рднाрд░рдд рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕े рдкрд╣рд▓े рдФрд░ рдмाрдж рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рд╕्рдеिрддि

- рдЕреЫीреЫ рд░ाрдп

рд╕्рд╡рджेрд╢ो рджेрд╢ाрди्рддрд░рдоिрддि рдиेрдпं рдЧрдгрдиा рд╡िрджрдЧ्рдзрдкुрд░ुрд╖рд╕्рдп” рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рджрдг्рдбी рдХे рдХрдерди рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдХि рд╡िрдж्рд╡ाрди рдкुрд░ुрд╖ рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рджेрд╢ рдФрд░ рдкрд░рджेрд╢ рдоें рдХोрдИ рднेрдж рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬрдм рд╡िрдж्рд╡ाрди рд╣ी рдРрд╕ा рдХोрдИ рднेрдж рдирд╣ीं рд░рдЦрддे-рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ рдпрд╣ рднेрдж рдХैрд╕े рдЦोрдЬ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдпрддा рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдмрдиाрдо рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХे рдоुрдж्рджे рдХा рдЕрдкрдиा рдПрдХ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдкрд╣рд▓ू рднी рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рд╣ोрдиे рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХा рдкрд▓реЬा рднाрд░ी рдоाрд▓ूрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдоें рдкрдж्рдзрддि (paradigm) рдХे рд╡िрд╢ेрд╖ рдпोрдЧрджाрди рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдпрддा рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдмреЭ рдЬाрддा рд╣ै। рд▓рдЧрднрдЧ рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдкрд╣рд▓े рддрдХ рд╕ंрдЪाрд░ рдФрд░ рдЖрд╡ाрдЧрдорди рдХे рд╕ाрдзрдиों рдоें рдк्рд░рдЧрддि рди рд╣ोрдиे рдпा рдЙрдирдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдмрдиा рд░рд╣ा рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдЕрдм рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдЬрдмрдХि рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдпा рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ рдХिрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдпा рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╡्рдпाрдкрдХрддा рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдиे рд╕े рдЕрд░्рдЬिрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ैं рдФрд░ рди рд╣ी рд╡े рдЕрдкрдиी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рд╕ीрдоिрдд рдпा рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।

рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рддрдХрдиीрдХ рдХे рдЖрд╡िрд╖्рдХाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рд╣рдо рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рдЕрдкрдиे рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рджिрд╢ा рдФрд░ рджрд╢ा рдмрджрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдкрд░рди्рддु рдкрд░ाрдзीрди рднाрд░рдд рдХे рдмाрд░े рдоें рддрдм рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдмोрд▓рдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдХि рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧों рдоें рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдирд╣ीं рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕рдн्рдпрддा рдХी рдХोрдИ рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ рдирд╣ीं рд╣ै। рддाрдХि рднाрд░рддीрдпों рдоें рд╣ीрди рднाрд╡рдиा рдХा рдЬрди्рдо рд╣ो рдФрд░ рд╡े рд╕्рд╡рдпं рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рдиा рдЫोреЬ рджें, рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдоाрд░ा рднрд╡िрд╖्рдп рдЕंрдзрдХाрд░рдордп рд╣ो рдЬाрддा। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рд╣реЬрдк्рдкा рд╕рдн्рдпрддा рдХे рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдк्рд░рдоाрдгों рддрдХ рдХो рджрдмाрдпे рд░рдЦा рдеा рдкрд░рди्рддु рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рдЗрд╕ рд╕ोрдЪ рдХो рддрдм рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी рд╕рд╣िрдд рдкूрд░ा рд╡िрд╢्рд╡ рджेрдЦ рд░рд╣ा рдеा рдФрд░ рднрд▓ीрднांрддि рд╕рдордЭ рд░рд╣ा рдеा। рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиिрдпों рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХे рдмीрдЪ рд╣рдоाрд░ी рдк्рд░ाрдЪीрди рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ рдЧिрдиाрдиी рд╢ुрд░ू рдХीं, рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╣рдо рднाрд░рддीрдпों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдХी рднाрд╡рдиा рдХा рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ।

