рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдФрд░ рднाрд╖ा рдХे рдмрджрд▓рддे рд╕рди्рджрд░्рдн

рд╕्рд╡ाрддि рдЪौрдзрд░ी

рд╕्рд╡ाрддि рдЪौрдзрд░ी


“рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдХिрд╕ी рд╕े рдРрд╕ी рднाрд╖ा рдоें рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЬिрд╕े рд╡рд╣ рд╕рдордЭрддा рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рдЙрд╕рдХे рджिрдоाрдЧ рддрдХ рдЬाрддी рд╣ै। рдпрджि рдЖрдк рдЙрд╕рд╕े рдЙрдирдХी рд╣ी рднाрд╖ा рдоें рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рд╡рд╣ рдЙрд╕рдХे рд╣ृрджрдп рддрдХ рдЬाрддी рд╣ै।” - рдиेрд▓्рд╕рди рдоंрдбेрд▓ा 

рднाрд░рдд рдПрдХ рдРрд╕ा рджेрд╢ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдмрд╣ुрдЬाрддीрдп, рдмрд╣ुрднाрд╖ीрдп, рдмрд╣ुрдирд╕्рд▓ीрдп рдФрд░ рдмрд╣ुрдзрд░्рдоीрдп рдоाрдирд╡-рд╕рдоुрджाрдп рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рд╕ौрд╣ाрд░्рдж рд╕े рдоिрд▓рдЬुрд▓ рдХрд░ рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдПрдХ рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЬिрд╕рдоें рд╡िрд╡िрдзрддाрдУं рдХे рд╣ोрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рднी рд╣िंрджी рднाрд╖ा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╕рдордЭी рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдд्рддрд░ рдоें рдХрд╢्рдоीрд░ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдХрди्рдпाрдХुрдоाрд░ी рддрдХ рд╡ рдкूрд░्рд╡ рдоें рдЖрд╕ाрдо рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдкрд╢्рдЪिрдо рдоें рдЧुрдЬрд░ाрдд рдмोрд▓ी рдФрд░ рд╕рдордЭी рдЬाрддी рд╣ै। рдЖрдЬ рд╣िंрджी рдиे рднाрд░рдд рдХी рд╕ीрдоाрдУं рдХो рд▓ांрдШрдХрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╣рд░ рдХोрдиे рдоें рдЕрдкрдиी рдкрд╣рдЪाрди рдмрдиा рд▓ी рд╣ै। рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдХрд░ीрдм 192 рджेрд╢ों рдоें рд╣िंрджी рдЖрдЬ рди рдХेрд╡рд▓ рдкрдвाрдИ рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдмोрд▓ी рднी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдЗрд╕ी рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХो рд╡िрд╢्рд╡рд╕्рддрд░ीрдп рдкрд╣рдЪाрди рджिрд▓ाрдиे рдоें рд╕िрдиेрдоा рдХी рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд░рд╣ी рд╣ै। рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें 14 рднाрд╖ाрдУं рдХो рд╕्рд╡ीрдХृрддि рдк्рд░рджाрди рдХी рдЧрдИ рдеी। рддрдм рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЬ рддрдХ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрд╖ा рдкрд░ рдлिрд▓्рдо рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ुрдЦ-рд╕ुрд╡िрдзा рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рднाрд╖ा рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХрд▓ा рд╡िрдзा рдХी рдЕрдкрдиी рдПрдХ рднाрд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдиा рдПрдХ рдоुрд╣ाрд╡рд░ा рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдЪिрдд्рд░ рдХी рднाрд╖ा рд░ंрдЧ рдФрд░ рд░ेрдЦाрдПँ рдФрд░ рдиृрдд्рдп рдХी рднाрд╖ा рдкрджрдЪाрдк рдФрд░ рдоुрдж्рд░ाрдПँ рд╣ैं। рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕िрдиेрдоा рдХी рднी рдЕрдкрдиी рдПрдХ рднाрд╖ा рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣ी рдпрд╣ рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рджौрд░ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЬ рддрдХ рдЗрд╕рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрди рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕िрдиेрдоा рдоें рд╢ुрд░ू рд╕े рдЕंрдд рддрдХ рдПрдХ рдХрд╣ाрдиी рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рдкाрдд्рд░ों рдХे рд╕ंрд╡ाрджों рдж्рд╡ाрд░ा рд╡्рдпрдХ्рдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рдЗрди рд╕ंрд╡ाрджों рдХो рд╣ी рдлिрд▓्рдо рдХी рднाрд╖ा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрди्рд╣ीं рд╕ंрд╡ाрджों рдХी рднाрд╖ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рднाрд░рдд рдХी рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рдкрд░рдо्рдкрд░ा, рдЙрд╕рдХा рд╕्рд╡рд░्рдгिрдо рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдХोрдиे-рдХोрдиे рдоें рд╣िंрджी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рдЪाрд░िрдд-рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рдХрд░рдиे рдоें рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рд╣ै। рд╕िрдиेрдоा рдПрдХ рдРрд╕ा рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै рдЬो рд╣рдоाрд░े рд╕рдордХ्рд╖ рдХрдИ рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдФрд░ рдХрд▓ाрдУं рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдЖрд░ंрднिрдХ рджौрд░ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЕрдм рддрдХ рдХрдИ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ुрдП рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЗрд╕ рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдХी рддрд╕्рд╡ीрд░ рднी рдмрджрд▓рддी рд░рд╣ी рд╣ै।
рдЖрдЬ рд╕िрдиेрдоा рдХो рд▓ेрдХрд░ рдирд╡ीрди рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं। рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдоें рд╕ंрд╡ाрдж рд▓ेрдЦрди рдФрд░ рдкрдЯрдХрдеा рддрдХ рд╕рднी рдоें рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕िрдиेрдоा рдоें рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╕े рд╣ी рд╣ोрддे рдЖ рд░рд╣े рд╣ैं рдкрд░рди्рддु рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдпे рдк्рд░рдпोрдЧ рдмреЭрддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं। рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рднाрд╖ा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рдЬाрддीрдп рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рд╕ाрде рдиिрд░ंрддрд░ рдЧрддिрдоाрди рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрд╕рдХी рдпрд╣ рдк्рд░рдХृрддि рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╕рд╣рдЬ, рд░ोрдЪрдХ, рдмोрдзрдЧрдо्рдп, рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдгीрдп рдФрд░ рдЧ्рд░ाрд╣्рдп рд░рд╣ी рд╣ै। рд╣рдо рдЬрдм рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдХा рдоूрд▓्рдпाрдЩ्рдХрди рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рдкाрддे рд╣ैं рдХि рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░, рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдХृрддिрдпों рдХा реЮिрд▓्рдоी рд░ूрдкांрддрд░рдг, рд╣िंрджी рдЧीрддों рдХी рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рд╣िंрджी рдХी рдЕрди्рдп рдЙрдкрднाрд╖ाрдПँ рдФрд░ рдЕрди्рдп рд╣िंрджी рдмोрд▓िрдпों рдХा рд╕िрдиेрдоा рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдПрд╡ं рдЬाрддीрдп рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рдЙрднाрд░рдиे рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕िрдиेрдоा рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рд░рд╣ा рд╣ै। рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХी рд╕рд░ंрдЪрдиाрдд्рдордХрддा, рд╢ैрд▓ी, рдХрдерди, рдмिрдо्рдм, рдк्рд░рддीрдХ, рджृрд╢्рдп рд╡िрдзाрди рдЖрджि рдоाрдирдХों рдХो рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдиे рдЧреЭा рд╣ै। рдЖрдЬ рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ, рд╣िंрджी рднाрд╖ा, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд▓ोрдХрджूрдд рдмрдирдХрд░ рдЪाрд░ों рдУрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХी рджिрд╢ा рдоें рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ुрдЖ рд╣ै। 

