Showing posts with label 202003H. Show all posts
Showing posts with label 202003H. Show all posts

рдХрдаिрди рд╕рдордп рдХी рддैрдпाрд░ी

рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╢рд░्рдоा
рдЖрдк рд╕рднी рдХो рд╡िрдХ्рд░рдоी рд╕ंрд╡рдд 2077 рдпुрдЧाрджि рдХी рдмрдзाрдИ рдФрд░ рдоंрдЧрд▓рдХाрдордиाрдПँ!

реЮрд░рд╡рд░ी рдоाрд╕ рдХे рд╕рдо्рдкाрджрдХीрдп рдоें рдХोрд░ोрдиा рдХा рд╕ंрджрд░्рдн рдЖрдиे рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЕрдм рддрдХ рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдмрджрд▓ рдЪुрдХा рд╣ै। рддрдм рдоुрдЦ्рдпрддः рдЪीрди рдХे рд╣ुрдмेрдИ рдк्рд░ांрдд рдХे рд╡ुрд╣ाрди рдирдЧрд░ рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рд░рд╣ा рдХोрд╡िрдб-19  рдХा рд╡िрд╖ाрдгु рд╕ाрд░्рд╕-рд╕ीрдУрд╡ी-2 (SARS-CoV-2) рдПрдХ рдоाрд╕ рдХे рдЗрд╕ рдЕंрддрд░ाрд▓ рдоें рд╡ुрд╣ाрди рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЖрдХрд░ рд╕ंрд╕ाрд░ рднрд░ рдХो рдорд╣ाрдоाрд░ी рд╕े рдд्рд░рд╕्рдд рдХрд░ рдЪुрдХा рд╣ै। рдЗрд╕ рд░ोрдЧ рд╕े рдХाрд▓-рдХрд╡рд▓िрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЗрдЯрд▓ी рдФрд░ рд╕्рдкेрди рдиे рдЗрд╕ рд░ोрдЧ рдХी рдЬрди्рдорд╕्рдерд▓ी рдЪीрди рдХो рднी рдкीрдЫे рдЫोреЬ рджिрдпा рд╣ै। рдИрд░ाрди, реЮ्рд░ांрд╕, рдФрд░ рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рднी рдЗрд╕ рдорд╣ाрдоाрд░ी рд╕े рдорд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмреЭी рд╣ै। рдк्рд░рднाрд╡िрдд рджेрд╢ों рдФрд░ рдоृрддрдХों, рджोрдиों рдХे рд╣ी рдЕрднी рдФрд░ рдмреЭрдиे рдХी рдЖрд╢ंрдХा рд╣ै। рдЖрдЬ рд╕ंрд╕ाрд░ рдЗрд╕ рдмुрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рднрдпрднीрдд рд╣ै рдЬैрд╕ा рдкрд╣рд▓े рд╢ाрдпрдж рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдзों рдпा рдк्рд▓ेрдЧ рдЖрджि рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХे рд╕рдордп рд╣ी рд╣ुрдЖ рд╣ोрдЧा। рдпрд╣ рд╕рдо्рдкाрджрдХीрдп рд▓िрдЦрддे рд╕рдордп, рдЕрдкрдиे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдЕрдоेрд░िрдХा рдФрд░ рднाрд░рдд рджोрдиों рд╣ी рд▓ॉрдХрдбाрдЙрди рд╕े рдЧुреЫрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рдпрдеाрд╕рдо्рднрд╡ рд▓ोрдЧ рдШрд░ों рд╕े рдХाрд░्рдпрд░рдд рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рди рддो рд╣рд░ рдХाрдо рдШрд░ рдмैрдаे рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рди рд╣ी рд╣рд░ рдЬрдЧрд╣ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдРрд╕े рдоें рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХे рднрдп рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЪрдХ्рд░ рдХे рд░ुрдХрдиे рд╕े рдЕрдиेрдХ рд▓ोрдЧों рдХा рдЬीрд╡рди рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рднी рдЕрдиेрдХ рдиौрдХрд░िрдпाँ рдЬाрдиे рдХी рдЖрд╢ंрдХा рд╣ै рдкрд░ंрддु рднाрд░рдд рдХे рдорд╣ाрдирдЧрд░ीрдп рдиिрдо्рдирдордз्рдпрд╡рд░्рдЧीрдп рдЕрд╕ंрдЧрдаिрдд рд╢्рд░рдоिрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХे рднाрд░ी рдЬрди-рдкрд▓ाрдпрди рдХे рдЪिрдд्рд░ рд╡िрдЪрд▓िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╣ैं। рдкुрд╖्рдЯ рд╕ूрдд्рд░ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдиेрдХ рд▓ोрдЧ рдпाрддाрдпाрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рд░ोрдХ рдХे рдЪрд▓рддे рд╕ैрдХреЬों рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рджूрд░ рд╕्рдеिрдд рдЕрдкрдиे рдкैрддृрдХ рдЧ्рд░ाрдоों рдХे рд▓िрдпे рд╕рдкрд░िрд╡ाрд░ рдкैрджрд▓ рд╣ी рдиिрдХрд▓ рдкреЬे рд╣ैं। рдЬрд╣ाँ рд╡िрджेрд╢ों рд╕े рдЕрдкрдиे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд╡ाрдкрд╕ рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдпे рд╕ंрд╕ाрд░ рднрд░ рдоें рднाрд░рдд рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рд╣ुрдИ, рд╡рд╣ीं рджेрд╢ рдХे рдорд╣ाрдирдЧрд░ों рдХे рдЗрди рд╢्рд░рдоिрдХ рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХे рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдиिрд╡ाрд╕ рдФрд░ рдкाрд▓рди-рдкोрд╖рдг рдХी рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдФрд░ рд╕рдордп рдкрд░ рдЙрди рддрдХ рдЙрд╕рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рди рдкрд╣ुँрдЪ рдкाрдиा рдЕрддि рджुрд░्рднाрдЧ्рдпрдкूрд░्рдг рд╣ै। рдпрд╣ рдкрд▓ाрдпрди рдЙрди рдЧ्рд░ाрдоों рдХे рд▓िрдпे рдЦрддрд░рдиाрдХ рднी рд╣ै рдЬो рдЕрдм рддрдХ рдХोрд╡िрдб-19 рд╡िрд╖ाрдгु рд╕े рдЕрдЫूрддे рд╣ैं। рдЬाрдЧो рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдЬाрдЧो!

