рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рдХрд╡िрддाрдУं рдкрд░ рдЧांрдзी рджрд░्рд╢рди рдХा рдк्рд░рднाрд╡

рдмृрдЬेрд╢ рдк्рд░рд╕ाрдж (рд╢ोрдзाрд░्рдеी)

рдоाрд╕्рдЯрд░्рд╕ – рдЬрд╡ाрд╣рд░рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी
рдПрдо.рдлिрд▓ – рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп
рдкीрдПрдЪрдбी- рдк्рд░ेрд╕ीрдбेंрд╕ी рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдХोрд▓рдХрддा
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 701 164 5749
рдИрдоेрд▓: prasadb045@gmail.com 

рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдЖрдзुрдиिрдХ рдХाрд▓ рдЪेрддрдиाрдпुрдХ्рдд, рддрд░्рдХрдпुрдХ्рдд рдФрд░ рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд░рд╣ा, рдХ्рдпोंрдХि рдЖрдзुрдиिрдХ рдХाрд▓ рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд▓ेрдЦрди рдХा рдЖрдзाрд░ рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрдж рд╕े рдЬुреЬрдиे рд▓рдЧा। рдЗрд╕ рдХाрд▓ рдоें рд░рдЪी рдЧрдИ рдЬ्рдпाрджाрддрд░ рд░рдЪрдиाрдПँ рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдХुрд░ीрддिрдпों, рдЫुрдЖ-рдЫूрдд, рдЕंрдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕, рд╢ोрд╖рдг-рдЙрдд्рдкीреЬрди рдФрд░ рдмोрдЭिрд▓ рд╣ो рдЧрдпी рдкрд░ंрдкрд░ा, рдЧुрд▓ाрдоी, рд░ूреЭिрд╡ाрдж рдЖрджि рдХो рддोреЬрдиे рдХी рдУрд░ рд░ुрдЦ рдХी। рдЕрддः рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХी рдЪेрддрдиा рдФрд░ рддрд░्рдХрдпुрдХ्рдд рдХे рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдХाрд▓ рдирд╡рдЬाрдЧрд░рдг рдпा рдкुрдирд░्рдЬाрдЧрд░рдг рдХाрд▓ рдХे рдиाрдо рд╕े рднी рдЬाрдиा рдЧрдпा।

рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╡ैрд╕े рддो рд╕рди् 1857 рдИ. рд╕े рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै। рдкрд░ंрддु рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдирд╡рдЪेрддрдиा рдХा рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдФрд░ рд╡्рдпाрдкрдХ рд░ूрдк рд╕рди् 1900 рдИ. рдХे рдЖрд╕-рдкाрд╕ рджिрдЦाрдИ рджेрдиे рд▓рдЧा рдеा। рд╕рди् 1857 рдХे рдк्рд░рдердо рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдмाрдж рднाрд░рдд рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рджृреЭ рд╣ो рдЧрдпी рдФрд░ рд╕рди् 1885 рдИ. рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рдмाрдж рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖрди्рджोрд▓рди рдоें рддेрдЬी рдЖ рдЧрдпी 

 рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХे рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХे рдХाрд░рдг рд╕рди् 1900 рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд╣ुрдП рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЖंрджोрд▓рдиों рдХे рдХाрд░рдг рднाрд░рдд рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдЖ। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рд▓ाрдИ рдЧрдпी рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдоें рднाрд░рддीрдпों рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдк्рд░рддि рдЧौрд░рд╡ рдХी рднाрд╡рдиा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдИ। рд╕ाрде рд╣ी рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рдЬ्рдЮाрди рдХे рдЖрд▓ोрдХ рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕рдн्рдпрддा рдПрд╡ं рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рднी рд╕рдордЭी рдЧрдпी। рдкुрдирд░्рдЬाрдЧрд░рдг рд╕े рдмुрдж्рдзिрд╡ाрдж, рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХрд╡ाрдж, рд╕рдоाрдирддा, рд╕рд╣िрд╖्рдгुрддा, рди्рдпाрдпрдк्рд░िрдпрддा, рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдЬैрд╕े рдоूрд▓्рдпों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдПрдХ рд▓ोрдХोрди्рдоुрдЦी рджृрд╖्рдЯि рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ।

