เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ: เคช्เคฐเค•ृเคคि เคฎें เคฐเคšी-เคฌเคธी เคธंเคธ्เค•ृเคคि

เคคेเคœी เคˆเคถा
เคคेเคœी เคˆเคถा 

เคšเคฒเคญाเคท: +91 909 643 8496
เคˆเคฎेเคฒ: tejeeandisha@gmail.com


เคธॉंเค—เคฌเคฐ्เคก เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจा เคœाเคจे เคตाเคฒा เคเค•เคฎाเคค्เคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฐाเคœ्เคฏ เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เคนै। เคฏเคน เคฐाเคœ्เคฏ เคฌेเคนเคฆ เคนी เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เค”เคฐ เคธเคฌเคธे เค›ोเคŸा เคฐाเคœ्เคฏ เคนै เคœो เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคฐूเคช เคธे เคธुंเคฆเคฐ เคธ्เคฅाเคจों เคธे เคธुเคถोเคญिเคค เคนै। เคฆเคฐเค…เคธเคฒ เคฎिเคœ़ोเคฐเคฎ  เคฒुเคถाเคˆ (Lushai) เค•ी เคชเคฐ्เคตเคคीเคฏ เคคเคฐाเคˆ เคชเคฐ เคซैเคฒा เคนै। เค‡เคธे เคญाเคฐเคค เค•ा เคธ्เค•ाเคŸเคฒैंเคก เค•เคนเคคे เคนैं, เคฒैंเคก เค‘เฅž เคนाเค‡เคฒैंเคกเคฐ्เคธ  เค•े เคจाเคฎ เคธे เคชुเค•ाเคฐเคคे เคนैं। เคฏเคน เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เคฎ्เคฏांเคฎाเคฐ เค”เคฐ เคฌांเค—्เคฒाเคฆेเคถ เค•े เคฌीเคš เคฌเคธे เคชूเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฐ เคญाเคฐเคค เค•े เคฆเค•्เคทिเคฃी เค•ोเคจे เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคนै, เคฒेเค•िเคจ เค‡เคธเค•ी เคธीเคฎा เค•ा เคเค• เคนिเคธ्เคธा เค…เคชเคจे เคชเคก़ोเคธी เคฐाเคœ्เคฏों เค…เคธเคฎ, เคฎเคฃिเคชुเคฐ เค”เคฐ เคค्เคฐिเคชुเคฐा เค•े เคธाเคฅ เคญी เคธाเคा เค•เคฐเคคा เคนै। เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•ा เคชเคนाเคก़ी เค•्เคทेเคค्เคฐ เคชเคนเคฒे เค…เคธเคฎ เค•ा เคนिเคธ्เคธा เคฅा, เคฒेเค•िเคจ เคฌाเคฆ เคฎें เคเค• เค…เคฒเค— เคฐाเคœ्เคฏ เคฌเคจा เคฆिเคฏा เค—เคฏा। เคฏเคน เคญाเคฐเคค เคฎें เค…เคจ्เคฏ เคœเค—เคนों เค•े เคตिเคชเคฐीเคค เคชเคนाเคก़ों เค”เคฐ เค˜ाเคŸिเคฏों เคธे เค˜िเคฐा, เค†เคฆिเคตाเคธी เค—ाँเคตों เค•े เคธाเคฅ เคธाเคฅ เค†เคงुเคจिเค• เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคœीเคตเคจ เคถैเคฒी เค•ा เคธเคฎाเคฏोเคœเคจ เคตाเคฒा เคญूเคฎि เคนै।

