![]() |
рдоंрдЬु рдЕрд░ोрд░ा |
- рдоंрдЬु рдЕрд░ोрд░ा
рд╕ाрд░ांрд╢ (Abstract):
рдордиुрд╖्рдп рдиे рдЬрдм
рд╕्рд╡рдпं рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдЬाрдиा, рдЕрдкрдиे рд╡िрд╡ेрдХ рдХी рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдоूрд▓्рдп рдХो рд╕рдордЭा, рдХि рд╡рд╣ рдк्рд░ाрдгिрдпों рдоें рдЕрдкрдиे рд╡िрд╡ेрдХ рдХे рд░рд╣рддे рд╢्рд░ेрд╖्рда рдФрд░ рдкृрдердХ
рд╣ै, рддो рдЙрд╕рдиे рд╕рдн्рдпрддा рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд░ाрд╣ рдкрдХреЬ рдХрд░ рдПрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рд╕ृрдЬрдиा рдХी, рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं рдХो рдкрд░рдо рд╕рдд्рддा рдХी рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдХृрддि
рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖ा рддрдеा рдЬ्рдЮाрди рдХा рдоाрд░्рдЧ рдЪुрдиा। рдЪूँрдХि рд╢िрдХ्рд╖ा рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╣ी
рдирд╣ीं рдмрдиाрддी, рд╡рд╣ рдЙрд╕рдоें рдордиुрд╖्рдп
рд╣ोрдиे рдХा рднाрд╡ рднी рднрд░рддी рд╣ै। рдХेрд╡рд▓ рдоाрдирд╡ рджेрд╣ рдХो рд╣ी рдоाрдирд╡ рд╣ोрдиा рдирд╣ीं рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा, рдоाрдирд╡ рдХो
рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдоाрдирд╡ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рд╣ी рдмрдиाрддी
рд╣ै। рдЕрдд: рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдЕрд░्рде, рдЬीрд╡рди рдХो рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं!
рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं! рдЗрд╕ рддрде्рдп рдХो рд╕рдордЭрдиे
рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХाрд▓ों рд╕े рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬ्рдЮाрддрд╡्рдп рд╣ो рдХि рдпрд╣ рд╡िрд╖рдп рдЬीрд╡рди рдХी рддрд░рд╣ рдиिрд░ंрддрди
рд╣ै, рдЕрдд: рдпрд╣ рд╡िрд╡ेрдЪрди рднी рд╕рддрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд░рд╣ेрдЧा। рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬीрд╡рди рдХी рдХौрди рд╕ी рджिрд╢ा рдХा рдЪुрдиाрд╡
рдХрд░ рдХे рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рддाрдиा рдмाрдиा рдмुрдирддा рд╣ै? рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рд▓िрдП рдХिрди рдоूрд▓्рдпों рдХा рдЪрдпрди рдХрд░рддा рд╣ै? рд╡рд╣ рдЙрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрдк्рдд
рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рд╣ी рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рдХी рдХ्рд░िрдпा-рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░-рджिрд╢ा
рдЖрджि рдк्рд░рддिрдмिрдо्рдмिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЙрд╕рдХा рд░ुрдЭाрди, рдЙрд╕рдХे рдЖрдЪрд░рдг рдФрд░ рд╕्рд╡рднाрд╡ рдХा рдкрддा рдЙрд╕рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा
рд╕े рд╣ी рддो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै! рдЗрд╕рд▓िрдП рдХिрд╕ी рднी рддрд░рд╣ рдоाрдирд╡ीрдп рдЬीрд╡рди рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рдоूрд▓्рдпों
рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдФрд░ рдЙрдирдХे рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХो рдирдХाрд░ा рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा। рдЕрдм рдпрджि рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддा
рдХो рд╕рдордЭ рдкाрддे рд╣ैं, рддो рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк
рдХैрд╕ा рд╣ो? рдпрд╣ рджेрдЦрдиा рднी
рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै? рдпрджि рдЗрд╕рдХे рдЪुрдиाрд╡
рдоें рдЧрдлрд▓рдд рдХрд░ рджी рддो рднीреЬ рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрди, рдЕрдЬрдирдмी рдФрд░ рдЕрдиुрдкрдпोрдЧी рдЬीрд╡рди рдЬीрдиे рдХे рд╕िрд╡ा рдХोрдИ рдФрд░