рдЧौрд░ рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдмीрд╕рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╕рдмрд╕े рдЬ्рдпाрджा рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा। рдЗрд╕ рджौрд░ рдоें рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд▓ोрдЧों рдХो рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХा рдиाрдо рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рд▓िрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдкрд░ рдЧांрдзी рджрд░्рд╢рди рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рд╕рди् 1920 рдИ. рдХे рдмाрдж рд╕े рджिрдЦाрдИ рджेрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдпрд╣ рд╕рдордп ‘рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдпुрдЧ’ рдеा। рдЧांрдзी рдЬी рд╕рди् 1915 рдИ. рдХे рдк्рд░рдердо рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдз рдХे рдмाрдж рднाрд░рдд рдЖрдпे рдФрд░ рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ूрдк рд╕े рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЕрдкрдиी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ। рд╡рд╣ рд╕ाрдЙрде рдЕрдл्рд░ीрдХा рд╕े рдкреЭाрдИ рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдЬрдм рд╡ाрдкрд╕ рднाрд░рдд рдЖрдпे рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рдЬрдирддा рдкрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ोрд╖рдг рдФрд░ рдЙрди рдкрд░ рд╣ो рд░рд╣े рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ों рдХो рджेрдЦा рддो рд╡्рдпाрдХुрд▓ рд╣ो рдЙрдаे। рдЗрд╕ी рд╢ोрд╖рдгрдХाрд░ी рдиीрддिрдпों рдПрд╡ं рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬो рдХे рдЪंрдЧुрд▓ рд╕े рднाрд░рддीрдп рдХो рдЖрдЬाрдж рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдХो рджेрд╢ рдХी рдЖрдЬाрджी рдХे рд▓िрдП рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░ рджिрдП। рдзीрд░े-рдзीрд░े рднाрд░рдд рдоें рдЧांрдзी рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рд▓ोрдЧों рдкрд░ рдк्рд░рдмрд▓ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा। рдЗрдирдХे рдиाрдпрдХрдд्рд╡ рдоें рдЖрдо рдЬрдирддा рдЖंрджोрд▓рдиों рд╕े рдЬुреЬрддी рдЪрд▓ी рдЧрдИ рдФрд░ рдЙрдирдХी рдЖрд╡ाрдЬ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рд▓े рд▓िрдпा। рдЕрдм рд╡े рдЖрдо рд▓ोрдЧों рдХे рдмीрдЪ рдмреЬी рд╢рдЦ्рд╕िрдпрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░рдиे рд▓рдЧे। рдЧांрдзी рдЬी рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд▓ाрдЦों рд▓ोрдЧों рдХो рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдоाрдирд╡ीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдк्рд░рддि рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдмрдиाрдпा। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рддीрдп рдЬрдирддा рдХो рд╢ोрд╖рдг рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдЖрд╡ाрдЬ рдЙрдаाрдиे рдХे рд▓िрдП рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдЪेрдд рдПрд╡ं рдоाрдирд╡ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХा рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд░ाрд╕्рддा рднी рд╕ुрдЭाрдпा। рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдо рд╕рдм рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЪिंрддрди рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЖрдзाрд░ рд╕рдд्рдп рдФрд░ рдЕрд╣िंрд╕ा рдеा। рдЙрдирдХा рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░ рди рд╕िрд░्рдл рднाрд░рдд рдмрд▓्рдХि рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдПрдХ рдирдпा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХिрдпा।  