เค‡เคจเค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ाเค—เคœी เคคौเคฐ เคชเคฐ เคฌเคนुเคค เคœ्เคฏाเคฆा เคฆเคฐ्เคœ เคจเคนीं เคนैं। เคฎौเค–िเค• เคชเคฐंเคชเคฐाเค“ं เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•ी เค…เคงिเค•ांเคถ เคœเคจเคœाเคคिเคฏाँ เค‡เคธ เคฌाเคค เคฎें เคฏเค•ीเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เค‡เคจเค•ी เค‰เคค्เคชเคค्เคคि เคฆเค•्เคทिเคฃी เคšीเคจ เค•ी เคเค• เคชौเคฐाเคฃिเค• เค—ुเคซा  ‘เค–ुเคฒ’ (khul) เคธे เคนुเคˆ เคฅी  เคœो เคชृเคฅ्เคตी เค•ी เค“เคฐ เคจिเค•เคฒเคจे เค•ा เคเค• เค›ेเคฆ เคจुเคฎा เคฐाเคธ्เคคा เคฅा। เคœเคจเคœाเคคिเคฏों เคจे เคซिเคฐ เคชเคถ्เคšिเคฎ เค•ी เค“เคฐ เคฎเคฃिเคชुเคฐ, เคซिเคฐ เคฆเค•्เคทिเคฃ เค•ी เค“เคฐ เค…เคธเคฎ เค•ी เค“เคฐ เคช्เคฐเคธ्เคฅाเคจ เค•िเคฏा เค”เคฐ เค…ंเคค เคฎें เคฎिเคœ़ोเคฐเคฎ เค•ी เคชเคนाเคก़िเคฏों เคคเคฅा เคฎ्เคฏांเคฎाเคฐ เค•े เคšीเคจी เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฌเคธ เค—เค। เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เค†เคจे เคธे เคชเคนเคฒे เคธเคญी เคœเคจเคœाเคคिเคฏाँ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคเค• เคฎुเค–िเคฏा เค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เคฅे เค”เคฐ เค•ुเค› เคฎเคฃिเคชुเคฐ เค•े เคฐाเคœाเค“ं เค•े เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธเคนाเคฏเค• เค†เคงिเค•ाเคฐी เค•े เคฐूเคช เคฎें। เค‰เคจ्เคจीเคธเคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เคฎें เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เคญाเคฐเคค เคฎें เคฌ्เคฐिเคŸिเคถों เคฆ्เคตाเคฐा เค–ोเคœा เค”เคฐ เคœीเคคा เคœाเคจे เคตाเคฒा เค…ंเคคिเคฎ เค‡เคฒाเค•ा เคฅा। เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•ी เคคเคฒเคนเคŸी เค•े เคชाเคธ เคฆเค•्เคทिเคฃी เค…เคธเคฎ เค•े เค•เค›ाเคฐ เคตाเคฒे เค‡เคฒाเค•ो เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เคšाเคฏ เคฌाเค—ाเคจ เคฅे। เคตเคนाँ เค…เค•्เคธเคฐ เคชเคนाเคก़ी เคœเคจเคœाเคคिเคฏाँ เคฒूเคŸ-เคชाเคŸ-เคตเคธूเคฒी เค•े เคธाเคฅ เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคฆुเคฐ्เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เคญी เค•เคฐเคคी เคคीं। เค‡เคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคตเคนाँ เค•े เคฐเคนเคจे เคตाเคฒे เคœเคจเคœाเคคिเคฏों เค•ो เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เคฒूเคŸเคฎाเคฐ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคœเคจเคœाเคคिเคฏों เค•े เคช्เคฐเคคि เคญเฅœเค•ाเคจा เคถुเคฐू เค•िเคฏा เค”เคฐ เค‰เคจเคธे เคฌเคฆเคฒा เคฒेเคจे เค•ो เคฌोเคฒा। เค‰เคจเค•ी เคธเคนเคฎเคคि เค•े เคฌाเคฆ เค…ंเค—्เคฐेเฅ›ों เคจे เค…เคชเคจे เคธैเคจ्เคฏ เค…เคญिเคฏाเคจ 1840 เคฎें เคถुเคฐू เค•िเคฏे।  เคฒुเคถाเคˆ เคชเคนाเคก़िเคฏों เคชเคฐ เคธैเคจिเค• เคญेเคœे เค—เค เคคाเค•ि เค‰เคจ เคœเคจเคœाเคคिเคฏों เคชเคฐ เค•ाเคฌू เค•िเคฏा เคœा เคธเค•े।  เค…เคตเคธเคฐเคตाเคฆी เค…ंเค—्เคฐेเคœ เคคो เคฅे เคนी เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…ंเคคเคคः 1850 เคฎें เคฅाเคฆो (Thadou) เคœเคจเคœाเคคि เค•ी เคฎเคฆเคฆ เคธे เคชเคนाเคก़िเคฏों เค•ा เค”เคชเคจिเคตेเคถीเค•เคฐเคฃ เค•िเคฏा เค”เคฐ เค‡เคจ เคœเคจเคœाเคคिเคฏों เค•ो เคเค• เคฆूเคธเคฐे เค•े เคธाเคฅ เคฏुเคฆ्เคง เค•เคฐเคตा เคฆिเคฏा। เคฎिเคœ़ो เคชเคนाเคก़िเคฏों เค†เค–िเคฐเค•ाเคฐ 1895 เคฎें เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคญाเคฐเคค เค•ा เคนिเคธ्เคธा เคฌเคจ เค—เคˆं; เค‰เคค्เคคเคฐी เค•्เคทेเคค्เคฐ เค…เคธเคฎ เค•ा เคเค• เคนिเคธ्เคธा เคฅा เคœเคฌเค•ि เคฆเค•्เคทिเคฃ เคฌंเค—ाเคฒ เค•ा เคเค• เคนिเคธ्เคธा เคฅा। เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค•े เคฌाเคฆ, เคฆเคถเค•ों เค•े เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค•े เคฌाเคฆ เคœเคฌ เคชเคนाเคก़ी เคฒोเค• เคธ्เคตเคฐाเคœ्เคฏ เค•ी เคฎाँเค— เค•เคฐเคคे เคฅे เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•ो เค…เคธเคฎ เคธे เค…เคฒเค— เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคฐूเคช เคฎें เค˜ोเคทिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा।  1986 เคฎें เคถांเคคि เคฌเคนाเคฒ เค•ी เค—เคˆ เคฅी เค”เคฐ เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เคเค• เคถांเคคिเคชूเคฐ्เคฃ เค”เคฐ เค‰เคš्เคš เคธाเค•्เคทเคฐ เคˆเคธाเคˆ เคฐाเคœ्เคฏ เค˜ोเคทिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै, เคœเคนाँ เค•ी เคนเคตाเค“ं เคฎें เคฒोเค•, เคธंเค—ीเคค เค”เคฐ เคซूเคฒों เค•ी เค–ुเคถเคฌू เคฎिเคฒी เคนुเคˆ เคนै।

เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เคฎें เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เค†เคฆिเคตाเคธी เคœเคจเคœाเคคिเคฏाँ เคธเคฎुเคฆाเคฏ เคนैं - เคฒुเคถाเคˆ, เคšเค•เคฎा, เคกिเคฎाเคธा, เค—ाเคฐो, เคชाเคตी, เคฐाเคฒ्เคคे เค”เคฐ เค•ूเค•ी เคœเคจเคœाเคคिเคฏाँ। เคฒुเคถाเคˆ เคœเคจเคœाเคคि เค•े เคนी เคจाเคฎ เคชเคฐ เคฒुเคถाเคˆ เคนिเคฒ्เคธ เค•ा เค‡เคฒाเค•ा เคชूเคฐा เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•ो เคฎाเคจा เค—เคฏा। เค•เคฐ्เค• เคฐेเค–ा เคชเคฐ เคธ्เคฅिเคค เค†เค‡เคœ़ॉเคฒ  เคฐेเค–ा เค•े เค—ुเคฃ เค•ी เคคเคฐเคน เคนเคฒเคšเคฒ เคญเฅœा เคฎिเคœ़ोเคฐเคฎ เค•ी เคฐाเคœเคงाเคจी เคนै। เคฏเคน เค›ोเคŸा เคถเคนเคฐ เคฌเคก़े เคšเคฐ्เคšों เคตाเคฒा เคนै เคœिเคธเค•े เคจिเคตाเคธी เคซैเคถเคจेเคฌเคฒ เคถเคนเคฐी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เค†เคงुเคจिเค• เคœीเคตเคจ เคถैเคฒी เค•ो เค…เคชเคจाเค เคนुเค เคนैं। เคเค• เค”เคฐ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคถเคนเคฐ เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•े เคฆเค•्เคทिเคฃी เคญाเค— เคฎें เคฒुंเค—เคฒेเคˆ  เคนै, เคฏเคน เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เค”เคชเคจिเคตेเคถिเค• เคฆिเคจों เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เค•ा เค•ेंเคฆ्เคฐ เคฅा เคœเคฌ เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคธैเคจिเค•ों เคจे เคฆเค•्เคทिเคฃी เคฒुเคถाเคˆ เคนिเคฒ्เคธ เคชเคฐ เคตिเคœเคฏ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी เค”เคฐ เคซोเคฐ्เคŸ เคฒुंเค—เคฒेเคˆ เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•िเคฏा। เคนाเคฒ เค•े เคฆเคถเค•ों เคฎें เคฎ्เคฏांเคฎाเคฐ เค•े เคธाเคฅ เคธीเคฎा เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคšंเคชเคˆ, เคธेเคฐเคšिเคช เค”เคฐ เคธाเคนा เคœैเคธे เค›ोเคŸे เคถเคนเคฐ เคญी เคตिเค•เคธिเคค เคนुเค। เคน्เคฎुเค‡เคซांเค—  เคœो เค•ि  เคน्เคฎुเค‡เคซांเค—เคค्เคฒांเค—  เค•ी เคšเคŸ्เคŸाเคจों เค•े เคชाเคธ เคธ्เคฅिเคค เคเค• เค›ोเคŸा เคถเคนเคฐ เคนै, เคœिเคธเค•ा เคชเคฐ्เคฏเคŸเคจ เค”เคฐ เคฐोเคฎांเคš เค•े เคฒिเค เคฎเคนเคค्เคต เคนै।