рднाрд╖ा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрдЧрд░ рджेрдЦा рдЬाрдпे рддो рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдоें рдпा рдпूँ рдХрд╣े рднाрд░рддीрдп рд╕िрдиेрдоा рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЕрди्рдп рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдоें рднी рд╕िрдиेрдоा рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд▓ेрдХिрди рд╣िंрджी рдХी рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рдХा рдЧ्рд░ाрдл рдЗрди рд╕рднी рднाрд╖ाрдУं рдоें рд╕рдмрд╕े рдКрдкрд░ी рдкाрдпрджाрди рдкрд░ рд░рд╣ा рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдк्рд░рд╕िрдж्рдзि рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╣рд░ рдХोрдиे рдоें рдлैрд▓рддी рдЪрд▓ी рдЧрдИ। 1934 рдоें рдЬрдм рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдХा рд╕реЮрд░ рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ рддो рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдЕрдкрдиे рдЕрд╕рд▓ी рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдпी рдЬा рд░рд╣ी рдеी рдкрд░рди्рддु рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдЧैंрдЧ рдСреЮ рд╡ाрд╕ेрдкुрд░, рдкाрдирд╕िंрд╣ рддोрдорд░ рдЬैрд╕ी рдлिрд▓्рдоों рдиे рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдоें рдк्рд░ाрдЪीрди рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХो рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХिрдпा рдФрд░ рдлिрд▓्рдоों рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХा рднी рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा। рдЖрдЬ рд╕िрдиेрдоा рдоें рднाрд░рдд рдХे рд╡िрднिрди्рди рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рднाрд╖ाрдУं рдХी рдЦुрд╢рдмू рдЖрддी рд╣ै। рдЖрдЬ рд╣िंрджी рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдмोрд▓ी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рднाрд╖ा рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ै рдЕрдкिрддु рд▓ोрдЧों рдХे рдЬीрд╡рди рд╕рд░ोрдХाрд░ों, рд╕्рдкрди्рджрди, рднाрд╡ाрдд्рдордХ рд╕ंрдЪाрд░, рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि, рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдмрдиाрд╡рдЯ рдЖрджि рдХो рднी рджрд░्рд╢ाрддी рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕िрдиेрдоा рдХे рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рджौрд░ рдоें ‘рд░ाрдЬा рд╣рд░िрд╢्рдЪंрдж्рд░’ рдлिрд▓्рдо рдоें рдорд░ाрдаी рднाрд╖ी рджाрджा рд╕ाрд╣ेрдм рдлाрд▓्рдХे рдиे рд╕рдм-рдЯाрдЗрдЯрд▓्рд╕ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╣िंрджी рдоें рднी рд░рдЦे рдеे। рдЬрдм рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдлिрд▓्рдо рдоें рдЖрд╡ाрдЬ рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рддो рдЙрд╕рдоें рд╣िंрджी рдХा рд╣ी рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा। рдлिрд▓्рдоों рдоें рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╕ंрднाрд╡рдиाрдУं рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд╣िंрджी рдХे рд╡िрд╢ाрд▓ рджрд░्рд╢рдХ рд╡рд░्рдЧ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣िंрджी рднाрд╖ा рд╕े рдмेрд╣рддрд░ рдХोрдИ рджूрд╕рд░ा рд╡िрдХрд▓्рдк рдирд╣ीं рдеा। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЖрд░्рджेрд╢िрд░ рдИрд░ाрдиी рдиे рднाрд░рдд рдХी рдкрд╣рд▓ी рд╕рд╡ाрдХ рдлिрд▓्рдо ‘рдЖрд▓рдордЖрд░ा’ 1931 рдоें рд╣िंрджी рдЙрд░्рджू рдоिрд╢्рд░िрдд рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी рдЖрдо рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा। 1931 рдоें рдЬो 27 реЮिрд▓्рдоें рдмрдиी рдеी рдЗрдирдоें рд╕े 22 рддो рд╣िंрджी рдоें рд╣ी рдеी। рдЖрд▓рдордЖрд░ा рдХे рдмाрдж рдЬрдм рдмोрд▓рддी рдлिрд▓्рдоों рдХा рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ुрдЖ рддो рдмांрдЧ्рд▓ा, рдорд░ाрдаी рдЖрджि рдХी рднाрд╖ा-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдиे рд╣ी рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдХो рд╕рдо्рдкрди्рди рдХिрдпा। рдЗрд╕ рдЖрд░ंрднिрдХ рджौрд░ рдХो рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी рд╕िрдиेрдоा рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рд╣िंрджी реЮिрд▓्рдоें рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╕े рд╣ी рднाрд░рдд рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдЙрдкрдЬ рдеी। рд╣िंрджी рднाрд╖ी рдк्рд░рджेрд╢ों рдХी рдк्рд░рддिрднाрдУं рддрдеा рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рджेрд╢ों рдХी рд╕िрдиेрдоा рд╕рдорд░्рдкिрдд рдк्рд░рддिрднाрдУं рдХे рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рдПрд╡ं рдЕंрддрд░्рдХ्рд░िрдпा рд╕े рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдХा рд╕ंрд╕ाрд░ рдЬрдЧрдордЧा рдЙрдаा। рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рджौрд░ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рддрдХ рд╕िрдиेрдоा рдХी рднाрд╖ा рдиे рдХрдИ рд░ंрдЧ рдмрджрд▓े рд╣ै। рд╢ुрд░ुрдЖрддी рджौрд░ рдоें рдЬрд╣ाँ рднाрд╖ा, рд╕ाрдл, рд▓рдпрдмрдж्рдз рдФрд░ рд╕рд░рд▓ рдеी। рд╡рд╣ी рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдХी рднाрд╖ा рдХे рдХрдИ рд░ंрдЧ рд╣ैं। рдкрд╣рд▓े рдХी рднाрд╖ा рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ, рд▓ोрдХ рдФрд░ рджेрд╢рдХाрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЕрд░्рдердЧрд░्рднिрдд рд╣ोрддी рдеी, рд╢्рд▓ीрд▓рддा, рдЪाрд░िрдд्рд░िрдХрддा рдФрд░ рднाрд╖ाрдИ рд╕ाрдлрдЧोрдИ рдХा рдкूрд░ा рдз्рдпाрди рдЙрд╕рдоें рд░рдЦा рдЬाрддा рдеा। рдЧुрд▓рдЬाрд░ рдХे рдЧीрдд ‘рдоोрд░ा рд░ंрдЧ рд▓рдИ рд▓े’ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЕрднिрддाрдн рднрдЯ्рдЯाрдЪाрд░्рдп рдХे ‘рднाрдЧ-рднाрдЧ рдбी рдХे рдмोрд╕’ рддрдХ рднाрд╖ा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рдмрджрд▓рддे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдлिрд▓्рдоों рдоें рднाрд╖ा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддी рд╣ै। рдлिрд▓्рдо рджेрдЦрдХрд░ рдЬрдм рдЖрддे рд╣ैं рддो рд╕рдмрдХी рдЬुрдмाрди рдкрд░ рдлिрд▓्рдо рдХे рдбाрдпрд▓ोрдЧ्рд╕ рд╣ी рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЬрдм рднी рдХोрдИ рдирдИ рдлिрд▓्рдо рдЖрддी рд╣ै рддो рд╕рднी рдХो рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдирдИ рднाрд╖ा рдоिрд▓ рдЬाрддी рд╣ै। 

