдд рд╕ो рдЬाрдирдд рдиाрд╣िं।”
рд╡े рд▓िрдЦрддी рд╣ैं- “рдХрд╣ाрдиी рдоेрд░े рдкाрд╕ рдХрдИ рд░ाрд╕्рддों рд╕े рдЖрддी рд╣ै- рдХрд╣ा-рдХрд╣ी рд╕े, рд╕ुрдиे-рд╕ुрдиाрдпे рд╕े, рдкреЭा-рд▓िрдЦी рд╕े рдФрд░ рдоेрд░े рдкाрд╕ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдкрд░ рдоुрдЭрд╕े рдЕрдкрдиा рд░ाрд╕्рддा рдкूрдЫрдиे рд▓рдЧрддी рд╣ै- рдоेрд░ी рд░рдЧ-рд░рдЧ рд╕े рдЕрдкрдиे рдХो рд░рдЪाрддी рд╣ुрдИ, рдХрднी рд╕рд╣рдЬ рдоें, рддो рдХрднी рдмрд▓ рдкूрд░्рд╡рдХ---рдХрднी рдордЪрд▓ рдХрд░ рддो рдХрднी рдбрдкрдЯ рдХрд░— рдХрднी рдоंрдерд░ рдЧрддि рд╕े рддो рдХрднी рдмिрдЬрд▓ी рдХी рддेрдЬी рд╕े।”[1]
рджीрдкрдХ рдмрд╣ुрдкрдаिрдд, рдЕрддि рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рд▓ेрдЦिрдХा рд╣ै। рдЙрдирдХा рдкंрдЬाрдмी, рд╣िрди्рджी, рдЕрдЩ्рдЧ्рд░ेреЫी рднाрд╖ाрдУं рдкрд░ рд╕рдоाрдиाрдзिрдХाрд░ рд╣ै। рдПрдХ рдиреЫрд░ рдоें рдпे рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рджुрд░рднिрд╕ंрдзिрдпों, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЕрди्рдпाрдп рдФрд░ рдиाрд░ी рдЙрдд्рдкीреЬрди, рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдкिрддाрдУं рдХी рдоुँрд╣ рдмोрд▓рддी рддрд╕्рд╡ीрд░ рд▓рдЧрддी рд╣ैं।
рджीрдкрдХ
рдХे
рдкाрдд्рд░
рд╢िрдХ्рд╖िрдд
рдФрд░
рдЙрдЪ्рдЪ
рд╢िрдХ्рд╖िрдд
рд╣ैं।
‘рджूрд╕рд░ा рдкрддा’
рдХे
рд╣рд░ीрд╢
рдФрд░
рдиाрдпिрдХा
рд╕рд░рдХाрд░ी
рдХॉрд▓ेрдЬ
рдоें
рдкреЭाрддे
рд╣ैं।
‘рдЖंрдзी рдкाрдиी’
рдХी
рд╕ंрдкूрд░्рдгा
рдФрд░
‘рдк्рд░рдпाрдг рдкрдеिрдХा’
рдХी
рдоाँ
рд╕्рдХूрд▓
рдоें
рдкреЭाрддी
рд╣ै।
‘рдиिрдХ्рдХी’
рдХी
рдиाрдпिрдХा
рдХॉрд▓ेрдЬ
рдоें
рд░ाрдЬрдиीрддि
рд╢ाрд╕्рдд्рд░
рдХी
рдк्рд░рд╡рдХ्рддा
рд╣ै
рдФрд░
рдиाрдпрдХ
рдЖрдИ
рдП
рдПрд╕
рдЕрдзिрдХाрд░ी।
‘рдХрд╣рди рд╕ुрдирди’
рдоें
рдкिрддा
рдХॉрд▓ेрдЬ
рдоें
рдЕрдЩ्рдЧ्рд░ेреЫी
рд╡िрднाрдЧ
рдХे
рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖
рд╣ैं
рдФрд░
рднाрдИ
рджрд░्рд╢рдирд╢ाрд╕्рдд्рд░
рдХा
рдк्рд░рд╡рдХ्рддा।
‘рдиाрдЯ्рдп рдиौрдХा’
рдХी
рджिрдиेрд╢
рдиंрджिрдиी
рдФрд░
рд╡рд╕ंрддрдХुрдоाрд░
рджोрдиों
рд╣ी
рд╕िрд╡िрд▓
рд╕рд░्рд╡िрд╕ेрд╕
рдХी
рддैрдпाрд░ी
рдХрд░
рд░рд╣े
рдеे।
‘рдЕрддुрд▓्рдпा’
рдоें
рдкूंрдЬीрдкрддि
рдиाрдпрдХ
рд░ाрдЬрдиीрддि
рд╢ाрд╕्рдд्рд░
рдоें
рдПрдо.
рдП.
рд╣ै
рдФрд░
рдиाрдпिрдХा
рдХा
рдкिрддा
рд╕ाрдо्рдпрд╡ाрджी
рд╡िрдЪाрд░рдХ
рд╣ै।
рд╕рдорд╕्рдд
рд╡िрд╢्рд╡
рдкिрддृрд╕рдд्рддाрдХ
рдХा
рдкोрд╖рдХ
рдФрд░
рд╕рдорд░्рдердХ
рд╣ैं।
рднрд░рдд
рдоुрдиि
рдХा
рдиाрдЯ्рдп
рд╢ाрд╕्рдд्рд░
рдФрд░
рдЕрд░рд╕्рддू
рдХा
рдкोрдПрдЯिрдХ्рд╕
рдиेрддा
рдФрд░
рдЪрд░िрдд्рд░-рдЪिрдд्рд░рдг
рдХी
рдмाрдд
рд╣ी
рдЦुрд▓рдХрд░
рдХрд░рддे
рд╣ैं।
рдиाрдпिрдХा
рднेрдж
рддो
рдордиोрд░ंрдЬрди
рдХा
рд╡िрд╖рдп
рд░рд╣े
рд╣ैं।
рдЖрдЬ
рдХी,
рдЗрдХ्рдХीрд╕рд╡ीं
рд╢рддी
рдХी
рд▓ेрдЦिрдХा
рджीрдкрдХ
рд╢рд░्рдоा
рдХी
рдХрд╣ाрдиिрдпों
рдоें
рдкुрд░ुрд╖
рдЙрдд्рдкीреЬрдХ
рдХी
рддрд░рд╣,
рдорди:
рд░ोрдЧी
рдХी
рддрд░рд╣,
рдиिрд╕्рдкृрд╣
рдФрд░
рдкрдд्рдиी
рд╣ंрддा
рдХी
рддрд░рд╣
рдЖрдпा
рд╣ै।
рдпрд╣
рдЙрдд्рдкीреЬрди
рд╕ाрд░ी
рд╕ीрдоाрдПँ
рд▓ांрдШ
рд░рд╣ा
рд╣ै।
рд╣рд░
рдУрд░
рджрд╣рд▓ा
рджेрдиे
рд╡ाрд▓ा
рд╕ंрддाрдк
рд╡िрдХीрд░्рдг
рд╣ै।
‘рджूрд╕рд░ा
рдкрддा’
рдХे
рд╢рд░ाрдмी,
рдорджोрди्рдордд्рдд,
рд╣рд░
рд╕рдордп
рдЧाрд▓िрдпाँ
рдмрдХрдиे
рд╡ाрд▓े
рдкिрддा
рдХे
рдХोрдк
рд╕े
рдмрдЪाрдиे
рдХे
рд▓िрдП
рдмेрдЯी
рдоाँ
рдХो
рддाрд▓े
рдоें
рдмंрдж
рд░рдЦрддी