เคฎिเคœ़ोเคฐเคฎ เค•ी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคฐंเค—ीเคจ เคชเคฐिเคงाเคจ, เค—ीเคค เคธंเค—ीเคค เค”เคฐ เคธเคฌเคธे เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคฌांเคธ เคจृเคค्เคฏ เคšेเคฐो  เคธे เคฎเคจเคฎोเคนเค• เค”เคฐ เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคนै। เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•े เคฒोเค—ों เคฎें เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เค•ूเค•ी เคœเคจเคœाเคคि เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคคिเคฌ्เคฌเคค-เคฌเคฐ्เคฎเคจ เคธเคฎूเคน เคœैเคธे เค•ि เคนเคฎाเคฐ, เคฒुเคถाเคˆ, เคฐाเคฒ्เคคे, เคชाเคตी, เคฅाเคกो เค”เคฐ เคœ़ो เคถाเคฎिเคฒ เคนैं। เคนाเคฒाँเค•ि เคเค•เคคा เค•ी เคญाเคตเคจा เค•े เคธाเคฅ เคตे เค–ुเคฆ เค•ो เคฎिเคœ़ो เค•เคนเคฒाเคจा เคชเคธंเคฆ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•्เคฏोंเค•ि เค…เคงिเค•ांเคถ เคœเคจเคœाเคคिเคฏाँ เคฎिเคœ़ो เคคाเคตंเค— เค•ो เค†เคฎ เคฌोเคฒเคšाเคฒ เค•ो เคญाเคทा เคฎें เคฌोเคฒเคคी เคนैं เค”เคฐ เคฏे เค‡เคธे เค…เคชเคจे เคฎें เคธंเคชเคฐ्เค• เคญाเคทा เคญी เคฎाเคจเคคी เคนै। เคฎैเคฆाเคจी เค‡เคฒाเค•ों เค•े เคชเคก़ोเคธी เคœैเคธे เคฌंเค—ाเคฒिเคฏों เคจे เค•ूเค•ी  เค•े เคจाเคฎ เคธे เค‡เคจ्เคนें เคชुเค•ाเคฐเคจा เคถुเคฐू เค•िเคฏा। เคฎिเคœो เคœเคจเคœाเคคि เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เคฒुเคถाเคˆ เคชเคนाเคก़िเคฏों เค”เคฐ เคฎ्เคฏांเคฎाเคฐ เคธाเคฎ्เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคšिเคจ เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•े เค†เคธเคชाเคธ เค•े เคชเคนाเคก़ों เคฎें เคฐเคนเคคी เคนै।

เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा เคชเคนเคฒा เคธเคฎूเคน เคนเคฎเคฐ  เคฅा। เค‰เคจเค•ी เค‰เคค्เคชเคค्เคคि เคšीเคจ เคธे เคฎाเคจी เคœाเคคी เคนै เค”เคฐ เคถाเคจ เคชเคนाเฅœिเคฏों เค•ो เคชाเฅœ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฎ्เคฏांเคฎाเคฐ เคธे เคฌเคฐ्เคฎी เคœเคจเคœाเคคिเคฏों เค•ी เคธंเคธ्เค•ृเคคिเคฏों เค•ो เคธीเค–เค•เคฐ เค”เคฐ เค…เคชเคจाเค•เคฐ เค…เคชเคจा เคฐाเคธ्เคคा เคฏเคนाँ เคคเค• เคฌเคจाเคฏा। เค‡เคจ्เคนें เค‰เคค्เคคเคฐเคตाเคธी เค•े เคจाเคฎ เคธे เคญी เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै,  เคชเคก़ोเคธी เค…เคธเคฎ เค”เคฐ เคฎเคฃिเคชुเคฐ เค•े เคธเคŸे เคนिเคธ्เคธे เคฎें เคฌเคธे เคนैं। เคนเคฎाเคฐ เคœเคจเคœाเคคि เค…เคชเคจी เคฌเคฐ्เคฌเคฐ-เคนिंเคธเค•เคคा เค•े เคธाเคฅ เคธाเคฅ เค…เคชเคจी เคฐंเค—ीเคจ เคตेเคถเคญूเคทा เค”เคฐ เค”เคชเคšाเคฐिเค• เคจृเคค्เคฏ เค•े เคฒिเค เคญी เคœाเคจे เคœाเคคे เคนैं। เคšเคฎ्เคซाเคˆ เค‡เคฒाเค•े เคฎें เคธเคฌเคธे เคฌเฅœा เคธเคฎूเคน  เคฎिเคœो เค•ी เคฐाเคฒ्เคคे เคœเคจเคœाเคคि  เคฐเคนเคคी เคนै। เคชเคค्เคฅเคฐ เค•ी เคจเค•्เค•ाเคถी เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค…เคชเคจा เคจाเคฎ เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคฆเคฐ्เคœ เค•เคฐ เคฒिเคฏा เคนैं। เค…เคจ्เคฏ เคœเคจเคœाเคคिเคฏों เค•े เค†เค•्เคฐเคฎเคฃों เค•ा เคตिเคฐोเคง เคญी เค‡เคธी เคจเค•्เค•ाเคถी เค•िเคฏे เคนुเค เคชเคค्เคฅเคฐ เคธे เคนเคฅिเคฏाเคฐ เค•े เคคौเคฐ เคชเคฐ เค•เคฐเคคे เคนै। เคœ़ू เคœเคจเคœाเคคि เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เคฎ्เคฏांเคฎाเคฐ เค•ी เคšीเคจ เคชเคนाเคก़िเคฏों เค•ी เคธीเคฎा เคตाเคฒे เค•्เคทेเคค्เคฐों เคฎें เคฐเคนเคคी เคนै, เค‰เคจเค•ी เค…เคชเคจी เคญाเคทा เค”เคฐ เคœ़ोเคฒाเคˆ เคฒिเคชि  เคนै। เคœ़ू เคœเคจเคœाเคคि เคจे เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคฎिเคถเคจเคฐिเคฏों เค•े เคคौเคฐ เคคเคฐीเค•ों เค”เคฐ เค—เคคिเคตिเคงिเคฏों เค•े เคœเคฐिเคฏे เคนो เคฐเคนे เคนเคธ्เคคเค•्เคทेเคช เค•ा  เคตिเคฐोเคง เค•िเคฏा เค•्เคฏोंเค•ि เคตे เค…เคชเคจे เคชुเคฐाเคจे เคธเค–ुเค† เคงเคฐ्เคฎ  เค•ो เคฌเคšाเคจा เคšाเคนเคคी เคฅी। เคค्เคฐिเคชुเคฐा เค•े เคชाเคธ เคฎเคฎिเคค เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•े เคฐींเค— เคฒोเค— (เคฌ्เคฐू เคœเคจเคœाเคคि) เค•ो เค‡เคจ เคชเคนाเคก़िเคฏों เค•े เคธเคฌเคธे เคชुเคฐाเคจे เคจिเคตाเคธिเคฏों เคฎें เคธे เคเค• เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै, เคฒेเค•िเคจ เคตे เค…เคฌ เคฎिเคœ़ोเคฐเคฎ เคฎें เคเค• เค›ोเคŸे เคธเคฎुเคฆाเคฏ เคนैं। เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै เค•ि เค‰เคจ्เคนें เคค्เคฐिเคชुเคฐी เคฐाเคœाเค“ं เคฆ्เคตाเคฐा เคจिเคฐ्เคตाเคธिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เคตिเคญिเคจ्เคจ เคœเคจเคœाเคคिเคฏों เคจे เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธ्เคฅाเคจों เคธे เคชเคฒाเคฏเคจ เค•िเคฏा, เคธเคฎुเคฆ्เคฐ-เคจเคฆी เค•ी เคฒเคนเคฐों เค•ो เคชाเคฐ เค•เคฐ เค”เคฐ เค‡เคจ เคชเคนाเคก़िเคฏों เค•ो เค…เคชเคจी เคฎाเคคृเคญूเคฎि เคฌเคจाเคฏा। เคนाเคฒाँเค•ि, เคฎिเคœो เคธเคฎाเคœ เค•े เคธเคญी เคธเคฎूเคนों เค•े เคฌीเคš เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เค•ुเค› เคชเคนเคฒू เค†เคฎ เคนैं। เคธเคญी เคœाเคคिเคฏों เคจे เคฌेเคนเคคเคฐ เคšเคฐाเค—ाเคนों เค•ी เคคเคฒाเคถ เคฎें เค•เคˆ เคช्เคฐเคตाเคธिเคฏों เค•े เคฐूเคช เคฎें เคूเคฎ เค–ेเคคी เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•िเคฏा।

เค—ाँเคตों เค•े เคฌीเคš เคฎें เคœ्เคตाเคฒเคฌुเค• (Zwalbuk) เคนोเคคा เคนै, เคฏเคน เคฎिเคœ़ो เคฏुเคตाเค“ं เค•े เคฒिเค เค†เคตाเคธीเคฏ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคนै เคœเคนाँ เค‡เคจ เคฏुเคตाเค“ं เค•ो เคธाเคฎाเคœिเค• เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐिเคฏों เค•ो เคจिเคญाเคจे เค•े เคฒिเค เคช्เคฐเคถिเค•्เคทिเคค เค•िเคฏा เคœाเคคा เคฅा। เคธเคฌเคธे เคชเคนเคฒे เค”เคฐ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนोเคคा เคนै เคจीเคคिเคตिเคฆ्เคฏा เคฏा เคจैเคคिเค• เคธंเคนिเคคा เคคाเคตเคฒाเคฎिंเค—เคˆเคนเคจा (Tlawmingaihna) เคธिเค–ाเคจा।  เคœिเคธเคฎें เคตिเคจเคฎ्เคฐเคคा เค”เคฐ เคตिเคถ्เคตเคจीเคฏเคคा เค•ी เค•ीเคฎเคค เคธिเค–ाเคˆ เคœाเคคी เคนै।