рд╕िрдиेрдоा рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХा рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдЕрдЪ्рдЫा рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै। рд╕िрдиेрдоा рдоें рд╣рд░ рддрд░рд╣ рдХी рд╣िंрджी рдХे рд▓िрдП рдЬрдЧрд╣ рд╣ै। рдлिрд▓्рдо рдоें рдкाрдд्рд░ों рдХी рднूрдоिрдХा рд╡ рдкрд░िрд╕्рдерддिрдпों рдХो рджेрдЦрдХрд░ рд╣ी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рджौрд░ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЬ рддрдХ рдЗрд╕рдХा рд░ूрдк рдиिрд░ंрддрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ोрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЕрдЧрд░ рджेрдЦा рдЬाрдП рддो рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рджौрд░ рдХी реЮिрд▓्рдоें рдЕрдзिрдХрддрд░ рджेрд╡ी-рджेрд╡рддाрдУं, рдкुрд░ाрдгों рдФрд░ рдЧ्рд░рди्рдеों рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдкрд░ рдмрдирддी рдеी рдЬिрдирдоें рдЬ्рдпाрджाрддрд░ рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рд╣ी рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдпी рдЬाрддी рдеी। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдХाрд▓ рд╡ाрд▓ी рдлिрд▓्рдоों рдоें рдоुреЪрд▓ рдХाрд▓ рдХी рдк्рд░рдзाрдирддा рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЙрд░्рджू рдХा рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। рд╡рд╣ी рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХी рдк्рд░рдзाрдирддा рд╡ाрд▓ी рдлिрд▓्рдоों рдоें рд╣िंрджी рд╡ рдк्рд░ांрддीрдп рдмोрд▓िрдпों рдХा рд╣ी рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ ‘рдорджрд░ рдЗрдг्рдбिрдпा’ рдоें рд╣िंрджी рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рднोрдЬрдкुрд░ी рднाрд╖ा рдХा рднी рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рд╡ рдЦेрддी рдЫोреЬрдХрд░ рдЧाँрд╡ рд╕े рд╢рд╣рд░ рдоें рдЬाрдХрд░ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдХिрд╕ाрди рдХी рд╡्рдпрдеा рдХрдеा рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдХрд░ рдмिрдорд▓ рд░ाрдп рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдпी рдЧрдпी рдлिрд▓्рдо ‘рджो рдмीрдШा рдЬрдоीрди’ рдоें рднी рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рд╡ рдЧाрдиों рдоें рднोрдЬрдкुрд░ी рднाрд╖ा рдХे рд╢рдм्рджों рдХी рдЕрдзिрдХрддा рд░рд╣ी। 