рд╣ै।
рдХ्рдпोंрдХि
рдЕрдаाрд░рд╣
рдЙрди्рдиीрд╕
рд╡рд░्рд╖
рдкрд╣рд▓े
рдЗрд╕
рд╢рд░ाрдмी
рдкिрддा
рдиे
рдоाँ
рдХी
рдЖँрдЦ
рд╣ी
рдлोреЬ
рджी
рдеी-
“рдоाँ рдХी
рдЙрд╕
рдЖँрдЦ
рдоें
рдЕрдкрдиे
рд╣ाрде
рдХी
рд╕ुрд▓рдЧ
рд░рд╣ी
рд╕िрдЧрд░ेрдЯ
рдХुрдЫ
рдЗрд╕
рдХ्рд░рдо
рдоें
рдЪुрднोрдИ
рдХि
рдЖँрдЦ
рдХा
рдХोрдпा
рдХ्рдпा,
рдкрдкोрдЯा
рдХ्рдпा,
рдмिрд░ौрдиी
рдХ्рдпा,
рднृрдХुрдЯी
рдХ्рдпा,
рдкूрд░े
рдХा
рдкूрд░ा
рдиेрдд्рд░рдХोрдЯрдХ
рд╣ी
рдЪुрдЪрдХ
рдЧрдпा।”[2] ‘рдЖрдбंрдмрд░’,
‘рд▓ुрдХाрд╡’, ‘рд░ंрдЧ
рдоंрдбрдк’
рдХрд╣ाрдиिрдпाँ
рднी
рд╕्рдд्рд░ी
/рдкрдд्рдиी рдХा
рдд्рд░ाрд╕рдж
рдЬीрд╡рди
рд▓िрдП
рд╣ैं।
рдЖрдбрдо्рдмрд░ рдХी
рд░ेрд╡рддी
рдЧृрд╣
рд╢ांрддि
рдХे
рд▓िрдП,
рдЕрдкрдиे
рдмрдЪाрд╡
рдХे
рд▓िрдП,
рдЕрд╣ं
рдХुрдЪрд▓,
рд╡िрдирдп
рднाрд╡
рд╕े
рдПрдХ
рджाрд╕ी
рдХी
рддрд░рд╣
рдкрддि-рджрд░рдмाрд░
рдоें
рдмिрдЫ-рдмिрдЫ
рдЬाрддी
рд╣ै।
рдЧрд░्рдордоिрдЬाрдЬ,
рдХुंрдаिрдд
рдкрддिрдпों
рдХा
рд╣рд░
рдкрд▓
рдЕрдкрдоाрдиिрдд
рдФрд░
рдЖрддंрдХिрдд
рдХрд░рдиे
рд╡ाрд▓ा
рдХ्рд░ोрдз
рдкрдд्рдиिрдпों
рдХो
рдбिрдк्рд░ेрд╢рди
рдоें
рд▓े
рдЬा
рдоाрдирд╕िрдХ
рд░ोрдЧी
рдмрдиा
рд░рд╣ा
рд╣ै,
рдЙрдирдХी
рдЭोрд▓ी
рдоें
рдЯी.
рдмी.
рдЬैрд╕ी
рдмीрдоाрд░िрдпों
рдХी
рд╕ौрдЧाрдд
рдбाрд▓
рд░рд╣ा
рд╣ै।
рддрдм
рдЙрдкрдЪाрд░
рдХी
рдмрдЬाрдп
рдЙрдирдХो
рдкाрдЧрд▓
рдШोрд╖िрдд
рдХрд░рддे
рдЫрдд
рдХे
рдПрдХ
рдХрдорд░े
рдоें
рдмाрд╣рд░
рд╕े
рддाрд▓ा
рд▓рдЧा
рдЖрдЗрд╕ोрд▓ेрдЯ
рдХрд░
рджिрдпा
рдЬाрддा
рд╣ै
рдЕрдерд╡ा
рдЙрдкрдЪाрд░
рдХे
рдиाрдо
рдкрд░
рдмिрдЬрд▓ी
рдХे
рдЬाрдирд▓ेрд╡ा
рдЭрдЯрдХे
рдЙрдирдХी
рдиिрдпрддि
рдмрди
рдЬाрддे
рд╣ैं।
‘рд▓ाрд▓ рдоिрд░्рдЪ’
рдХा
рдбॉрдХ्рдЯрд░
рдЪाрдЪा
рднाрдИ-рднाрднी
рдХी
рдоृрдд्рдпुрдкрд░ाрди्рдд
рдЙрдирдХी
рдЪौрджрд╣
рд╡рд░्рд╖ीрдп
рдмेрдЯी
рдк्рд░рднा
рдХो
рдХाрдиूрдиी
рддौрд░
рдкрд░
рдЧोрдж
рд▓ेрддा
рд╣ै
рдФрд░
рдлिрд░
рдЙрд╕ी
рдХो
рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░
рдХा
рд╢िрдХाрд░
рдмрдиा
рдЙрд╕े
рд╕्рдХिрдЬोреЮ्рд░ेрдиिрдХ
рдХрд╣
рдкाрдЧрд▓рдЦाрдиे
рдоें
рдЫोреЬ
рджेрддा
рд╣ै
рдФрд░
рдЙрд╕рдХे
рдмेрдЯे
рдХो
рдЧोрдж
рд▓े
рд▓ेрддा
рд╣ै।
рдордиीрд╖ा
рд▓िрдЦрддी
рд╣ैं-
“рдкрддि рд╕्рдд्рд░ी
рджेрд╣
рдХो
рд╢рдХ्рддि
рдк्рд░рджрд░्рд╢рди
рдХा
рд╕ुрд▓рдн
рдХ्рд╖ेрдд्рд░
рдоाрдирддा
рд╣ै।
---рдкреЭी рд▓िрдЦी
рд╕рдо्рдкрди्рди
рдФрд░рдд
рд╣ो
рдпा
рдЧрд░ीрдм
рд╢्рд░рдоिрдХ-рд╕рдмрдХे
рдкрддि
рд▓ाрдд-рдШूंрд╕े
рдЪрд▓ाрдиे
рдХे
рдоौрдХे
рддрд▓ाрд╢рддे
рд░рд╣рддे
рд╣ैं।---рдЗंрдЯрд░рдиेрд╢рдирд▓
рд╕ेंрдЯрд░
рдлॉрд░
рд░िрд╕рд░्рдЪ
рдСрди
рд╡ुрдоेрди
рдиाрдо
рдХी
рд╕ंрд╕्рдеा
рдХा
рдоाрдирдиा
рд╣ै
рдХि
рдШрд░ेрд▓ू
рд╣िंрд╕ा
рд╕े
рдЬिрддрдиी
рдФрд░рддें
рджुрдиिрдпा
рднрд░
рдоें
рдоाрд░рддी
рд╣ैं,
рдЙрддрдиी
рддो
рдХैंрд╕рд░
рд╕े
рднी
рдирд╣ीं
рдоाрд░рддी।”[3]
рдпрд╣ाँ
рдкрдд्рдиी
рдШрд░
рдоें,
рдк्рд░ेрдпрд╕ी
рдорди
рдоें
рд╡ाрд▓ी
рд╕्рдеिрддि
рдирд╣ीं
рд╣ै।
рджीрдкрдХ
рдХे
рдкुрд░ुрд╖
рди
рдХाрдиूрди
рд╕े
рдбрд░рддे
рд╣ैं,
рди
рд╕рдоाрдЬ
рд╕े।
рдПрдХ
рдкрдд्рдиी
рдФрд░
рдмрдЪ्рдЪों
рдХे
рдмाрд╡рдЬूрдж
рджूрд╕рд░े
рд╢рд╣рд░
рдоें
рдПрдХ
рдФрд░
рдкрдд्рдиी-рдмрдЪ्рдЪों
рдХे
рд╕ाрде
рдкूрд░ा
рдЧृрд╣рд╕्рде
рд╕ुрдЦ
рдЬुрдЯा
рд░рд╣े
рд╣ैं।
рдХрд▓
рдХा
рдИрд╡рд▓
рдЖрдЬ
рд▓िрд╡
рдмрди
рдЧрдпा
рд╣ै।
рдРрд╕ा
рдкрд░рд╕्рдд्рд░ीрдЧाрдоी,
рд╡िрд╡ाрд╣िрдд,
рдЖрдд्рдорд░рддिрдЧ्рд░рд╕्рдд,
рдЪाрд▓ाрдХ,
рдзूрд░्рдд,
рдкрддि
рдкुрд░ुрд╖
