рдЕрдиुрдкрдо рдоंрдбрд▓ी рдХे рдоुрдЦिрдпा (рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдФрд░ рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддा)

рдоुрд╢्рддाреШ рдЕрд╣рдордж рдпूрд╕ुреЮी
(04 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1923- 20 рдЬूрди 2018)

рдЕрдиुрд╡ाрджрдХ : рдЖреЮрддाрдм рдЕрд╣рдордж

рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрддा, рд╣िंрджी-рдЙрд░्рджू, рдХोрд▓ंрдмिрдпा рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ 


рдмी.рд╕ी.рд╕ी.рдЖрдИ. рдиे рдЬिрди рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдФрд░ рдХрд╡िрдпों рдХो рдкрддिрдд, рддिрд░рд╕्рдХृрдд, рд▓рдЬ्рдЬिрдд рд╡ рд╕ंрдкрди्рди рдмрдиाрдпा, рдЙрдирдоें рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХा рддीрд╕рд░ा рдирдо्рдмрд░ рд╣ै। рджूрд╕рд░े рдирдо्рдмрд░ рдкрд░ рдоेрд░े рдк्рд░िрдп рд╡ рдкрд░ोрдкрдХाрд░ी рдоिрдд्рд░ рдЬрдиाрдм рдЕрд▓्рддाреЮ рдЧौрд╣рд░ рд╣ैं, рдЬो рд▓рди्рджрди рдоें рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХे рджौрд░ाрди рдЕрдкрдиे рднूрддрдкूрд░्рд╡ рд╕्рд╡ाрдоी, реЮीрд▓्рдб рдоाрд░्рд╢рд▓ рдЕрдп्рдпूрдм реЩाрди рдХे рдХाрд░рдиाрдоों рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेреЫी рднाрд╖ा рдоें рд▓ेрдЦрдиीрдмрдж्рдз рдХрд░ рдЪुрдХे рд╣ैं। рд╡े рдЬाрдиे-рдоाрдиे рдЙрд░्рджू рд▓ेрдЦрдХ рд╡ рдХрд╡ि рд╣ोрдиे рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдмुрдж्рдзिрдоाрди рдФрд░ рджूрд░рджрд░्рд╢ी рднी рд╣ैं। рд╕ंрднрд╡рддः рдкुрд╕्рддрдХ рдЙрд░्рджू рдоें рдЗрд╕рд▓िрдП рдирд╣ीं рд▓िрдЦी рдХि рдЖрд╢ंрдХा рдеी рдХि рдкреЭрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдордЭ рдЬाрдПँрдЧे----рдФрд░ рдлिрд░ рд╕рдордЭ рд▓ेंрдЧे। рдРрд╕े рдиाреЫुрдХ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд╣ाрде реШрд▓рдо рдХрд░рд╡ाрдП рдмिрдиा рдЧрдж्рдп рдоें рдХुрдЫ рдХрд╣рдиा рд▓ेрдЦрдХ рдХी рдЪाрд▓ाрдХी рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЬрд▓्рд▓ाрдж рдХी рдиाрд▓ाрдпреШी рдФрд░ рджाрдпिрдд्рд╡ों рдоें рдвिрд▓ाрдИ рдХा рд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рдоाрдг рд╣ै। рдЕрдЧрд░ реЩुрджा-рди-реЩ्рд╡ाрд╕्рддा рдЙрдирдХे рд╣ाрде реШрд▓рдо рд╣ो рдЬाрддे рддो рдлिрд░ рд╣рдо рдЬैрд╕े рдкुрд░ाрдиे рд╢्рд░рдж्рдзाрд▓ु рдФрд░ рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдЬैрд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рдЕрдиुрдпाрдпी, рдЪुрдо्рдмрди-рд╕्рдерд▓ рдХे рд╡िрдХрд▓्рдк рдХे рд░ूрдк рдоें рдЧुрд░ु рдХे рд╣ाрде рдХे рдмрдЬाрдп рдЪрд░рдг рдХो рдЪूрдорддे। рд▓ेрдХिрди рддрдм рд╡े реЪुрд▓ाрдо рдЗрд╕рд╣ाреШ реЩाрди рдХे реЩिрд▓ाреЮ “рдоुрд╕्рд▓िрдо” рдоें рд╕рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рд╕ंрдкाрджрдХीрдп рди рд▓िрдЦ рдкाрддे। рд╡े рд╣рдоाрд░े рдпोрдЧ्рдпрддрдо рдФрд░ рдЕрдХेрд▓े рдм्рдпूрд░ोрдХ्рд░ैрдЯ рд╣ैं, рдЬिрд╕рдХो рдпрд╣ рдЧрд░्рд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдиे рджो рдк्рд░ेрд╕िрдбेंрдЯ्рд╕ рдХो, рдЬो рдЙрд╕рдХे рдмॉрд╕ рд░рд╣ рдЪुрдХे рдеे, рдаिрдХाрдиे рд▓рдЧाрдпा। рдПрдХ рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдХे рдФрд░ рджूрд╕рд░े рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдХрд░рдХे। рдЬो рддрд▓рд╡ाрд░ рд╡ рдХрдЯाрд░ी рд╕े рди рдорд░ा рдЙрд╕े KISS OF DEATH (рдк्рд░ाрдгрдШाрддрдХ рдЪुंрдмрди) рд╕े рд╕ुрд▓ा рджिрдпा।

рдЕрдм рдЗрд╕ реЩрдЬिрд▓ рд╡ реЩुрд╢рд╣ाрд▓ (рд▓рдЬ्рдЬिрдд рд╡ рд╕ंрдкрдд्рддि-рдпुрдХ्рдд) рдоंрдбрд▓ी рдХा рдкрд╣рд▓ा рдиाрдо рдХ्рдпा рдмрддाрдПँ рдФрд░ рдХैрд╕े рдмрддाрдПँ। рдоुँрд╣ рдкрд░ рдЖрддे-рдЖрддे рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрдирдо्рд░рддा “рд╣ैं! рд╣ैं!!” рдХрд░рддी рд╣ुрдИ рдоुँрд╣ рдкрд░ рд╣ाрде рд░рдЦ рджेрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рдФрд░ рдЬрдирддा-рдЬрдиाрд░्рджрди рдХी рдИрд░्рд╖्рдпा рдХी рднी рдЖрд╢ंрдХा рд╣ै। рдпूँ рднी рдЕрдм рдЖрдд्рдорд╢्рд▓ाрдШा рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХेрд╡рд▓ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рднाрд╖рдгों рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рд╣ै। рдЬिрд╕े рдХрд▓ंрдХ рдХрд╣рддे рд╣ैं рджोрд╕्рддो, рдЗрд╕ी рдХрд▓рдоुँрд╣े рдХा рдиाрдо рд╣ै।

рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдЗрд╕ рд╕рдордп рд▓िрд╣ाреЫ рдХрд░рдХे реЩाрдоोрд╢ рднी рд░рд╣े, рддो рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓рддे рд╣ी, рдоुрдЭрд╕े рдирд╣ीं рддो рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рд╕े реЫрд░ूрд░ рдкूрдЫेंрдЧे рдХि рдЗрди рдмाрддों рдХा “рд╣рд░्реЮ-рдП-рдмाрд░рдпाрдм” (рд╕ंрдк्рд░ाрдк्рдд рд╢рдм्рдж) рд╕े рдХ्рдпा рд╕рдо्рдмрди्рдз? рдЗрд╕ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯीрдХрд░рдг реЫрд░ा рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рдХрд░ूँрдЧा। рдкрд╣рд▓े реЩुрд╢рд╣ाрд▓ी рдХी рдЙрд╕ рдлрд▓рджाрд░ рдбाрд▓ी рдХी рдПрдХ рдЭрд▓рдХ рджिрдЦाрдиे рдХो рдЬी рдЪाрд╣рддा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдоें рдмा-рдЬрдоाрдд (рд╕рд╕рдоूрд╣) рдлрд▓ рдЪुрд░ाрдиे рдХा рд╕ौрднाрдЧ्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै। рдмीрд╕ीрд╕ीрдЖрдИ рдмैंрдХ рдХे рджो рд╕ीрдиिрдпрд░ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХा рджेрд╣ांрдд рд╣ुрдЖ рддो рдмैंрдХ рдХे рдХрд░्рддा-рдзрд░्рддा рдЬрдиाрдм рдЖреЪा рд╣рд╕рди рдЖрдмिрджी рдиे рдЙрдирдХी рд╡िрдзрд╡ाрдУं рдХे рдиाрдо рджрд╕-рджрд╕ рд▓ाрдЦ рдбॉрд▓рд░ рдХे рдордХाрди рд╣рд╕्рддांрддрд░िрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдПрдХ-рдПрдХ рдоिрд▓िрдпрди рдбॉрд▓рд░ рдиреШрдж рдЕрджा рдХिрдпे। рдпाрдиी рджोрдиों рдорджें рдоिрд▓ाрдХрд░ рджोрдиों рдХो рдЫрд╣-рдЫрд╣ рдХрд░ोреЬ рд░ुрдкрдпे рдФрд░ рдПрдХ-рдПрдХ рдорд░्рд╕ीрдбीреЫ рдХाрд░ рдоिрд▓ी। рдЗрд╕рдХा рдЕрд╕рд░ рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рд╕ुрд╣ाрдЧрдиें рдЗрди рд╡िрдзрд╡ाрдУं рдХो рдИрд░्рд╖्рдпा рдХी рдиिрдЧाрд╣ рд╕े рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡िрдд рдкрддिрдпों рдХो реШрд╣рд░ рднрд░ी рдиреЫрд░ों рд╕े рджेрдЦрдиे рд▓рдЧीं।