рдХोрд░ोрдиा-рд╡िрдкрджा рдж्рд╡ाрд░ा рдмрд░рдкे рдХрд╣рд░ рд╕े рдбूрдм рд░рд╣े рдпूрд░ोрдк рдФрд░ рдЕрдоेрд░िрдХी рд╕्рдЯॉрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рдЪीрди рдж्рд╡ाрд░ा рдХी рдЬा рд░рд╣ी рднाрд░ी рдЪीрдиी рдЦрд░ीрджाрд░ी рдХी рдЕреЮрд╡ाрд╣ों рдХे рдмीрдЪ рдЬрд░्рдордиी рдХे рд╣ेрд╕ рдк्рд░ांрдд рд╕े рд╡िрдд्рддрдоंрдд्рд░ी рдЯॉрдорд╕ рд╢ेреЮрд░ рдХी рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХा рджुःрдЦрдж рд╕рдоाрдЪाрд░ рд╕ाрдордиे рдЖрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рджुрд░्рдШрдЯрдиा рдХोрд░ोрдиा-рд╕ंрдХрдЯ рдХे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕े рдЗрддрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдкреЬ рд░рд╣े рдк्рд░рднाрд╡ों рдХी рдУрд░ рдз्рдпाрдиाрдХрд░्рд╖рдг рдХрд░ा рд░рд╣ी рд╣ै।