‘рджांрд╡-рдкेंрдЪ’
рдоें
рджेрдЦ
рд╕рдХрддे
рд╣ैं।
рдЕрдз्рдпाрдкिрдХा
рдкрдд्рдиी
рдФрд░
рдмेрдЯा
рдХрд╕рдмाрдкुрд░
рдоें
рд╣ै
рдФрд░
рд╡рд╣
рд▓рдЦрдирдК
рдоें
рдЕрд▓рдЧ
рдЧृрд╣рд╕्рдеी
рдмрд╕ाрдпे
рд╣ै।
рддрд▓ाрдХ
рдЗрд╕рд▓िрдП
рдирд╣ीं
рд▓ेрддा,
рдХ्рдпोंрдХि
рдЙрд╕рдХे
рд▓िрдП
рднी
рдХोрдИ
рд╕्рдеूрд▓
рдХाрд░рдг
рдЪाрд╣िрдП।
рдмрд╕
рдЕрдм
рдмेрдЯे
рдХे
рд▓िрдП
рджो
рд╕ौ
рд░ुрдкрдП
рдорд╣ीрдиा
рднेрдЬ
рджेрддा
рд╣ै।
‘рджांрд╡ рдкेंрдЪ’
рдХे
рдкुрдд्рд░
рдХी
рдорди:
рдЪेрддрдиा,
рдЕрдзिрдХाрд░
рдЪेрддрдиा
рдзूрд░्рдд
рдФрд░
рдЪाрд▓рдХ
рдкिрддाрдУं
рдХी
рдиिрд░рдХुंрд╢рддाрдУं,
рдордирдоाрдиिрдпों
рдкрд░
рдЕंрдХुрд╢
рд▓рдЧाрдиे,
рдоाँ
рдХी
рдд्рд░ाрд╕рджिрдпों
рдХो
рд╕рдордЭрдиे
рдоें
рд╕рдХ्рд╖рдо
рд╣ैं।
рд╕ोрд▓рд╣
рдХी
рдЙрдо्рд░
рддрдХ
рдЖрддे-рдЖрддे
рд╡рд╣
рдЦुрд╢рд╣ाрд▓
рдкिрддा
рдХा
рдмрджрд╣ाрд▓
рдмेрдЯा
рд╣ोрдиे
рд╕े
рд╡िрдж्рд░ोрд╣
рд╣ी
рдирд╣ीं
рдХрд░рддा,
рдоाँ
рдХे
рдЕрдзिрдХाрд░
рдЪेрддрдиा
рдХो
рднी
рдЬाрдЧृрдд
рдХрд░рддा
рд╕рд░рдХाрд░ी
рдиौрдХрд░ी
рдоें
рд╣ोрдиे
рдкрд░
рднी
рджो
рдкрдд्рдиिрдпाँ
рд░рдЦрдиे
рдХे
рдЕрдкрд░ाрдз
рдХा
рд▓ीрдЧрд▓
рдиोрдЯिрд╕
рдоाँ
рд╕े
рджिрд▓рд╡ा
рджेрддा
рд╣ै।
рдХрд╣рддा
рд╣ै-
“рдЕрдкрдиी рдкाрд▓
рд╣рдоें
рдЦुрдж
рд▓рдЧाрдиी
рдФрд░
рдЙрддाрд░рдиी
рдЪाрд╣िрдП।
рдмрд╕
рднिрдЦाрд░िрдпों
рдХी
рдоाрдиिंрдж
рд▓ंрдЧрд░
рдкрд░
рдоंрдбрд░ाрдиे
рд╕े
рдХोрдИ
рдлाрдпрджा
рдирд╣ीं।
рдХрдЪрд╣рд░ी
рдоें
рддो
рд╣рдоें
рдЕрдм
рдЬाрдиा
рд╣ी
рд╣ै...
рдЕрдкрдиे
рд▓िрдП
... рди्рдпाрдп рдХे
рд▓िрдП...
рдЖрди
рдХे
рд▓िрдП...
рдЖрдд्рдорд░рдХ्рд╖ा
рдХे
рд▓िрдП।”
[4]
рд╡рд╣ рдХैрд╕े
рд╕्рд╡ीрдХाрд░
рд▓े
рдХि
рдЕрд▓рдЧ
рд╣ोрдиे
рдХा
рджुрдЦ
рдоाँ
рдФрд░
рд╡рд╣
рдЭेрд▓े
рдФрд░
рдирдИ
рдЧृрд╣рд╕्рдеी
рдмрд╕ा
рдХрд░
рдЕрд▓рдЧ
рд╣ोрдиे
рдХा
рд╕ुрдЦ
рдкिрддा
рдЭेрд▓े।
рд╕ौрддेрд▓ी
рдоाँрдУं
рдХे
рд╕्рд╡ाрд░्рде
рд╕ौрддेрд▓े
рдмрдЪ्рдЪों
рдХे
рдЬीрд╡рди
рдХो
рджूрднрд░
рднी
рдмрдиा
рд░рд╣े
рд╣ैं
рдФрд░
рдЙрдирдХा
рдЬी
рднрд░
рдХрд░
рдлाрдпрджा
рднी
рдЙрдаा
рд░рд╣े
рд╣ैं।
‘рдХрд▓ैрдпा’
рдХी
рд╕ौрддेрд▓ी
рдоाँ
рдХрд╣рдиा
рди
рдоाрдирдиे
рдкрд░
рдмेрдЯी
рдХो
рдЦाрдиा
рдмंрдж
рдХрд░рдиे
рдХी
рдзрдордХी
рджिрдпा
рдХрд░рддी
рд╣ै।
рдЙрд╕рдХे
рдЖрддंрдХ
рд╕े
рдмрдЪाрдиे
рдХे
рд▓िрдП
рдмेрдЯी
рдХो
рдоाрдоा-рдоाрдоी
рдХे
рдпрд╣ाँ
рдЫोреЬрдиा
рдкреЬрддा
рд╣ै।
‘рд▓ाрд▓рдоिрд░्рдЪ’
рдоें
рд╡рд╣
рдЧुрд╕्рд╕ा
рдЖрдиे
рдкрд░
рдЧोрдж
рд▓िрдП
рдмрдЪ्рдЪों
рдХे
рдоुँрд╣
рдоें
рд▓ाрд▓
рдоिрд░्рдЪ
рдХा
рдЪрдо्рдордЪ
рдаूँрд╕
рджिрдпा
рдХрд░рддी
рд╣ै।
‘рджूрд╕рд░ा рдкрддा’
рдХी
рд╕ौрддेрд▓ी
рдоाँ
рдирд╣ी
рдЪाрд╣рддी
рдХि
рдХрдоाрдК
рдмेрдЯी
рдХी
рд╢ाрджी
рд╣ो
рдФрд░
рдЙрд╕рдХे
рдкाँрдЪ
рдмрдЪ्рдЪों
рдХे
рд▓िрдП
рдХोрдИ
рдЕрд░्рде
рд╕ंрдХрдЯ
рдЖрдП।
рдпрд╣ी
рд╕्рдеिрддि
‘рд░ंрдЧ рдоंрдбрдк’
рдоें
рд╣ै।
‘рд▓िрд╡-рд▓िрд╡-рд▓िрд╡’
рдоें
рдиाрдпिрдХा
рдХी
рд╕ाрд╕
рднी
рд╕ौрддेрд▓ी
рд╣ै
рдФрд░
рдоाँ
рднी।
рджोрдиों
рд╕рдЧी
рдмрд╣рдиें
рд╣ैं।
рд╡े
рдЙрд╕рдХे
рдЧрд░्рднрдкाрддों
рдХा
рдХाрд░рдг
рднी
рд╣ैं
рдФрд░
рд╡ेрддрди
рдкрд░
рдЕрдзिрдХाрд░
рд░рдЦрдиे
рдХा
рднी।
рдХुрдЫ
рдХрд╣ाрдиिрдпों
рдоें
рджीрдкрдХ
рд╢рд░्рдоा
рдХी
рдЕрд░्рде
рд╕्рд╡рддंрдд्рд░
рд╕्рдд्рд░ी
рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕
рдФрд░
рдЖрдд्рдорд╕рдо्рдоाрди
рд▓िрдП
рд╣ै।
‘рдЕрддुрд▓्рдпा’
рдоें
рдкूंрдЬीрдкрддि
рдиाрдпрдХ
рд░ाрдЬрдиीрддि
рд╢ाрд╕्рдд्рд░
рдоें
рдПрдо
рдП
рд╣ै