เคฎिเคœ़ोเคฐเคฎ เค•े เคฒोเค— เคฌेंเคค เค”เคฐ เคฌाँเคธ เค•े เค•ाเคฎ เคฎें เคฎाเคนिเคฐ เคนोเคคे เคนैं। เคตे เคฌाँเคธ เค•ी เค•เคˆ เคตเคธ्เคคुเค“ं เค•ो เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं, เค…เคชเคจे เค˜เคฐों เค•ी เค—เคจ्เคจों เคธे เคฌเคจी เคฆीเคตाเคฐों-เคซเคฐ्เคจीเคšเคฐों เค”เคฐ เคฌेंเคค เค•ी เคŸोเคชिเคฏों เคญी เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคจे เคฎें เคฆเค•्เคท เคนैं। เคฐाเคœ्เคฏ เคฎें เคฌांเคธ เค•े เคœंเค—เคฒों เค•ाเคซी เคนैं। เคฏे เค…เคชเคจे เคฆैเคจिเค• เค˜เคฐेเคฒू เค‰เคชเคฏोเค— เค•े เคฒिเค เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•े เค‡เคธ เค‰เคชเคนाเคฐ เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคนैं เค”เคฐ เค…เคฌ เคฎिเคœ़ो เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เค…เคนเคฎ् เคนिเคธ्เคธा เคนै। เค•เคฐंเคกเคถिเคฒ्เคช (Basketry) เคเค• เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคถिเคฒ्เคช เคนै, เคœिเคธเคฎें เคชाเค‡เค•ॉเคจ्เค—, เคฅुเคฒเคคे เค”เคฐ เคŸैเคฒ्เคฎेเคจ เคœैเคธे เคตिเคญिเคจ्เคจ เค†เค•ृเคคि เคตाเคฒे เคฌाเคธ्เค•ेเคŸ เค•เคˆ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏों เค•े เคฒिเค เคคैเคฏाเคฐ เค•िเค เคœाเคคे เคนैं। เค…เคงिเค•ांเคถ เค˜เคฐों เคฎें เคฌांเคธ เคธे เคฌเคจे เคธ्เคŸूเคฒ (Herhsawp),  เค•ुเคฐ्เคธी (Thuttleng) เค”เคฐ เคชाเคจी เค•े เค•ंเคŸेเคจเคฐ (Tuium) เคฆेเค–े เคœा เคธเค•เคคे เคนैं। เคฎिเคœ़ोเคธ เคญी เคŸिเค•ाเคŠ เค”เคฐ เคฒंเคฌे เคธเคฎเคฏ เคคเค• เคšเคฒเคจे เค•े เคฒिเค เคฌेंเคค เค•ो เคงुเค†ं เคฆेเค•เคฐ เคช्เคฐเคฏोเค— เคฎें เคฒाเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคฐเคธ्เคฎ เคฐिเคตाเคœ เค•े เคฒिเค เค–ुเคฎ्เคฌे เคŸोเคชी  เคœเคฒเคฐोเคงी เคนेंเคฅिเคฏเคฒ (Hnahthial) เค•े เคชเคค्เคคिเคฏों เคธे เคฌเคจाเคฏे เคœाเคคे เคนैं। เคฎिเคœो เคฎเคนिเคฒाเคं เคฌुเคจाเคˆ เคฎें เค…เคต्เคตเคฒ เคนोเคคी เคนैं। เคชुเค…เคจ्เคšेเค‡ เค”เคฐ เค•เคต्เคฐ्เคšेเคˆ เคชเคฐिเคงाเคจ เคค्เคฏोเคนाเคฐों เค”เคฐ เคšेเคฐो เคฌांเคธ เคจृเคค्เคฏ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคชเคนเคจे เคœाเคจे เคตाเคฒा เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•ी เคธुंเคฆเคฐ เคชोเคถाเค• เคนैं।

เคฌांเคธ เค•ो เคœเคฌ เค•ाเคŸ เค•เคฐ เคธूเค–ाเคฏा เคœा เคฐเคนा เคนोเคคा เคนै เคคो เค‡เคธ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•ो เคšाเคชเคšเคฐ เค•ुเคŸ  เค•เคนเคคे เคนैं เค”เคฐ เคฏเคน เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•ा เคเค• เคธुเคจ्เคฆเคฐ เค‰เคค्เคธเคต เคญी เคนै। เคฏเคน เค•ृเคทि เคชเคฐ्เคต เคชौเคงाเคฐोเคชเคฃ เคถुเคฐू เคนोเคจे เคธे เคชเคนเคฒे เคฎाเคฐ्เคš เค•े เคฎเคนीเคจे เคฎें เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคšेเคฐเคต เคฏा เคฌाँเคธ เคจृเคค्เคฏ  เค‰เคค्เคธเคต เค•ा เคเค• เคฌเคก़ा เคนिเคธ्เคธा เคนै। เคขोเคฒ เค•ी เคฅाเคชों เค•े เคฌीเคš เคจृเคค्เคฏ เค•ी เคตिเคญिเคจ्เคจ เคถैเคฒिเคฏों เค•ा เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจ เคนोเคคा เคนै। เค•เคฒा, เคนเคธ्เคคเคถिเคฒ्เคช, เคธंเค—ीเคค เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎ, เคชुเคท्เคช เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจी เค”เคฐ เคต्เคฏंเคœเคจ เคญी เค‡เคธ เคค्เคฏोเคนाเคฐ เค•ा เคเค• เคช्เคฐเคฎुเค– เคนिเคธ्เคธा เคนैं। เคซเคฐเคตเคฐी เค•े เค…ंเคค เคคเค•,  เคฎिเคœ़ोเคธ เค–ेเคคी  เคฐोเคชเคฃ เค•े เคฒिเค เคญूเคฎि เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคฌोเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคธे  เคฌुเคตाเคˆ เค•े เคฌीเคš เคšाเคชเคšเคฐ เค•ुเคŸ เคค्เคฏोเคนाเคฐ เคตिเคถ्เคฐाเคฎ เค•ाเคฒ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค‰เคค्เคธाเคน-เคฎंเค—เคฒ เค•े เคธाเคฅ เคฎเคจाเคคे เคนैं।