рдПрд▓्рдХोрд╣рд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдХोрд░ोрдиा рд╕े рдмрдЪाрд╡ рдХी рдЦрдмрд░ рдлैрд▓рдиे рдкрд░ рдИрд░ाрди рдоें рд╕्рдкिрд░िрдЯ рдкीрдиे рд╕े рдЕрдиेрдХ рдоौрддें рд╣ुрдИं। рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рдПрдХ рджрдо्рдкрддि рдиे рд╣ाрдпрдб्рд░ॉрдХ्рд╕ीрдХ्рд▓ोрд░ोрдХ्рд╡िрди рдХो рд▓ाрднрдк्рд░рдж рдкाрдпे рдЬाрдиे рдХी рдмाрдд рд╕ुрдирдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдн्рд░рдо рдоें рдШрд░ рдоें рдкрд╣рд▓े рд╕े рд░рдЦे рд╣ुрдП рдХ्рд▓ोрд░ोрдХ्рд╡िрди реЮॉрд╕्реЮेрдЯ рд░рд╕ाрдпрди рдХो рдкाрдиी рдоें рдШोрд▓рдХрд░ рдкी рд▓िрдпा рдЬिрд╕рд╕े рдкрдд्рдиी рдХी рддрдмिрдпрдд рдмिрдЧреЬ рдЧрдпी рдФрд░ рдкрддि рдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдпी। рд╕ंрдЪाрд░ рдХ्рд░ांрддि рдФрд░ рд╕ोрд╢рд▓-рдоीрдбिрдпा рднाрдЧ्рдпोрджрдп рдХे рдмाрдж рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдХिрд╕ी рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें, рдХोрдИ рднी рд╕рдорд╕्рдпा рд╣ो, рд╕рд▓ाрд╣ों рдФрд░ рдЙрдкрджेрд╢ों рдХी рдмाреЭ рдЖ рдЬाрддी рд╣ै। рдкрд╣рд▓ी рдмाрдд рддो рдпрд╣ рдХि рд╣рд░ рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХ рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рджूрд╕рд░े рдпрд╣ рдХि рд╡िрд╖рдп-рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮрддा рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рдХुрдЫ рдХा рдХुрдЫ рд╕рдордЭрдиे рдХी рдЖрд╢ंрдХा рднी рдмреЭ рдЬाрддी рд╣ै। рдХुрд▓ рдоिрд▓ाрдХрд░ рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдЖрджि рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╕рд▓ाрд╣ों рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд╣рдо рд╕рдмрдХो рдЕрддि рд╕рдЪेрдд рд░рд╣рдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рдЕрдк्рд░ाрдоाрдгिрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдХो рдЖрдЧे рдлैрд▓ाрдХрд░ рдЖрдк рдХрдИ рдиिрд░्рджोрд╖ рдЬीрд╡рди рдЦрддрд░े рдоें рдбाрд▓ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдЙрд╕рд╕े рдмрдЪें।

рдЗрд╕ рд╡िрд╖ाрдгु рдЦुрдж рдмрдЪрдиे рдФрд░ рд░ोрдЧ рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХो рд░ोрдХрдиे рдХे рд▓िрдпे рдПрдХांрдд рдПрдХ рдХाрд░рдЧрд░ рдЙрдкाрдп рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕े рджूрд╕рд░े рдоें рд╕ंрдХ्рд░рдордг рд░ोрдХा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрдХाрд░рдг рдШрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рди рдиिрдХрд▓िрдпे, рдиिрдХрд▓рдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ो рддो рднी рдкрд░्рдпाрдк्рдд рджूрд░ी рдмрдиाрдпे рд░рдЦिрдпे। рджूрд╕рд░ा рдЙрдкाрдп рдЦाँрд╕ी, рдеूрдХ рдЖрджि рд╕े рдмрдЪрдиे-рдмрдЪाрдиे рдХा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдкाрд▓рди рддрдиिрдХ рд╕ंрдпрдо, рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдФрд░ рдоाрд╕्рдХ рдЖрджि рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдж्рд╡ाрд░ा рднрд▓ी-рднाँрддि рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рддीрд╕рд░ा рдЙрдкाрдп рд╣ाрде рд╕ाрдмुрди рд╕े рдзोрдиा, рдФрд░ рдЕрд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рд╣ाрдеों рд╕े рдЕрдкрдиा рдоुрдЦрдордг्рдбрд▓ рдЫूрдиे рд╕े рдмрдЪрдиा рд╣ै। рд░ोрдЧ рдХे рд▓рдХ्рд╖рдгों рдпा рдЖрд╢ंрдХा рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╕ुрдиी-рд╕ुрдиाрдИ рдмाрддों рдоें рдЖрдиे рдХे рдмрдЬाрдп рдХिрд╕ी рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХेंрдж्рд░ рдпा рд░ुрдЧ्рдгाрд▓рдп рдЬाрдХрд░ рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХ рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рд▓ीрдЬिрдпे।