рдФрд░
рдиाрдпिрдХा
рдХा
рдкिрддा
рд╕ाрдо्рдпрд╡ाрджी
рд╡िрдЪाрд░рдХ
рд╣ै।
рдк्рд░ेрдо
рд╡िрд╡ाрд╣
рд╣ो
рдЬाрддा
рд╣ै।
рдмाрд╣्рдп
рддौрд░
рдкрд░
рд╡рд╣
рдЗрд╕
рдкрд░िрд╡ाрд░
рдХे
рд░рд╣рди-рд╕рд╣рди,
рд░ीрддि-рд░िрд╡ाрдЬ
рднрд▓े
рд╣ी
рдЕрдкрдиा
рд▓ेрддी
рд╣ै,
рд▓ेрдХिрди
рдорди
рд╕े
рдЖрдпु
рдкрд░्рдпंрдд
рдкिрддा-рднाрдИ
рдХे
рд╕्рдиेрд╣
рдФрд░
рдЬीрд╡рди
рджрд░्рд╢рди
рдХो
рд╣ी
рдЬीрддी
рд╣ै।
рдоाрдпрдХे
рдХे
рдк्рдпाрд░
рдХी
рддрд░рд╣
рдоाрдпрдХे
рдХे
рд╕ंрд╕्рдХाрд░
рднी
рд╕्рдд्рд░ी
рдХे
рдЕंрджрд░
рдЧрд╣рд░े
рд╕рдоाрдпे
рд░рд╣рддे
рд╣ैं।
рдкिрддा
рдХрд╣рддे
рд╣ै-
“рддुрдорд╕े рдоिрд▓рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╡рд╣ рдПрдХ рдкूрд░्рдгांрдХ рдеी, рдПрдХ рдкूрд░ी рдЗрдХाрдИ। рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдЪाрдХрд░ी рдиे рдЙрд╕े рд╢ूрди्рдп рдмрдиाрдХрд░ рд░рдЦ рджिрдпा।”[5]
рдпाрдиी
рдЪुрдкрдЪाрдк
рдЕрдиुрдЧाрдоिрдиी
рдмрдирдиे
рд╡ाрд▓ी
рд╕्рдд्рд░ी
рд╢ूрди्рдп
рд╣ोрддी
рд╣ै
рдФрд░
рдЕрдкрдиी
рдорди:рд╢्рдЪेрддрдиा
рдоें
рдЬीрдиे
рд╡ाрд▓ी
рдкूрд░्рдгांрдХ।
‘рдиिрдХ्рдХी’
рдЕрд╕рдлрд▓
рдк्рд░ेрдо
рдХрд╣ाрдиी
рд╣ै
рдФрд░
рдЕрд╕рдлрд▓
рдк्рд░ेрдо
рдХा
рдХाрд░рдг
рдиाрдпिрдХा
рдХी
рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा
рд╣ै।
рддीрди
рдорд╣ीрдиे
рдмाрдж
рдЙрдЪ्рдЪ
рдкрджрд╕्рде,
рд░рдИрд╕
рдк्рд░ेрдоी
рд▓ौрдЯ
рдХрд░
рдЖрддा
рд╣ै
рддो
рдкрддा
рдЪрд▓рддा
рд╣ै
рдХि
рдк्рд░ेрдоिрдХा
рдиिрдХ्рдХी
рдЙрд╕
рдпुрд╡рдХ
рд╕े
рд╢ाрджी
рдХрд░
рдЪुрдХी
рд╣ै
рдЬो
рдЙрд╕ी
рдХी
рд╕ाрдо्рдпрд╡ाрджी
рд╡िрдЪाрд░
рдзाрд░ा
рдХा
рдеा।
рдЗрди
рдХрд╣ाрдиिрдпों
рдоें
рдоाрд░्рдХ्рд╕рд╡ाрджी
рддुрд░्рдЧрдиेрд╡,
рдмैрдЬोрд░ोрд╡,
рдХाрд░рд▓ाрдЗрд╡
рд╣ी
рдирд╣ीं,
рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡рд╡ाрджी
рд╣ैрдбेрдЧрд░
рдХा
рднी
рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ
рдоिрд▓рддा
рд╣ै।
рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдмेрдЯी рдХा рдкрд╣рд▓ा рдк्рдпाрд░ рдкिрддा рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдмेрдЯी рдкाрдкा рдХी рдкрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै। рдкिрддा рдкुрдд्рд░ी рдХा рд╕्рдиेрд╣, рдЪिंрддा, рд╕рдо्рдоाрди, рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдЕрдиेрдХ рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдЪिрдд्рд░िрдд рд╣ै। ‘рдкिрддा рдХी рд╡िрджाрдИ’ рдоें рдмेрдЯी рджेрдЦ рд░рд╣ी рд╣ै рдХि рдкिрддा рддो рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं рдФрд░ рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдХे рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╕िрд░्рдл рдкैрд╕े рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЪीрд░-рдлाреЬ рдкрд░ рдЖрдоाрджा рд╣ैं। рд╡рд╣ рд▓рдЧाрддाрд░ рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХрд░рддी рд╣ै рдХि рдкिрддा рдЖрдкрд░ेрд╢рди рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ी рдЪрд▓े рдЬाрдПँ-
“рдоृрдд्рдпु
рдЙрди्рд╣ें
рдРрд╕े
рд▓ेрдХрд░
рдЬाрдпे,
рдЬैрд╕े
рдХोрдИ
рдоाँ
рдЕрдкрдиे
рдмीрдоाрд░
рдмрдЪ्рдЪे
рдХो
рдЕрдкрдиी
рдЧोрджी
рдоें
рд▓ेрддी
рд╣ै---рдиिрд░्рд╡िрдШ्рди,
рд╢ांрддрдЪिрдд,
рд╕рдЧुрдгीрдп
рдиींрдж
рдХी
рддрд░рд╣,
рд╢ाрдордХ
рдорд░рд╣рдо
рдХी
рддрд░рд╣।”[6]
рджेрдЦрддी
рд╣ै
рдХि
рднाрдИ
рдиे
рдоाँ
рдФрд░
рдкिрддा
рдХा
рд╣рд░
рд╕्рдеिрддि
рдоें
рджाрдпिрдд्рд╡
рдХैрд╕े
рдиिрднाрдпा।