рджेрдЦा рдЬाрдпे рддो рдмीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдоें рдЧांрдзी рдХा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдЙрдирдХा рд╡िрдЪाрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕рдмрд╕े рдКँрдЪे рдкाрдпрджाрди рдкрд░ рдЦреЬा рдирдЬрд░ рдЖрддा рд╣ै। рдкूрд░ी рджुрдиिрдпा рдоें рд╢ांрддि, рдЕрд╣िंрд╕ा, рд╕рдд्рдп, рдИрдоाрдирджाрд░ी, рдкрд╡िрдд्рд░рддा рдФрд░ рдХрд░ुрдгा рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдирдХा рд▓рдЧाрд╡ рд╕рдоूрдЪी рдЖрдмाрджी рдХो рдПрдХрдЬुрдЯ рдХिрдпा। рднाрд░рдд рдХो рдЧुрд▓ाрдоी рд╕े рдоुрдХ्рдд рдХрд░ाрдиे рддрдеा рджुрдиिрдпा рдХो рдирдпा рд░ाрд╕्рддा рджिрдЦाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ों, рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡, рдЕрдкрдиी рднाрд╖ा, рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЕрдкрдиे рднाрд╖рдгों рдПрд╡ं рд▓ेрдЦрди рдХे рд╕рд╢рдХ्рдд рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧों рдоें рдоूрд▓рддः рд▓ेрдЦрдХों, рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों, рдкрдд्рд░рдХाрд░ों рдПрд╡ं рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕рдд्рдп-рдЕрд╣िंрд╕ा, рдк्рд░ेрдо-рдПрдХрддा, рд╢ांрддि-рд╕рдж्рднाрд╡рдиा рдЬाрдЧृрдд рдХिрдпा।  рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдорд╣ाрди рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рддो рдирд╣ीं рдеे, рдкрд░рди्рддु рднाрд░рдд рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдЙрдирдХे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╕рди् 1920 рдИрд╕्рд╡ी рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЬाрджी рдХे рдмाрдж рддрдХ рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдПрд╡ं рдЕрдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЙрдирд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдП। 

рдЖрдЬाрджी рдХी рд▓реЬाрдИ рдХी рдоुрд╣िрдо рдоें рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд╕ंрдкрд░्рдХ рдоें рдЖрдпे। рдХрд╡िрдпों рдиे рдЧांрдзी рдХे рдЕрднिрдирд╡ рдк्рд░рдпाрд╕ рдоें рдЖрд╕्рдеा рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рдЙрди्рд╣ें рд╕्рд╡рд░ рдк्рд░рджाрди рдХी рдФрд░ рдЕрдкрдиी рд▓ेрдЦрдиी рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдЧांрдзी рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдмрдиाрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा। рдХрдИ рдмाрд░ рдпрд╣ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдЧांрдзी рдХे рдиाрдо рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рддो рдХрдИ рдмाрд░ рдЙрдирдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдоाрдз्рдпрдо рдмрдиा рдХрд░ рдЕрдкрдиा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ृрдЬрди рдХिрдпा । рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЖрдзुрдиिрдХ рд▓ेрдЦрдХों рдиे рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рднाрд░рддीрдп рдЬрди рдХो рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рднाрд╖ा рд╕ूрдд्рд░ рдоें рдмाँрдзрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░рддे рдеे। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рд░ाрдЬрдиीрддिрдЬ्рдЮ рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдХрд▓ा, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рднी рдорд░्рдордЬ्рдЮ рдеे। рдЙрдирдХी рджृрд╖्рдЯि рдоें рдХрд▓ा рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рджोрдиों рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХो рдЙрди्рдирдд рдмрдиाрдиा рдеा। рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоाрддृрднाрд╖ा рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा। рд╣िंрджी рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡िрд╢ेрд╖ рдмрд▓ рджिрдпा। рд╡े рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рдЬाрдирддे рдеे рдХि рд╣िंрджी рд╣ी рдПрдХ рдРрд╕ी рднाрд╖ा рд╣ै рдЬो рдкूрд░े рджेрд╢ рдХो рдЬोреЬрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░ рд╕рдХрддी рдеी। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЖрдЬाрджी рдХी рд▓реЬाрдИ рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣िंрджी рдХो рдЕрдкрдиाрдпा। рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╡िрд╡िрдз рдкрдХ्рд╖ों рдХो рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рдЕрдкрдиी рджृрд╖्рдЯि рдк्рд░рджाрди рдХी рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЗрди्рд╣ीं рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЧांрдзीрд╡ाрдж рдХे рдиाрдо рд╕े рдЕрднिрд╣िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।

рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХी рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдиे рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╡िрд╡िрдз рдкрдХ्рд╖ों рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा рдаीрдХ рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╣िंрджी рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рднी рдЙрдирд╕े рдЕрдЫूрддा рдирд╣ीं рд░рд╣ рд╕рдХे। рд╣िंрджी рдХी рдЧрдж्рдп рдФрд░ рдкрдж्рдп рджोрдиों рд╡िрдзाрдУं рдкрд░ рдЧांрдзीрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдк्рд░рднाрд╡ рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рджौрд░ рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рдХрд╡ि рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдП рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рдХाрд╡्рдпрдо рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдЗрди рдХрд╡िрдпों рдоें рдЕрдпोрдз्рдпाрд╕िंрд╣ рдЙрдкाрдз्рдпाрдп ‘рд╣рд░िрдУрдз’, рд╕िрдпाрд░ाрдорд╢рд░рдг рдЧुрдк्рдд, рдоाрдЦрдирд▓ाрд▓ рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी, рд╕ोрд╣рдирд▓ाрд▓ рдж्рд╡िрд╡ेрджी, рдоैрдерд▓ीрд╢рд░рдг рдЧुрдк्рдд, рд╕ुрднрдж्рд░ा рдХुрдоाрд░ी рдЪौрд╣ाрди, рд░ाрдордирд░ेрд╢ рдд्рд░िрдкाрдаी, рднрд╡ाрдиी рдк्рд░рд╕ाрдж рдоिрд╢्рд░, рдмाрд▓рдХृрд╖्рдг рд╢рд░्рдоा рдирд╡ीрди, рдЖрджि рдХा рдиाрдо рд▓िрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХुрдЫ рдФрд░ рднी рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдеे рдЬो рдЧांрдзी рд╕े рдк्рд░ेрд░рдгा рд▓ेрдХрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд░рдЪрдиा рдХрд░ рд░рд╣े рдеे। рдРрд╕े рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдоें рдк्рд░рд╕ाрдж, рдкрди्рдд, рдоुंрд╢ी рдк्рд░ेрдордЪंрдж, рд░ेрдгु, рдЬैрдиेрди्рдж्рд░, рд╡िрд╖्рдгु рдк्рд░рднाрдХрд░, рдирд░ेрди्рдж्рд░ рд╢рд░्рдоा рдЖрджि рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे। 

рднाрд░рдд рдХा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЕрдЧुрд╡ाрдИ рдоें рд╕рдд्рдп рдФрд░ рдЕрд╣िंрд╕ा рдкрд░ рдЯिрдХा рдеा। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рдХрд╡िрдпों рдиे рднी рдЗрд╕े рдЕрдкрдиे рд░рдЪрдиाрдУं рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдмрдиाрдпा। рд╕рдиेрд╣ी рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं - 
“рд╕рдд्рдп рд╕ृрд╖्рдЯि рдХा рд╕ाрд░, рд╕рдд्рдп рдиिрд░्рдмрд▓ рдХा рдмрд▓ рд╣ै,
рд╕рдд्рдп рд╕рдд्рдп рд╣ै, рд╕рдд्рдп рдиिрдд्рдп рд╣ै, рдЕрдЪрд▓ рд╣ै, рдЕрдЯрд▓ рд╣ै।”

рдоाрдЦрдирд▓ाрд▓ рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी рдЬी рдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдХो рд╕рдХ्рд░िрдп рдк्рд░ेрд░рдгा рджेрдиे рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХाрд╡्рдп рдоें рд╣ी рдирд╣ीं рджिрдЦाрдИ рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдоें рднी рдЙрд╕рдХा рдкाрд▓рди рдХिрдпा। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдоें рднाрдЧ рд▓ेрдиे рдХे рдХाрд░рди рдЙрдирдХो рдХрдИ рдмाрд░ рдЬेрд▓ рдпाрдд्рд░ा рднी рдХрд░рдиी рдкреЬी, рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдк्рд░िрдп рдЕрд╡рд╕рд░ рдеा। рджेрд╢ рдХे рд╣िрдд рдХे рд▓िрдП рдЬेрд▓ рдЬाрдиा рдЧौрд░рд╡ рдХी рдмाрдд рдеी –
“рдХ्рдпा? рджेрдЦ рди рд╕рдХрддी рдЬंрдЬीрд░ों рдХा рдЧрд╣рдиा 
рд╣рдердХреЬिрдпाँ рдХ्рдпों? рдпрд╣ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд░ाрдЬ рдХा рдЧрд╣рдиा।”