рд╡िрдХрд▓्рдк рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЬाрдпेрдЧा। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╕ाрдордпिрдХ
рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рд╕рдордЭрдиा, рдЙрд╕рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдФрд░ рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рдХो рдЕрдкрдиे рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк
рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдХे рд╣ी рдЬीрд╡рди рдХा рд╕ाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рдпोрдЧ्рдп рд╣ोрдиा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдоाрдирд╡ рд╣ोрдиा рд╣ै।
рдмीрдЬ рд╢рдм्рдж : (Key Words): рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд╕्рд╡рднाрд╡, рдк्рд░рднाрд╡िрдд, рдоूрд▓्рдп,
рдХ्рд░िрдпा-рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा, рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда, рдЪुрдиाрд╡,
рдоाрдирд╡ीрдп, рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди, рдЪेрддрдиा, рдЖрдиंрдж, рдЕрдз्рдпाрдд्рдо, рдмौрдж्рдзिрдХрддा
рднूрдоिрдХा: (Introduction):
рдордиुрд╖्рдп рдХा рдЬрдм рдЬрди्рдо рд╣ोрддा рд╣ै рддो рд╡рд╣ рдЕрди्рдп
рдк्рд░ाрдгिрдпों рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рдиिрд░ीрд╣ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрди्рдо рдХे рддुрд░ंрдд рдмाрдж, рдЕрди्рдп рдк्рд░ाрдгी
рд╕्рд╡рдпं рдЙрда рдХे рдЦреЬे рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं, рдХिрди्рддु рдПрдХ рдордиुрд╖्рдп рд╣ी рдРрд╕ा рд╣ै, рдЬिрд╕े рд╕рдм рдХुрдЫ рд╕ीрдЦрдиा рдкреЬрддा
рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдЗрд╕ рдмाрдд рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП, рдпрд╣ рд╕рдордЭрдиा рд╣ोрдЧा рдХि рдЕрди्рдп рдк्рд░ाрдгिрдпों рдХो рдХुрдЫ рд╕ीрдЦрдиा
рдирд╣ीं рд╣ै। рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдХी рдиैрд╕рд░्рдЧिрдХрддा рд╣ी рдЙрдирдХा рд╕्рдеाрдИ рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╣ै। рдкрд░ рдордиुрд╖्рдп рдпрджि рдЬрди्рдо
рд╕рдордп рдЕрд╕рд╣ाрдп рд╣ै, рддो рдЙрд╕рдХा рдЧूреЭ рдЕрд░्рде рд╣ै, рдЙрд╕рдХे рдкाрд╕ рдХुрдЫ рд╕ीрдЦрдиे рдХी рдЧुрдгрд╡рддा рд╣ै - рдФрд░ рднूрд▓ें
рдирд╣ी рддो рдпрд╣ рдЧुрдг рдЬीрд╡рди рднрд░ рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕े рдкрд░рдордкिрддा рдиे рджिрдпा рд╣ै। рдХिрддрдиा рдмреЬा рд╡рд░рджाрди рд╣ै рдпрд╣!
рд╕ाрд░ी рдЬिрди्рджрдЧी рд╕ीрдЦ рд╕рдХрдиे рдХा! рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕े рд╕рдм рдЬाрдирддे рд╣ुрдП рднी, рдХौрди рд╣ैं, рдЬो рдЗрд╕ рд╡рд░рджाрди рдХो рд╕рдордЭ рдХрд░
рдЗрд╕рдХा рд╕рджुрдкрдпोрдЧ рдХрд░ рдкाрддे рд╣ैं?
рд╕ीрдЦрдиा рдпाрдиी
рд╢िрдХ्рд╖ा, рдЕрд░्рдеाрдд рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╣ोрдиा। рдЬीрд╡рди рднрд░ рдЪрд▓ рд╕рдХрдиे рд╡ाрд▓ा, рдоिрд▓ рд╕рдХрдиे рд╡ाрд▓ा рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж! рддो рд╢िрдХ्рд╖ा
рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдХो рдЦреЬा рд╣ोрдиा рд╕िрдЦाрддी рд╣ै। рдЪाрд╣े рдоाँ рдХे рдоुрдЦ рд╕े рдиिрдХрд▓े рд╢рдм्рдж рд╣ों, рдЪाрд╣े рдЧुрд░ु
рдХे рд╢рдм्рджों рд╕े рдоिрд▓ी рд╕ीрдЦ, рдЕрдерд╡ा рдкुрд╕्рддрдХों рдХा рдЕंрддрд╣ीрди-рдЕрдирд╣рдж рдЬ्рдЮाрди। рдордиुрд╖्рдп рдХो рдордиुрд╖्рдп
рдмрдиाрдиे рдоें рдмाрдХी рд╕рднी рдмाрддों рд╕े рдЕрд▓рд╣рджा рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣ी рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдпोрдЧрджाрди рджेрддी рд╣ै। рдЙрд╕рдХे
рдоाрдирд╡ीрдп рдЧुрдгों рдХा рджрд░्рдкрдг рджिрдЦाрддी, рдЙрд╕े рдкूрд░्рдг рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдФрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд
рдХрд░рддी рд╣ै рд╢िрдХ्рд╖ा। рдЗрд╕рдХे рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХो рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХрдордЬोрд░ рдЕрдерд╡ा рдорд╣рдд्рд╡рд╣ीрди рдирд╣ीं рд╕рдордЭा рдЬा
рд╕рдХрддा, рд╡рд░рди рдЗрд╕рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХी рдмेрд╣рддрд░ी рд╕े рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХो рд╕ँрд╡ाрд░ा рдиिрдЦाрд░ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рдЕрд▓ंрдХрд░рдг рд╣ो рд╕рдХे।
рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг : (Explanation):
рдХрд╣рддे рд╣ैं-рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा
рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХेрд╡рд▓ рдЙрд╕рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рдирд╣ीं рд╡рд░рди рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╕े рднी рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рдЕрдм рд╡िрдЪाрд░рдгीрдп рдпрд╣ рд╣ै, рдХि рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХो рджिрд╢ा-рдиिрд░्рджेрд╢ рдХрд╣ाँ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं? рд╡рд╣ рдХौрди рд╕े рдоूрд▓्рдп рд╣ैं, рдЬिрдирд╕े рдордиुрд╖्рдп рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдп-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХो
рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдХрд░рддा рд╣ै? рдХौрди рд╣ै? рдХ्рдпा рд╣ै? рдЬो рдЙрд╕े рдмрддाрддा рд╣ै, рдХि рдХैрд╕े рдЖрдЪрд░рдг рдоूрд▓्рдпрдкрд░рдХ рд╣ैं, рдФрд░ рдХौрди рд╕े
рдЖрдЪрд░рдг рдоूрд▓्рдп рд╡िрд░ोрдзी? рдЗрди рд╕рдм рдЖрдЪрд░рдгों рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рд╕े рдкрд╣рд▓े рдпрд╣ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрдЧा,
рдХि рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдпрддा рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЙрд╕рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХो рднी рдЪिंрддрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें
рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХिрдпा рдЬाрдП।
рд╕ाрдордпिрдХ рд╕ंрджрд░्рднों рдХी
рдЪрд░्рдЪा рдХрд░рдиे рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдПрдХ рд╢ाрд╕्рдд्рд░-рдЧрдд рдкौрд░ाрдгिрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд▓ेрддे рд╣ैं। рд░ाрдоाрдпрдг рдХी рддрд░рд╣
рдорд╣ाрднाрд░рдд рднी рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдкौрд░ाрдгिрдХ рдЧ्рд░рди्рде рд╣ी рдирд╣ीं рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдпों рдХी рдЕрдирд╡рд░рдд рдЧाрдеा
рд╣ै। рдбॉ. рдирд░ेंрдж्рд░ рдХोрд╣рд▓ी рдиे рдЗрд╕ рдорд╣ाрдЧाрдеा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдиौ рдЦрдг्рдбों рдоें рдПрдХ рдорд╣ा-рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд▓िрдЦा
– ‘рдорд╣ाрд╕рдорд░’। рдЗрд╕ी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдж्рд╡िрддीрдп рдЦंрдб-рдЕрдзिрдХाрд░ рд╕े рдЙрдж्рдзृрдд рдПрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдХुрд░ु
рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ों рдХो рдЕрдкрдиी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЧुрд░ु рдХृрдкाрдЪाрд░्рдп рдХे рдкाрд╕ рднेрдЬा рдЬाрддा рд╣ै। рдХुрдЫ рдХाрд▓
рдЙрдкрд░ांрдд рдкिрддाрдорд╣ рднीрд╖्рдо рдЙрдирдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдкूрдЫрдиे рдХे рд▓िрдП рдЧुрд░ु рдХे рдЖрд╢्рд░рдо рдоें рдЬाрддे
рд╣ैं। рдФрд░ рдЙрдирд╕े рдкूрдЫрддे рд╣ैं рдХि рдЙрди्рд╣ें рдХौрди рд╕ी рд╡िрдж्рдпाрдПँ рд╕िрдЦाрдпीं рдЬा рд░рд╣ी рд╣ैं। рдЖрдЪाрд░्рдп рд╕े
рдЪрд░्рдЪा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡рд╣ рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиे рдЕрдиुрднрд╡ рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं, “рдЖрдЪाрд░्рдп!
рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп рдХे рд▓िрдП рд╢рд╕्рдд्рд░-рдЬ्рдЮाрди рднी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдФрд░ рд╢рд╕्рдд्рд░-рдкрд░िрдЪाрд▓рди рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕ рднी;
рдХिрди्рддु рдЙрд╕рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै, рди्рдпाрдп рдФрд░ рдЕрди्рдпाрдп рдХा рдЬ्рдЮाрди, рдзрд░्рдо рдФрд░ рдЕрдзрд░्рдо рдХा
рдиिрд░्рдгрдп। рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп рдХा рд╢рд╕्рдд्рд░ рдХेрд╡рд▓ рдЕрди्рдпाрдп рдХे рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдоें рд╣ी рдЙрдардиा рдЪाрд╣िрдП। рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп
рдпрджि рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдиिрд░्рдгрдп рдХे рдмिрдиा рд╢рд╕्рдд्рд░-рдкрд░िрдЪाрд▓рди рдХा рдЕрдн्рдпрд╕्рдд рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा, рддो рд╡рд╣ рджрд╕्рдпु
рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। ... рдоैं рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ рдХि рдЪाрд╣े рд╡े рдпुрдж्рдз-рд╡िрдж्рдпा рд╕ीрдЦें, рдЪाрд╣े рдХ्рд░ीреЬा рдоें рднाрдЧ
рд▓ें, рдЪाрд╣े рд╢ाрд╕्рдд्рд░-рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ें, рдЪाрд╣े рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзाрдУं рдоें рд╡्рдпрд╕्рдд рд░рд╣ें;
рдХिрди्рддु рдЗрди рд╕рдмрдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡े рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рдиिрдХрдЯ рдЖрдпें, рд╕्рдиेрд╣ рдХрд░рдиा рд╕ीрдЦें, рджूрд╕рд░े
рдХी рд╕ुрдЦ рд╕ुрд╡िрдзा рдХे рд▓िрдП рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рдмрд▓िрджाрди рдХрд░рдиा рд╕ीрдЦें। рдЙрдирдоें рд╕्рд╡ाрд░्рде-рд╢ूрди्рдпрддा рддрдеा
рд╕рд╣िрд╖्рдгुрддा рдХा рднी рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЕрдЪ्рдЫे рдпोрдж्рдзा рдмрдирдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╡े рдЕрдЪ्рдЫे рдоाрдирд╡ рдмрдиें।...рдЕрдкрдиा
рдоाрдирд╕िрдХ рдФрд░ рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░ें, рдХिрди्рддु рджूрд╕рд░ों рдХे рдЧुрдгों рдХा рднी рдЖрджрд░ рдХрд░рдиा рд╕ीрдЦें।
рдЙрдирдоें рдкूрдЬ्рдп рдХे рдк्рд░рддि рдкूрдЬा рдХा рднाрд╡ рдЬाрдЧृрдд рд╣ो। рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиा рд░рдХ्рдд рджेрдХрд░ рдк्рд░рдЬा рдХा рдкाрд▓рди
рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े, рдЕрдкрдиा рд╕ुрдЦ-рднोрдЧ рдд्рдпाрдЧ, рдиिрд░्рдмрд▓ों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп рдмрдиाрдиा। рдРрд╕ा
рди рд╣ो рдХि рдЗрдирдХे рдХाрд░рдг рдХुрд░ुрдХुрд▓ рдХिрд╕ी рднी рд░ूрдк рдоें рдХрд▓ंрдХिрдд рд╣ो।”рез
рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдЙрджाрд╣рд░рдг
рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдж्рдпोрддрдХ рд╣ै рдХि рд╢िрдХ्рд╖ा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕рдХी рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддा рдХे рд╕ाрде рдХुрдЫ рдФрд░
рдмाрддें рднी рдз्рдпाрди рдпोрдЧ्рдп рд╣ैं! рд╢िрдХ्рд╖ा рдХ्рдпों рдФрд░ рдХैрд╕ी? рдХैрд╕ा рдоाрдирд╡? рдХैрд╕े рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░? рдХैрд╕ा рд╕рдоाрдЬ? рдФрд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдгрддा рдоें рдХैрд╕ा рдЕрдЪाрд░-рд╡िрдЪाрд░? рдХ्рдпा рдмрди рдХрд░ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдП? рдФрд░ рдХ्рдпा рд╣ो рдЬाрдиे
рдХी рдпोрдЧ्рдпрддा рдоिрд▓ी рд╣ै? рдФрд░ рдХ्рдпा рд╣ो рд╕рдХे рд╣рдо? рдЗрди рд╕рдм рдХा рдм्рдпौрд░ा
рд╣ी рддो рдЖрдХрд▓рди рдЕрд░्рдеाрдд Audit рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै рди? рддो рдХрдм рдХिрдпा рд╣рдо рдиे
рдЕрдкрдиा рдЖрдХрд▓рди? рдФрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоाрдирд╡ рдЬाрдирддा рд╣ै, рдЗрд╕ рдЖрдХрд▓рди рдХी
рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЙрдд्рддрдо рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП, рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдоाрдирд╡ рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП, рдиिрд░्рд╡िрд░ोрдз рд░ूрдк рд╕े рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ
рд╣ै। рддрднी рддो рдпрд╣ рдЖрдХрд▓рди рдЬैрд╕ा рд╢рдм्рдж рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдкा рд╕рдХा। рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рдЗрд╕ рдмाрдд
рдХे рдк्рд░рддि рдЖрдЧ्рд░рд╣ी рд░рд╣рддा рд╣ी рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдХा рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдкाрдд्рд░-рдЫाрдд्рд░ рд╕рдоाрдЬ рдХा рдХрд▓्рдпाрдг рдХрд░े
рдФрд░ рдЧुрд░ु рдХो рд╕рдо्рдоाрди рджे। рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рдЙрд▓рдЯ рдпрджि рдЫाрдд्рд░-рдкाрдд्рд░ рд╕рдоाрдЬ рд╡िрд░ोрдзी рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै
рддो рдЧुрд░ु рдкрд╣рд▓े рдХрд▓ंрдХिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рддрднी рднीрд╖्рдо рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХुрд░ु рдХुрд▓ рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХी
рдФрд░ рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ों рдХे рдЬ्рдЮाрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдж्рднाрд╡ рдХी рдХाрдордиा рдФрд░ рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдХрд░рддे
рд╣ैं।
рдорд╣ाрд╕рдорд░ рдХे рдоुрдЦ्рдп рдкाрдд्рд░
рдпुрдзिрд╖्рдаिрд░ рддो рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдоें рднी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдиीрддिрдЧрдд рдФрд░ рдиैрддिрдХ рд░ूрдк рдХो рдФрд░ рдЬрди
рдХрд▓्рдпाрдг рдХो рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рд╢्рд░рдп рджेрддे рд╣ैं। рд╡рд╣ рд╕рджैрд╡ рдЙрдд्рддрдо рд╡ृрддिрдпों рдХे рдкрдХ्рд╖рдзрд░ рдмрди рдХрд░ рд╡िрдЪाрд░
рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рд░ाрдЬ्рдп, рдоाрдирд╡-рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рдиीрддिрдпां рдмрдиाрдпे рддो рдордиुрд╖्рдп рдХो
рдордиुрд╖्рдп рдоाрди рдХрд░ рд╣ी рдмрдиाрдпे, рдЙрд╕े рдкрд╢ु рдоाрди рдХрд░ рдирд╣ीं। рдпрджि рд╣рдо рджूрд╖िрдд рд╡рд╕्рддुрдУं рдкрд░ рдк्рд░рддिрдмंрдз
рд▓рдЧाрдпेंрдЧे рдФрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХी рд╕рдж्рд╡ृрдд्рддिрдпों рдХो рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░ेंрдЧे, рддो рдХोрдИ рдХाрд░рдг рдирд╣ीं рд╣ै рдХि
рдоाрдирд╡-рдорди рдХा рдЙрдЪिрдд рд╡िрдХाрд╕ рди рд╣ो।”2
рдЕрдм рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ें рддो
рдкाрдПंрдЧे рдХि рдпुрдзिрд╖्рдаिрд░ рднी рдЙрд╕ी рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдоुрдЦ्рдпрдд:
рд░ाрдЬ्рдп рдПрд╡ं рдоाрдирд╡ीрдп рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдЖрдХрд▓рди рдХी рд╣ी
рдмाрдд рдХрд░ рд░рд╣ें рд╣ैं। рдФрд░ рдпрд╣ рд╣ोрдЧा рддрднी, рдЬрдм рдЬ्рдЮाрди рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдд्рдордХ рд░ूрдк рдХो рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे
рдЕंрджрд░ рд╕рдоाрд╣िрдд рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा।
рд╕ाрдоाрди्рдп рд░ूрдк рдоें рдЬрдм
рд╣рдо рдХिрд╕ी рд╕े рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рдпрд╣ी рдкूрдЫा рдЬाрддा рд╣ै,
‘рдХिрддрдиा рдкреЭा рд▓िрдЦा рд╣ै?’ рдбिрдЧ्рд░ी рдХी рд╣ी рдмाрдд рд╣ोрддी рд╣ै рди? рдЗрди्рд╣ीं рдЙрдкाрдзिрдпों рд╕े рд╣ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╣ोрдиे рдЕрдерд╡ा
рди рд╣ोрдиे рдХा рдоाрдкрджंрдб рд╣ोрддा рд╣ै? рдк्рд░рд╢्рди рд╣ै, рдЕрдм
рдЙрдЪ्рдЪрддा рдХा рдЖрдХрд▓рди рдХैрд╕े рд╣ो? рд╕िрд░्рдл рдбिрдЧ्рд░ी рдХी
рдЙрдЪ्рдЪрддा рджेрдЦ рдХрд░ рдЕрдерд╡ा рд╡्рдпрдХ्рддि рдЖрдЪрд░рдг рдХी рдЙрдЪ्рдЪрддा рджेрдЦрдХрд░! рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░рдгीрдп рд╣ै?
