рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рд╕े рдХрдеाрдПँ: рдЕрд╢ोрдХ рднाрдЯिрдпा

рд╕рдоीрдХ्рд╖ा: рд░ाрдзेрд╢्рдпाрдо рднाрд░рддीрдп


рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рд╕े рдХрдеाрдПँ
рд╕рдо्рдкाрджрдХ: рдЕрд╢ोрдХ рднाрдЯिрдпा
рдк्рд░рдХाрд╢рдХ: рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЙрдкрдХ्рд░рдо
рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╡рд░्рд╖: рдЬрдирд╡рд░ी, 2017
рдкृрд╖्рда: 135
рдоूрд▓्рдп: ₹ 80


рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рдХी рд╕рд╢рдХ्рдд рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдХा рд╕ंрдЪрдпрди: рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рд╕े рдХрдеाрдПँ

рд▓рдШुрдХрдеा рд╡िрдзा рдХो рдкрд▓्рд▓рд╡िрдд-рдкुрд╖्рдкिрдд рдХрд░рдиे рдоें рдЬिрди рд▓рдШुрдХрдеाрдХाрд░ों рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдпोрдЧрджाрди рд░рд╣ा рд╣ै, рдЙрдирдоें рдбॉ рдЕрд╢ोрдХ рднाрдЯिрдпा рдХा рдиाрдо рдмрдб़े рд╕рдо्рдоाрди рдХे рд╕ाрде рд▓िрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрдм рддрдХ рдЗрдирдХी 12 рдоौрд▓िрдХ рдФрд░ 15 рд╕рдо्рдкाрджिрдд рдкुрд╕्рддрдХें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ैं। рдЗрдирдХे рджोрдиों рд▓рдШुрдХрдеा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рдЬंрдЧрд▓ рдоें рдЖрджрдоी’ рдФрд░ ‘рдЕंрдзेрд░े рдоें рдЖँрдЦ’ рдХा рддрдоिрд▓ рд╡ рдорд░ाрдаी рдоें рдЕрдиुрд╡ाрдж рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд▓рдШुрдХрдеा рд╡िрдзा рдХी рд░рдЪрдиा рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдкрд░ рднी рдЗрдирдХी рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдкुрд╕्рддрдХ ‘рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╣िрджी рд▓рдШुрдХрдеा’ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ै। рд╡рд╣ рдкुрд╕्рддрдХ рдЦूрдм рдЪрд░्рдЪा рдоें рд░рд╣ी। рдЕрдм рддो рдбॉ. рднाрдЯिрдпा рд▓рдШुрдХрдеा рдХे рдкрд░्рдпाрдп рд╕े рдмрди рдЧрдП рд╣ैं। ‘рдкंрдЬाрдм рд╕े рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ’, рд╡ ‘рд╣рд░िрдпाрдгा рд╕े рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ’ рдкुрд╕्рддрдХों рдХा рд╕рдо्рдкाрджрди рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдЕрдм рдЗрдирдХी рдирдЬрд░ рд╡िрджेрд╢ों рдХी рдУрд░ рдЧрдИ। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рдХी 18 рднाрд╖ाрдУं рд╕े 66 рд▓ेрдЦрдХों рдХी 88 рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рдкाрдардХों рдХो рд╕ौंрдк рджी। рдЗрди рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдХे рдмाрд░े рдоें рднाрдЯिрдпा рдЬी рдХा рдоाрдирдиा рд╣ै - рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╡िрднिрди्рди рд▓ेрдЦрдХों рдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдХो рдЖрдордиे-рд╕ाрдордиे рд░рдЦрдиे рд╕े рд╣рд░ рдЬрдЧрд╣ рдХे рдордиुрд╖्рдп рдХी рд╕ोрдЪ, рдЙрдирдХे рджुрдЦ-рд╕ुрдЦ рд╡ рдЪिрди्рддाрдУें-рд╕рд░ोрдХाрд░ों рдоें рдЖрд╢्рдЪрд░्рдпрдЬрдирдХ рд╕рдоाрдирддा рдЙрднрд░рдХрд░ рд╕ाрдордиे рдЖрддी рд╣ै। рджुрдиिрдпा рдХी рдХोрдИ рднी рднाрд╖ा рдпा рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕ीрдоाрдУं рдоें рдирд╣ीं рдмंрдз рд╕рдХрддी। рдмрд╣рддे рдЬрд▓ рдХो рднрд▓ा рдХौрди рдмांрдз рд╕рдХрддा рд╣ै?