рд╕рдд्рдп рдХी рддрд░рд╣ рд╣ी рдЗрд╕ рд╕рдордп рдХे рдХрд╡िрдпों рдиे рдЕрд╣िंрд╕ा рдХा рднी рд╕рдорд░्рдерди рдХिрдпा। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рд╣िंрд╕ा рд╕े рд╣िंрд╕ा рдХा рдЕंрдд рдХрднी рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЙрд╕рдХी рдХ्рд░िрдпा-рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рд╕рджा рдЪрд▓рддी рд░рд╣ेрдЧी। рд╕िрдпाрд░ाрдо рд╢рд░рдг рдЧुрдк्рдд рдЧांрдзी рдЬी рдЗрди्рд╣ीं рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдХрд╡िрддा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं -
“рд╣िंрд╕ा рд╕े рд╢ांрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣िंрд╕ाрдирд▓ 
рд╣िंрд╕ा рдХा рд╣ै, рдПрдХ рдЕрд╣िंрд╕ा рд╣ी рдк्рд░рдд्рдпुрддрд░।”

рдк्рд░рдердо рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдХे рд╕рдордп рд╕े рд╣ी рдЧांрдзी рдЬी рдпुрдж्рдз рд╡िрд░ोрдзी рд╣ो рдЧрдпे рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдХिрд╕ी рднी рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдпुрдж्рдз рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдЗрд╕рд▓िрдпे рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं-
“рдЕрдгु рдмрдо рд╕े рд╣ै рдирд╣ीं,
 рдЕрд╣िंрд╕ा рд╕े рд╣ै рдЬрдЧ рдХрд▓्рдпाрдг।”

рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЗрд╕ рд╡िрдЪाрд░ рдиे рдкूрд░ी рджुрдиिрдпा рдХो рдЕрдкрдиी рдФрд░ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХिрдпा। рдпрд╣ рдХ्рд░ांрддि рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдПрдХ рдирдП рдпुрдЧ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ рд░рд╣ी рдеी। рдЗрд╕рдХी рдорд╣рдд्рддा рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдирд░ेрди्рдж्рд░ рд╢рд░्рдоा рд▓िрдЦрддे рд╣ैं–
“рдХ्рд░ांрддिрдпाँ рдЬрдЧ рдоें рд╣ुрдИं рдЕрдм рддрдХ рдХрдИ,
рдкрд░ рдЕрд╣िंрд╕рдХ рдХ्рд░ांрддि рдХी рд╕ंрдЬ्рдЮा рдирдИ, рд╢ैрд▓ी рдирдИ।”

рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЪिंрддрди рдХो рд╕рдмрд╕े рдЬ्рдпाрджा рдорд╣рдд्рд╡ рджिрдпा। рд╣िрди्рджू-рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╡िрд╡ाрдж рдкрд░ рдЧांрдзी рдЬी рд╕ाрдл-рд╕ाрдл рдХрд╣рдиा рдеा – “рд╣िंрджुрд╕्рддाрди рдоें рдЪाрд╣े рдЬिрд╕ рдзрд░्рдо рдХे рдЖрджрдоी рд░рд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдЙрд╕рд╕े рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоिрдЯрдиे рд╡ाрд▓ा рдирд╣ीं рд╣ै। рдЬो рдирдП рд▓ोрдЧ рдЙрд╕рдоें рджाрдЦिрд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं, рд╡े рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рдЬा рдХो рддोреЬ рдирд╣ीं рд╕рдХрддे, рд╡े рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рдЬा рдоें рдШुрд▓рдоिрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं। рдРрд╕ा рд╣ो рддрднी рдХोрдИ рдоुрд▓्рдХ рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоाрдиा рдЬाрдпेрдЧा। рдРрд╕े рдоुрд▓्рдХ рдоें рджूрд╕рд░े рд▓ोрдЧों рдХो рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдХрд░рдиे рдХा рдЧुрдг рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдРрд╕ा рдеा рдФрд░ рдЖрдЬ рднी рд╣ै।” рд╣िंрджी рдХрд╡िрдпों рдиे рдЕрдкрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╕рдоाрдЬ рдХрд▓्рдпाрдг рдХो рдк्рд░рдоुрдЦрддा рд╕े рд╕्рдеाрди рджिрдпा। рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХा рднेрдж-рднाрд╡ рдоिрдЯा рдХрд░ рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े рдЧांрдзी рд╕рдмрдХो рдПрдХ рд╕ूрдд्рд░ рдоें рдмंрдзрдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। рдЙрд╕рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиा рдХрд░ рд╕ोрд╣рдирд▓ाрд▓ рдж्рд╡िрд╡ेрджी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं-
“рд╣िрди्рджू-рдоुрд╕्рд▓िрдо, рд╕िрдХ्рдЦ-рдИрд╕ाрдИ 
рдХ्рдпा рди рд╕рднी рд╣ैं рднाрдИ-рднाрдИ?
рдЬрди्рдорднूрдоि рд╣ै рд╕рдмрдХी рдоाрдИ।”