рд╣рдо рднाрд░рддीрдп рджो рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдкрд╣рд▓े рднी рдЕрдиुрдпाрдпी рдеे рдФрд░ рдЖрдЬ рднी рдЕрдиुрд╕рд░рдгрдХрд░्рддा рдмрдиे рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं। рд╣рдордиे рд╕्рд╡рдпं рдкрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рдиा рд╕ीрдЦा рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рд╣рдо рдЬाрдирддे рдирд╣ीं рд╣ैं, рдЙрд╕рдХो рдЙрдкрдпोрдЧ рдоें рд▓ेрдиा рд╣рдордиे рд╕ीрдЦा рдирд╣ीं рд╣ै। рдЬो рдХुрдЫ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХाрд░्рдпрд╢ैрд▓ी рдХे рдмाрд░े рдоें рд╣рдо рдЬाрдирддे рдеे рдЙрд╕े рд▓рдЧрднрдЧ рднुрд▓ा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╣рдордиे рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХो рдЧिрдиाрдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рдкूрдЬрдиा рддो рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдЙрдирдХो рдкреЭрдиा, рд╕рд╣ेрдЬрдиा рдпा рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░рдиा рдирд╣ीं рд╕ीрдЦा рд╣ै। рдЬрдм рд╣рдо рдЕрдкрдиा рд╡рд░्рддрдоाрди рдирд╣ीं рд╕ंрд╡ाрд░ेंрдЧे рддो рд╣рдоाрд░ी рдЕрдЧрд▓ी рдкीреЭी рдХा рднрд╡िрд╖्рдп рдХैрд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣ рд╕рдХрддा рд╣ै? рдЖрдк рдХ्рдпा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЕрдЧрд▓ी рдкीреЭी рднी рд╣рдоाрд░ी рддрд░рд╣ рд╕िрд░्рдл рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ рдЧिрдиाрддी рд░рд╣ рдЬाрдП? рд╣ाँ, рдпрд╣ рд╕рдЪ рд╣ै рдХि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдХी рднाрд╡рдиा рдеोреЬे рдоें рд╣ी рд╕ंрдХीрд░्рдг рд╡िрдЪाрд░ рдоें рдмрджрд▓ рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рддрдм рдЙрд╕ рднाрд╡рдиा рдХा рд░ाрдЬрдиीрддि рдж्рд╡ाрд░ा рджुрд░ुрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा рднी рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдпा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдпрддा рдХे рдмрдиे рд░рд╣рдиे рд╕े рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рдмोрдз рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕्рд╡рдпं рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиे рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рд╕े рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдордЬрдмूрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕рдд्рдп рдХे рдЕрди्рдп рдкрдХ्рд╖ рднी рдоाрдирд╡ рдЬाрддि рдХे рд╕ंрдЬ्рдЮाрди рдоें рдЖрддे рд╣ैं। рддрдм рд╡िрдХाрд╕ рдХी рд╕рднी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПँ рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ैं। рдЕрди्рдпрдеा рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдоें рд╡िрдХрд▓्рдкों рдХा рд▓ोрдк рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рддрдм рд╕рдд्рдп рд╣ोрдиे рд╕े рдЬीрдд рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдЬीрдд, рд╕рдд्рдп рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЦрдЧोрд▓рд╡िрдж рди्рдпूрдЯрди рд╕े рд▓ेрдХрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рд░рд╕ाрдпрдирдЬ्рдЮ рдЖрдЪाрд░्рдп рдк्рд░рдлुрд▓्рд▓ рдЪрди्рдж्рд░ рд░ाрдп рддрдХ рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рднी рдХ्рд░ांрддिрдпों рдХो рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХों рдХा рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдпोрдЧрджाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд░рд╣ा рд╣ै।

“рдоैं рд░рд╕ाрдпрди рд╢ाрд▓ा рдХा рдк्рд░ाрдгी рд╣ूँ рдордЧрд░ рдРрд╕े рднी рдоौрдХे рдЖрддे рд╣ैं рдЬрдм рд╕рдордп рдоांрдЧ рд╣ोрддी рд╣ै рдХि рдЯेрд╕्рдЯ-рдЯ्рдпूрдм рдЫोреЬрдХрд░ рджेрд╢ рдХी рдкुрдХाрд░ рд╕ुрдиी рдЬाрдпे।”

рдиीрдЪे рджिрдпा рдЧрдпा рдкрд╣рд▓ा рдФрд░ рджूрд╕рд░ा рдЧрдж्рдпांрд╢ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдкрд╣рд▓े, рд╕рди 1939 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдкुрд╕्рддрдХ рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЬрдмрдХि рддीрд╕рд░ा рдЧрдж्рдпांрд╢ рд╕рди 2001 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдкुрд╕्рддрдХ рд╕े рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рджोрдиों рдкुрд╕्рддрдХों рдХे рдЧрдж्рдпांрд╢ рд╢рдм्рджрд╢ः рд╕ाрднाрд░ рд▓िрдпे рдЧрдпे рд╣ैं। рдЕрдм рдЖрдкрдХो рд╕्рд╡рдпं рддрдп рдХрд░рдиा рдФрд░ рд╕рдордЭрдиा рд╣ै рдХि рд╣рдордиे рдкिрдЫрд▓े рд╕рдд्рддрд░ рд╡рд░्рд╖ рдоें рд╣рдоाрд░े рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХो рдЧिрдиाрдХрд░ рдпा рдЙрди्рд╣ें рдкूрдЬрдХрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХ्рдпा рд╣ाрд╕िрд▓ рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै рдФрд░ рд╣рдоाрд░ी рдЕрдЧрд▓ी рдкीреЭी рдХो рд╣рдо рдХ्рдпा рд╕ौंрдкрдиे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं।

рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рднूрдоिрдХा рдкрд░ рд▓िрдЦрдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрдЬ्рдЮाрди-рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рднौрддिрдХрд╡िрдж рдЬॉрди рдбेрд╕्рдоंрдб рдмрд░्рдирд▓ рдиे 1939 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЕрдкрдиी рдкुрд╕्рддрдХ ‘рдж рд╕ोрд╢рд▓ рдлंрдХ्рд╢рди рдСреЮ рд╕ाрдЗंрд╕’ рдоें рд▓िрдЦा рд╣ै - рднाрд░рдд рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЕрд╕рд░рджाрд░ рддрд░ीрдХे рд╕े рдмीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдоें рд╣ी рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ। рд╣рдо рдиिрд╢्рдЪрдп рдХे рд╕ाрде рдпрд╣ рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рднाрд░рдд рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдорд╣ाрди рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПँ рдЫिрдкी рд╣ुрдИ рд╣ैं; рд░ाрдоाрдиुрдЬрди рдХे рдЧрдгिрдд рдиे рдФрд░ рдмोрд╕ рддрдеा рд░рдорди рдХी рднौрддिрдХी рдиे рдпрд╣ рдкрд╣рд▓े рд╣ी рджिрдЦा рджिрдпा рд╣ै рдХि рднाрд░рддीрдп рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╕рдмрд╕े рдЕрдЧрд▓ी рдХрддाрд░ों рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рд▓ाрдпрдХ рд╣ैं। рдлिрд░ рднी, рдЬिрди рдоुрд╢्рдХिрд▓ों рдХा рд╕ाрдордиा рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै, рд╡े рдЬрдм рддрдХ рдмрдиी рд░рд╣ेрдЧीं рддрдм рддрдХ рд╡े рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдмреЬे рдкैрдоाрдиे рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдпा рдЦाрд╕ рддौрд░ рдкрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдкрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдХोрдИ рдЧंрднीрд░ рдЕрд╕рд░ рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рджेंрдЧी। рдпрд╣ рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рднी, рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрди्рдп рдкрд╣рд▓ुрдУं рдоें рднी рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рджाрд╡ेрджाрд░ी рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░ें рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рдирдЬрд░िрдпा рд╣рдоेрд╢ा рдЕрд╕рд╣рдЬ рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдмाрдз्рдпрдХाрд░ी рд╣ै рдХि рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рд╡рд╣ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рд╣ी рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕ीрдЦे рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХा рдЕрдкрдиी рдЕрдзीрдирд╕्рде рдЬाрддिрдпों рдХे рдк्рд░рддि рдЬो рдЕрднिрднाрд╡рдХрдд्рд╡ рдЬрддाрдиे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдоाрдиिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЖрджрддें рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें рдЭेрд▓े। рдЗрд╕ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдоें рд╕рдорд░्рдкрдг рдФрд░ рдЕрдХ्рдЦреЬрдкрди рдХा рдПрдХ рдШाрд▓рдоेрд▓ рдкैрджा рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХाрд░्рдп рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХो рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддः рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рдЕрдкрдиी рдЕрд╡рдзाрд░рдгाрдУं рдФрд░ рдк्рд░ाрдпोрдЧिрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХी рдоौрд▓िрдХрддा рдХे рд▓िрдП рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕े рдЗрд╕рдХी рдЕрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдпрддा рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं рд╢ोрдзрдХाрд░्рдп рдХे рджौрд░ाрди рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рд░рд╡ैрдП рдХे рдЕрднाрд╡ рдХे рд▓िрдП рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।