рдЕрд╢ोрдХ рднाрдЯिрдпा
рдЗрд╕ рдЫोрдЯे рд╕े рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдоें рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХो рдХुрд░рджрдиे рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ाрдорд░्рде्рдп рд╣ै рдФрд░ рд╣ै рд╡рд╕्рддु рдФрд░ рдЪिंрддрди рдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡рд░ूрдк рдФрд░ рд╢ैрд▓ी рдХा рдЕрджрднुрдд рд╕ंрддुрд▓рди। рд╕рдкрдиे рд╡ो рдирд╣ीं, рдЬो рдиींрдж рдоें рджेрдЦे рдЬाрдПँ рдмрд▓्рдХि рд╕рдкрдиे рд╡ो рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдЦुрд▓ी рдЖрдЦों рд╕े рджेрдЦे рдЬाрдПँ। рд╡ो рд╕рдкрдиे рдЖрдЬाрджी рдХे рд▓िрдП рднी рд╣ो рддो рдЙрдирдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдФрд░ рднी рдмрдв़ рдЬाрддा рд╣ै। рдЦрд▓ीрд▓ рдЬिрдм्рд░ाрди рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдЖрдЬाрджी’ рд╕ोрддे рд╣ुрдП рдЗंрд╕ाрди рдХो рдиींрдж рд╕े рдЬрдЧाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддी рд╣ै। рд╢ेрдЦ рд╕ाрджी рдХी рд▓рдШुрдХрдеा‘рд╕ुрдЦ рдХा рдоूрд▓्рдп’ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ рджेрддी рд╣ै рдХि рд╕ुрдЦ рдХा рдоूрд▓्рдп рд╡рд╣ी рдЬाрдирддा рд╣ै рдЬिрд╕рдиे рджुрдЦ рдХा рдордЬा рдЪрдЦा рд╣ो। рдЙрд░्рджू рднाрд╖ा рдоें рдЬрдоीрдиी рд╕рдЪ्рдЪाрдЗрдпों рдХे рдХुрд╢рд▓ рдЪिрддрд░े рд░рддрди рд╕िंрд╣ рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рд▓рдХрдб़рд╣ाрд░ा рдФрд░ рдкрд░ी’ рдоें рдЬीрд╡рди рдХे рдпрдеाрд░्рде рдХा рдмोрдз рдХрд░рд╡ाрддी рд╣ै рдХि рднूрдЦ рдордиुрд╖्рдп рдХा рд╕рдм рдХुрдЫ рдЫीрди рд▓ेрддी рд╣ै। рдпрд╣ां рддрдХ рдХी рд▓рдХрдб़рд╣ाрд░े рдХी рдкрдд्рдиी рдХा рд╕ौрди्рджрд░्рдп рднी рдЗрд╕ी рднूрдЦ рдХी рднेंрдЯ рдЪрдв़ рдЬाрддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЬैрд╕े рд╣ी рднूрдЦ рдоिрдЯрддी рд╣ै рддो рд╕ुрди्рджрд░рддा рднी рд▓ौрдЯ рдЖрддी рд╣ै।