рдиाрд░ी рдХрд▓्рдпाрдг рдХी рдмाрдд рдЧांрдзीрд╡ाрдж рдХा рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрдХ्рд╖ рдеा। рдЙрдирдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдиाрд░ी рдХिрд╕ी рднी рд░ूрдк рдоें рдкुрд░ुрд╖ рд╕े рдХрдо рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдиाрд░ी рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдиाрд░ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा। рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рднी рд╣ै рдЬрдм рдиाрд░ी рдкुрд░ुрд╖ рдХि рд╕рд╣рдЪрд░ी рд╣ै। рддрдм рдЙрд╕рдХे рдкिрдЫреЬे рд░рд╣рдиे рдкрд░ рд╕्рд╡рд╕्рде рд╕рдоाрдЬ рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдирд╣ीं рдХी рдЬा рд╕рдХрддी। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рдХрд╡िрдпों рдиे рдиाрд░ी рдкрдХ्рд╖ рдХो рдЬ्рдпाрджा рдорд╣рдд्рд╡ рджिрдпा। рд╕्рдд्рд░ी рдЬाрддि рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдФрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХी рд░ाрд╣ рдоें рдЧांрдзी рдЬी рджрд╣ेреЫ рдХो рдмрд╣ुрдд рдмреЬा рд░ोреЬा рдоाрдирддे рд╣ैं। рд╕ोрдоा рд╡ीрд░ा рдиे рдЧांрдзीрдЬी рдХे рд╕्рд╡рд░ рдоें рд╕्рд╡рд░ рдоिрд▓ाрдХрд░ ‘рдЕрдзूрд░ी рдЧांрда’ рдФрд░ ‘рд░ाрдЦ рдХी рдкुреЬिрдпा’ рдоें рджрд╣ेреЫ рдХुрдк्рд░рдеा рдХी рддीрд╡्рд░ рднрд░्рдд्рд╕рдиा рдХी।  рдоैрдерд▓ीрд╢рд░рдг рдЧुрдк्рдд, рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж, рдЙрдкेрди्рдж्рд░рдиाрде рдЕрд╢्рдХ, рд░ाрдоेрд╢्рд╡рд░ी рдЪрдХोрд░ी рдФрд░ рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рдХрд╡िрдпों рдиे рдиाрд░ी рдХो рдЕрдкрдиी рд▓ेрдЦрдиी рдоें рдЬрдЧрд╣ рджी। рдЧुрдк्рдд рдЬी рдиाрд░ी рдХे рдорд╣рдд्рд╡ рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं –
“рдПрдХ рдирд╣ीं рджो-рджो рдоाрдд्рд░ाрдПँ 
рдирд░ рд╕े рднाрд░ी рдиाрд░ी।”