рд╣рдо рд╕рднी рдЬрдм рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░
рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рдпрд╣ рднूрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं рдХि рдЬो рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╣рдо рдЕрди्рдп рд▓ोрдЧों рд╕े рд╕्рд╡рдпं рдХे рд▓िрдП
рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рд╡рд╣ рд╣рдоें рднी рддो рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा! рдЙрд╕рдХे рдпोрдЧ्рдп рд╣рдоें рднी рддो рд╣ोрдиा
рд╣ोрдЧा! рддрде्рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣рдоें рдХैрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдЧा? рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЖрдзाрд░ рддो рдпрд╣ी рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП рдФрд░
рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдкреЬाрд╡ рдкрд░ рдЗрд╕ рдХी рдкुрдирд░्рд╕्рдеाрдкрдиा рдкुрди: рдЬाрдЧृрдд рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी, рддрднी рд╕рдоाрдЬ рдХा
рдкुрдирд░ुрдд्рдеाрди-рдкुрдирд░्рдЬाрдЧрд░рдг рдФрд░ рдирд╡ рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕ृрдЬिрдд рд╣ोрдЧा।
рдбॉ. рд░ाрдордЬी рд▓ाрд▓
рд╕рд╣ाрдпрдХ рд░рдЪिрдд рдХрдмीрд░ рджрд░्рд╢рди рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рд▓िрдП рд╢ुрдн рдХाрдордиा рджेрддे рд╣ुрдП рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдкूрд░्рд╡
рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рдЪрди्рдж्рд░ рднाрдиु рдЧुрдк्рдд рдиे рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЙрдЪ्рдЪрддा рдкрд░ рдЕрдкрдиे рдЙрдж्рдЧाрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░
рдк्рд░рдХрдЯ рдХिрдпे, “рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рднी рд╣рд▓рдЪрд▓ों рдХा рдПрдХрдд्рд╡, рдоाрдирд╡ рдХे рдкाрд╡рди рдФрд░ рдкрд░िрд╢ुрдж्рдз рд░ूрдк
рдХा рд╕्рдеाрдкрдд्рдп, рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕рд░्рд╡ोрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдХрд▓्рдпाрдгрдордп рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рддрдеा рд╕рдоाрдЬ рдХे рдХрд▓्рдпाрдг
рдХे рд▓िрдП рдиिрд╖्рдХाрдо рднाрд╡ рд╕े рдХрд░्рдо рдХрд░рдиे рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡-рд╕ंрдкाрджрди। рдХ्рдпा рдЬ्рдЮाрди, рдХ्рдпा рдпोрдЧ, рдХ्рдпा
рднрдХ्рддि рдФрд░ рдХ्рдпा рдХрд░्рдордпोрдЧ, рдЗрди рд╕рднी рд╕ाрдзрдиा рдоाрд░्рдЧों рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै – рдоाрдирд╡ рдХो рд╕рдЪ्рдЪा рдоाрдирд╡
рдмрдиाрдиा, рд╕्рд╡рдХрд░्рддрд╡्рдп рдоें рдиिрд╖्рдХाрдо рднाрд╡ рд╕े рд▓рдЧे рд░рд╣рдиा рддрдеा рдЙрд╕े рдЕрдкрдиे рд╕рдд्рдп рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो
рдкрд╣рдЪाрдирдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рдмрдиाрдиा। рдиिрд╖्рдХाрдо рднाрд╡ рд╕े рд╕рд░्рд╡рд╣िрдд рдХे рдХाрд░्рдпों рдоें рд▓рдЧे рд░рд╣рдиे рд╕े рд╣ी
рдоाрдирд╡ рдХो рдЕрдкрдиे рд╕рдд्рдп, рдиिрдд्рдп, рдоुрдХ्рдд рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХे рджрд░्рд╢рди рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं।”3 рдЕрдд:
рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рджेрдХрд░ рд╣ी рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдХे рдХाрд░्рдп рдХी рдЗрддिрд╢्рд░ी рдирд╣ीं рд╣ो рдЬाрддी। рдЙрд╕рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдкрд░िрдгाрдо
рддрдм рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ेрдЧा, рдЬрдм рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдирд╡ рдж्рд╡ाрд░ा, рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдирд╡ीрдп рдФрд░ рдмौрдж्рдзिрдХ рд╢рдХ्рддिрдпां рдЬрди-рдХрд▓्рдпाрдг
рдХे рдХाрд░्рдп рдХрд░рддी рджिрдЦाрдИ рджेंрдЧी। рд╢िрдХ्рд╖ा рдХेрд╡рд▓ рдЕрдкрдиे рдоाрд░्рдЧ рдХो рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдирд╣ीं рдХрд░рддी, рд╡рд░рди рдпрд╣