рд░ाрдзेрд╢्рдпाрдо рднाрд░рддीрдп
рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╕ाрд░्рд╡рдХाрд▓िрдХ рдорд╣ाрди рд▓ेрдЦрдХों рдоें рд╢ुрдоाрд░ рд░ूрд╕ी рд▓ेрдЦрдХ рд▓िрдпो рддोрд▓рд╕्рддोрдп рдХी рдХрдеा ‘рджेрд╣ाрддी рдХी рдмुрдж्рдзि’ рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рдЬ्рдЮाрди рдмрдб़ी рдЪीрдЬ рд╣ै рдкрд░ рдЬ्рдЮाрди рд╕े рдмрдб़ा рд╣ोрддा рд╣ै рдЕрдиुрднрд╡। рдХैрд╕े рдПрдХ рдХрдордЬोрд░ рддाрдХрддрд╡рд░ рдХो рдкрд░ाрдЬिрдд рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд╕ुрди्рджрд░ рд░ूрдк рдПंрддोрди рдЪेрдЦрд╡ рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдХрдордЬोрд░’ рдоें рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХ्рд▓ाрд╕िрдХ рдЕрдоेрд░िрдХा рдХрдеाрдХाрд░ рдХाрд░्рд▓ рд╕ैंрдбрдмрд░्рдЧ рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рд░ंрдЧ-рднेрдж’ рдкाрдардХ рдХा рдз्рдпाрди рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХिрдП рдмिрдиा рдирд╣ीं рдЫोрдб़рддी। рд╣рдо рд╕рдм рдЗрд╕ рдЕрд╣ं рд╕े рдШिрд░े рд░рд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЗрд╕ рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рд╣рдорд╕े рдЕрдзिрдХ рдЬ्рдЮाрдирд╡ाрди рдХोрдИ рдирд╣ीं। рдФрд░ рдЗрд╕ी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рд╣рдо рдФрд░ों рд╕े рдШृрдгा рдХрд░рдиे рд▓рдЧ рдЬाрддे рд╣ैं। рджेрдЦिрдП рдПрдХ рдмाрдирдЧी - рдХाрд▓े рдЖрджрдоी рдиे рдкрдд्рдерд░ рдХे рдЯुрдХреЬे рд╕े рджोрдиों рд╡ृрдд्рддों рдХे рдЧिрд░्рдж рдПрдХ рдмрдб़ा рд╡ृрдд्рдд рдЦींрдЪा рдФрд░ рдХрд╣ा, ‘‘рдЗрддрдиा рдХुрдЫ рд╣ै, рдЬो рди рдЧोрд░ा рдЖрджрдоी рдЬाрдирддा рд╣ै, рди рдХाрд▓ा рдЖрджрдоी।’’ рд▓рдШुрдХрдеा рдоें рд╢िрд▓्рдк рдХी рдЫрдаा рджेрдЦрдиी рд╣ो рддो рдмांрдЧ्рд▓ा рдХी рдХрдеाрдХाрд░ рдЬрдпрд╢्рд░ी рд░ॉрдп рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдЙрд╕рдХी рдкीрдб़ा’ рдоें рджेрдЦी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।