70 рдХे рджрд╢рдХ рдоें рдЕрдЧрд░ рджेрдЦा рдЬाрдпे рддो рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдоें рд╕рд╢рдХ्рдд рдФрд░ рд╕рдоाрдиांрддрд░ рд╕िрдиेрдоा рдХा рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ। рдЬिрд╕рдоें рд╢्рдпाрдо рдмेрдиेрдЧрд▓ рдФрд░ рдЧोрд╡िрди्рдж рдиिрд╣рд▓ाрдиी рдЬैрд╕े реЮिрд▓्рдордХाрд░ों рдиे рд╕िрдиेрдоा рдХी рднाрд╖ा рдФрд░ рд╣िंрджी рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдХी рд╕्рдкрд╖्рдЯрддा рдкрд░ рднी рдз्рдпाрди рджिрдпा। рджुрдмे рдЬी рднी рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рдмрд▓ рд╕рдорд░्рдердХ рдеे। рдЬिрд╕े рдЙрдирдХी рдЬुрдиूрди, рдоंрдбी, рдиिрд╢ांрдд, рдЕंрдХुрд░, рднूрдоिрдХा рдЖрджि рдлिрд▓्рдоों рдоें рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рджрд╢рдХ рдоें рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдиे рднी рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиा рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा। рдЬिрд╕рдоें рддीрд╕рд░ी рдХрд╕рдо, рд╕рдж्рдЧрддि, рд╕ाрд░ा рдЖрдХाрд╢ рдЬैрд╕ी рдлिрд▓्рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдХृрддिрдпों рдкрд░ рдХाрд▓рдЬрдпी рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдиी рдЬाрддी рд╣ै। рдЛрд╖िрдХेрд╢ рдоुрдЦрд░्рдЬी рдиे рднी рд╕рдд्рдпрдХाрдо, рдЕрдиाреЬी, рдЕрдиुрдкрдоा рдЪुрдкрдХे-рдЪुрдкрдХे, рдЦрдЯ्рдЯा-рдоिрда्рдаा, рдЧोрд▓рдоाрд▓ рдЬैрд╕ी рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ реЮिрд▓्рдоें рдмрдиाрдпीं। рдЗрд╕ рджौрд░ рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕े рдЬुреЬे рд╣ुрдП рдЧीрддрдХाрд░ рд╕ाрд╣िрд░ рд▓ुрдзिрдпाрдирд╡ी, рд╢рдХीрд▓ рдмрджाрдпूрдиी, рдХैреЮी рдЖрдЬрдоी, рд╕ुрдиीрд▓ рджрдд्рдд, рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЖрджि рднी рдЕрдкрдиा рдЖрдзिрдкрдд्рдп рдЬрдоा рдЪुрдХे рдеे। рдпे рд╕рднी рдЙрд░्рджू рдХे рдЕрдЪ्рдЫे рдЬाрдирдХрд░ рдеे। рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЙрд░्рджू рдЧीрдд, рдЧрдЬрд▓, рдХрд╡्рд╡ाрд▓िрдпों рдХा рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдоें рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдеाрди рд░рд╣ा। 80 рдХे рджрд╢рдХ рдоें рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдХी рднाрд╖ा рдоें рдмрдо्рдмрдИрдпा рдкुрдЯ рдЖрдиे рд▓рдЧा। рдЬिрд╕рд╕े рдРрд╕े рд╣ी рдЖрдо рдШिрд╕े-рдкिрдЯे рд╢рдм्рджों рдХा рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдЧाрдиों рдкрд░ рднी рдкреЬा। 