рд╡рд╣ рдЬ्рдпोрддि рд╣ै рдЬो рд╕рдордЧ्рд░рддा рд╕े рдЬрди-рд╕рдоुрджाрдп рдХो рдоाрд░्рдЧ рджिрдЦाрддी рдЪрд▓рддी рд╣ै।
рд╡рд╕्рддुрдд: рднाрд░рддीрдп
рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рд╕рдд-рд░рдЬ-рддрдо рдЧुрдгों рдХो рд╕рдордЭрдиा рд╣ी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдоाрдирд╡ рдмрдирдиा рд╣ै। рдФрд░ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдЗрд╕
рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рд╣ी рджेрдиे рдХी рдмाрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдХिрд╕ी рднी рддрд░рд╣ рдпрд╣ рддрде्рдп рдирдХाрд░ा рдирд╣ीं рдЬा
рд╕рдХрддा, рдХि рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЙрдЪ्рдЪрддा рдЙрд╕рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдоें рд╣ी рдиिрд╣िрдд рд╣ै, рдЕрдд: рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдЙрд╕рдХा
рдирд╡ीрдиीрдХрд░рдг рдФрд░ рдЖрдХрд▓рди рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।
“рдПрдХ рдХрдеा рд╣ै рдХि
рдПрдХ рдирд╡рдЬाрдд рд╕िंрд╣-рд╢िрд╢ु рдХे рдоाँ-рдмाрдк рдорд░ рдЧрдпे рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдкाрд▓рди-рдкोрд╖рдг рдХुрдЫ рдЧрдзों рдиे рдХिрдпा। рдкрд░िрдгाрдо
рд╕्рд╡рд░ूрдк рдмреЬा рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╢ेрд░, рдмाрдШ, рд╣ाрдеी рдЖрджि рд╣िंрд╕рдХ рдЬाрдирд╡рд░ों рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдЧрдзों рдХे рд╕ाрде рд╡рд╣ рднी рдбрд░
рдХे рдоाрд░े рднाрдЧрдиे рд▓рдЧрддा। рдПрдХ рд╢ेрд░ рдиे рдЬрдм рдпрд╣ рджेрдЦा рддो рдЙрд╕े рдпрд╣ рдЕрдкрдиी рдЬाрддि рдХा рдЕрдкрдоाрди рд▓рдЧा। рд╡рд╣
рд╕िंрд╣-рд╢िрд╢ु рдХो рдЧрд░्рджрди рд╕े рдкрдХреЬ рдХрд░ рдкाрдиी рдХे рд╕рдоीрдк рд▓े рдЧрдпा рдФрд░ рдХрд╣ा- ‘рджेрдЦ рдЕрдкрдиी рд╕ूрд░рдд рдФрд░ рдоिрд▓ा
рдоेрд░ी рд╕ूрд░рдд рд╕े।’ рдмрд╕! рд╕िंрд╣-рд╢िрд╢ु рдХो рдЖрдд्рдо-рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХा рдмोрдз рд╣ो рдЧрдпा рдФрд░ рд╡рд╣ рд╢ेрд░ рдмрди рдЧрдпा। рдпрд╣ी
рд╣ीрдирднाрд╡рдиा рд╡ाрд▓े рдордиुрд╖्рдп рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै। рдЙрд╕े рднी рдЕрдкрдиे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рдкрд╣рдЪाрдирдиा рд╣ोрдЧा,
рдЕрдкрдиे–рдЖрдк рд╕े рдкрд░िрдЪрдп рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдФрд░ рдпрд╣ рд╕ंрднрд╡ рд╣ै рдЖрдд्рдо-рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा।”4
рдпрд╣
рдЖрдд्рдо-рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рд╣ोрдЧा рдХैрд╕े? рдХрд╣рдиा рди рд╣ोрдЧा–рдЙрдЪ्рдЪ
рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЕрд╡рд▓ोрдХрди рдж्рд╡ाрд░ा। рдФрд░ рдХ्рдпा рд╣ै рд╕्рд╡рдпं рдХो рдСрдбिрдЯ рдХрд░рдиा? рдоाрдирд╡ рдХो рдЙрд╕рдХी
рд╢्рд░ेрд╖्рдарддा рдмрддाрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рд╣рдоाрд░े рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдиे, рдЬो рд╕ौрднाрдЧ्рдп рд╕े рдЕрдиंрдд рдФрд░ рдиिрд░ंрддрди рд╣ै,
рддрдеा рд╕рддрдд рдЬ्рдЮाрди рдХे рдж्рдпोрддрдХ рд╣ै। рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХी рд╣ी рдкंрдХ्рддि рдХो рдЙрдж्рдзृрдд рдХрд░рддे рд╣ैं,
“рд╕рдордиुрд░ рднрд╡्, рдЬрди्рдпा рджैрд╡рдп рдЬрди्рдо।” (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж:10.53.6)5
“рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХो рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕рдордЭрддे рд╣ुрдП рд╣ी
рд╡ैрджिрдХ рдЛрд╖िрдпों рдХा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рд╣ै–‘рддुрдо рдоाрдирд╡ рдмрдиो। рд╕्рд╡рдпं рддो рдоाрдирд╡ рдмрдиो рд╣ी, рджूрд╕рд░ों рдХो рднी рдоाрдирд╡
рдмрдиाрдУ, рдРрд╕ा рдоाрдирд╡ рдЬिрд╕рдоें рджिрд╡्рдп рдЧुрдгों рдХा рдЖрд╡ाрд╕ рд╣ो’।’6
рд╢िрдХ्рд╖ा