рдЙрдирдХा рд╡िрдЪाрд░ рдеा рдХि рдКँрдЪ-рдиीрдЪ, рдЕрдоीрд░-рдЧрд░ीрдм, рдФрд░ рдЫुрдЖрдЫूрдд, рдЕрди्рдпाрдп, рдЙрдд्рдкीреЬрди рддрдеा рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХि рд╣िंрд╕ा рди рд╣ो рдФрд░ рджेрд╢ рдХे рд╕рднी рдиाрдЧрд░िрдХ рд╢ांрддिрдордп рдЬीрд╡рди рдпाрдкрди рдХрд░ рд╕рдХे। рдЧांрдзी рдЬी рдХिрд╕ी рднी рд╢рд░्рдд рдкрд░ рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдкрд╕ंрдж рдирд╣ीं рдХрд░рддे рдеे। рд╡े рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХी рдХुрдк्рд░рдеा рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рддे рд╣ैं –
“рдЦोрд▓ рджो рдпे рдж्рд╡ाрд░ рдоंрджिрд░ рдХे рдкुрдЬाрд░ी 
рдж्рд╡ाрд░ рдкрд░ рдпрд╣ рдЬрди рдЦреЬे рд╣ैं 
рдж्рд╡ाрд░ рдкрд░ рд╣рд░िрдЬрди рдЦреЬे рд╣ैं,
рдмिрдиा рдЗрдирдХे рдЕрдзूрд░ी рд╣ै рдпे рдкूрдЬा рддुрдо्рд╣ाрд░ी।”

рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рднाрд░рдд рднूрдоि рдХी рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░ рджिрдпा। рд╡े рдЬрдирдоाрдирд╕ рдоें рд╕рдд्рдп, рдЕрд╣िंрд╕ा, рдк्рд░ेрдо, рдПрдХрддा, рд╢ांрддि, рд╕рдж्рднाрд╡, рд╕рдоाрдирддा рдПрд╡ं рдоाрдирд╡рддा рдХी рднाрд╡рдиा рдЬाрдЧृрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рддрдд् рд╕ंрдШрд░्рд╖рд╢ीрд▓ рд░рд╣े। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдорд╣ाрджेрд╡ी рд╡рд░्рдоा рдиे рдЧांрдзी рдХो рдзाрд░ा рдХा рдЕрдорд░ рдкुрдд्рд░ рдмрддाрддे рд╣ुрдП рд▓िрдЦा  –
“рд╣े рдзाрд░ा рдХे рдЕрдорд░ рдкूрдд, рддुрдордХो рдЕрд╢ेрд╖ рдк्рд░рдгाрдо 
рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрдЬрд╕्рдд्рд░ рдк्рд░рдгाрдо, рдоाрдирд╡ рдХे рдЕрдиंрдд рдк्рд░рдгाрдо।”

рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдХे рд▓ोрдЧों рдоें рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХा рд▓ोрдк, рдПрдХрддा рдХा рдЖрдЧ्рд░рд╣, рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдоें рд╣िрд╕्рд╕ा рд▓ेрдХрд░ рдЬेрд▓рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиा, рдЬेрд▓ рдЬीрд╡рди рдХी рдпाрддрдиा рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдордзुрд░рддा, рдЖрдд्рдоीрдпрддा, рдЖрдд्рдордмрд▓ी рд╢рд╣ाрджрдд рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा, рджेрд╢ рднрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рдЫрдЯрдкрдЯाрд╣рдЯ рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЕंрддрд░рдж्рд╡ंрдж्рд╡ рдХा рдордиोрд╣рд░ рдЪिрдд्рд░рдг рдЕрдд्рдпंрдд рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдвंрдЧ рд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рд╣ुрдЖ рд╣ै। 