рдХрд╣рдиा рди рд╣ोрдЧा рдХि рднाрд░рдд рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╣рд░ рдХाрдо рдХी рддрд░рд╣ (рдЕрдкрд╡ाрдж рдХेрд╡рд▓ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдиाрдЧрд░िрдХ рд╕ेрд╡ा рдФрд░ реЮौрдЬ рд╣ैं) рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рднी рдзрди рдХी рдХिрд▓्рд▓рдд рдЭेрд▓рдиी рдкреЬрддी рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╢ोрдз рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХुрд▓ рд╕ाрд▓ाрдиा рд░ाрд╢ि 250,000 рдкौंрдб рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдирд╣ीं рд╣ै рдЬो рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдк्рд░рддि рд╡्рдпрдХ्рддि 1/50 рдкेрдиी рдкреЬрддा рд╣ै। 1,700,000,000 рдкौंрдб рдХी рджрд░िрдж्рд░рддाрдкूрд░्рдг рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдп рдХा рднी рдпрд╣ рдорд╣рдЬ 0.015 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдард╣рд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рд╢ाрдпрдж рд╣ी рдХोрдИ рдРрд╕ा рджेрд╢ рд╣ो рдЬिрд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдЕрдиुрдк्рд░рдпोрдЧ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рднाрд░рдд рд╕े рдЬ्рдпाрджा рд╣ो। рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧों рдоें рдиिрд╣िрдд рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдорд╣ाрди рд╕ंрднाрд╡рдиाрдУं рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि рдЙрди्рд╣ें рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдФрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕рдоुрджाрдп рдоें рдкрд░िрдгрдд рдХिрдпा рдЬाрдП। рднाрд░рддीрдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдХрд░्рдоी рдЖрдЬ рд╕ंрднрд╡рддः рд╡рд╣ां рдХे рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╡рд╣ां рдХे рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЖрди्рджोрд▓рдирдХाрд░ी рд╣ैं, рдЬो рдЗрд╕ी рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं।