90 рдХे рджрд╢рдХ рдоें рднाрд╖ा рдФрд░ рднी рдЕрдзिрдХ рдмिрдЧреЬ рдЧрдпी। рдЗрд╕ рджрд╢рдХ рдоें рдмिрдЧреЬी рднाрд╖ा рдиे рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдХा рд░ूрдк рд╣ी рд╡िрдХृрдд рдХрд░ рджिрдпा। рдкैрд╕ों рдХे рд▓िрдП рд╣ी рд╕рдм рдХुрдЫ рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। рдЬो рд╕िрдиेрдоा рдкрд╣рд▓े рд╕рдоाрдЬ рдХा рдк्рд░рддिрдмिрдо्рдм рд╣ोрддा рдеा, рд╕рдоाрдЬ рдХो рдЬाрдЧृрдд рдХрд░рддा рдеा рд╡рд╣ рдЖрдЬ рдкैрд╕ा рдХрдоाрдиे рдХा рдЬрд░िрдпा рдоाрдд्рд░ рдмрдирдХрд░ рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै। рдЖрдЬ рдЕрд╢्рд▓ीрд▓ рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдХा рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рджो рднाрдЧों рдоें рдкूрд░ी рд╣ुрдИ рдЕрдиुрд░ाрдЧ рдХрд╢्рдпрдк рдХी рдлिрд▓्рдо рдЧैंрдЧ рдСреЮ рд╡ाрд╕ेрдкुрд░’ рднी рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдоें рд╕िрдиे рднाрд╖ा рдХो рд▓ेрдХрд░ рдХाрдлी рдЪрд░्рдЪिрдд рд╣ुрдИ। рдХाрд╢ीрдиाрде рд╕िंрд╣ рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдХाрд╢ी рдХा рдЕрд╕्рд╕ी’ рдкрд░ рдмрдиी рдлिрд▓्рдо ‘рдоौрд╣рд▓्рд▓ा рдЕрд╕्рд╕ी’ рдХो рднी рдЧाрд▓िрдпों рдХे рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдХाрдлी рд╡िрд░ोрдзों рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкреЬा рдеा। ‘рддू рдЪीрдЬ рдмреЬी рд╣ै рдорд╕्рдд-рдорд╕्рдд’ рдЧाрдиे рдоें рднी рд▓реЬрдХी рдХो рдПрдХ рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдЪीрдЬ рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕िрдиेрдоा рдХी рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдоें рдХाрдлी рдЕрд╢्рд▓ीрд▓рддा рдФрд░ рдЦुрд▓ाрдкрди рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। “рдЬिрд╕ рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯрддा рдХो рдЕрджрдмी рд╣рд▓्рдХों рдоें ‘рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг’ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рдЕрдиेрдХ реЮिрд▓्рдоी рдЧीрддрдХाрд░ों рдиे рди рд╕िрд░्рдл рдЙрд╕े рдХ्рд╖рддिрдЧ्рд░рд╕्рдд рдХिрдпा рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдлूрд╣реЬрддा рдФрд░ рдЕрд╢्рд▓ीрд▓рддा рдХी рд╣рдж рддрдХ рдЬाрдХрд░ рдЕрдкрдиी рд▓ेрдЦрдиी рдФрд░ рд░рдЪрдиाрдХрд░्рдо рджोрдиों рдХो рд▓ांрдЫिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рд╡рд╕्рддुрддः рдЗрд╕ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рд▓िрдП рд╕िрд░्рдл рдЧीрддрдХाрд░ों рдХो рджोрд╖ рджेрдиा рдЙрдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा, рднाрд░рдд рдоें ‘рдмाрдЬाрд░рд╡ाрдж’ рдХे рдк्рд░рдоोрд╢рди рдФрд░ ‘рдЧ्рд▓ोрдмрд▓ाрдЗрдЬेрд╢рди’ рдХे рдХाрд░рдг рдЬрдирд░ुрдЪि рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрдпे рд╣ैं, рдЙрд╕ी рдХे рдХाрд░рдг рдлूрд╣реЬрддा, рдЕрд╢्рд▓ीрд▓рддा рдФрд░ рд╡िрдХृрддिрдпाँ рд╕рдорд╕्рдд рдХрд▓ा рдоाрдз्рдпрдоों рдкрд░ рдЫाрддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।”