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рджेрдЦा рдЬाрдпे рддो рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ो рд╕े рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЙрди рд╕ाрд░े рдкрд╣рд▓ुрдУं рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдмाрдд рд░рдЦी рдЬो рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓िрдП рд╣िрддрдХाрд░ी рдеा। рд╡рд╣ рдПрдХ рдРрд╕े рд╕рдоाрдЬ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХा рд╕рдкрдиा рджेрдЦ рд░рд╣े рдеे рдЬो рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдФрд░ рдоाрдирд╕िрдХ рджोрдиों рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡рд╕्рде рд╣ो। рдоेрд░े рд╡िрдЪाрд░ рд╕े рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рднी рдпрд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╣рдоाрд░े рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рдорд╢ाрд▓ рд╣ै рдЬो рд╣рдоें рдЬीрд╡рди рдоें рдЖрдЧे рдХि рдУрд░ рдЙрди्рдоुрдЦ рд╣ोрдиे рдХा рд░ाрд╕्рддा рджिрдЦाрддा рд╣ै। рдЕрд░्рдеाрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рд╕िрдХ्рдХे рдХे рджो рдкрд╣рд▓ू рд╣ैं। рдЬो рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХे рдмिрдиा рдирд╣ीं рдЪрд▓ рд╕рдХрддा। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдЧांрдзी рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдП рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдЕрдкрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рднूрдоिрдХा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рдеाрди рджिрдпा। рдЖрдЬ рднी рд╣рдоाрд░ा рд╕рдоाрдЬ рд╡िрдкрд░ीрдд рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдЧांрдзी рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдЬрд░ूрд░ рдпाрдж рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕंрдд рдоें рдХрд╣рдиा рдЪाрд╣ूँрдЧा рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡рд╣ рд╕рдм рдЙрдкрдпोрдЧी рд╡िрдЪाрд░ рд╣ै, рдЬो рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╣िрдд рдоें рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЬрдмрддрдХ рдпрд╣ рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╣рдо рд╣ै рддрдм рддрдХ рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд╡िрдЪाрд░ рд╣рдоाрд░े рдмीрдЪ рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рд╣ोрддा рд░рд╣ेрдЧा।

рд╕ंрджрд░्рдн рдЧ्рд░ंрде рд╕ूрдЪी
1. рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рдХрд╡िрддा, рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдоिрд╢्рд░ा, рдиेрд╢рдирд▓ рдкрдм्рд▓िрд╢िंрдЧ рд╣ाрдЙрд╕, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी 
2. рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рдХाрд╡्рдп рдХी рдоुрдЦ्рдп рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпां, рдбॉ. рдирдЧेрди्рдж्рд░, рдиेрд╢рдирд▓ рдкрдм्рд▓िрд╢िंрдЧ рд╣ाрдЙрд╕, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी 
3. рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рдХाрд╡्рдп рдкрд░ рдЧांрдзीрд╡ाрдж рдХा рдк्рд░рднाрд╡, рдбॉ. рдЬрдЧрди्рдиाрде рдЖрд░्рдп, рд╢िрд▓्рдкी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж
4. рдЕрдирдШ, рдоैрдерд▓ीрд╢рд░рдг рдЧुрдк्рдд, рдЬрдпрднाрд░рддी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж 
5. рдЖрдд्рдоोрд╕рд░्рдЧ, рд╕िрдпाрд░ाрдорд╢рд░рдг рдЧुрдк्рдд, рдЬрдпрднाрд░рддी рдк्рд░рдХाрд╢рди рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж 
6. рд╣िंрджी рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХाрд╡्рдп рдзाрд░ा, рдбॉ. рджेрд╡рд░ाрдЬ рд╢рд░्рдоा, рдЗрди्рдж्рд░рдк्рд░рд╕्рде рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी 
7. рд╣िंрджी рд╕्рд╡рд░ाрдЬ, рд╕рд╕्рддा рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рджिрд▓्рд▓ी 
8. рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпाँ, рдбॉ. рдЬрдпрдХिрд╢рди рдк्рд░рд╕ाрдж рдЦрдг्рдбेрд▓рд╡ाрд▓, рд╡िрдиोрдж рдкुрд╕्рддрдХ рдоंрджिрд░
9. рд╣िंрджी рдХрд╡िрддा рдЬрдЧрдд рдоें рдЧांрдзीрд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा (рд▓ेрдЦ) – рдбॉ. рдкрдаाрди рд░рд╣ीрдо рдЦाрди, рд╢ोрдз рдЛрддु, (рд╕िрддрдо्рдмрд░-рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рдЕंрдХ -2015)
10. рд╕рдордп рд╕े рдоुрдарднेреЬ – рдЕрджрдо рдЧोंрдбрд╡ी, рд╡ाрдгी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2010


No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।