рдХी рдЙрдкрдпोрдЧिрддा, рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддा рдФрд░ рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдпрддा рд╣рдоाрд░े рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдж्рд╡ाрд░ा рднी рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХрддा рд╕े
рд╕्рдеाрдкिрдд рдХी рдЧрдпी рд╣ै। рддो рд╕ोрдЪрдиा рддो рдкреЬेрдЧा рд╣ी, рдХि рднूрд▓ी-рдмिрд╕рд░ी рдиैрддिрдХ-рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдоूрд▓्рдпों
рдХी рдмाрд░ीрдХी рдХो рдирд╡ीрдирддा рд╕े рд╡ाрдкिрд╕ рдЬाрдЧृрдд рдХрд░рдХे рдЙрдд्рдеाрди рдХी рдУрд░ рдХैрд╕े рд▓े рдЬाрдпा рдЬा рд╕рдХे рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं
рдХा рдоूрд▓्рдпाрдЩ्рдХрди рдХिрдпा рдЬाрдП।
рдЙрдкрд╕ंрд╣ाрд░:
Conclusion:
рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХो рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рдкूрд░्рдгрддा рд╕े рджेрдЦें рддो
рдЗрд╕े рд╡िрд╡िрдз рдкрд╣рд▓ुрдУं рд╕े рджेрдЦрдиा рдФрд░ рдкрд░рдЦрдиा рдкреЬेрдЧा। рдЬीрд╡рди рдХा рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рд╕्рдеूрд▓ рдкрдХ्рд╖ рд╣ै, рд╡рд╣ीं
рдПрдХ рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдкрдХ्рд╖ рднी рд╣ै। рдПрдХ рдкрдХ्рд╖ рднौрддिрдХ рд╣ै, рддो рджूрд╕рд░ा рдЖрдд्рдоिрдХ рд╣ै। рджोрдиों рдкрдХ्рд╖ों рдХो
рдПрдХ рд╕ाрде рд▓े рдЪрд▓рдиे рдоें рд╣ी рдЬीрд╡рди рдХी рдкрд░िрдкूрд░्рдгрддा
рд╣ै। рддрднी рдПрдХ рд╕ंрддुрд▓िрдд рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг
рд╣ोрдЧा рдФрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдоाрдирд╡ рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдЙрд╕рдХी рд░рдЪрдиा рд╕ाрд░्рдердХ рд╣ोрдЧी। рдЬो
рд╡्рдпрдХ्рддि рдХेрд╡рд▓ рднौрддिрдХ рдЬीрд╡рди рдХा рд╣ी рдкрд╣рд▓ू рдкрдХреЬे рд░рд╣рддे рд╣ै, рд╡े рдЕँрдзेрд░े рдоें рдЯрдЯोрд▓рддे рдЪрд▓рддे рд╣ैं,
рдФрд░ рдЬो рдХेрд╡рд▓ рдЖрдд्рдоिрдХ рдкрд╣рд▓ू рдХो рдкрдХреЬे рд░рд╣рддे рд╣ैं, рд╡े рдЙрд╕рд╕े рднी рдЧрд╣рд░े рдЕंрдзрдХाрд░ рдоें рдбूрдмрддे рдЬाрддे
рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣рдоें рдЬीрд╡рди рдХे рдЕंрдд: рдФрд░ рдмाрд╣्рдп рдкрдХ्рд╖ рдЕрд░्рдеाрдд рдЖрдд्рдоिрдХ рдФрд░ рднौрддिрдХ рдкрдХ्рд╖, рджोрдиों
рдХा рдПрдХ рд╕рдоाрди рдкाрд▓рди рдЪाрд╣िрдпे। рдЬिрд╕рд╕े рдЖрдд्рдоिрдХ рдЖрдиंрдж рдПрд╡ं рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рд╕ुрдЦों рдХा рдЙрдкрднोрдЧ рдПрдХ рд╕ाрде рдХрд░
рд╕рдХें। рдпрд╣ी рдЬीрд╡рди рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдХрднी рд╕्рд╡рдпं рдХो
рдЦोрдЬрдиा рд╣ो рддो рдпрд╣ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ें। рдЗрд╕рдХा рд╣ी рд╢ुрднाрд░рдо्рдн рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо
рд╕े рд╣ो рддो рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ-рднौрддिрдХ-рдоाрдирд╕िрдХ-рдиैрддिрдХ-рдоाрдирд╡ीрдп-рдирд╡рдЬाрдЧрд░рдг рдФрд░ рдкुрдирд░्рдЬाрдЧрд░рдг рд╕ंрднрд╡ рдФрд░ рд╕рдлрд▓
рд╣ोрдиे рд╕े рдХोрдИ рдирд╣ीं рд░ोрдХ рд╕рдХрддा।
рд╕рди्рджрд░्рдн рд╕ूрдЪी : References:
1.
рдбॉ.рдирд░ेंрдж्рд░
рдХोрд╣рд▓ी, рдорд╣ाрд╕рдорд░, рдЦंрдб-2, рдЕрдзिрдХाрд░, рдкृрд╖्рда: 42, 43
2.
рдбॉ.рдирд░ेंрдж्рд░ рдХोрд╣рд▓ी,
рдорд╣ाрд╕рдорд░, рдЦंрдб-3 рдХрд░्рдо, рдкृрд╖्рда: 22
3.
рдбॉ.рд░ाрдордЬी рд▓ाрд▓ рд╕рд╣ाрдпрдХ, рдХрдмीрд░ рджрд░्рд╢рди, рдкृрд╖्рда: 11
4.
рдбॉ.рджрд░्рд╢рди рд╕िंрд╣
рдиिрд░्рд╡ैрд░, рд╡рдЧ्рдЬ्рдпोрддि, рдкी. рдбी. рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рд░рдЪिрдд рд▓ेрдЦ, рдкृрд╖्рда: 217
5.
рдЛрдЧ्рд╡ेрдж: 10.53.6
6.
рдбॉ.рджрд░्рд╢рди рд╕िंрд╣
рдиिрд░्рд╡ैрд░,рд╡рдЧ्рдЬ्рдпोрддि, рдк्рд░ो. рд╡ेрджрдк्рд░рдХाрд╢ рд╡िрдж्рдпा рд╡ाрдЪрд╕्рдкрддि рд░рдЪिрдд рд▓ेрдЦ, рдкृрд╖्рда: 189
No comments :
Post a Comment
We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।