рд╕ुрд╖рдо рдк्рд░рднा рдмेрджी
(26 рдЬुрд▓ाрдИ 1945 – 20 рдоाрд░्рдЪ 2020)
рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдоें рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдиाрдо рд╕ुрд╖рдо рдмेрджी рдХा рд╣ै। рдЗрд╕ рдоाрд╣ рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рдХे рдХाрд░рдг рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рд╣िंрджी рдЬрдЧрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕्рддрдм्рдз рд╣ै। рдирдпी рджिрд▓्рд▓ी рдоें рдЬрди्рдоी рд╕ुрд╖рдо рдЬी рдХा рдЬрди्рдо рдХा рдиाрдо рд╕ुрд╖рдо рдк्рд░рднा рдзрдоेрдЬा рдеा। рджिрд▓्рд▓ी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдХрдорд▓ा рдиेрд╣рд░ू рдХॉрд▓ेрдЬ рдХी рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ рд╕ुрд╖рдо рдЬी рдХा рдЕрдоेрд░िрдХा рдк्рд░рд╡ाрд╕ 1979 рд╕े рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ рдЬрд╣ाँ рд╕рди् 1985 рдоें рдХोрд▓рдо्рдмिрдпा рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдП рд╣िंрджी рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоृрдд्рдпुрдкрд░्рдпंрдд рд╕िрдЯी рдХॉрд▓ेрдЬ рдоें рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХिрдпा। рди्рдпू рдпॉрд░्рдХ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рд╣िंрджी-рдЙрд░्рджू рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдоें рдЙрдирдХा рдк्рд░рдмрд▓ рдпोрдЧрджाрди рд░рд╣ा। рднाрд░рдд рдоें рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдИ рдЕрднिрдирдп рдпाрдд्рд░ा рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡िрджेрд╢ рдоें рд░ेрдбिрдпो рд╡ рдЯीрд╡ी рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдХे рд╕ाрде рдЬाрд░ी рд░рдЦा। рд╕рди् 1978 рд╕े рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ुрд╖рдо рдЬी рдХे рдЕрдм рддрдХ рдПрдХ рдХाрд╡्рдп рд╕ंрдЧ्рд░рд╣, рджो рдХрдеा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣, рддрдеा рдЖрда рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рдЙрдирдХे рдкрддि рд░ाрд╣ुрд▓ рдмेрджी рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдПрдХ рдкुрдд्рд░ рд╡ рдПрдХ рдкुрдд्рд░ी рд╣ैं। рд╕ेрддु рдкрдд्рд░िрдХा рдХी рдУрд░ рд╕े рдЙрди्рд╣ें рд╡िрдирдо्рд░ рд╢्рд░рдж्рдзांрдЬрд▓ि।

рдПрдХ рд╡िрдирдо्рд░ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдП рд╕ेрддु рдоाрд╕िрдХ рдиे рдЖрдкрдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рдЪाрд░ рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдХрдо рд╕рдордп рдоें рддेрд░рд╣ рд▓ाрдЦ рд╣िрдЯ्рд╕ рдХा рдЕंрдХ рдкाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै। рдХुрд▓ 26 рд░рдЪрдиाрдУं рд╡ाрд▓े рдЗрд╕ рдЫोрдЯे рд╕े рдЕंрдХ рдкрд░ рдЖрдкрдХी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।