рд╕िрдиेрдоा рдоें рдЕрдЧрд░ рдмोрд▓िрдпों рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХो рджेрдЦा рдЬाрдпे рддो рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╣िंрджी рдмोрд▓िрдпों рдХा рд╕िрдиेрдоा рдЕрдкрдиी рддрдХрдиीрдХी рдЕрдкрд░िрдкрдХ्рд╡рддा рддрдеा рдЕрдкрдиे рд╕ीрдоिрдд рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХे рдХाрд░рдг рднрд▓े рд╣ी рдЕंрддрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдкрд╣рдЪाрди рдирд╣ीं рдмрдиा рдкाрдпा рд╣ो рдХिрди्рддु рдЗрди рдмोрд▓िрдпों рдХी рд╢рдХ्рддि рдХो рдмрдЪाрдПँ рд░рдЦрдиे рдХी рд╕рдо्рднाрд╡рдиा рдЙрд╕рдиे рдЬрд░ूрд░ рджिрдЦाрдИ рд╣ै। рдЬैрд╕े рдЬрд╡рд░ीрдорд▓्рд▓ рдкाрд░рдЦ рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि “рдмिрдорд▓ рд░ाрдп рд╣िंрджी рдоें рд╕िрдиेрдоा рдмрдиाрддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдмाрд░-рдмाрд░ рд╡े рд╣िंрджी рдоें рдмंрдЧрд▓ा рд╕рдоाрдЬ рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЪाрд╣े рд╡рд╣ ‘рджेрд╡рджाрд╕’ рдоें рд╣ो рдпा ‘рдкрд░िрдгीрддा’ рдоें। рдЬрдм рд╡े ‘рдпрд╣ूрджी’ рдоें рдмंрдЧाрд▓ी рд╕рдоाрдЬ рдХे рдмाрд╣рд░ рдЬाрддे рд╣ैं рддो рд╡े рд╣िंрджी рднाрд╖ी рд╕рдоाрдЬ рдХी рддрд░рдл рдирд╣ीं рдоुреЬрддे рдмрд▓्рдХि рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी рд╕े рджूрд░ рд░ोрдо рдФрд░ рдоिрд╢्рд░ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рддрд░рдл рдоुреЬрддे рд╣ैं। рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдорд╣рдмूрдм рдЦाрди рднी рдЕрдкрдиी рдорд╣ाрдХाрд╡्рдпाрдд्рдордХ рдлिрд▓्рдо ‘рдорджрд░ рдЗрдг्рдбिрдпा’ рдоें рдЧुрдЬрд░ाрддी рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдоें рдХिрд╕ाрди рд╕рдорд╕्рдпा рдХो рдЙрдаाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдХो рд╣рдо рд╡ी. рд╢ांрддाрд░ाрдо рд╕े рд╢्рдпाрдо рдмेрдиेрдЧрд▓ рддрдХ рд▓рдЧाрддाрд░ рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд╡े рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдоें рддो рд╕िрдиेрдоा рдмрдиाрддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕ рдпрдеाрд░्рде рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЬिрд╕рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдпा рддो рдЙрдирдХी рдоाрддृрднाрд╖ा рд╕े рд╣ै рдпा рдлिрд░ рдХिрд╕ी рдПрдХ рднाрд╖ाрдИ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рдЙрд╕े рдЬोреЬрдиा рдХрдаिрди рд╣ै। ‘рдЧंрдЧा рдЬрдоुрдиा’ рдпा ‘рд▓рдЧाрди’ рдЬैрд╕ी реЮिрд▓्рдоें, рдЬिрдирдоें рднोрдЬрдкुрд░ी рдпा рдЕрд╡рдзी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рд╣िंрджी рднाрд╖ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी реЮिрд▓्рдоें рдирд╣ीं рдХрд╣ी рдЬा рд╕рдХрддी। рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕्рдкрд░्рд╢ рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЗрдирдоें рдХ्рд░рдорд╢ः рднोрдЬрдкुрд░ी рдФрд░ рдЕрд╡рдзी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।” 

рд╣िंрджी рдлिрд▓्рдоों рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдкрд░ рднी рдкреЬा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ी рдк्рд░рднाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рд╣рд░िрдпाрдгрд╡ी, рдкंрдЬाрдмी, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी, рдмुрди्рджेрд▓ी, рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭी, рднोрдЬрдкुрд░ी рдЖрджि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдоें реЮिрд▓्рдоें рдмрдирдиी рд╢ुрд░ू рд╣ुрдИ। рд╣िंрджी рдХी рд╕рд╣ाрдпрдХ рднाрд╖ाрдПँ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдкрдиे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрди्рдп рд╣िंрджी рднाрд╖ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рднी рдпे рдЪрд░्рдЪिрдд рд╣ुрдИ। рднोрдЬрдкुрд░ी реЮिрд▓्рдоें рднी рдкрд╣рд▓े рдЕрдкрдиे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рддрдХ рд╣ी рд╕ीрдоिрдд рдеी рд▓ेрдХिрди рдЕрдм рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░, рдЙреЬीрд╕ा, рдЕрд╕рдо, рдмंрдЧाрд▓ рдФрд░ рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдоें рднी рдХाрдлी рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ै। “рд╣िंрджी рдлिрд▓्рдоों рдкрд░ рднोрдЬрдкुрд░ी рдХा рдЗрддрдиा рдЬрдмрд░рджрд╕्рдд рдк्рд░рднाрд╡ рд╣ै рдХि рд╣िंрджी рдХी рдЕрдзिрдХांрд╢ рдорд╕ाрд▓ा реЮिрд▓्рдоों рдоें рднोрдЬрдкुрд░ी рдЧीрдд, рд╕ंрд╡ाрдж, рдпा рдкाрдд्рд░ рд░рдЦрдиा рдПрдХ рдЖрдо рдмाрдд рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै। рднोрдЬрдкुрд░ी реЮिрд▓्рдоें рдХрдо рд▓ाрдЧрдд рдоें рдЕрдзिрдХ рд▓ाрдн рджेрддी рд╣ै। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рд▓рдЧрднрдЧ рджो рд╕ौ рд╕े рдЬ्рдпाрджा реЮिрд▓्рдоें рдмрди рдЪुрдХी рд╣ै рдФрд░ рдХाрдлी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдЖрдЬ рднी рдиिрд░्рдоाрдгाрдзीрди рд╣ै рдЗрдирдоें рдХुрдЫ рдЪрд░्рдЪिрдд реЮिрд▓्рдоें -‘рд╕рдмрд╣िं рдирдЪाрд╡рдд рд░ाрдо рдЧोрд╕ाрдИ’, ‘рдХрд░ाрд░’, ‘рдирдеुрдиिрдпाँ’, ‘рддोрд╣ाрд░ рдХिрд░िрдпा’, ‘рдкैрдЬрдиिрдпां’ рдЖрджि рд╣ै।” рдЖрдЬ рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдХो рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ै рдХि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдоें реЮिрд▓्рдоें рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдмрдиे рдЬिрд╕рд╕े рдХी рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХा рд╡рдЯрд╡ृрдХ्рд╖ рдФрд░ рднी рдКрд░्рдЬाрд╕्рд░ोрдд рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░ рд╕рдХे рдХ्рдпोंрдХि рдЗрди рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдмोрд▓िрдпों рдХो рдмोрд▓рдиे рд╡ाрд▓ा рд╕िрдиेрдоा рднी рдЕंрддрддः рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХो рднी рджृрдврддा рдоिрд▓рддी рд╣ै। рднाрд╖ा рдоें рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдк्рд░рд╡ाрд╣ рд░рд╣рддा рд╣ै। рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдиे рд╡िрднिрди्рди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдвाँрдЪा, рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд░िрд╢्рддा, рдЖрддंрдХрд╡ाрдж, рдХृрд╖ि, рдХिрд╕ाрди, рдмाрдЬाрд░рд╡ाрдж, рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдЬीрд╡рди рдЖрджि рдЕрдиेрдХ рдоुрдж्рджों рдХो рдЙрдаाрдпा рд╣ै। рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдиे рдЕрдкрдиे рдХрдеाрдирдХ, рд╕ंрд╡ाрджों, рдкाрдд्рд░ों рдФрд░ рднाрд╖ा рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЗрди рдоुрдж्рджों рдХी рддрд░рдл рд╣рдоाрд░ा рдз्рдпाрди рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै। 