‘рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рдд рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕’ рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдк्рд░ो. рд╡िрдкिрди рдЪрди्рдж्рд░ рд▓िрдЦрддे рд╣ैं - рдЕрдиेрдХ рднाрд░рддीрдп рдЗрд╕ рдХрджрд░ рдкрд╕्рдд рд╣ो рдЪुрдХे рдеे рдХि рд╡े рдЕрдкрдиी рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдоें рдПрдХ рджрдо рднрд░ोрд╕ा рдЦो рдмैрдаे рдеे। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдФрд░ рд▓ेрдЦрдХ рд▓рдЧाрддाрд░ рдпрд╣ рдмाрдд рджोрд╣рд░ाрддे рд░рд╣рддे рдеे рдХि "рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧ рдХрднी рднी рдЕрдкрдиा рд╢ाрд╕рди рдЪрд▓рдиे рдХे рдпोрдЧ्рдп рдирд╣ीं рдеे। рд╡े рд▓рдЧाрддाрд░ рднाрд░рддीрдпों рдХी рдиिंрджा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдмाрддें рдлैрд▓ाрддे рд░рд╣рддे рдеे। рдорд╕рд▓рди рд╣िрди्рджू рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдЖрдкрд╕ рдоें рд▓реЬрддे рд░рд╣े рд╣ैं, рднाрд░рддीрдпों рдХे рднाрдЧ्рдп рдоें рд╣ी рд╡िрджेрд╢िрдпों рдХे рдЕрдзीрди рд░рд╣рдиा рд▓िрдЦा рд╣ै, рдЙрдирдХा рдзрд░्рдо рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди рдкрддिрдд рдФрд░ рдЕрд╕рдн्рдп рд░рд╣े рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рд╡े рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдпा рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рддрдХ рдХे рдХाрдмिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ैं।" рдЗрд╕ рдк्рд░рдЪाрд░ рдХा рдЬрдмाрдм рджेрдХрд░ рдЕрдиेрдХ рд░ाрд╖्рдЯрд╡ाрджी рдиेрддाрдУं рдиे рдЬрдирддा рдоें рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╕рдо्рдоाрди рдЬрдЧाрдиे рдХे рдк्рд░рдпрдд्рди рдХिрдпे। рд╡े рдЧрд░्рд╡ рд╕े рднाрд░рдд рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдзрд░ोрд╣рд░ рдХी рдУрд░ рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддे рдФрд░ рдЖрд▓ोрдЪрдХों рдХा рдз्рдпाрди рдЕрд╢ोрдХ, рдЪрди्рдж्рд░рдЧुрдк्рдд рд╡िрдХ्рд░рдоाрджिрдд्рдп рдФрд░ рдЕрдХрдмрд░ рдЬैрд╕े рд╢ाрд╕рдХों рдХी рдУрд░ рдЦींрдЪрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддे। рдЗрди рд╢ाрд╕рдХों рдиे рд╡िрдж्рд╡ाрдиों, рдХрд▓ा, рд╕्рдеाрдкрдд्рдп, рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рджрд░्рд╢рди, рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рднाрд░рдд рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдзрд░ोрд╣рд░ рдХी рдлिрд░ рд╕े рдЦोрдЬ рдХрд░рдиे рдоें рдЬो рдХुрдЫ рдХिрдпा, рдЙрд╕рд╕े рдЗрди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рдиेрддाрдУं рдХो рдмрд▓ рддрдеा рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдоिрд▓ा। рджुрд░्рднाрдЧ्рдп рд╕े рдХुрдЫ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рдиेрддा рджूрд╕рд░े рдЫोрд░ рддрдХ рдЪрд▓े рдЧрдП рддрдеा рднाрд░рдд рдХे рдЕрддीрдд рдХी рдХрдордЬोрд░िрдпों рдФрд░ рдкिрдЫреЬेрдкрди рд╕े рдЖँрдЦे рдЪुрд░ा рдХрд░ рдЧैрд░-рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдвंрдЧ рд╕े рдЙрд╕े рдорд╣िрдоाрдоंрдбिрдд рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдЦाрд╕ рддौрд░ рдкрд░ рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рдд рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХा рдк्рд░рдЪाрд░ рдХрд░рдиे рддрдеा рдордз्рдпрдХाрд▓ीрди рднाрд░рдд рдХी рдЙрддрдиी рд╣ी рдорд╣ाрди рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХो рдЕрдирджेрдЦा рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдиे рднी рдмрд╣ुрдд рдиुрдХрд╕ाрди рдкрд╣ुँрдЪाрдпा। рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╣िрди्рджुрдУं рдоें рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рднाрд╡рдиाрдУं рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдоिрд▓ा। рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕рдХी рдЬрд╡ाрдмी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдоुрд╕рд▓рдоाрди, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдк्рд░ेрд░рдгा рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП, рдЕрд░рдмों рддрдеा рддुрд░्рдХों рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдФрд░ рдиреЫрд░ рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдкрд╢्рдЪिрдо рдХे рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпрд╡ाрдж рдХी рдЪुрдиौрддी рдХा рдЬрд╡ाрдм рджेрддे рд╕рдордп рдмрд╣ुрдд рд╕े рднाрд░рддीрдп рдпрд╣ рдмाрдд рднी рднूрд▓ рдЬाрддे рдеे рдХि рднाрд░рдд рдХी рдЬрдирддा рдХрдИ рдХ्рд╖рдд्рд░ों рдоें рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫреЬी рдеी। рдЗрд╕рд╕े рдЧрд░्рд╡ рддрдеा рдЖрдд्рдорд╕ंрддोрд╖ рдХी рдПрдХ рдЭूрдЯी рднाрд╡рдиा рдкрдирдкी рдЬो рднाрд░рддीрдпों рдХो рдЕрдкрдиे рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕े рд░ोрдХрддी рдеी। рдЗрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдкिрдЫреЬेрдкрди рдХे рдЦिрд▓ाреЮ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрдордЬोрд░ рд╣ुрдЖ। рддрдеा рдЕрдиेрдХ рднाрд░рддीрдп рджूрд╕рд░ी рдЬाрддिрдпों рдХी рд╕्рд╡рд╕्рде рдФрд░ рдирдпी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддिрдпों рдФрд░ рдирдпे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╡िрдоुрдЦ рд░рд╣े।

рд╕्рд░ोрдд :
1.   рдЪंрдж्рд░рднूрд╖рдг, ‘рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рднूрдоिрдХा’ (рд╡िрдЬ्рдЮाрди-рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рднौрддिрдХрд╡िрдж рдЬॉрди рдбेрд╕्рдоंрдб рдмрд░्рдирд▓ рдХी рдХृрддि ‘рдж рд╕ोрд╢рд▓ рдлंрдХ्рд╢рди рдСреЮ рд╕ाрдЗंрд╕’ 1939 рдХा рд╣िрди्рджी рдЕрдиुрд╡ाрдж), рдЧ्рд░рди्рде рд╢िрд▓्рдкी рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд▓िрдоिрдЯेрдб рджिрд▓्рд▓ी - 2002
2.   рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ рдк्рд░ो. рд╡िрдкिрди рдЪрди्рдж्рд░, ‘рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рдд рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕’, рдУрд░िрдпंрдЯ рдм्рд▓ैрдХрд╕्рд╡ाрди рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд▓िрдоिрдЯेрдб рджिрд▓्рд▓ी – 2009

2 comments :

  1. рдкрдардиीрдп рд▓ेрдЦ, рд╣ाрд░्рджिрдХ рдмрдзाрдИ рднैрдпा।

    ReplyDelete
    Replies
    1. рдзрди्рдпрд╡ाрдж рдк्рд░рджीрдк

      Delete

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।