рдЖрдкрдХा,


рд╕ेрддु, рдкिрдЯ्рд╕рдмрд░्рдЧ ✍️

рдХрд╣ाрдиी: рдирд░्рдо рдлाрд╣े

- рднाрд╡рдиा рд╕рдХ्рд╕ैрдиा

рд╕ेрдорд▓ рдЦूрдм рдлрд▓ा рдеा рдЗрд╕ рдмाрд░। рд╣рд░ рддрд░рдл рдирд░्рдо рдлाрд╣े рддैрд░ рд░рд╣े рдеे рдоाрдиो рдХिрд╕ी рдиे рдЯोрдХрд░ी рднрд░ рдЙрдЬрд▓े рдирд░्рдо рдлूрд▓ рдКрдкрд░ рд╕े рдЙреЬेрд▓ рджिрдП рд╣ों рдФрд░ рд╡े рдЧिрд░рдиा рднूрд▓рдХрд░ рддिрд░рдиे рд▓рдЧे рд╣ों рд╣рд╡ा рдкрд░। рдирдЯрдЦрдЯ рдмाрд▓рдХों рд╕े рдЗрдзрд░-рдЙрдзрд░ рджौреЬрддे рд╕ेрдорд▓ рдХे рдлाрд╣ों рдХे рдмीрдЪ рдЖрдХ рдХे рд╕ुрдХोрдорд▓ рдмीрдЬ рднी рддैрд░ рд░рд╣े рдеे।  рдорд╣ीрди рдзाрдЧों рдХे рдкंрдЦ рдирди्рд╣े-рдирди्рд╣े рдмीрдЬों рдХो рд╕ेрдорд▓ рдХे рдлाрд╣ों рд╕े рд╣ोреЬ рдХрд░рдиे рдХो рдЙрдХрд╕ा рд░рд╣े рдеे। рд╣рд╡ा рджोрдиों рдХे рдкंрдЦों рдХो рдЙреЬाрди рджेрддी рдЗрд╕ рдЪрд╣рд▓-рдкрд╣рд▓ рд╕े рдЦुрд╢ рд╣ो рдЗрдард▓ा рд░рд╣ी рдеी।

рдЧेрдЯ рдХे рдкाрд╕ рд╕рддрдд рдк्рд░рд╣рд░ी рд╕े рдЦреЬे рдЕрд╢ोрдХ рдХे рд╡ृрдХ्рд╖ рдоें рдЧुрд▓рдоोрд╣рд░ рдХी рдПрдХ рдЯрд╣рдиी рдпूँ рдЖрдХрд░ рдмрд╕ рдЧрдИ рдеी рдХि рд▓рдЧрддा рдЕрд╢ोрдХ рдиाрд░ंрдЧी рдлूрд▓ों рд╕े рдЦिрд▓ рдЙрдаा рд╣ै। рджूрд░ рд╕े рджेрдЦрдиे рдкрд░ рдпрд╣ी рд▓рдЧрддा рдоाрдиो рдЕрд╢ोрдХ рдХे рдкेреЬ рдкрд░ рд╣ी рд╕ुрд░्рдЦ рдлूрд▓ рдЦिрд▓ рдЖрдП рд╣ों।