рдЗрд╕рд▓िрдП
рд╡рд╣
рдХोрдИ
рд╣िрд╕्рд╕ा
рдирд╣ीं
рдЪाрд╣рддी।
‘рдЖंрдзी рдкाрдиी’
рдоें
рдХा
рдкिрддा
рдмेрдЯी
рдХो
рд╕्рдХूрд▓
рдоें
рджेрд░
рд╣ो
рдЬाрдиे
рдкрд░
рдЖंрдзी-рдкाрдиी
рдоें
рд╣ी
рдЙрд╕े
рдвूँрдврдиे
рдЪрд▓
рдкреЬрддा
рд╣ै।
‘рджूрд╕рд░ा рдкрддा’
рдоें
рдд्рдпाрдЧ
рдХी
рд╕ंрд╡ेрджрдиा
рдмेрдЯिрдпों
рдмрд╣рдиों
рд╕े
рдЬुреЬी
рд╣ै।
рдкिрддा-рдЬीрд╡िрдд
рдпा
рдоृрдд,
рдмेрдЯी
рдХा
рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдХ
рд╣ी
рд░рд╣рддा
рд╣ै।
‘рдЕрджृрд╖्рдЯ’
рдХी
19 рд╡рд░्рд╖ीрдп рдЗрди्рджु
рдорд░рддे
рджрдо
рддрдХ
рдкिрддा
рдХी
рджेрдЦрднाрд▓
рдХी
рдЪिंрддा
рд▓िрдП
рд╣ै।
‘рдбाрдХрдЦाрдиे’
рдоें
рд╢ाрджी
рдХे
рд╕рдд्рддाрдИрд╕
рд╡рд░्рд╖
рдмाрдж
рднी
рдкिрддा-рдкुрдд्рд░ी
рдоें
рдиिрд░ंрддрд░
рдкрдд्рд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░
рдЪрд▓рддा
рд╣ै।
рдмेрдЯी
рдХा
рдкрдд्рд░
рди
рдЖрдиा
рдЕрд╕्рд╕ी
рд╡рд░्рд╖ीрдп
рдкिрддा
рдордгिрд░ाрдо
рдХो
рдмेрдЪैрди
рдХрд░рддा
рд╣ै
рдФрд░
рдЙрд╕рдХी
рдоृрдд्рдпु
рдХी
рд╕ूрдЪрдиा
рдкिрддा
рдХे
рдк्рд░ाрдг
рд▓े
рд▓ेрддी
рд╣ै।
‘рд░рдХ्рд╖рдг’
рдоें
рдмेрдЯी,
рд░ेрд╕्рддрд░ां
рдоें
рдЬाрдпे,
рдкिрдХрдиिрдХ
рдкрд░
рдпा
рдХिрд╕ी
рдк्рд░рддिрдпोрдЧिрддा
рдоें-
рдкिрддा
рд╕рджैрд╡
рдЙрд╕рдХे
рдЖрд╕рдкाрд╕
рдмрдиे
рд░рд╣рддे
рд╣ैं।
рдпрд╣ाँ
рддрдХ
рдХि
рдоृрдд्рдпु
рдХे
рдмाрдж
рднी
рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдХ
рдкिрддा
рдХी
рдЫाрдпा
рдЙрд╕рдХे
рдЖрд╕-рдкाрд╕
рдмрдиी
рд░рд╣рддी
рд╣ै।
‘рджрд░िрдпाрджिрд▓’
рдХी
рд╡ेрджрдмाрд▓ा
рдкрд░िрд╡ाрд░
рдХे
рд╡िрд░ोрдз
рдХे
рдмाрд╡рдЬूрдж
рдПрдХ
рдЕрдиाрде
рдмрдЪ्рдЪी
рдХो
рдЧोрдж
рд▓ेрддी
рд╣ै।
рдЙрд╕े
рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ,
рд╕ाрдоाрдЬिрдХ,
рдЖрд░्рдеिрдХ
рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг
рджेрддी
рд╣ैं,
рдХिрди्рддु
рдмрдЪ्рдЪी
рдХो
рднाрд╡ाрдд्рдордХ
рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг
рд╕्рдиेрд╣िрд▓
рдкिрддा
рдмрдирдХрд░
рдЙрд╕рдХा
рдкрддि
рд╣ी
рджेрддा
рд╣ै।
рдЗрд╕ीрд▓िрдП
рдмрдЪ्рдЪी
рд╣рд░
рд╕рдордп
рдкाрдкा-рдкाрдкा
рд╣ी
рдХрд░рддी
рд░рд╣рддी
рд╣ै।
‘рдХрд╣рди рд╕ुрдирди’
рдХी
рдиाрдпिрдХा
12 рд╡рд░्рд╖ рд╕े
рд▓िрд╡-рдЗрди
рдоें
рд░рд╣
рд░рд╣ी
рд╣ै।
рджो
рдмрдЪ्рдЪे
рднी
рд╣ैं,
рд▓ेрдХिрди
рд╡рд╣
рдмीрдоाрд░
рдоाँ
рдХे
рд▓िрдП,
рдЕрдХेрд▓े
рд╣ो
рд░рд╣े
рдкिрддा
рдХे
рд▓िрдП,
рд╣рд░
рдоाрд╣
рд▓ंрдмा
рд╕рдлрд░
рддрдп
рдХрд░рдХे
рдЖрддी
рд╣ै,
рд╣ाрд▓ांрдХि
рднाрднी
рдЙрд░्рд╡рд╢ी
рдХो
рд▓рдЧрддा
рд╣ै
рдХि
рд╡рд╣
рд░िрдпрд▓िрдЯी
рд╢ो
рдоें
рдЖрдП
рдЯी
рд╡ी
рдЖрд░्рдЯिрд╕्рдЯ
рдХी
рддрд░рд╣
рд╕िрд░्рдл
рд╡ाрд╣
рд╡ाрд╣ी
рдмрдЯोрд░рдиे
рд╣ी
рдЖрддी
рд╣ै।
рдЗрди
рдХрд╣ाрдиिрдпों
рдоें
рдЖрдИ
рдоेрдбिрдХрд▓
рдЯрд░्рдо्рд╕
рдмрддाрддी
рд╣ैं
рдХि
рд▓ेрдЦिрдХा
рдЪिрдХिрдд्рд╕ा
рд╡िрдЬ्рдЮाрди
рд╕े
рдЧрд╣рд░े
рд╕े
рдЬुреЬी
рд╣ै।
‘рджूрд╕рд░ा рдкрддा’
рдоें
рдХрд╣рддी
рд╣ैं
рдХि
рдпрджि
рджрд╕ेрдХ
рджिрди
рдХे
рдЕंрджрд░
рдЪोрдЯ
рдЦाрдИ
рдЖँрдЦ
рдкрд░
рдСрдкрд░ेрд╢рди
рд╣ोрдиे
рд╕े
рд░рд╣
рдЬाрдпे
рддो
рджूрд╕рд░ी
рдЖँрдЦ
рднी
рд╕िंрдкैрдеेрдЯिрдХ
рдФрдкрдеेрд▓рдоाрдЗрдЯिрд╕
рдХे
рдХाрд░рдг
рдЕрдкрдиी
рдЬ्рдпोрддि
рдЦो
рдмैрдарддी
рд╣ै।
‘рдЖрдбрдо्рдмрд░’
рдХा
рдиाрдпрдХ
рдмेंрдЧрд▓ुрд░ु
рдХे
рдиिрдорд╣ाँрд╕
рдоें
рдоाрдирд╕िрдХ
рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп
рдкрд░
рдФрд░
рдиाрдпिрдХा
рддंрдд्рд░िрдХा
рд╡िрдЬ्рдЮाрди