เค‡เคธ เคฆिเคจ เคธเคญी เค‰เคฎ्เคฐ เค•े เคฒोเค—, เคฏुเคตा เค”เคฐ เคตृเคฆ्เคง, เคชुเคฐुเคท เค”เคฐ เคฎเคนिเคฒाเคँ เค…เคชเคจे เคฐंเค—-เคฌिเคฐंเค—े เคชเคฐिเคงाเคจों เคฎें เคคैเคฏाเคฐ เคนोเคคे เคนैं। เคชाเคฐंเคชเคฐिเค• เคฐंเค—ीเคจ เค•เคชเคก़े เค”เคฐ เค—เคนเคจे เค•े เคธाเคฅ เคœोเคก़े เคธाเคฅ เคฎें เคœाเคคे เคนैं। เคตिเคญिเคจ्เคจ เคฒोเค• เคจृเคค्เคฏ เค”เคฐ เคชाเคฐंเคชเคฐिเค• เค—ीเคค เคขोเคฒ, เคฌाเคœे เค”เคฐ เคांเค เค•ी เคฅाเคช เค•े เคธाเคฅ เคนोเคคे เคนैं।

เคฏเคนाँ เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเคฐाเคธเคค เค•ी เคธเคฌเคธे เคฌเฅœी เคชเคนเคšाเคจ เคนै เคŸॉเคฒเคซ़ैเคตंเค— เค•ुเคŸ । เคฏเคน เคค्เคฏोเคนाเคฐ เคจเคตंเคฌเคฐ เคฎें เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคฏเคน เค‡ंเคคเคœाเคฐ เค•ा เคค्เคฏौเคนाเคฐ เคนै। เค‡เคธ เค‡ंเคคเคœाเคฐ เคฎें เค‰เคฒ्เคฒाเคธ เค•ो เคญเคฐเคจे เค•ा เคฏเคน เคค्เคฏौเคนाเคฐ เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคซเคธเคฒ เค•เคŸाเคˆ เค•े เค‡ंเคคเคœाเคฐ เคฎें เค–ेเคคी เค•ो เคชूเคฐा เค•เคฐเคจे เค•ा เคœเคถ्เคจ เคฎเคจाเคจे เค•े เคฒिเค เคซเคธเคฒ เคธे เคชเคนเคฒे เคค्เคฏोเคนाเคฐ เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคฏเคน เคค्เคฏोเคนाเคฐ เค•िเคธाเคจों เคฆ्เคตाเคฐा เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เค–ेเคคी เค‡เคธ เคฐाเคœ्เคฏ เค•ी เคช्เคฐเคฎुเค– เค†เคœीเคตिเค•ा เคนै। เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•े เคธเคญी เค†เคฆिเคตाเคธी เคธเคฎूเคน เค‰เคค्เคธुเค•เคคा เค•े เคธाเคฅ เคญाเค— เคฒेเคคे เคนैं เค”เคฐ เคตिเคญिเคจ्เคจ เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎों เค†เคฏोเคœिเคค เค•िเค เคœाเคคे เคนैं। เค‰เคค्เคธเคต เคฎें เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เค—ीเคคों เคชเคฐ เคจृเคค्เคฏ เค”เคฐ เค—ाเคฏเคจ เคถाเคฎिเคฒ เคนै, เคœो เค•िเคธाเคจों เคฆ्เคตाเคฐा เคจृเคค्เคฏ เค•เคฐเคคे เคธเคฎเคฏ เค—ाเค เคœाเคคे เคนैं। เค‡เคธ เค‰เคค्เคธเคต เคฎें เคธाเคฎूเคนिเค• เคฆाเคตเคค เคนोเคคी เคนैं। เคฏเคน เคค्เคฏोเคนाเคฐ เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•े เคœเคจเคœाเคคीเคฏ เคธเคฎूเคนों เค•ो เค…เคชเคจे เคธเคฎुเคฆाเคฏ เค•ी เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค•- เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เค•ा เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคค्เคต เค•เคฐเคจे เค•ा เคฎौเค•ा เคฆेเคคी เคนै। เค†เคฆिเคตाเคธी เคฒोเค— เคฆूเคฐ เคฆเคฐाเคœ เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐों เคธे เคญाเค— เคฒेเคคे เคนुเค เค…เคชเคจी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเคถेเคทเคคाเค“ं เค•ा เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคค्เคต เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เคฎिเฅ›ोเคฐเคฎ เค•े เค•ोเคจे-เค•ोเคจे เคธे เคฒोเค—ों เค•े เคธाเคฅ เคฌाเคคเคšीเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคญी เคฎौเค•ा เคฎिเคฒเคคा เคนै।