рд╣िंрджी рдлिрд▓्рдоों рдиे рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХे рд╕ाрде рд╣िंрджी рднाрд╖ी рд╕рдоुрджाрдп рдХी рдЪुрдиौрддिрдпों, рдЪाрд╣рддों рддрдеा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╕рдкрдиों рдХो рднी рд╡िрд╢्рд╡-рдлрд▓рдХ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдоें рдЕрдкрдиा рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рд╣ै। рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХा рд╡िрд╢्рд╡ рд╡्рдпाрдкी рдк्рд░рд╕ाрд░ рдЗрди рдоुрдж्рджों рдХो рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХिрдпे рдмिрдиा рдЕрдзुрд░ा рд╣ी рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдиे рдЕрдкрдиी рдЗрд╕ рднूрдоिрдХा рдХा рдмрдЦूрдмी рдиिрд░्рд╡рд╣рди рдХिрдпा рд╣ै। рджुрдиिрдпा рдХी рдХोрдИ рднी рднाрд╖ा рдЕрдкрдиे рдирдП рдоाрд╣ौрд▓ рд╕े рдЕрдиुрдХूрд▓рди рдХिрдпे рдмिрдиा рдЕрдкрдиा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рд╕्рдеाрдкिрдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддी। рд╕рдоाрдЬ рдХी рдирдИ рд╣рд▓рдЪрд▓ों рдХो рдкрд╣рдЪाрдирдиे рдШрдЯрдиाрдУं рдХो рдЬाрдирдиे рддрдеा рдЙрдирдХे рдЕрднिрд▓ेрдЦрди рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рднाрд╖ा рдХा рдЕрдкрдиा рддाрдиा-рдмाрдиा рдмрджрд▓рдиा рд╣ी рдкреЬрддा рд╣ै। рд╣िंрджी рднाрд╖ा рднी рдирд╡ीрди рдЪुрдиौрддिрдпों рдХे рд╡рд╣рди рдХे рд▓िрдП рдирдпी рд╡िрдзाрдУं рдФрд░ рдирдП рдирдП рд░ूрдкों рдоें рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдЖрдИ рд╣ै। рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдоें рд╕िрдиेрдоा рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЙрд░्рджू рдХो рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рд╣ाрдпिрдХा рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рд╣ै рдЧीрддों рдФрд░ рд╕ंрд╡ाрджों рдХे рд▓िрдП рджृрд╢्рдпрддा рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдХिрдпा। рднाрд╖ा рдФрд░ рдмिрдо्рдм рдХे рдЕंрддрд░ рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдмреЭाрдИ। рдирдпी-рдирдпी рд╢ैрд▓िрдпों рдЬैрд╕े рдоुрдо्рдмрдЗрдпा рднाрд╖ा рдХो рднी рд╕िрдиेрдоा рдиे рдоाрдирдХ рдмрдиाрдпा। рдирдП-рдирдП рдХोрдб, рдоिрдердХों, рдк्рд░рддीрдХों рдХा рдИрдЬाрдж рдХिрдпा। рдкрдЯрдХрдеा-рд▓ेрдЦрди, рд╕ंрд╡ाрдж рд▓ेрдЦрди рдПрд╡ं рдЧीрдд-рд╕ंрдЧीрдд рд▓ेрдЦрди рдЬैрд╕ी рдХрдИ рдирдпी рд╡िрдзाрдУं рдХा рд╕ृрдЬрди рдХिрдпा। рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдиे рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХो рддрдХрдиीрдХी рдЕрдиुрдХूрд▓рди рдХे рд▓ाрдпрдХ рдмрдиाрдпा। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдиे рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рдирдП рдирдП рд░ूрдк-рд░ंрдЧ рдФрд░ рд╕ाँрдЪे-рдвाँрдЪे рдХो рдЧреЭा рд╣ै। рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдФрд░ рд╣िंрджी рдХी рдЕрди्рдп рдЙрдкрдмोрд▓िрдпों рднाрд╖ाрдУं рдкрд░ рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдХा рдЧрд╣рд░ा рдк्рд░рднाрд╡ рдкреЬा рд╣ै। 