рдкрд░
рд╢ोрдз
рдХрд░
рд░рд╣ी
рд╣ै।
рдХрд╣рддी
рд╣ै-
“рдоाрдирд╕िрдХ
рджрдмाрд╡
рдХी
рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпाрд╕्рд╡рд░ूрдк
рдЬो
рдл़ाрдЗрдЯ,
рдл़्рд▓ाрдЗрдЯ,
рдл़्рд░ीрдЬ़
(Fight flight freeze) рдХे
рд╕ाрде
рдЕрдм
рдл़ौрди
(fawn) рдЖрди рдЬुрдб़ा
рд╣ै
рддो
рдЗрди
рдЬैрд╕े
рд▓ोрдЧों
рдХे
рдХाрд░рдг
рд╣ी,
рдЬो
рдЭрдЧрдб़рдиे
рдпा
рднाрдЧрдиे
рдпा
рдаिрдаुрд░рдиे
рдХे
рд╕्рдеाрди
рдкрд░
рд▓рд▓्рд▓ो-рдЪрдк्рдкो
рдХी
рдпुрдХ्рддि
рдк्рд░рдпोрдЧ
рдоें
рд▓ाрдпा
рдХрд░рддे
рд╣ैं।
рдЕрдкрдиे
рдХो
рдмрдЪाрдП
рд░рдЦрдиे
рдХे
рд▓िрдП,
рдЕрдкрдиे
рдХो
рдмрдиाрдП
рд░рдЦрдиे
рдХे
рд▓िрдП।[7]
‘рдХрд▓ैрдпा’
рдХे
рд╕ुрд╣ाрд╕
рдХी
“рдк्рд▓ुрд░िрд╕ी рдЕрдм
рдЕрдкрдиे
рдЙрддाрд░
рдкрд░
рд╣ै।
рдЙрд╕рдХे
рдлेрдлреЬों
рдХो
рдЖреЬ
рджेрдиे
рд╡ाрд▓ी
рдЙрд╕рдХी
рдк्рд▓ुрдпाрд░
рдХैрд╡िрдЯी,
рдЭिрд▓ीрджाрд░
рдХोрдЯрд░िрдХा
рдоें
рдЬрдоा
рд╣ो
рдЪुрдХे
рдмрд╣ाрд╡
рдХो
рдиिрдХाрд▓рдиे
рдХे
рд▓िрдП
рдЬो
рдХैрдеीрдЯрд░
рдЯ्рдпूрдм,
рдиाрд▓
рд╢्рд▓ाрдХा,
рдЙрд╕рдХी
рдЫाрддी
рдоें
рдлिрдЯ
рдХрд░
рджी
рдЧрдИ
рдеी,
рдЙрд╕े
рдЕрдм
рд╣рдЯाрдпा
рдЬा
рдЪुрдХा
рд╣ै।”[8]
‘рдЕрджृрд╖्рдЯ’
рдХी
19 рд╡рд░्рд╖ीрдп рдЗрди्рджु
рдХे
рджिрд▓
рдХे
рдЕंрджрд░
рд▓рд╣ू
рд░िрд╕рддा
рд╣ै।
рджिрд▓
рдХे
рдЕंрджрд░
рдХा
рд╡ाрд▓्рд╡
рдЦूрди
рдХो
рдЙрд▓्рдЯी
рджिрд╢ा
рд▓े
рдЬा
рд░рд╣ा
рд╣ै।
рдбाрдХ्рдЯрд░ी
рднाрд╖ा
рдоें
рдЗрд╕े
рд░िрдЧрд░рдЬिрдЯेрд╢рди
рдХрд╣рддे
рд╣ैं।
рдкाрдЧрд▓рдкрди
рдХी
рдмीрдоाрд░ी
рдоाँ
рдХो
рд╣ो
рддो
рдмрдЪ्рдЪों
рдоें
рднी
рдЖ
рдЬाрддी
рд╣ै।
‘рдкिрддा рдХी
рд╡िрджाрдИ’
рдоें
рдкिрддा
рдХो
рдмреЬी
рдЖंрдд
рдХे
рдиिрдЪрд▓े
рд╣िрд╕्рд╕े
рдпाрдиी
рдХोрд▓ोрди
рдХी
рд╕рдорд╕्рдпा
рд╣ै।
рдкिрддा
рдЕрд╕्рдкрддाрд▓
рдоें
рдмाрд░-рдмाрд░
рдкाрдиी
рдоांрдЧ
рд░рд╣े
рд╣ैं
рдФрд░
рдЙрди्рд╣ें
рдЪрдо्рдордЪ-рдЪрдо्рдордЪ
рдкाрдиी
рджिрдпा
рдЬाрддा
рд╣ै।
рдЙрди्рд╣ें
“рдкौрд▓िрдк्рд╕ рдирд╣ीं,
рдЬाрдЗंрдЯ
рд╕िрдЧ्рдоोрдПрдЯ
рдбाрдпрд╡рд░рдЯिрдХुрд▓рдо
рд╣ै।
рдбॉ
рдХрд╣рддा
рд╣ै
рдХि
рдЗрд╕рдХा
рд╕рд░्рдЬिрдХрд▓
рд░िрд╕ेрдХ्рд╖рдг
рдЬрд░ूрд░ी
рд╣ै।
рдХोрд▓ोрди
рдХी
рдЕंрджрд░ूрдиी
рдЬांрдЪ
рдХे
рд▓िрдП
рдПрдХ्рд╕-рд░े
рддрдиिрдХ
рднी
рдХाрд░рдЧाрд░
рдирд╣ीं।
рдХोрд▓ोрдирд╕्рдХोрдкी
рдпा
рдмोрд░ीрдпрдо
рдПрдиीрдоा
рдмेрд╣рддрд░
рд░рд╣рддा
рд╣ै—рдЗрди
рдЖ
рдХेрд╕
рдСрдл
рдбाрдпрд╡рд░्рдЯिрдХ्рдпूрд▓ाрдЗрдЯрд╕
рдЕ
рдХोрд▓ोрдиोрд╕्рдХोрдк
рдФрд░
рдмेрд░िрдпрдо
рдХैрди
рд▓ीрдб
рдЯू
рдкрд░реЮोрд░ेрд╢рди
109 рджрд░िрдпाрджिрд▓ी рдоें
рдмैрдХ्рдЯीрд░िрдпрд▓
рдоैрдиिрдирдЬाрдЗрдЯрд╕
рдХा
рдХेрд╕
рд╣ै।
рд╕्рдпुрдкूрд░ेрдЯिрд╡।”[9]
рд╢ोрд╖рдг
рдХे
рдЪिрдд्рд░
рднी
рдоिрд▓
рдЬाрддे
рд╣ैं।
‘рдЕрджृрд╖्рдЯ’
рдХрд▓ा
рдХे
рдмाреЫाрд░
рдоें
рд╣ो
рд░рд╣े
рд╢ोрд╖рдг
рдХा
рдЪिрдд्рд░
рд▓िрдП
рд╣ै।
рдПрдХ
рд╕рдо्рдкрди्рди
рд╕्рдд्рд░ी
рдЕрдкрдиे
рдмंрдЧрд▓े
рдХा
рд╕्рдЯुрдбिрдпो
рдФрд░
рдЙрд╕рд╕े
рд╕ंрд▓рдЧ्рди
рд╕्рдЯोрд░рдиुрдоा
рдПрдХ
рдХрдорд░ा
рдЕрдкрдиे
рдиाрдо
рдХुрдЫ
рдЪिрдд्рд░
рдмрдиाрдиे
рдХे
рдПрд╡рдЬ
рдоें
рдХुрдЫ
рджेрд░
рдк्рд░рдпोрдЧ
рдХे
рд▓िрдП
рджेрддी
рд╣ै।
рдЕрд▓्рдкрдХाрд▓िрдХ
рдиौрдХрд░ी
рдоें
рд╣ोрдиे
рд╡ाрд▓ा
рд╢ोрд╖рдг
‘рд▓िрд╡-рд▓िрд╡-рд▓िрд╡’
рдоें
рдЪिрдд्рд░िрдд
рд╣ै।
рдкрдХ्рдХा
рд╣ोрдиे
рдХे
рд▓िрдП
рд╡рд╣
рдвेрд░ों
рдкाрдкреЬ
рдмेрд▓рддी
рд╣ै।
рд╡рд╣
рдЕрд╕्рд╡рд╕्рде
рд╣ोрддे
рд╣ुрдпे
рднी
рд╡िрднाрдЧाрдз्рдпрдХ्рд╖
рдФрд░
рдЙрд╕рдХे
рдкрддि
рдХे