рдР рдХрд▓рдоुँрд╣े рддुрдЭрд╕े рддो рдпрд╣ рднी рди рд╣ो рд╕рдХा

рдоुрдЭे рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рдпाрдж рд╣ै рдХि рдЙрди рджिрдиों рд╣рдо рджोрдиों рдпाрдиी рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдФрд░ рдпрд╣ реЮреШीрд░ рд╢рд░्рдоिंрджा-рд╢рд░्рдоिंрджा рд╕े рдлिрд░рддे рдеे рдХि рдорд░рдиा рдЕрдЧрд░ рдпрд╣ी рд╣ै рддो рдЬीрдиा реЮिреЫूрд▓ рд╣ै। рдмी.рд╕ी.рд╕ी.рдЖрдИ. рдХे рджрд░ो-рджीрд╡ाрд░ рдкुрдХाрд░-рдкुрдХाрд░рдХрд░ рдЬाрди рдкрд░ рдЦेрд▓рдиे рдХा рдиिрдоंрдд्рд░рдг рджेрддे рд░рд╣े।

рдР рдорд░्рдж-рдП-рдиाрддрд╡ाँ рддुрдЭे рдХ्рдпा рдЗंрддреЫाрд░ рд╣ै?
(‘реЪाрд▓िрдм’ рдХे рдоिрд╕рд░े рдоें “рдорд░्рдЧ-рдП-рдиाрдЧрд╣ाँ” [рдЕрдХрд╕्рдоाрдд् рдоृрдд्рдпु] рдХो “рдорд░्рдж-рдП-рдиाрддрд╡ाँ” [рдХрдореЫोрд░ рдорд░्рдж] рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै)

рд╕ाрд╣िрдмो, рд╕ाрдордпिрдХ рдФрд░ рд▓ाрднрдХाрд░ी рдоृрдд्рдпु рд╣рд░ рдРрд░े-реЪैрд░े рдирдд्рдеू рдЦैрд░े рдХे рдирд╕ीрдм рдоें рдирд╣ीं рд╣ोрддी। рдпрд╣ рднूрдоिрдХा рд╣рдордиे рдордиोрд░ंрдЬрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдирд╣ीं рдмाँрдзी। рдмी.рд╕ी.рд╕ी.рдЖрдИ. рдиे рджेрд╢ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЬो рдЖрдЬीрд╡िрдХा рд╡ рдЕрдкрдоाрди рдХा рд╕ाрдзрди рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдпा, рдЙрд╕рдХी рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдФрд░ рдкрд░्рдпाрдк्рдд реЮुрд░рд╕рддों рдХी рдХृрдкा рд╕े рд╣рдоें рддीрди рдХिрддाрдмों рдХी рд╕ौреЪाрдд рдоिрд▓ी----- рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХी “рдоेрд╣рд░-рдП-рджोрдиीрдо” (рджो рдЯुрдХреЬे рд╕ूрд░्рдп/рд╕्рдиेрд╣), рдЕрд▓्рддाреЮ рдЧौрд╣рд░ рдХी “рдЕрдп्рдпूрдм реЩाрди। ”

рдФрд░ рддीрд╕рд░ी рдХिрддाрдм рдПрдХ рдмाрд░ рдлिрд░ рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХी “рд╣рд░्реЮ-рдП-рдмाрд░рдпाрдм” (рд╕ंрдк्рд░ाрдк्рдд рд╢рдм्рдж) рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЕрдзिрдХрддрд░ рд╣िрд╕्рд╕ा рд▓рди्рджрди рдХे рдиिрд╢рджिрди рдХे рдЧुрдк्рдд рд╡ рдШोрд╖िрдд рдЙрдж्рдзрд░рдгों рд╕े рднрд░ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдоैं рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХे рдПрдХ рдРрд╕े рд░ोрдЪрдХ рдкрдХ्рд╖ рдХी рдУрд░ рдЖрдкрдХा рдз्рдпाрди рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░ाрдиा рдЪाрд╣ूँрдЧा рдЬिрд╕рдХी рдУрд░ рд╕ंрднрд╡рддः рдЕрднी рддрдХ рдХिрд╕ी рдХा рдз्рдпाрди рдирд╣ीं рдЧрдпा। рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддा рдЙрдирдХी рдЖрдд्рдо-рдмीрддी рд╣ै рдФрд░ рдХ्рдпों рди рд╣ो। рд▓ेрдХिрди рдХрдо рд▓ोрдЧों рдХो рдоाрд▓ूрдо рд╣ोрдЧा рдХि рдЙрдирдХे рдк्рд░рдХрдЯ рд░ूрдк рд╕े рдЗрд╢्реШिрдпा рд╢ेрд░ों рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдХे рдЕंрдХ-рдоूрд▓्рдпों рд╕े рднी рдмी.рд╕ी.рд╕ी.рдЖрдИ. рдХे рдЬрди्рдо, рдЕрдкрдоाрди рд╡ рдоृрдд्рдпु рдХी рддिрдеिрдпाँ рдиिрдХрд▓рддी рд╣ैं। рдЙрдирдХी рдФрд░ рдЗрд╕ рдЖрдЬिреЫ (рддुрдЪ्рдЫ) рдХी рдЖрдкрдмीрддी рдоें рдЗрд╕рдХी “рдкाрдкрдмीрддी” рдХी рдУрд░ рд╕ंрдХेрдд рдоिрд▓рддे рд╣ैं। рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рддेрд░рд╣ рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдмी.рд╕ी.рд╕ी.рдЖрдИ. рд╕े рд╕ंрдмрдж्рдз, рд╕ंрд▓рдЧ्рди рд╡ рдкेंрд╢рдирднोрдЧी рд░рд╣े। рдЗрд╕рдХी рджाрд╕्рддाрди рд╕्рд╡ाрджिрд╖्рдЯ рднी рд╣ै рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ाрдк्рд░рдж рднी। рдЗрд╕рдоें рдХुрдЫ рдпрд╢рд╕्рд╡िрдпों рдХे рдиाрдо рднी рдЖрддे рд╣ैं, рдордЧрд░ рд╣рдо рдЙрд╕рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрд╕ी рдЕрдиुрдЪिрдд рдЕрд╡рд╕рд░ рдХे рд▓िрдП рдЙрдаा рд░рдЦрддे рд╣ैं। рд╣рдо рдПрдХ рд╡ाрдХ्рдп рдХे рдЧाрдЧрд░ рдоें рдЗрд╕ рдХреЬрд╡े рд╕ाрдЧрд░ рдХो рдпूँ рднрд░ेंрдЧे рдХि рдмैंрдХ рдХे рд╕ंрдЪाрд▓рдХों рдиे рдкрдм्рд▓िрдХ рдбिрдкाреЫिрдЯ рдХो рдоुрдиाреЮा рд╕рдордЭा рдФрд░ рдоुрдиाреЮे рдХो рдЕрдкрдиा рдоाрд╣ाрдиा рдоुрдЖрд╡реЫा рд╕рдордЭрдХрд░ рдЦा рдЧрдП।

рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХो рдПрдХ рд▓िрд╣ाреЫ рд╕े рдмी.рд╕ी.рд╕ी.рдЖрдИ. рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕ंрдкрди्рди рд╕्рд╡ाрдоिрдпों рд╡ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдЧреЫрдирд╡िрдпों рдХा реЮिрд░рджौрд╕ी рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдХрд╡िрддा рдпрджि рд╣рдоाрд░े рдк्рд░рддाрдк рд╡ рдк्рд░рдХोрдк рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдоाрдз्рдпрдо рд╣ोрддी, рддो рд╣рдо рднी рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдЗрд╕ी рдЙрдкाрдзि рдХा рд╕ुрдЭाрд╡ рджेрддे। рдЕंрддрд░ рдЗрддрдиा рд╣ै рдХि рдкрд░ंрдкрд░ा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ реЮिрд░рджौрд╕ी рдиे рдк्рд░рддिрд╢ोрдз рдХी рднाрд╡рдиा рд╕े рдорд╣рдоूрдж реЪреЫрдирд╡ी рдкрд░ рд╣рдЬ्рд╡ (рдЙрдкрд╣ाрд╕рдкूрд░्рдг рдХрд╡िрддा) рдЙрд╕ рд╕рдордп рд▓िрдЦी рдЬрдм рдЙрд╕े рд╡ाрджे рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ “рд╢ाрд╣рдиाрдоा” рд▓िрдЦрдиे рдХे рдЗрдиाрдо рдоें рдЕрд╢рд░्реЮिрдпाँ рдирд╣ीं рдоिрд▓ीं। рд▓ेрдХिрди рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдФрд░ рд╣рдо реЮिрд░рджौрд╕ी рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЪाрд▓ाрдХ рдиिрдХрд▓े, рдХि рд╣рдордиे рд╢ाрд╣ рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЪाрдЯुрдХाрд░ों, рд╕рд╣рдЪрд░ों, рдФрд░ рджрд░рдмाрд░ी рдорджाрд░िрдпों рдХी рдк्рд░рд╢рд╕्рддि рд▓िрдЦे рдмिрдиा рдкूрд░ी рдЕрд╢рд░्реЮिрдпाँ рдк्рд░рддिрдоाрд╣ рд╡рд╕ूрд▓ рдХीं рдФрд░ рд╣рдЬ्рд╡ (рдЙрдкрд╣ाрд╕рдкूрд░्рдг рдХрд╡िрддा) рднी рд▓िрдЦी। рдЕрд╢рд░्реЮिрдпाँ рд╣рдоाрд░ा рдкाрд░िрд╢्рд░рдоिрдХ рдеा। рд╡рд╣ рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдЬो рдирд╡ीрдирддрдо рд╣рдЬ्рд╡ рдХрд╣рдиे рдоें рдк्рд░рддिрдоाрд╣ рд╡ рдк्рд░рддिрд╡рд░्рд╖ рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдпрд╣ рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЬрдм рдорд╣рдоूрдж реЪреЫрдирд╡ी рдХे рдЧुрдоाрд╢्рддे (рдк्рд░рддिрдиिрдзि) реЮिрд░рджौрд╕ी рдХे рдШрд░ рдЕрд╢рд░्реЮिрдпों рд╕े рднрд░े рдеैрд▓े рд▓ेрдХрд░ рдкрд╣ुँрдЪे рддो рдЙрд╕рдХी рдЕрд░्рдеी рдЙрда рд░рд╣ी рдеी। рд▓ेрдХिрди рд╡рд░्рддрдоाрди рдХेрд╕ рдоें рдЕрд░्рдеी реЩुрдж рдк्рд░рд╢ंрд╕ा-рдкाрдд्рд░ рдХी рдЙрдаी। рдЗрд╕ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╣рдо рдЪुрдиे рд╣ुрдП рд╢ेрд░ рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рд╕ुрдиाрдПँрдЧे।

рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдФрд░ рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддा рдкрд░ рдоैं рддीрд╕рд░ी рдмाрд░ рд▓ेрдЦ рдкреЭ рд░рд╣ा рд╣ूँ। рдк्рд░рдХрдЯ рд░ूрдк рд╕े рдЕрдм рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдХी рдФрд░ рдЧुंрдЬाрдЗрд╢ рд░рд╣ рдЧрдИ рд╣ै। рдкुрд░ाрдиे рджोрд╕्рддों рдХे рдмाрд░े рдоें рд╣рд░ рдмाрд░ рдоौрд▓िрдХ рдФрд░ рд╕рдЪ्рдЪी рдмाрдд рдХрд╣рдиा рд╕िрд░्реЮ рдЗрд╕ рд╕्рдеिрддि рдоें рд╕ंрднрд╡ рд╣ै рдХि рдЙрдирд╕े рджुрд╢्рдордиी рд╣ो рдЬाрдП। рдоैंрдиे 1983 рдоें рдЙрд░्рджू рдХेंрдж्рд░ рд▓рди्рджрди рдФрд░ рдлिрд░ 1992 рдоें рдХрд░ाрдЪी рдЬिрдореЩाрдиे рдоें рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬो рдХुрдЫ рдкреЭा, рдЙрд╕े рдЙрдирдХे рджोрд╕्рддों рдиे рдк्рд░рд╢ंрд╕ाрдд्рдордХ рдФрд░ рджुрд╢्рдордиों рдиे рд╣ाрд╕्рдпाрд╕्рдкрдж рд╕рдордЭा рдФрд░ рджोрдиों реЩुрд╢-реЩुрд╢ рдШрд░ рд▓ौрдЯे। реЩुрдж рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдпрд╣ рджेрдЦрдХрд░ реЩुрд╢ рд╣ुрдП рдХि рдмिрдЪ्рдЫू рдЕрдкрдиे рдк्рдпाрд░ों рдХो рдк्рдпाрд░ рднी рдЕрдкрдиे рдбंрдХ рд╣ी рд╕े рдХрд░рддा рд╣ै।

рдЗрд╕ рдмाрд░ рднी рд╕рдордп рдХी рдХрдоी рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдЕрд╡िрд╡ेрдХрдкूрд░्рдг рдЖрд▓рд╕्рдп рдХे рдХाрд░рдг рдоैं рдЬрд╣ाँ-рддрд╣ाँ рд╕े рдЙрди्рд╣ी рд▓ेрдЦों рдХे рдЧрдж्рдпांрд╢, рдирд╡ीрди рд╕ंрд╢ोрдзрдиों рдФрд░ рдирд╡ीрди рд╕ंрдХрд▓рдиों рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░ूँрдЧा рдЬिрди्рд╣ें рдЖрдк рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ुрдиिрдП рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдкुрд░ाрдиी рдШिрд╕ी-рдкिрдЯी реЮिрд▓्рдо рдХे рдк्рд░ेрдоी рдЙрд╕рдХा рддрдеाрдХрдеिрдд рдирдпा рдк्рд░िंрдЯ рджेрдЦрддे рд╣ैं, рдЬिрд╕рдоें рдпрд╣ рддрдХ рдиреЫрд░ рдирд╣ीं рдЖрддा рдХि рд╕्рдХ्рд░ीрди рдкрд░ рдЬो рджो рдЫाрдпाрдПँ рдиреЫрд░ рдЖ рд░рд╣ी рд╣ैं, рдЙрдирдоें рд╕े рд╣ीрд░ोрдЗрди рдХौрди рд╣ै рдФрд░ рд╣ीрд░ो рдХौрди----- рдХрд▓्рдкрдиा-рдЪрдХ्рд╖ु рдкрд░ рдЖрдХांрдХ्рд╖ा рдХी рдРрдирдХ рд▓рдЧाрдХрд░ рдЙрдирдХो рдЕрд░्рдеाрдд рдЕрдкрдиे рд╣ी рдЕрддीрдд рдХो рджेрдЦрддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े рджो рдЫाрдпाрдПँ рдоृрдЧрдорд░ीрдЪिрдХाрдУं рдоें рдоिрд▓ें।

рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдЪोрд░ी рдХा рдиिрдХृрд╖्рдЯрддрдо рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдлूрд╣реЬ рд░ूрдк рдЕрдкрдиे рд╣ी рд╡ाрдХ्рдпों рдХी рдкुрдирд░ाрд╡ृрдд्рддि рдФрд░ рдЕрдкрдиी рд╣ी рд░рдЪрдиा рдХी рдЪोрд░ी рд╣ै, рдЬो рдоाрдд्рд░ рдЗрд╕ рд╕्рдеिрддि рдоें рд╕рд╣ी рд╣ै рдХि рд▓ेрдЦрдХ рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдХृрдкा рдФрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд-рдЬрдиों рдХी рд╕्рдоृрддि-рдХ्рд╖ीрдгрддा рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ो। рд╕ो рдЗрд╕ी рдЕрдкрд░ाрдз-рд╕्рд╡ीрдХрд░рдг рд╡ рдЖрд╢ा рдХे рд╕ाрде рдирдИ рдк्рд░рд╕्рддुрддि рдоें рдкुрд░ाрдиी рд░рдЪрдиा рдХे рдкैрд╡ंрдж рдЬрдЧрд╣-рдЬрдЧрд╣ рд▓рдЧाрдП рд╣ैं। рдпрд╣ рди рд▓ेрдЦ рд╣ै, рди рдЬ्рдЮाрдирдкूрд░्рдг рднाрд╖рдг, рдмрд▓्рдХि рд╕ाрджा рдкाрдиी рдХा рд╡рд╣ рдЧिрд▓ाрд╕ рд╣ै рдЬो рд░ेрд╕्рдЯोрд░ेंрдЯ рдоें рдЕрдЪ्рдЫी рдЪाрдп рд╕े рдкрд╣рд▓े рдоुреЮ्рдд рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЖрдк рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдХुрдЫ рдШूँрдЯ рд▓े рд▓ें рддो рдоैं реЩुрдж рд╣ी рдЗрд╕े рдЙрдаाрдХрд░ рдЕрд▓рдЧ рд░рдЦ рджूंрдЧा। рдлिрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдорджिрд░ाрдкाрди рдХा рджौрд░ рдЪрд▓ेрдЧा।

рдЬрдм рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рджुрд╢्рдордиों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдЕрдЪाрдирдХ рд╡ рдЕрдХाрд░рдг рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╡ृрдж्рдзि рд╣ो рдЬाрдП рддो рдЬाрдирдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдЙрд╕рдиे рдЬीрд╡рди рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рдФрд░ рдиिрдХрдЯ рдХे рдоिрдд्рд░ों рдХे рд▓िрдП рдЕрд╕рд╣рдиीрдп рдк्рд░рдЧрддि рдХी рд╣ै। рдпाрдиी рдЙрд╕рдХी рдЕрдкрдиी рдХाрдордиा рд╕े рдХрдо, рдордЧрд░ рдИрд░्рд╖्рдпाрд▓ुрдУं рдХी рд╕рд╣рдирд╢рдХ्рддि рд╕े рдЕрдзिрдХ। рдЬрдм рдпрд╣ рдоंреЫिрд▓ рдЖ рдЬाрдП, рддो рдк्рд░рдЧрддि рдХी рдЧрддि рдХो рд╡िрд░ोрдзिрдпों рдХी рдИрд░्рд╖्рдпा рдХे рддाрдкрдоाрди рдХी рддीрд╡्рд░рддा рд╕े рдиाрдкा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╕ो рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдЗрд╕ рдоिрдд्рд░-рдЖреЫрдоाрдК рдЪрд░рдг рд╕े рдШाрдпрд▓ рдкрд░рди्рддु рд╕िрд░ рдЙрдаाрдпे рд╣ुрдП рдЧुреЫрд░े рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдЕंрджाреЫ рд╡िрдЬрдпрдкूрд░्рдг рдХрдо, рд╢्рд░рдж्рдзाрдкूрд░्рдг рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдирдХी рд╡िрдирдо्рд░рддा рдХी рдоाँрдЧ, рдоंрд╕рдм рдХी рдордЬрдмूрд░ी рдФрд░ рд╕्рд╡рднाрд╡ рдХा рдбिрд╕िрдк्рд▓िрди рд╣ै। рд╡े рдоुрд╢ाрдпрд░ों рдоें рдЬрдордХрд░ рдкреЭрддे рд╣ैं рдФрд░ рдХिрд╕ी рдХो рдЬрдордиे рдирд╣ीं рджेрддे। рдЗрддрдиे рдХрдо рдЕрд░рд╕े рдоें рдЗрддрдиी рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдХोрдИ рдХрд╡ि рдЕрдкрдиे рдк्рд░рддिрдж्рд╡ंрджिрдпों рдХा рд╣ीрд░ो рдирд╣ीं рдмрди рд╕рдХрддा। рд╡े реЩुрдж рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЙрди्рд╣ें рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рддो рдмрд╣ुрдд рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ рдордЧрд░ рдЙрд╕рдХे рдирддीрдЬे рдоें рдоिрд▓ा рдХ्рдпा?