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рд░ूрдк рдоें рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рднाрд╖ा рд╣ी рд╕िрдиेрдоा рдХी рд╢рдХ्рддि рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рд╣ी рдЖрдЬ рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдЕрдкрдиी рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯрддा рдХी рдЪрд░рдо рд╕ीрдоा рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рджौрд░ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЬ рддрдХ рдЙрд╕рдХे рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рддिрдоाрди рдмрджрд▓े рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдХрднी рд╕्рдеाрдиीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХा рд╡ рдХрднी рдЙрд░्рджू рдоिрд╢्рд░िрдд рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╕рдордп рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХी рдоाँрдЧ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рднाрд╖ा, рд╢ैрд▓ी, рдк्рд░рддीрдХ, рдмिрдо्рдм рдЖрджि рдоाрдирджंрдбों рдкрд░ рднी рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпे рдЧрдП। рдЖрд▓рдордЖрд░ा рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдФрд░ рдоुрдХ्рдХेрдмाрдЬ рддрдХ рднाрд╖ा рдХे рдЕрдиेрдХ рд░ूрдк рджेрдЦे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд╕िрдиेрдоा рдХे рд▓िрдП рднाрд╖ा рдХा рдмрд╣ुрдд рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рд╣ै। рднाрд╖ा рд╕рдоाрдЬ рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдоाрдз्рдпрдо рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рд╕िрдиेрдоा рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै, рд╕рдордп рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рд╕े рд╣ी рд╕िрдиेрдоा рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЬрддрдХ рднाрд╖ा рдХे рдХрдИ рд░ूрдк рдЖрдпे рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХी рднाрд╖ा рд╣िंрджी рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣िंрджी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рд╕िрдиेрдоा рдиे рдЕрдкрдиी рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдЕрджा рдХी рд╣ै। рднाрд╖ा рдкрд░ рд╣ी рдлिрд▓्рдо рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЬिрд╕ рдлिрд▓्рдо рдоें рднाрд╖ा рдХी рд╢рдХ्рддि рдЬिрддрдиी рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡рд╣ рдлिрд▓्рдо рдЙрддрдиी рд╣ी рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рдХाрд▓िрдХ рдмрди рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рднाрд╖ा рдХी рд╕рдХ्рд╖рдорддा рдХे рджрдо рдкрд░ рдЖрдЬ рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा рдЕрдкрдиा рдкрд░рдЪрдо рд▓рд╣рд░ा рд░рд╣ा рд╣ै рдФрд░ рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдФрд░ рднोрдЬрдкुрд░ी, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी, рд╣рд░рдпाрдгрд╡ी, рдоैрдеिрд▓ी рдЖрджि рдЙрдкрднाрд╖ाрдУं рдоें рднी рд╕рдлрд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдлिрд▓्рдоों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।

рд╕ंрджрд░्рдн рдЧ्рд░ंрде :-
1. рдирдпा рдЬ्рдЮाрдиोрджрдп, рд╕ंрдкाрджрдХ – рд▓ीрд▓ाрдзрд░ рдоंрдбрд▓ोрдИ, рдкृрд╖्рда 1, рдЕंрдХ-172, рдЬूрди 2017
2. рд╕ंрдкाрджрдХ рдоृрдд्рдпुрди्рдЬрдп, ‘рд╕िрдиेрдоा рдХे рд╕ौ рдмрд░्рд╖’, ‘рд╢िрд▓्рдкाрдпрди’, (2011) рддृрддीрдп рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг, рд╢ाрд╣рджрд░ा, рджिрд▓्рд▓ी рдкृрд╖्рда 343
3. рдкाрд░рдЦ рдЬрд╡рд░ीрдорд▓्рд▓, ‘рд╕ाрдЭा рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рдЖрддंрдХрд╡ाрдж рдФрд░ рд╣िंрджी рд╕िрдиेрдоा’ (2012 ), ‘рд╡ाрдгी рдк्рд░рдХाрд╢рди’ рджрд░िрдпाрдЧंрдЬ, рдирдпी рджिрд▓्рд▓ी рдкृрд╖्рда 245-246
4. рд╕ंрдкाрджрдХ рдоृрдд्рдпुрди्рдЬрдп, ‘рд╕िрдиेрдоा рдХे рд╕ौ рд╡рд░्рд╖’, ‘рд╢िрд▓्рдкाрдпрди’, (2011) рддृрддीрдп рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг, рд╢ाрд╣рджрд░ा, рджिрд▓्рд▓ी рдкृрд╖्рда 396

рд╢ोрдзाрд░्рдеी, рд╣िंрджी рд╡िрднाрдЧ, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж
рдоु./рдкो. - рдоुрдХंрджрдкुрд░ा, рдкेрд╡ा, рд╕ीрдХрд░ (рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди) рдкिрди - 332002
рдПрдо.рдП - рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдмांрджрд░рд╕िंрджрд░ी (рдЕрдЬрдоेрд░), (рдиेрдЯ рдЬे.рдЖрд░.рдПрдл)
рдПрдо.рдлिрд▓ - рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж
рдкी-рдПрдЪ.рдбी - рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж
рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдкुрд╕्рддрдХ - рдбेрдоोрдХ्рд░ेрд╕िрдпा : рдпрдеाрд░्рде рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдкрд░िрджृрд╢्рдп; рд╡िрднिрди्рди рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдЖрд▓ेрдЦ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 946 149 2924
рдИрдоेрд▓: swatichoudhary212@gmail.com

рд╕ेрддु, рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 2020

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।