рд▓िрдП
рдвेрд░ों
рдкेрдкрд░
рджेрдЦрддी
рд╣ै।
рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп
рдХी
рд╕ूрдЪिрдпाँ
рдмрдиाрддी
рд╣ै।
‘рдХрд╣рди рд╕ुрдирди’
рдоें
рд▓िрд╡-рдЗрди
рдХे
рдЕрд╕ाрдоाрдЬिрдХ
рд╕ंрдмंрдзो
рдХी
рдЕрд╕्рдеिрд░рддा
рдЙрд╕
рдХी
рдЖрдд्рдо
рд╣рдд्рдпा
рдХा
рдХाрд░рдг
рдмрдирддी
рд╣ै।
‘рдЖрддिрд╢ी рд╢ीрд╢ा’
рдХे
рдЖрд░्рдЯिрд╕्рдЯ
рдХा
рд╣ाрде
рдк्рд░िंрдЯिंрдЧ
рдк्рд░ैрд╕
рдоें
рдЙрд▓рдЭ
рдХрд░
рдХрдЯ
рдЬाрддा
рд╣ै
рдФрд░
рдоाрд▓िрдХ
рдоुрдЖрд╡рдЬे
рдХे
рдкрдЪ्рдЪाрд╕
рд╣рдЬाрд░
рджेрдХрд░
рдЕрдкрдиे
рдХрд░्рддрд╡्рдп
рдХी
рдЗрддिрд╢्рд░ी
рдоाрди
рд▓ेрддा
рд╣ै।
рдЬрдмрдХि
рдЖрд░्рдЯिрд╕्рдЯ
рдХे
рд▓िрдП
рдпрд╣
рдЖрдШाрдд
рд╢ाрд░ीрд░िрдХ
рднी
рд╣ै
рдФрд░
рдоाрдирд╕िрдХ
рднी।
рдПрдХ
рдЪिрдд्рд░рдХाрд░
рдХे
рд▓िрдП
рдЕрдкрдиा
рд╣ाрде рдЧँрд╡ाрдиा
рдмिрд▓рдХुрд▓
рд╡ैрд╕ा
рд╣ी
рд╣ै
рдЬैрд╕ा
рдПрдХ
рдзाрд╡рдХ
рдХे
рд▓िрдП
рдЕрдкрдиा
рдкैрд░
рдЧрд╡ाрдиा
рдпा
рдПрдХ
рдЧाрдпрдХ
рдХे
рд▓िрдП
рдЕрдкрдиी
рдЖрд╡ाреЫ।
‘рдкिрддा рдХी
рд╡िрджाрдИ’
рдоें
рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ी
рдмिрдЬрдиेрд╕
рдХी
рдЪрд░्рдЪा
рд╣ै।
рдХрдм्рдЬ
рдХी
рд╕рдорд╕्рдпा
рдХे
рдХाрд░рдг
рдкिрддा
рдХा
рдЖрдкрд░ेрд╢рди
рд╣ोрдиा
рд╣ै।
рдСрдкрд░ेрд╢рди
рдХрд░рдиे
рд╡ाрд▓े
рдбॉрдХ्рдЯрд░
рдХे
рдЕрддिрд░िрдХ्рдд
рддीрди
рдЕрди्рдп
рдбॉрдХ्рдЯрд░ों
рдХी
рдлीрд╕
рд▓ी
рдЬाрддी
рд╣ै।
рдзाрдЧे,
рдЗंрдЬेрдХ्рд╢рди,
рд▓ोрд╢рди,
рдЖрдХ्рд╕ीрдЬрди,
рддाрдЬे
рдЦूрди
рдХे
рдк्рд░рдмंрдз
рдХे
рд▓िрдП
рдХрд╣ा
рдЬाрддा
рд╣ै।
рдЖрдкрд░ेрд╢рди
рдХे
рд╕рдлрд▓
рд╣ोрдиे
рдХी
рдмाрдд
рдХрд╣ी
рдЬाрддी
рд╣ै
рдФрд░
рдкрддा
рдЪрд▓рддा
рд╣ै
рдХि
рдкिрддा
рддो
рдЖрдкрд░ेрд╢рди
рд╕े
рдкрд╣рд▓े
рд╣ी
рдЗрд╣рд▓ोрдХ
рд╕े
рдк्рд░рд╕्рдеाрди
рдХрд░
рдЪुрдХे
рдеे।
рдпрд╣
рдХрд╣ाрдиिрдпाँ
рд╣рдоें
рдЕрддीрдд
рдХी
рдпाрдд्рд░ा
рдкрд░
рд▓े
рдЬाрддी
рд╣ैं।
‘рдЕрддुрд▓्рдпा’
рдФрд░
‘рдиिрдХ्рдХी’
рдХा
рд╕рдордп
1970 рд╣ै рдФрд░
‘рд▓ाрд▓рдоिрд░्рдЪ’
рдХा
1979। ‘рдЖрдбрдо्рдмрд░’
рдоें
1990 рдХे рдордг्рдбрд▓
рдХрдоिрд╢рди
рдХे
рдЙрдЧ्рд░
рдЖंрджोрд▓рди
рдХा
рдЬिрдХ्рд░
рд╣ै।
‘рдмрд▓ा’
рдоें
рднाрд░рдд-рдкाрдХ
рд╡िрднाрдЬрди
рдХे
рдмाрдж
рдХा
1948 рдХा рд╕рдордп।
‘рдмृрдЬрд▓ाрд▓ рдХी
реЫिрдж्рдж’
1951 рдФрд░ ‘рдиाрдЯ्рдп
рдиौрдХा’
2010
рдХा
рд╕рдордп
рд▓िрдП
рд╣ै।
рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ
рдк्рд░рд╕ंрдЧ
рднी
рдЖрдП
рд╣ैं।
‘рдмрд▓ा’
рдоें
рднाрд░рдд-рдкाрдХ
рд╡िрднाрдЬрди
рдХे
рд╕рдордп
рдкिрддा
рдЕрдкрдиी
рдмेрдЯी
рдЖрдПрд╢ा
рдХो
рдлрд╕ाрдж
рдХी
рджрд╣рд╢рдд
рдФрд░
рддрдирд╣ाрдИ
рдХी
рддреЬрдк
рдХो
рдЭेрд▓рдиे
рдХे
рд▓िрдП
рдЫोреЬ
рдкाрдХिрд╕्рддाрди
рдЪрд▓े
рдЬाрддे
рд╣ैं
рдФрд░
рдлिрд░
рдХрднी
рдоुреЬ
рдХрд░
рдирд╣ीं
рджेрдЦрддे।
рдЬрд╣ाँ
рдмेрдЧाрдиे
рд╢рд╣рд░ों
рдоें
рдзрдХिрдпाрдП
рд▓ोрдЧ
рдмेрдШрд░
рд╣ो
рдЬाрддे
рд╣ैं,
рдЕрдкрдиों
рдХो
рдЦो
рджेрддे
рд╣ैं।
рдЬिрд╕े
рдХрд▓
рддрдХ
рдЕрдкрдиा
рдШрд░,
рдЕрдкрдиा
рдоुрд╣рд▓्рд▓ा,
рдЕрдкрдиा
рдЗрд▓ाрдХा,
рдЕрдкрдиा
рд╢рд╣рд░
рдХрд╣ा
рдЬाрддा
рдеा-
рд╕рдм
рдЫूрдЯ
рдЬाрддा
рд╣ै-
“13 рдЕрдЧрд╕्рдд
рдХो
рдоिрд▓ी
рд░ैрдбрдХ्рд▓िреЮ
рдХी
рд░िрдкोрд░्рдЯ
рдоाрдЙंрдЯрдмैрдЯрди
рдиे
рджрдмाрдиे
рдХी
рдмрдЬाрдп
рдЬрдЧ-рдЬाрд╣िрд░
рдХрд░
рджी
рд╣ोрддी
рддो
рдРрд╕ी
рдоाрд░-рдХाрдЯ।”[10] ‘рдЖрдбрдо्рдмрд░’
рдоें
1990 рдХे рдордг्рдбрд▓
рдХрдоिрд╢рди
рдХे
рдЙрдЧ्рд░
рдЖंрджोрд▓рди
рдХा
рдЬिрдХ्рд░
рд╣ै।
рдЬрдм
рд╡ी.