рдЗрдХ реЩिрд▓рдЕрдд-рдП-рджुрд╢्рдиाрдо рд╡ рдХुрд▓ाрд╣-рдП-рд╕ुреЩрди-рдП- рдмрдж
(рдЧाрд▓िрдпों рдХा рд╡рд╕्рдд्рд░ рд╡ рдЕрдкрд╢рдм्рдж рдХी рдЯोрдкी)

рджोрд╖ рдЙрдирдХा рд╕िрд░्реЮ рдЗрддрдиा рд╣ै рдХि рдЕрдЪ्рдЫी рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдкреЭрддे рд╣ैं рдХि рд╕рдордЭ рдоें рди рдЖрдпे рддो рджुрдЧрдиा рдореЫा рджेрддी рд╣ै। рдоाрдирдиीрдп реЫреЮрд░ рд╕ाрд╣рдм рдиे рдЬो рдХрд╡िрддा, рдХीрд░्рддि рд╡ рдЧाрд▓ी рдХे рдорд░्рдо рд╕े рдкрд░िрдЪिрдд рд╣ैं, рдПрдХ рдоुँрд╣ рдмोрд▓рддी рд░рджीреЮ рдоें рдХ्рдпा рд╢ेрд░ рдиिрдХाрд▓ा рд╣ै :
рдЧुрдордиाрдо рдЬो рднी рд░рд╣рддा рд╣ै, рдЗреЫ्реЫрдд рдЙрд╕рдХी рд╣ै
рдорд╢рд╣ूрд░ рд╣ोрдПрдЧा рддो рдмрд╣ुрдд реЩ्рд╡ाрд░ рд╣ोрдПрдЧा

рд╢ेрд░ рдЕрдиुрдкрдо рд╣ै। рдкрд░рди्рддु реЫреЮрд░ рдЗреШрдмाрд▓ рдХो рдЧुрдордиाрдоी рдХा рдиिрдЬी рдЕрдиुрднрд╡ рдирд╣ीं। рд╣рдо рдЬो рдХि рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рдЧुрдордиाрдоों рдХे рд╕рдоूрд╣ рдХे рдПрдХ рд╕рджрд╕्рдп рд╣ैं, рдЕрдкрдиे рдЕрдиुрднрд╡ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдиिрд╡ेрджрди рдХрд░ेंрдЧे рдХि рдмेрдЗреЫ्реЫрддी рддो рдЧुрдордиाрдоी рдоें рднी рд╣ोрддी рд╣ै, рдордЧрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЬैрд╕े рдПрдХ рд░ोреЫेрджाрд░ рджूрд╕рд░े рд░ोреЫेрджाрд░ рдХो рдЧाрд▓ी рджे।

рдЙрди्рд╣ें рдЬो рдк्рд░рддिрд╖्рдаा, рдк्рд░рд╕िрдж्рдзि рд╡ рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдмाрд▓ рд╕реЮेрдж рд╣ोрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдоिрд▓ी, рд╡рд╣ рдЙрд░्рджू рдХрд╡िрдпों рдХो рдЖрдо рддौрд░ рдкрд░ рдорд░рдиे рдХे рдмाрдж рдирд╕ीрдм рд╣ोрддी рд╣ै। рддрд╣рд╕ीрди рд╕рд░рд╡рд░ी, реЩुрджा рдХी рдЙрдирдкрд░ рдХृрдкा рд╣ो, рдПрдХ рдиाрдорд╡рд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдЧुреЫрд░े рд╣ैं । рдЕंрддिрдо рджिрдиों рдоें рджрд░िрдж्рд░рддा рдиे рдШрд░ рдоें рдбेрд░े рдбाрд▓ рджिрдП рдеे। рдХुрдЫ рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпाँ рдеीं рдФрд░ рдХुрдЫ, рдмрд▓्рдХि рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рд╡े реЩुрдж---рдоिрдд्рд░ों рдиे рдорд╢рд╡рд░ा рджिрдпा рдХि рд░ाрдЗрдЯрд░्рд╕-рдЧिрд▓्рдб рд╕े рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░ो। рддрд╣рд╕ीрди рд╕рд░рд╡рд░ी рдиे рдЕрдкрдиी рдЕрд░्реЫी рдоें рд▓िрдЦा рдХि рд░ाрдЗрдЯрд░्рд╕-рдЧिрд▓्рдб рдоेрд░ी рдоृрдд्рдпु рдХे рдмाрдж, рджрд╕्рддूрд░ рд╡ рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдоेрд░ी рд╡िрдзрд╡ा рдХो рдПрдХ рд╣реЫाрд░ рд░ुрдкрдпे рдоाрд╕िрдХ рд╡ृрдд्рддि рджेрдЧी। рдоेрд░ी рд╡िрдирддी рд╣ै рдХि рдоुрдЭे рдЗрд╕рдХा рдЖрдзा рдпाрдиी рдкाँрдЪ рд╕ौ реЫिрди्рджрдЧी рдоें рд╣ी рджे рджिрдП рдЬाрдПँ рддाрдХि рдоैं рдорд░рдиे рд╕े, рдФрд░ рдЧिрд▓्рдб рджुрдЧрдиे рдмोрдЭ рд╕े рдмрдЪ рдЬाрдП।

рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХो рднी рдмрд░्рддाрдирд╡ी рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдкूрд░्рд╡, рдкेंрд╢рди рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ी рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдеा।
рд╡े рдмреЬे рд░рдЦ-рд░рдЦाрд╡ рдХे рдЖрджрдоी рд╣ैं। рдЬो рд▓ोрдЧ рдХिрд╕ी рд▓िрд╣ाреЫ рд╕े рднी рд╕рдо्рдоाрдирдиीрдп рдиреЫрд░ рдирд╣ीं рдЖрддे, рдЙрди्рд╣ें рднी-----рдмрд▓्рдХि рдЕрджрдмрджा рдХे рдЙрди्рд╣ीं рдХो рд╕рдо्рдоाрди рджेрддे рд╣ैं। рдЬिрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕े рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рд╡िрдирдо्рд░рддा рд╡ рд╕рдо्рдоाрди рд╕े рдкेрд╢ рдЖрдПँ рддो рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЙрд╕े рд╡े рдЕрд▓ौрдХिрдХ рд╣рдж рддрдХ рдЕрдпोрдЧ्рдп рд╕рдордЭрддे рд╣ैं। рдкрд╣рд▓े рдкैрд░ рдЫुрдЖ рдХрд░рддे рдеे, рдЕрдм рдШुрдЯрдиे рдХो рд╣ाрде рд▓рдЧाрддे рд╣ैं। реЩुрджा рд╡рд╣ рджिрди рдЬрд▓्рдж рд▓ाрдП рдЬрдм рдЙрдирдХी рдЧрд░्рджрди рдкрдХреЬ рд╕рдХें। рдХрд╣рддे рд╣ैं:

рдоिрдЯ्рдЯी, рдкाрдиी, рдЖрдЧ, рд╣рд╡ा, рд╕рдм рдЙрд╕рдХे рд░реЮीреШ
рдЬिрд╕рдХो рдЙрд╕ूрд▓-рдП-реЮрд░्реШ-рдП-рдорд░ाрддिрдм рдЖрддा рд╣ै
(рд░реЮीреШ: рджोрд╕्рдд; рдЙрд╕ूрд▓-рдП-реЮрд░्реШ-рдП-рдорд░ाрддिрдм: рдУрд╣рджे рдпा рдкрдж рдпा рдоंрд╕рдм рдХे рдЕंрддрд░ рдХा рдЙрд╕ूрд▓ рдпा рдкрд╣рдЪाрди)

рдЪाрд░ рддрдд्рд╡ рддो рдЙрдирдХे рдк्рд░рддिрдж्рд╡ंрджी рд╣ो рдЧрдП, рдордЧрд░ рдЙрди рд╕рдмрдХे рдШрдкрд▓े рдХा рдпोрдЧрдлрд▓ ---рдордиुрд╖्рдп--- рди рдХрднी рдХिрд╕ी рдХा рд╣ुрдЖ рди рд╣ोрдЧा। рд╣рд░ рдПрдХ рд╕े рддрдкाрдХ рдФрд░ рдЧрд░्рдордЬोрд╢ी рд╕े рдоिрд▓рдиे рдХा рдирддीрдЬा рдпрд╣ рдиिрдХрд▓ा рдХि рдЬिрдирдХे рджिрд▓ों рдоें реЩुрдж рдЦोрдЯ рд╣ै, рдЙрдирдХो рдпाрд░ рдХे рдк्рдпाрд░ рдоें рднी P.R. рдиреЫрд░ рдЖрддा рд╣ै। рд╕्рд╡рдпं рдХो рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЪौрдХрд╕ рд╡ рд╕ौрдо्рдп рд╕ाрдмिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдПрдХ рдвंрдЧ рдпрд╣ рднी рд╣ै рдХि рджूрд╕рд░ों рдХे рд╕्рдиेрд╣ рд╡ рдк्рд░ेрдо рдХो рдвोंрдЧ рдХा рдиाрдо рджिрдпा рдЬाрдП।

рдХोрдИ рд╕ाрджा рд╣ी рдЙрд╕рдХो рд╕рджा рдХрд╣े
рд╣рдоें рддो рд▓рдЧे рд╣ै рд╡рд╣ рдРрдп्рдпाрд░ рд╕ा

рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХे рд╕्рд╡ाрдж рд╡ рд╕्рд╡рднाрд╡ рдХा рдеोреЬा рдмрд╣ुрдд рдЕрдиुрдоाрди рдЙрдирдХी рдкрд╕ंрдж рд╡ рдиाрдкрд╕ंрдж рдХी рдЕрдХाрдЯ्рдпрддा рд╡ рд╡िрд╡िрдзрддा рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै। рдЖрдЗрдпे рдкрд╣рд▓े рдЙрдирдХी рдЪिреЭ рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓ें। рдард╕ рдЖрджрдоी, рдХाрд╡्рдп-рдЕрд░рд╕िрдХ рдмॉрд╕, рдмैंрдХрд░्реЫ, рд╣рд░ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рджाрд▓ рд╡ рд╕рдм्реЫी, рд╕рд╣ी рд╕ाрдЗреЫ рдХी реШрдоीреЫ, рдЬिрд╕्рдо рдХी рд╣рд░ рд╡рд╣ рдЬुंрдмिрд╢ рдФрд░ рд╣рд░рдХрдд рдЬिрд╕ рдкрд░ рд╡рд░्реЫिрд╢ рдХा рд╕ंрджेрд╣ рд╣ो, рдЫोрдЯा рдЫंрдж, рдФрд░ рдкрдХ्рдХी рдЙрдо्рд░ рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧों рдХी рд╕ंрдЧрдд рд╕े рдкрд░рд╣ेреЫ рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдЕрдм рддрдиिрдХ рдЙрдирдХी рдордирдкрд╕ंрдж рдЪीреЫें рджेрдЦें: рдкрд╣рд▓े рдирдо्рдмрд░ рдкрд░ рд╕ीреЩ рдХрдмाрдм, рджूрд╕рд░े рдирдо्рдмрд░ рдкрд░ рд╢ाрдоी рдХрдмाрдм, рддीрд╕рд░े рдирдо्рдмрд░ рдкрд░ рдмिрд╣ाрд░ी рдХрдмाрдм, рдлिрд░ рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдХрдмाрдм рдЬो рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ो। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдмिрд░рдпाрдиी, рдЬिрд╕рдоें рдЪाрд╡рд▓ рдиाрдордоाрдд्рд░ рд╣ों, рддेреЫ рдоिрд░्рдЪें рдФрд░ рдЧрд░рдо рдорд╕ाрд▓ा, рдФрд░ рдЙрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╡ाрд▓ा рдирд╡ीрдирддрдо рд╕्рдХैंрдбрд▓। рд╣рд░ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдоीрдаा рдЬिрд╕рдоें рд╢рдХ्рдХрд░ рдХे рд╕ाрде рдХिрд╕ी рдФрд░ рдЪीреЫ рдХा рдоिрд╢्рд░рдг рди рд╣ो।

рди рдЫूрдЯे рдоुрдЭрд╕े рд▓рди्рджрди рдоें рднी рдЖрджाрдм-рдП-рд╢рдХрд░рдЦोрд░ी
(‘рдЖрджाрдм-рдП-рд╢рдХрд░рдЦोрд░ी’ (рд╢рдХрд░ рдЦाрдиे рдХा рдиिрдпрдо), рдЗреШрдмाрд▓ рдХे рдоिрд╕рд░े (рдкंрдХ्рддि) рдХे ‘рдЖрджाрдм-рдП-рд╕рд╣рд░реЩेреЫी’ (рд╕ुрдмрд╣ рдЙрдардиे рдХा рдиिрдпрдо) рд╕े рдмрджрд▓ рджिрдпा рд╣ै।)

рдоिрд░्реЫा рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдпूрд░ोрдкिрдпрди “рдоीрдаे” рдордзुрдоेрд╣ рдХे рдорд░ीреЫों рдиे рдИрдЬाрдж рдХिрдпे рдеे। рдХाрд▓ा рд░ंрдЧ рднी рдкрд╕ंрдж рд╣ै рдмрд╢рд░्рддेрдХि реЪрд▓рдд рдЬрдЧрд╣ рди рд▓рдЧा рд╣ुрдЖ рд╣ो। рдорддрд▓рдм рдпрд╣ рдХि рдЪेрд╣рд░े рдкрд░ рди рд╣ो। рдкुрд╕्рддрдХ рд╕े рдк्рд░ेрдо рд╣ै। рдЪुрдиांрдЪे рд╡े рдЪेрд╣рд░े рднी рдкрд╕ंрдж рд╣ैं рдЬो рдЙрд╕рд╕े рдоिрд▓рддे-рдЬрд▓рддे рд╣ों। рдпाрдиी рдХिрддाрдмी (рд▓рдо्рдмोрддрд░े) рд╣ों:

рдХि рджेрдЦें рдЬिрдирдХो рдпूрд░ोрдк рдоें рддो рджिрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै рд╕ीрдкाрд░ा
(рд╕ीрдкाрд░ा= рддीрд╕ рдЯुрдХреЬे; реШुрд░ाрди рдХे рддीрд╕ рдЕрдз्рдпाрдп)

рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдоिрд░्реЫा рдХो рдХिрддाрдмी рдЪेрд╣рд░े рд╕े рдЪिреЭ рд╣ै। рдордЧрд░ рдЗंрдЯेрд▓ेрдХ्рдЪुрдЕрд▓ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рд╕рдо्рдоाрди рд╡ рд╕्рдиेрд╣ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рджेрдЦрддे рд╣ैं, рдмрд╢рд░्рддेрдХि рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рдФрд░ рд╕े рд╡िрд╡ाрд╣िрдд рд╣ो। рддीрди “реЩ”рдУं рдХो рджेрдЦрдХрд░ рдЙрдирдХी рдЖँрдЦों рдоें реЩूрди рдЙрддрд░ рдЖрддा рд╣ै। TRIPLE “реЩ” рд╕े рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╣ै: реЩूрдмрд╕ूрд░рдд реЩрд╡ाрддीрди рдХे реЩाрд╡िंрдж (рдкрддि)। рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░рд╣े рдХि рдпрд╣ рдмाрдд рдоैंрдиे рдоिрд░्реЫा рдХे рдмाрд░े рдоें рдХрд╣ी рд╣ै рдФрд░ рдХेрд╡рд▓ рдпрд╣ рджिрдЦाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХि рдЪिреЭ рдХा рдХोрдИ рддрд░्рдХрд╕ंрдЧрдд рдХाрд░рдг рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдХрд░рддा। рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХो рд░ाрдд рдЧрдП рддрдХ рдЧрдк, рдмंрдж рдЧрд▓े рдХा рд╕реЮेрдж рдХोрдЯ, рд▓ाрд▓ рдоोреЫे, рдХिрд╢ोрд░ाрд╡рд╕्рдеा рдХी рдШाрдпрд▓ рднाрд╡рдиाрдУं рд╕े рдоैрдЪ рдХрд░рддी рд╣ुрдИ рдЯाрдИ, рдпाрдиी рд▓рд╣ूрд▓ुрд╣ाрди рд▓ाрд▓, рдкीрд▓ी-рдкीрд▓ी рд╕ी рд╕िрд▓्рдХ рдХी реШрдоीреЫ рдЙрди्рд╣ें рднाрддी рд╣ै, рдФрд░ рд╕рдЪ рддो рдпрд╣ рд╣ै рдХि реЩूрдм рдлрдм्рддी рд╣ै।
рдкीрд▓े рд░ंрдЧ рдкрд░ рдпाрдж рдЖрдпा рдХि рдПрдХ рджिрди рд╣рдоाрд░े рдоिрдд्рд░ рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ реШाреЫी рдЕрдм्рджुрд▓ реШुрдж्рджूрд╕ рдиे рдЕрдкрдиी рд╕ौрди्рджрд░्рдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдк्рд░ाрдердоिрдХрддाрдУं рдХी рдШोрд╖рдгा рдХрд░рддे рд╣ुрдП реЮрд░рдоाрдпा рдХि рдЙрди्рд╣ें рдмрд╕ंрддी рд░ंрдЧ, рдЧрджрд░ाрдпा рд╣ुрдЖ рд╕ुрдбौрд▓рдкрди, рдЪिрдХрдиी рдд्рд╡рдЪा, рдФрд░ рдЧुрджрдЧुрджे CONTOURS рдмрд╣ुрдд рдкрд╕ंрдж рд╣ैं। рдЗрд╕ рдкрд░ рдоिрд░्реЫा рдЕрдм्рджुрд▓ рд╡рджूрдж рдмोрд▓े рдХि рдпे рдкाँрдЪों рдЧुрдг “рдкूрд░्рдгрддрдпा” рдХрд░ाрдЪी рдХे рдкрдкीрддे рдоें рдкाрдП рдЬाрддे рд╣ैं।