เคงเคจ्เคฏเคตाเคฆ เคธเคฎाเคฐोเคน เค•े เคฐूเคช เคฎें เคชैเค‡เคŸ เคธเคฎुเคฆाเคฏ เค•े เคช्เคฐเคฎुเค– เคค्เคฏोเคนाเคฐों เคฎें เคธे เคเค•  เค–ुเค†เคฆो เค•ुเคŸ । เค–ेเคค เคธे เคธเคญी เค•เคŸाเคˆ เค•े เคฌाเคฆ เคชूเคฐ्เคฃिเคฎा เค•ी เคฐाเคค เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค†เคฏोเคœिเคค เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै। เค—ाँเคต เค•े เคฒोเค— เค…เคชเคจे เคญเคฒाเคˆ เค”เคฐ เค…เค—เคฒी เค…เคš्เค›ी เคซเคธเคฒ เค•ी เคถुเคญेเคš्เค›ाเค“ं เค•े เคฒिเค เคเค•เคค्เคฐिเคค เคนोเคคे เคนैं। เค–ूเค†เคกो เคค्เคฏोเคนाเคฐ เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถ เคเค• เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญाเคคा เคนै। เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคชเคฐिเคตाเคฐ เค…เคชเคจे เค˜เคฐ เค•ी เคฌुเคฐी เค†เคค्เคฎा เค•ो เคฆूเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคเค• เคฎเคถाเคฒ เคœเคฒाเคคा เคนै। เคธเคฎुเคฆाเคฏ เค•े เคฒोเค— เคก्เคฐเคฎ, เค—ोंเค—, เคांเค เค”เคฐ เคชाเค‡เคช เคœैเคธे เค•िเคธी เคญी เค‰เคชเคฏोเค—ी เค‰เคชเค•เคฐเคฃों เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐเค•े เคšिเคฒ्เคฒाเคคे เค”เคฐ เคœเคช เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เคธाเคฅ เคฎें เคฏเคน เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เค…เคงिเค•เคคเคฎ เคถोเคฐ เคชैเคฆा เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा เค…เคจ्เคฅुเคฐिเคฏเคฎ (Anthurium), เคšเคช्เคšाเคฐ เค•ूเคŸ (Chapchar Kut), เคคเคฅा เคฅाเคฒ्เคซเคตंเค— เค•ूเคŸ (Thalfavang Kut) เค…เคจ्เคฏ เคค्เคฏौเคนाเคฐ เคนै เคœो เค•ृเคทि เค†เคงाเคฐिเคค เคนैं।
เค‡เคจเค•ा เคธเคฎूเคšा เคœीเคตเคจ เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•े เคคाเคฐเคคเคฎ्เคฏ เคธे เคœुเฅœा เคนुเค† เคนै। เคœीเคตเคจ เคถैเคฒी เคธे เคฒेเค•เคฐ เคฒोเค•ाเคšाเคฐ เคคเค• เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•ी เคนी เค…เคŸूเคŸ เคธเคนเคญाเค—िเคคा เคนै।

เคธंเคฆเคฐ्เคญ: 
1. Lalthangliana, B. Culture and Folklore of Mizoram. New Delhi: Publications
Division, Ministry of Information & Broadcasting, Government of India. 2005
2. K. Thanzauva. Reports of the foreign mission of the Presbyterian Church of Wales on Mizoram 1894-1959. Aizawl: Synod Publication Board, 1997
3. Ray, Animesh. Mizoram, India – Land and the People Series. New Delhi; NBT, 1993
4.  Zakhuma, Dr. K.M. 2001. Political Development in Mizoram From 1946 to 1989
5.  Peggy Reeves Sanday, anthropologist, Women at the Center: Life in a Modern Matriarchy, Cornell University Press, 2002
6. Xavier P. Mao; Society, Culture and Economy in North-East India , Asiatic Society, 2016
7. เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เคชूเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฐ, เค…ंเค•: 18, เคœเคจเคตเคฐी – เคฎाเคฐ्เคš, 2013
8. เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เคชूเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฐ, เค…ंเค•: 23, เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ – เคฆिเคธंเคฌเคฐ, 2015
9. https://www.holidify.com/pages/mizoram-culture-84.html
10. http://www.indianmirror.com/culture/states-culture/Mizoram.html

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।