рдкी.
рд╕िंрд╣
рдк्рд░рдзाрди
рдоंрдд्рд░ी
рдеे
рдФрд░
рджрд▓िрдд
рдЬाрддि
рд╡
рджрд▓िрдд
рдЬрдирдЬाрддि
рдХे
рд▓िрдпे
рджिрдпे
рдЧрдпे
рдЖрд░рдХ्рд╖рдг
рдХे
рд╕ाрде-рд╕ाрде
‘рдЕрди्рдп рдкिрдЫреЬे
рд╡рд░्рдЧ’
рдХे
рд▓िрдП
рдирдпा
рдЖрд░рдХ्рд╖рдг
рджेрдХрд░
рдХुрд▓
рдЖрд░рдХ्рд╖рдг
рдХो
рд╕ाреЭे
рдЙрдирдЪाрд╕
рдк्рд░рддिрд╢рдд
рдХрд░рдиे
рдХी
рдоांрдЧ
рдеी
рдФрд░
рдЫाрдд्рд░
рд░ाрдЬीрд╡
рдЧोрд╕्рд╡ाрдоी
рдиे
рдЖрдд्рдорджाрд╣
рдХा
рдк्рд░рдпाрд╕
рдХिрдпा
рдеा।
‘рдк्рд░рдпाрдг
рдкрдеिрдХा’
рдоें
рдкрд░ाрдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди
рдХी
рджिрд╡्рдп
рдЕрдиुрднूрддिрдпों
рдХा
рдЕंрдХрди
рд╣ै।
рдм्рд░рдЬेрд╢्рд╡рд░ी
рдХी
рд╕ाрд╕
рдЙрд╕рд╕े
рддंрдЧ
рдЖрдХрд░
рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा
рдХрд░
рд▓ेрддी
рд╣ै।
рдЬिрд╕
рд╕рдордп
рдЕрд╕्рдкрддाрд▓
рдоें
рд╡рд╣
рдк्рд░ाрдг
рдд्рдпाрдЧрддी
рд╣ै,
рдЙрд╕ी
рд╕рдордп
рдм्рд░рдЬेрд╢्рд╡рд░ी
рдЙрд╕े
рдЕрдкрдиे
рдХрдорд░े
рдоें
рдкाрддी
рд╣ै
рдФрд░
рдЙрд╕ी
рдкрд▓
рд╕ाрд╕
рдХे
рдХрдорд░े
рдХी
рдШреЬी
рд░ुрдХ
рдЬाрддी
рд╣ै।
‘рдХрд▓ैрдпा’
рдХी
рдмिрд▓ौрд░ी
рджिрд╡ाрд╕्рд╡рдк्рди
рдоें
рдЕрдкрдиे
рдШрд░
рдХी
рдЫрдд
рд╕े
рдЕрдкрдиे
рдХो
рдиीрдЪे
рдЧिрд░рддे
рджेрдЦрддी
рд╣ै
рдФрд░
рдлिрд░
рд╡рд╣
рд╕рдЪрдоुрдЪ
рдЧिрд░
рдЬाрддी
рд╣ै।
рд▓ेрдЦिрдХा
рдХी
рд╕ूрдд्рд░ाрдд्рдордХ
рдкंрдХ्рддिрдпाँ
рднी
рдпрд╣ाँ-рд╡рд╣ाँ
рдоिрд▓
рдЬाрддी
рд╣ैं।
рдЬैрд╕े
-
1.
‘рдоी реЮрд░्рд╕्рдЯ’
рдоें
рдпрдХीрди
рд░рдЦрдиे
рд╡ाрд▓ी
рд▓реЬрдХिрдпाँ
рд╡िрдирдпрд╢ीрд▓рддा
рдЬैрд╕े
рдЧुрдг
рдХा
рдоूрд▓्рдп
рдирд╣ीं
рдЖंрдХ
рд╕рдХрддी।[11]
2.
рдПрдХ рдЕрдЪ्рдЫी
рдФрд░
рдмुрд░ी
рдЧृрд╣िрдгी
рдоें
рдХेрд╡рд▓
рдПрдХ
рдШंрдЯे
рдХा
рдЕंрддрд░
рд╣ोрддा
рд╣ै।[12]
3.
рдоुँрд╣ рдоें
рдЦूрди
рд▓рдЧ
рдЬाрдпे
рддो
рдЖрджрдоी
рджोрдмाрд░ा
рд╢िрдХाрд░
рдХрд░рдиे
рдЬрд░ूрд░
рдЖрддा
рд╣ै।[13]
рдоेрд░े
рджेрд╢
рдХे
рдбी.
рдПрди.
рдП.
рдоें
рдЧрд╣рд░े
рдШुрд╕े
рдЙрдд्рдкीреЬрди,
рд╢ोрд╖рдг,
рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░
рдХे
рдЧрд░्рднрдкाрддी
рд╡ाрддाрд╡рд░рдг
рд╕े
рдоुрд▓ाреШाрдд
рдХрд░рдиी
рд╣ो,
рд╕्рдд्рд░ी
рдХे
рджुрдЦों
рдХी
рдЦाрдИ-рдЧрд╣рд░ाрдИ
рдоें
рдЙрддрд░рдиा
рд╣ो,
рддो
рджीрдкрдХ
рд╢рд░्рдоा
рдХो
рдЕрд╡рд╢्рдп
рдкреЭिрдпे।
рдЙрдирдХी
рдЖрдд्рдо
рд╕рдо्рдоाрди
рд╕рдЬрдЧ
рд╕्рдд्рд░ी
рдЕрдиुрдЧाрдоिрдиी
рдирд╣ीं
рд╕рд╣рдЧाрдоिрдиी
рд╣ोрдиा
рдЪाрд╣рддी
рд╣ै।
рдпрд╣ाँ
рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ,
рд╕ाрдоाрдЬिрдХ,
рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ
рдкрд░िрд╡ेрд╢
1948 рд╕े рдЖрдЬ
рддрдХ
рдлैрд▓ा
рд╣ुрдЖ
рд╣ै।
рдкрд░ाрдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди
рдХी
рджिрд╡्рдп
рдЕрдиुрднूрддिрдпाँ
рдФрд░
рдн्рд░рд╖्рдЯ
рддंрдд्рд░
рдПрдХ
рд╕ाрде
рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि
рдкा
рд░рд╣े
рд╣ैं।
рдЗрди
рдХрд╣ाрдиिрдпों
рдХा
рд╣рд░
рд╢рдм्рдж
рдз्рд╡рди्рдпाрдд्рдордХ
рд╣ै,
рд╣рд░
рд╡ाрдХ्рдп
рджूрд░рдЧाрдоी
рд╕ंрдХेрдд
рд▓िрдП
рд╣ै,
рд╣рд░
рдШрдЯрдиा
рдПрдХ
рдЗрддिрд╣ाрд╕
рдЦोрд▓рддी
рд╣ै।
рд╕ंрджрд░्рдн
- рджीрдкрдХ рд╢рд░्рдоा, рдХрд╣рди рд╕ुрдирди, рд╡рдиिрдХा рдкрдм्рд▓िрдХेрд╢рди्рд╕, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 2025, рд░ैрдкрд░ 2
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 13
- рдордиीрд╖ा, рд╣рдо рд╕рдн्рдп рдФрд░рддें, рдкृрд╖्рда 24
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 166
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 161
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 110
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 15-16
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 48
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 90
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 39
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 15
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 78
- рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 151
No comments :
Post a Comment
We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।