рдХैрд╕ी рдХрд╡िрддा рдЕрдЪ्рдЫी рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдХौрди-рд╕ी рдмुрд░ी, рдЗрд╕рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯीрдХрд░рдг, рдоौрд▓ाрдиा рд╣ाрд▓ी рдХी рддрд░рд╣, рдХुрдЫ рдХрд╡ि рдЕрдкрдиी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рдоें рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं рдФрд░ рдХुрдЫ рдЕрдкрдиी рд╣ी рдХрд╡िрддाрдУं рд╕े рдпрд╣ рдЕंрддрд░ рдорди рдоें рдмिрдаा рджेрддे рд╣ैं। рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдиे рди рдХрдореЫोрд░ рдФрд░ рдвीрд▓ी рдХрд╡िрддा рд░рдЪी, рди рд╣рдоाрд░ी рддрд░рд╣ рдЕрдкрдиी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рд╕्рд╡рдпं рд▓िрдЦी, рдХ्рдпोंрдХि рджूрд╕рд░े рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХрд░рдиे рдоें рдХृрдкрдгрддा рд╕े рдХाрдо рд▓ेрддे рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдкрд╣рд▓े рдХрд╡िрддा-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ “рдоेрд╣рд░-рдП-рджोрдиीрдо” (рджो рдЯुрдХреЬे рд╕ूрд░्рдп/рд╕्рдиेрд╣) рдХा рдЖрд░рдо्рдн рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиाрдУं рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै। рдкрд╣рд▓ी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рдоें реЮैреЫ рдиे рдЙрдирдХी рдЕрдирди्рдпрддा, рдз्рд╡рдиि рд╡ рдЫंрдж, рд╢рдм्рдж-рдЪрдпрди рд╡ рдоुрд╣ाрд╡рд░े рдоें рдирд╡ीрдирддा, рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рд╡ рд╣िंрд╕ा, рджрдорди рд╡ рдоुँрд╣рдмंрджी рдкрд░ рд╡िрд░ोрдз рдФрд░ рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдХे рдХाрд░ाрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рдиिрд░्рднрд░рддा, рдиिрд░्рдзрдирддा рд╡ рдЕрдкрдоाрди рдкрд░ рдмрд╣ुрдд рдмрд╣ुрдЧ्рд░ाрд╣ी рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рддрддा рдХे рд╕ाрде рдЯिрдк्рдкрдгी рдХी рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк рдкрд░рди्рддु рд╕ुрди्рджрд░ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рдХे рд╣ोрддे рд╣ुрдП, рджूрд╕рд░ी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рдХे рд░ूрдк рдоें, рдоेрд░े рдоिрдд्рд░ рдоाрдирдиीрдп рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ рдЧोрдкीрдЪंрдж рдиाрд░ंрдЧ рдХे рдЬ्рдЮाрдирдкूрд░्рдг рд╡ рднाрд░ी-рднрд░рдХрдо рд▓ेрдЦ рдХी рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рди рдеी। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХुрдЫ рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдоंрдбрд▓िрдпों рдоें рдЗрд╕рдкрд░ рд╕ुрдЧрдмुрдЧाрд╣рдЯें рднी рд╣ुрдИं। рдЬिрд╕рдХी рд╡рдЬрд╣ рдпрд╣ рднी рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै рдХि рдЗрди рдоंрдбрд▓िрдпों рдХो рджोрдиों рд╡िрдЦ्рдпाрдд рдмुреЫुрд░्рдЧों рдХी рдПрдХрдордд рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдиे рдмेрдореЫा рдХिрдпा। рд▓ेрдХिрди рдЖрдкрдд्рддिрдХрд░्рддा рдпрд╣ рднूрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं рдХि рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдЕрдкрдиे рд╕рддрд░्рдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╡ рд░рдЦрд░рдЦाрд╡ рдХो рдХрднी рд╣ाрде рд╕े рдЬाрдиे рдирд╣ीं рджेрддे। рд▓рдЦрдирдК рдоें рдпрд╣ рджрд╕्рддूрд░ рдеा рдХि рдмрд╣ू-рдмेрдЯिрдпाँ, реЩाрд╕ рддौрд░ рдкрд░ рдирдИ-рдирд╡ेрд▓ी рджुрд▓्рд╣рдиें, рдбोрд▓ी рдоें рдмैрдардХрд░ рдХрд╣ीं рдЬाрддीं рддो рд░ाрд╕्рддे рдоें рдХрд╣ाрд░ों рдХो рдХрди्рдзा рдирд╣ीं рдмрджрд▓рдиे рджेрддी рдеीं рдФрд░ рд░рд╡ाрдиा рд╣ोрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдбोрд▓ी рдоें рдПрдХ рдкрдд्рдерд░ рд░рдЦрд╡ा рджेрддी рдеीं рддाрдХि рдХрд╣ाрд░ों рдХो рдЕрд╕рд▓ рд╡реЫрди рдХा рдЕрдиुрдоाрди рди рд╣ो рд╕рдХे। рдХुрдЫ рдХрдореЫोрд░ рджिрд▓ рд╡ाрд▓े рдХेрд╡рд▓ рд╡реЫрди рдкрд░ рд╣ी рдЖрд╕рдХ्рдд рд╣ो рдЬाрдпा рдХрд░рддे рдеे। рд╕ो рдоेрд░े рдоिрдд्рд░ рдоाрдирдиीрдп рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ рдЧोрдкीрдЪंрдж рдиाрд░ंрдЧ рдХी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा рд╡рд╣ рднाрд░ी рдкрдд्рдерд░ рд╣ै рдЬो рдЪूрдо-рдЪूрдордХрд░ рдЫोреЬрдиे рдХे рдмрдЬाрдп рд╕ाрде рд░рдЦрдиे рдХे рдпोрдЧ्рдп рд╣ै рдХि рд╣рдоाрд░ी рдЖрдкрдХी рдмुрд░ी рдиреЫрд░ рд╕े рдмрдЪाрддा рд╣ै।

рдпрд╣ рдбोрд▓ी рдоें рдкрдд्рдерд░ рд╡ाрд▓ी рдмाрдд рдЬрдм рд▓рди्рджрди рд╕े рд╕ीрдиा рдФрд░ рд╣рд╕ीрдиा-рдм-рд╣рд╕ीрдиा рджिрд▓्рд▓ी рдкрд╣ुँрдЪी рддो рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдЧोрдкीрдЪंрдж рдиाрд░ंрдЧ рдиे рдмрд╣ुрдд рдмुрд░ा рдоाрдиा। рд╣ाрд▓ाँрдХि, реЩुрджा рдЧрд╡ाрд╣ рд╣ै, рд╣рдоाрд░ा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕िрд░्реЮ рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиा рдеा рдХि рдРрд╕ी рдХрд╡िрддा рдХिрд╕ी рд╕рд░्рдЯिреЮिрдХेрдЯ рдХी рдоोрд╣рддाрдЬ рдирд╣ीं। рдк्рд░िрдп рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдиे рдоुँрд╣ рд╕े рддो рдХुрдЫ рди рдХрд╣ा рдХि рд╡े рд╣рдоाрд░ी рдоुрд╣рдм्рдмрдд, рдиिрд╖्рдХрдкрдЯ рдиीрдпрдд рдФрд░ рдлूрд╣реЬрдкрди рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд░рдЦрддे рд╣ैं। рдордЧрд░ рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХे рдмाрдж рд╣рдордиे рджेрдЦा рдХि рд╣рдо рдХोрдИ рд░рдЪрдиा рдкреЭ рд░рд╣े рд╣ैं рддो рдРрд╕ी рдЧूंрдЧी рддाрд▓ी рдмрдЬाрдиे рд▓рдЧे рдЬिрд╕рдоें рджोрдиों рд╣ाрде рддो рдоिрд▓рддे рд╣ैं, рдз्рд╡рдиि рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдирд╣ीं рдиिрдХрд▓рддी। рдЖрдЬ рд╕ुрдмрд╣ рд╣рдордиे рдн्рд░ाрддा рдоुрд╢्реЮिреШ реЩ्рд╡ाрдЬा рд╕े рдЕрдкрдиी рдЙрд▓рдЭрди рдФрд░ рджोрдиों рдк्рд░िрдп рдоिрдд्рд░ों рдХी рдиाрд░ाреЫрдЧी рдХा реЫिрдХ्рд░ рд╕ुрдЭाрд╡ рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рддो реЮрд░рдоाрдпा рдХि рдЙрдирд╕े рдХрд╣ рджीрдЬिрдпे рдХि рдоैं рдЕрдм рдбोрд▓ी рд╕े рдпрд╣ рдкрдд्рдерд░ рдЙрд╕ рд╡реШ्рдд рддрдХ рдирд╣ीं рдиिрдХाрд▓ рд╕рдХрддा рдЬрдм рддрдХ рддुрдо рдХिрд╕ी рджूрд╕рд░े рдкрд░्рджाрдирд╢ीрди рдХी рдбोрд▓ी рдХा рдкрддा рдЙрдкрд▓рдм्рдз рди рдХрд░ा рджो рдЬिрд╕рдоें рдпрд╣ рдкрдд्рдерд░ рд░рдЦ рд╕рдХूँ।

рд▓рди्рджрди рдХे рдЙрд╕ рд╕ुрди्рджрд░ рдФрд░ рдпाрджрдЧाрд░ рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоें рдоैंрдиे рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдеा рдХि рдоैंрдиे рдХрднी рдХрд╡िрддा рдирд╣ीं рд▓िрдЦी, рдФрд░ рдЪूँрдХि рдоेрд░े рдХाрдо рдЧрдж्рдп рд╕े рдЕрдЪ्рдЫे реЩाрд╕े рдиिрдХрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं, рдЗрд╕рд▓िрдП рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦрдиे рдХी рдХोрдИ рдЖрд╢ंрдХा рднी рдирд╣ीं। рдоैं рдЖрд▓ोрдЪрдХ рднी рдирд╣ीं рдХि рдЕрдЪ्рдЫी рдФрд░ рдмुрд░ी рдХрд╡िрддा рдоें рдЕंрддрд░ рдХрд░ рд╕рдХूँ। рди рдоेрд░ा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдЗрд╕рдХी рдЕрдиुрдорддि рджेрддा рд╣ै рдХि рдоैं рдХिрд╕ी рднी рдмुрд░े рдХрд╡ि рдХो рдЙрд╕рдХे рд╕рд╣ी рдоुреШाрдо рд╕े рдЖрдЧाрд╣ рдХрд░ рд╕рдХूँ। рд╕ंрднрд╡рддः рдХ्рдпा, рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े, рдЗрди्рд╣ीं рдХрдоिрдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЖрдкрдиे рдоुрдЭे рд╡िрдЪाрд░ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдоैंрдиे рдЙрд╕ рджिрди рдпрд╣ рднी рдиिрд╡ेрджрди рдХिрдпा рдеा рдХि рджрд░рдЕрд╕рд▓ рдоुрдЭ рдЬैрд╕े рдЧрдж्рдп рд▓ेрдЦрдХ рдХा реЮैреЫ рд╕ाрд╣рдм рдХे рд╕ाрдордиे рдХрд╡िрддा рдХे рдЧुрдгों рдкрд░ рдЧुреЮ्рддрдЧू рдХрд░рдиा рдРрд╕ा рд╣ी рд╣ै рдЬैрд╕े рдХोрдИ рдмрдХрд░ी рдХрдЫाрд░ рдоें рдЬाрдХрд░ рд╢ेрд░ рдХो рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ рдХे рд▓ाрднों рд╡ рдЧुрдгों рдкрд░ рд▓ेрдХ्рдЪрд░ рджे। рдоेрд░ा рд╡िрдЪाрд░ рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рд╕े рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╡े рдЕрдЪ्рдЫी рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦрдиे рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХрд╡िрддा рдФрд░ рдХрд╡ि рдХे рдкाрд░рдЦी рднी рд╣ैं। рд╡े рджोрд╖рдкूрд░्рдг рдХрд╡िрддा, рдЧुрдирдЧुрдиी рдоिрдд्рд░рддा, рд╕рд╣ी рд╕ाрдЗреЫ рдХी реШрдоीреЫ рдФрд░ рдаंрдбा рдХрдмाрдм рдмрд░्рджाрд╢्рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे। рдмुрд░ी рдХрд╡िрддा, рдЧрдж्рдп-рдХрд╡िрддा, рд╡ рдиीрд░рд╕ рдЧрдж्рдп рд▓िрдЦрдиे рд╡ाрд▓ों рдХे рдмाрд░े рдоें рдПрдХ реЫрдоाрдиे рдоें рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдеी рдХि рдЙрдирдХी рдирдоाреЫ-рдП-рдЬрдиाреЫा рд╣рд░ाрдо рд╣ै। рдпрд╣ рднी рдкुрд░ाрдиी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╢ाрд▓ीрдирддा рдФрд░ рдоौрдЬूрджा рдХрд▓्рдЪрд░ рдХी рдордЬрдмूрд░ी рд╣ै рдХि рд╡े рджुрд╖्рдЯ рдХो, рдЬिрд╕рдиे рдЬрдирддा-рдЬрдиाрд░्рджрди рдХा рдЬीрд╡рди рдирд░рдХ рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै, рдХрднी рд░ोрдХрддे рдеे, рди рдЯोрдХрддे рдеे। рдЙрд╕рдХे рд╢рд╡- рд╕्рдиाрди рдФрд░ рдХреЮрди рд╕े рдвंрдХे рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рдЬрдм рдЙрд╕рдХा рд╢рд╡ рд╕ाрдордиे рд░рдЦा рдЬाрддा рдФрд░ рд▓ोрдЧ рд╣рд░ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдЖрд╢्рд╡рд╕्рдд рд╣ो рд▓ेрддे рдХि рдЕрдм рдпрд╣ рдЙрдардХрд░ рдЕрдкрдоाрдиिрдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा, рддो рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЙрд╕рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕рдЪ рдмोрд▓рддे рдеे, рдФрд░ рдирдоाреЫ-рдП-рдЬрдиाреЫा рд╣рд░ाрдо рд╣ोрдиे рдХा реЮрддрд╡ा рджेрддे рдеे। рдкрд╣рд▓े рд╣рдо рдоौрдд рд╕े рдирд╣ीं рдбрд░рддे рдеे। рдордЧрд░ рдЕрдм рд╣рдоें рдХेрд╡рд▓ рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХे реЮрддрд╡े рдХे рдХाрд░рдг рдоौрдд рд╕े рдбрд░ рд▓рдЧрдиे рд▓рдЧा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рдкрд╢्рддो рдоुрд╣ाрд╡рд░े рдХे рдоुрддाрдмिреШ рд╣рдо рдЕрдкрдиा рдоुрд░्рджा реЩрд░ाрдм рдирд╣ीं рдХрд░рд╡ाрдиा рдЪाрд╣рддे।