рд╣рд░िрд╢ंрдХрд░ рдкрд░рд╕ाрдИ рдХी рд░рдЪрдиाрдПँ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХी рддेрдЬ рдзाрд░ рд▓िрдП рд╣ोрддी рд╣ैं। рдРрд╕ी рд╣ी рдзाрд░ рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди’ рдоें рджेрдЦी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЪिрдд्рд░ा рдоुрдж्рдЧрд▓ рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдмрдпाрди’ рдоें рдЬो рдоाँ рдХे рдмрдпाрди рд╣ै рдРрд╕ी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рд╣рд░ рдмेрдмрд╕ рдоाँ рдХे рдпрд╣ी рдмрдпाрди рд╣ोंрдЧे। рдЖрд░्рдеिрдХ рд╣ाрд▓ाрддों рд╕े рдЬूрдЭрддे рдПрдХ рдк्рд░ाрдгी рдХा рдХाрд░ूрдгिрдХ рдЪिрдд्рд░рдг рдЗрд╕рд╕े рдмेрд╣рддрд░ рдФрд░ рдХ्рдпा рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै -‘‘рдиाрд▓ рдкрд░ рдЕрдм рдХौрди рдЦрд░्рдЪ рдХрд░рддा рд╣ै рдоाँ! рд╣рдг्рдЯрд░ों рдФрд░ рдЪाрдмुрдХों рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рдЕрдм рддो рдоाрд▓िрдХ рд▓ोрдЧ рдмिрдиा рдиाрд▓ рдаोंрдХे рд╣ी рдШोрдб़ों рдХो рдШिрд╕े рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं ...’’ рдпрд╣ рдХрд╣рддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рджोрдиों рдкैрд░ рдЪाрджрд░ рд╕े рдиिрдХाрд▓рдХрд░ рдЙрд╕рдиे рдоाँ рдХे рдЖрдЧे рдлैрд▓ा рджिрдП, ‘‘рд▓ो, рджेрдЦ рд▓ो।’’ рдмрд▓рд░ाрдо рдЕрдЧ्рд░рд╡ाрд▓ рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдмिрди рдиाрд▓ рдХा рдШोрдб़ा’ рдХा рдЕрди्рддिрдо рд╡ाрдХ्рдп рдоाрдирд╡ рдХो рдЪिंрддा рдФрд░ рдЪिंрддрди рдХो рдмाрдз्рдп рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдЕрд╢ोрдХ рднाрдЯिрдпा рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдХрдкों рдХी рдХрд╣ाрдиी’ рджрд▓िрдд рдЪेрддрдиा рдХी рд╕рд╢рдХ्рдд़ рд▓рдШुрдХрдеा рд╣ै рдЬो рдордиुрд╖्рдп рдХा рдордиोрд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫे рд╕े рдХрд░рддी рд╣ै। рд╕рд╡рд░्рдг рджрд▓िрддों рдХे рдк्рд░рддि рдХिрддрдиी рд╣ी рд╣рдорджрд░्рдж рдЬрддाрдпे рдкрд░ рдЙрд╕рдХे рдЬेрд╣рди рдоें рднेрджрднाрд╡ рдХी рджीрд╡ाрд░ рдордЬрдмूрддी рдХे рдбрдЯी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдмрдЪ्рдЪे рдкрдд्рдерд░ рдХो рдоोрдо рдмрдиाрдиे рдХी рддाрдХрдд рд░рдЦрддे рд╣ैं рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рдХрдорд▓ рдЪोрдкрдб़ा рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдк्рд▓ाрди’ рдоें рд╕े рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд░ाрдордХुрдоाрд░ рдЖрдд्рд░ेрдп рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдмिрди рд╢ीрд╢ों рдХा рдЪрд╢्рдоा’ рдоें рдкाрдпा рдХि рджेрд╢ рдоें рдЖрджрд░्рд╢ рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рдЦोрдЦрд▓े рд╕ाрдмिрдд рд╣ो рд░рд╣े рд╣ै рдХि рдорд╣ाрди рдкुрд░ुрд╖ों рдХी рдЬрдпрди्рддी рдкрд░ рдЙрдирдХी рддрд╕्рд╡ीрд░ рдвूंрдврдХрд░ рдЙрдирдкрд░ рдкुрд╖्рдк рдЪрдв़ाрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдпुрдЧрд▓ рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдкेрдЯ рдХा рдХрдЫुрдЖ’ рдкाрдардХ рдкрд░ рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рддрдХ рдЕрдкрдиा рдЕрд╕рд░ рдбाрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рд▓рдШुрдХрдеा рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХैрд╕े рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдЕрдкрдиी рдЧिрд░рдл्рдд рдоें рдлंрд╕ाрддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ुрдХेрд╢ рд╕ाрд╣рдиी рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдХрд╕ौрдЯी’ рдкрдв़рдиे рдкрд░ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै। рдк्рд░ेрдо рдХी рдоीрдаी рддाрди рд╕ुрдиाрддी рдФрд░ рдЙрд╕ рдоीрдаी рддाрди рдоें рдХैрд╕े рдордиुрд╖्рдп рд╕рдм рдХुрдЫ рднूрд▓ рдЬाрддा рд╣ै рдЗрд╕рдХी рдПрдХ рдоिрд╕ाрд▓ рдкंрдЬाрдмी рдХे рд▓рдШुрдХрдеाрдХाрд░ рд╢्рдпाрдорд╕ुрди्рджрд░ рджीрдк्рддि рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рд╣рдж’ рдоें рджेрдЦी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЬрд╕рд╡ंрдд рд╕िंрд╣ рдмिрд░рджी рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рднрдЧрд╡ाрди рдХा рдШрд░’ рднрдЧрд╡ाрди рдХे рдЕрд╕рд▓ी рд░ूрдк рдХे рджрд░्рд╢рди рдХрд░рд╡ाрддी рд╣ै। рдЕрдирдоोрд▓ рдЭा рдХी рд▓рдШुрдХрдеा ‘рдмेрдЯा-рдмेрдЯी’ рдкрдв़рдХрд░ рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рдмेрдЯा-рдмेрдЯी рдоें рднेрдж рдХрд░рдиे рдкрд░ рдпрд╣ рдк्рд░рд╢्рди рдЙрдардиा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै।

рдЕрди्рдд рдоें рдЗрддрдиा рд╣ी рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдпे рдмेрд╣рдж рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рдХрдеाрдПँ рдЖрдкрдХो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдкाрдардХ рдмрдиाрдиे рдХी рддाрдХрдд рд░рдЦрддी рд╣ैं। рд╡िрд╢्рд╡ рднрд░ рдХे рдЪुрдиिрди्рджा рд▓ेрдЦрдХों рдХी рдпे рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рдЖрдкрдХो рд╕ुрдЦрдж рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдоें рдбाрд▓ рджेंрдЧी। рдпे рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рдЖрдкрдХे рджिрд▓ों рдкрд░ рд░ाрдЬ рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд░рдЦрддी рд╣ैं।