рдЙрд╕ реЫрдоाрдиे рдоें рдЕрдпोрдЧ्рдп рдХрд╡ि рдХे рд▓िрдП рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдиे рдПрдХ рдкाрд░िрднाрд╖िрдХ рд╢рдм्рдж рдмрдиा рд░рдЦा рдеा “рдмрдХрд░ी рдХрд╡ि।” рдХрд╡िрддा рд╕े рд╡िрдоुрдЦрддा рдХा рдХाрд░рдг рддो рд╣рдоाрд░ी рд╕рдордЭ рдоें рднी рдЖрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдмрдХрд░ी рдоें рд╣рдоें рдкрд╣рд▓ी рджृрд╖्рдЯि рдоें рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХोрдИ рджोрд╖ рдиреЫрд░ рдирд╣ीं рдЖрддा рдХि рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдЙрд╕рдХे рдХрдмाрдм рдмреЬे рд╢ौреШ рд╕े рдЦाрддे рд╣ैं। рджाрдж (рдк्рд░рд╢ंрд╕ा) рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ реЩрд░ाрдм рд╢ेрд░ рдХी рднी рджेрддे рд╣ैं, рдХि рдпрд╣ рдЙрдирдХी рд╢ाрд▓ीрдирддा рд╡ рд╢्рд░рд╡рдг-рд╕рдн्рдпाрдЪाрд░ рдХा рддреШाреЫा рд╣ै। рдордЧрд░ рдЗрддрдиे рдЕंрддрд░ рдХे рд╕ाрде рдХि рдЕрдЪ्рдЫे рд╢ेрд░ рдкрд░ рд╕ीрдиे рдкрд░ рд╣ाрде рд░рдЦрдХрд░ рд╕ुрдмрд╣ाрди рдЕрд▓्рд▓ाрд╣! рд╕ुрдмрд╣ाрди рдЕрд▓्рд▓ाрд╣! рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдмुрд░ा рд╢ेрд░ рд╕ुрдирддे рд╕рдордп рдЙрдирдХे рдоुँрд╣ рд╕े рдХुрдЫ рд╡िрдЪिрдд्рд░ рд╕ी рдз्рд╡рдиिрдпाँ рдиिрдХрд▓рддी рд╣ैं рдЬो рджाрдж рд╕े рдоिрд▓рддी-рдЬुрд▓рддी реЫрд░ूрд░ рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рд╢рдм्рджрдХोрд╢ рдоें рдирд╣ीं рдоिрд▓рддीं। рд▓рдЧाрддाрд░ реЩрд░ाрдм рд╢ेрд░ рд╕ुрдирдиे рдкреЬें рддो рд╡े рд╕рд░ рдкीрдЯрдиे рдХे рдмрдЬाрдп рджाрд╣िрдиे рд╣ाрде рд╕े рдмाрд░-рдмाрд░ рдЕрдкрдиी рдЬाँрдШें рдкीрдЯрддे рд╣ैं। рдЕрдЧрд░ рдХрд╡िрддा рдмрд╣ुрдд рд╣ी реЩрд░ाрдм рд╣ो рддो рдЙрдардХрд░ рдЕрдкрдиे реЩाрд╕ рдЕंрджाреЫ рдоें рдХрд╡ि рдХे рдШुрдЯрдиे рдкрдХреЬ рд▓ेрддे рд╣ैं, рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рдХрдЯ рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рдоाрд▓ूрдо рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдХрд╣ीं рд╡рд╣ рдХрд╡िрддा рд╕ुрдиाрдХрд░ рднाрдЧ рди рдЬाрдП, рдФрд░ рдпे рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рдирдИ реЪреЫрд▓ рднी рди рд╕ुрдиा рд╕рдХें।

рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдПрдХ рдЪुрдЯрдХрд▓ा рдПрдХ рдоेрдзाрд╡ी рд╡ рдоुँрд╣рдлрдЯ рдХрд╡ि рдХे рд╣рд╡ाрд▓े рд╕े рд╕ुрдиाрддे рд╣ैं। рдЙрд╕рдиे рдПрдХ рдХрд╡ि рд╕े, рдЬो рдкрдЪाрд╕ рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдмреЬी рд▓рдЧрди рд╡ рдоुрд╕्рддреШिрд▓-рдоिреЫाрдЬी рд╕े рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦ рд░рд╣े рдеे, рдкुрдЫा, “рдХ्рдпा рдЖрдкрдХी рдХрднी рдпрд╣ рдЗрдЪ्рдЫा рдирд╣ीं рд╣ोрддी рдХि рдоैं рднी рдЕрдЪ्рдЫी рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦ рд╕рдХрддा?”

(рдкрдд्рд░िрдХा: рд╢िрдЧूреЮा (рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж); рд╡िрд╢ेрд╖ांрдХ: рдоुрд╕्рддाрдХ рдЕрд╣рдордж рдпूрд╕ुреЮी рдХे рдиाрдо; рдЬूрди 2001; рдЬिрд▓्рдж 34; рдЕंрдХ 6)


рдЖреЮрддाрдм рдЕрд╣рдордж
рдпрд╣ рд▓ेрдЦ рдоुрд╢्рддाреШ рдЕрд╣рдордж рдпूрд╕ुреЮी рдиे рдЕрдкрдиे рдоिрдд्рд░ рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХे рдХрд╡िрддा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ “рд╣рд░्реЮ-рдП-рдмाрд░рдпाрдм” (рд╕ंрдк्рд░ाрдк्рдд рд╢рдм्рдж) рдХे рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдХिрд╕ी рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоें рдкреЭा рдеा। рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рдЕрдЧ्рд░рдгी рдЙрд░्рджू рд╢ाрдпрд░, рдмुрдж्рдзिрдЬीрд╡ी рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдЬрди्рдо 21 рдоाрд░्рдЪ 1944 рдХो рд▓рдЦрдирдК рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЙрд░्рджू, рдЕंрдЧ्рд░ेреЫी рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी, рдФрд░ 1965 рдоें рд▓рдЦрдирдК рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕े рдПрдо.рдП. рдХिрдпा। рдлिрд░ рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕े рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╡े рдХрд░ाрдЪी рдЪрд▓े рдЧрдП। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд░ेрдбिрдпो рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдФрд░ рдкी.рдЯीрд╡ी рдоें рдХाрдо рдХिрдпा। рдЙрдирдХा рдЯीрд╡ी рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо “рдХрд╕ौрдЯी” рдмрд╣ुрдд рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╣ुрдЖ рдеा। рдХрд╕ौрдЯी рдХे рдмाрдж 1978 рдоें рд╡े рдмैंрдХ рдСреЮ рдХ्рд░ेрдбिрдЯ рдПंрдб рдХॉрдорд░्рд╕ рдЗंрдЯрд░рдиेрд╢рдирд▓ (рдмी.рд╕ी.рд╕ी.рдЖрдИ.) рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ंрд╕्рдеा “рдЙрд░्рджू рдорд░рдХреЫ” рд╕े рдЬुреЬ рдЧрдП рдФрд░ рддेрд░рд╣ рд╕ाрд▓ рддрдХ рдЗंрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдоें рд░рд╣рдХрд░ рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдХाрдо рдХिрдпा। рдоुрд╢्рддाреШ рдЕрд╣рдордж рдпूрд╕ुреЮी рднी рд▓рдЧрднрдЧ рдЗрд╕ी рд╕рдордп (1979-1990) рдмी.рд╕ी.рд╕ी.рдЖрдИ рдХे рд╕्рдеाрдИ рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рдХे рддौрд░ рдкрд░ рд▓рди्рджрди рдоें рд░рд╣े рдеे। рд╡рд╣ाँ рджोрдиों рдоें рдХाреЮी рдШрдиिрд╖्рдарддा рд░рд╣ी। рд▓рди्рджрди рд╕े рд╡ाрдкрд╕ी рдХे рдмाрдж рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдиे рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдоें рд╡िрднिрди्рди рдЙрдЪ्рдЪ рдкрджों рдкрд░ рд░рд╣рдХрд░ рдЙрд░्рджू рднाрд╖ा рд╡ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╕ेрд╡ा рдХी। рдЙрди्рд╣ें рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХे рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ों, рд╣िрд▓ाрд▓-рдП-рдЗрдо्рддिрдпाреЫ, рд╕िрддाрд░ा-рдП-рдЗрдо्рддिрдпाреЫ рдФрд░ рдк्рд░ाрдЗрдб рдСреЮ рдкрд░реЮॉрд░рдоेंрд╕ рд╕े рдкुрд░рд╕्рдХृрдд рдХिрдпा рдЬा рдЪुрдХा рд╣ै।

рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХो рдЕрдкрдиी рдкीреЭी рдХे рдЙрд░्рджू рдХрд╡िрдпों рдоें рд╕рдмрд╕े рдЧंрднीрд░ рдХрд╡ि рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрдирдХी рд░рдЪрдиा рд╢ैрд▓ी рд░ोрдоांрдЯिрдХ рд╣ै рдЬो рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд░ूрдоाрдиिрдпрдд рдХी рдиुрдоाрдЗंрджрдЧी рдХрд░рддी рд╣ै। рдЙрдирдХी рд╡िрд╖рдпрд╡рд╕्рддु рд╡ рд░рдЪрдиाрд╢ैрд▓ी рджोрдиों рдоें рдПрдХ рдкрд░िрдкрдХ्рд╡рддा рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ै рдЬो рдЙрдирдХे рд╕рдордХाрд▓ीрди рдХрд╡िрдпों рдоें рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдХे рдпрд╣ाँ рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЙрдирдХी рд╢ाрдпрд░ी рдоें рдЧрд╣рд░ी рд╕ोрдЪ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рднाрд╡рдиाрдУं рдХी рд╢िрдж्рджрдд рдФрд░ рджुрдЦ рдХे рдПрдХ рдЕंрддрд░्рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХा рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрдирдХी рдЖрд╡ाреЫ рдЖрдзुрдиिрдХ рдЙрд░्рджू рдХрд╡िрддा рдХी рдПрдХ рдЬीрд╡рди्рдд рд╡ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдЖрд╡ाреЫ рд╣ै। рдпрд╣ рдЖрд╡ाреЫ рд╣рдоाрд░े рдорди рдХो рд╕ौрди्рджрд░्рдпрдмोрдз рд╕े рд╕ंрдЪाрд░िрдд рдХрд░рддी рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддी рд╣ै।

рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХा рдЙрд░्рджू реЪреЫрд▓ рдХो рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рдпोрдЧрджाрди рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд░्рдмрд▓ा рдоें рд╣реЫрд░рдд рдЗрдоाрдо рд╣ुрд╕ैрди рдХी рд╢рд╣ाрджрдд рдХी рдШрдЯрдиाрдУं рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी, рд╕ंрдХेрддों, рд░ूрдкрдХों, рдк्рд░рддीрдХों рд╡ рдк्рд░рддिрдмिрдо्рдмों рдХो реЪреЫрд▓ों рдоें рдЕрдзिрдХрддा рд╕े рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХрд░рдХे, рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдХे рдореЫрд▓ूрдо рд╡ рдкीреЬिрдд рдЗंрд╕ाрди рдХी рдд्рд░ाрд╕рджी рдХो рдЕрдкрдиी рд╢ाрдпрд░ी рдоें рд╕рдлрд▓рддा рдХे рд╕ाрде рдкेрд╢ рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХे рдпрд╣ाँ рдРрд╕े рд╢ेрд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рд╣ै рдЬो рдХрд╣ाрд╡рддों рдФрд░ рд▓ोрдХोрдХ्рддिрдпों рдХी рднांрддि рдЙрдж्рдзृрдд рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं।
рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рдХे рдХुрдЫ рд╢ेрд░ рдпрд╣ाँ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╣ैं:

1. реЩ्рд╡ाрдм рдХी рддрд░рд╣ рдмिрдЦрд░ рдЬाрдиे рдХो рдЬी рдЪाрд╣рддा рд╣ै
рдРрд╕ी рддрди्рд╣ाрдИ рдХि рдорд░ рдЬाрдиे рдХो рдЬी рдЪाрд╣рддा рд╣ै

2. рдШрд░ рдХी рд╡рд╣рд╢рдд рд╕े рд▓рд░реЫрддा рд╣ूँ рдордЧрд░ рдЬाрдиे рдХ्рдпों
рд╢ाрдо рд╣ोрддी рд╣ै рддो рдШрд░ рдЬाрдиे рдХो рдЬी рдЪाрд╣рддा рд╣ै

3. рдоैं реЫिрди्рджрдЧी рдХी рджुрдЖ рдоाँрдЧрдиे рд▓рдЧा рд╣ूँ рдмрд╣ुрдд
рдЬो рд╣ो рд╕рдХे рддो рджुрдЖрдУं рдХो рдмेрдЕрд╕рд░ рдХрд░ рджे

4. рдХोрдИ рддो рдлूрд▓ рдЦिрд▓ाрдП рджुрдЖ рдХे рд▓рд╣рдЬे рдоें
рдЕрдЬрдм рддрд░рд╣ рдХी рдШुрдЯрди рд╣ै рд╣рд╡ा рдХे рд▓рд╣рдЬे рдоें

5. рдпрд╣ рд╡реШ्рдд рдХिрд╕рдХी рд░рдКрдирдд рдкे реЩाрдХ рдбाрд▓ рдЧрдпा
рдпрд╣ рдХौрди рдмोрд▓ рд░рд╣ा рдеा реЩुрджा рдХे рд▓рд╣рдЬे рдоें

6. рдЕрдм рднी рддौрд╣ीрди-рдП-рдЗрддाрдЕрдд рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी рд╣рдорд╕े
рджिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा рддो рдмैрдЕрдд рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी рд╣рдорд╕े

7. рд░ोреЫ рдПрдХ рддाреЫा реШрд╕ीрджा рдирдИ рддрд╢्рдмीрдм рдХे рд╕ाрде
рд░िреЫ्реШ рдмрд░рд╣реШ рд╣ै рдпрд╣ реЩिрджрдордд рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी рд╣рдорд╕े

8. рд╣рд░ рдирдИ рдирд╕्рд▓ рдХो рдПрдХ рддाреЫा рдорджीрдиे рдХी рддрд▓ाрд╢
рд╕ाрд╣िрдмो рдЕрдм рдХोрдИ рд╣िрдЬрд░рдд рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी рд╣рдорд╕े

9. рдпрд╣ी рд▓рд╣рдЬा рдеा рдХि рдоैрдЖрд░-рдП-рд╕ुреЩрди рдард╣рд░ा рдеा
рдЕрдм рдЗрд╕ी рд▓рд╣рдЬा-рдП-рдмेрдмाрдХ рд╕े рдЦौреЮ рдЖрддा рд╣ै

10. рдЕрдЬрдм рддрд░рд╣ рдХा рд╣ै рдоौрд╕рдо рдХि реЩाрдХ рдЙреЬрддी рд╣ै
рд╡рд╣ рджिрди рднी рдеे рдХि рдЦिрд▓े рдеे рдЧुрд▓ाрдм рдЖँрдЦों рдоें

11. рд╕ुрдмрд╣ рд╕рд╡ेрд░े рд░рди рдкреЬрдиा рд╣ै рдФрд░ рдШрдорд╕ाрди рдХा рд░рди
рд░ाрддों-рд░ाрдд рдЪрд▓ा рдЬाрдП рдЬिрд╕-рдЬिрд╕ рдХो рдЬाрдиा рд╣ै

12. рд╡рд╣ी рдк्рдпाрд╕ рд╣ै, рд╡рд╣ी рджрд╢्рдд рд╣ै, рд╡рд╣ी рдШрд░ाрдиा рд╣ै
рдорд╢्рдХीреЫे рд╕े рддीрд░ рдХा рд░िрд╢्рддा рдмрд╣ुрдд рдкुрд░ाрдиा рд╣ै

13. реЩрд▓्реШ рдиे рдПрдХ рдоंреЫрд░ рдирд╣ीं рджेрдЦा рдмрд╣ुрдд рджिрдиों рд╕े
рдиोрдХ-рдП-рд╕िрдиाँ рдкे рд╕рд░ рдирд╣ीं рджेрдЦा рдмрд╣ुрдд рджिрдиों рд╕े

14. рдпрд╣ी рд▓ौ рдеी рдХि рдЙрд▓рдЭрддी рд░рд╣ी рд╣рд░ рд░ाрдд рдХे рд╕ाрде
рдЕрдмрдХे реЩुрдж рдЕрдкрдиी рд╣рд╡ाрдУं рдоें рдмुрдЭा рдЪाрд╣рддी рд╣ै

рдпрдж्рдпрдкि рдЗреЮ्рддिреЩाрд░ рдЖрд░िреЮ рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдХो рдПрдХ рд╕рди्рджрд░्рдн рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрддी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдоैं рдк्рд░िрдп рдкाрдардХों рдХो рдЖрдЧाрд╣ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ рдХि рд▓ेрдЦ рдоें рдЕрдзिрдХрддрд░ рдиिрдЬी рд╕ंрдмंрдзों рдФрд░ рдШрдЯрдиाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै, рдФрд░ рд╡рд╣ рднी рдмрд╣ुрдд рд╕ांрдХेрддिрдХ рд╢ैрд▓ी рдоें। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХрдИ рдмाрддें рдЕрднी рднी рдЕрд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдоुрдЭे рдЖрд╢ा рд╣ै рдХि рдкाрдардХрдЧрдг рдоुрд╢्рддाреШ рдЕрд╣рдордж рдпूрд╕ुреЮी рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд▓ेрдЦрди рд╢ैрд▓ी рдХा рд░рд╕ाрд╕्рд╡ाрджрди рдХрд░ рд╕рдХेंрдЧे। ---рдЕрдиुрд╡ाрджрдХ
***

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।