рдЙрд╕े рдпрд╣ рдоौрд╕рдо рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рдмрд╣ुрдд рдкрд╕ंрдж рдеा। рдпे рдЧрд╣рдоाрдЧрд╣рдоी рдЪंрдж рджिрдиों рдЪрд▓рддी, рдлिрд░ рдПрдХ рдмрд░рдЦा рдХे рдмाрдж рд╕рдм рд╢ांрдд рд╣ो рдЬाрддा। рдк्рд░рдХृрддि рд╕рдж्рдпрд╕्рдиाрддा рд╕ी рд▓рдЬाрдИ, реЫрд░ा рднाрд░ी рдорди рд╕े рд╕ेрдорд▓ рдХे рднीрдЧे рдлाрд╣ों рдХो рд╡िрджा рдХрд╣рддी рдФрд░ рдЕрдорд▓рддाрд╕ рдХे рдЭूрдорд░ рдФрд░ рдЧुрд▓рдоोрд╣рд░ рдХे рдЧुрдЪ्рдЫों рд╕े рд╢ृंрдЧाрд░ рдХрд░ рдиिрдЦрд░ рдЬाрддी। рд╡рд╣ рдЬाрдирддा рдеा рдпे рдоौрд╕рдо рдмрд╣ुрдд рдХрдо рджिрди рдард╣рд░рддा рд╣ै, рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЗрд╕рдХा рднрд░рдкूрд░ рдЖрдиंрдж рд▓िрдпा рдХрд░рддा рдеा। рд╣рд░ рджोрдкрд╣рд░ рд╡рд╣ рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓ рдЖрддा рдФрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдоें рд╣ोрддी рдЗрд╕ рдЧрд╣рдоाрдЧрд╣рдоी рдХो рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░рддा।

 рдРрд╕े рд╣ी рдПрдХ рд░ोреЫ рдЬрдм рд╡े рджोрдиों рднोрдЬрдиाрд╡рдХाрд╢ рдоें рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдХे рдкाрд╕ рдХे рдкाрд░्рдХ рдХी рдмेंрдЪ рдкрд░ рдЖрдХрд░ рдмैрдаे рддो рдЙрд╕рдиे рдЖрдХ рдХे рдПрдХ рдмीрдЬ рдХो рдкрдХреЬ рдЙрд╕рдХे рд╣ाрде рдкрд░ рдзрд░ рджिрдпा рдФрд░ рдмोрд▓ा "рд▓ो рдЬो рдЪाрд╣े рдоाँрдЧ рд▓ो।”

рд╡рд╣ рдЦिрд▓рдЦिрд▓ा рджी, "рдРрд╕े рдоाँрдЧрдиे рд╕े рдХुрдЫ рдоिрд▓рддा рд╣ै рдХ्рдпा?”

рдЙрд╕рдХी рдЗрд╕ рдЦिрд▓рдЦिрд▓ाрд╣рдЯ рдкрд░ рд╡рд╣ рди्рдпोрдЫाрд╡рд░ рд╣ोрдиे рдХो рддैрдпाрд░ рд░рд╣рддा рдеा, рдХि рдпрд╣ рдоिрд▓рддी рдХрднी-рдХрднाрд░ рд╣ी рдеी। рд╕ंрдЬीрджрдЧी рдХा рдЦोрд▓ рд╡рд╣ рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХрд╕ рдХрд░ рдкрдХрдб़े рд░рд╣рддी рдеी рдоाрдиो рд╡рд╣ी рдЙрд╕рдХी рдЖрдЦिрд░ी рдЬाрди рд╣ो। рдлिрд░ рднी рд╡рд╣ рд╕рдордЭ рдирд╣ीं рдкाрддा рдеा рдХि реЫिрди्рджрдЧी рдмрд╣ुрдд рдХрдб़рд╡े рджौрд░ рд╕े рдЧुреЫрд░ рдХрд░ рднी рдХिрд╕ी рдХी рдЦिрд▓рдЦिрд▓ाрд╣рдЯ рдХाрдпрдо рдХैрд╕े рд░рд╣ рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЙрд╕рдиे рдХрдИ рдмाрд░ рдЭांрдХрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХी рдеी рдХि рд╕ंрдЬीрджा рд╕े рдЦोрд▓ рдХे рдкीрдЫे рдХुрдЫ рдФрд░ рджिрдЦрддा рд╣ै рдХ्рдпा, рдкрд░ рд╡рд╣ рдЬाрди рди рд╕рдХा рдеा рдЖрдЬ рддрдХ। рдпूँ рднी рдХिрд╕ी рдХो рдЙрддрдиा рд╣ी рдЬाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдЬिрддрдиा рдЬाрдирдиे рдХी рд╡рд╣ рдЫूрдЯ рджे।
рдкрд╣рдЪाрди рдирдИ рд╣ो рдРрд╕ा рди рдеा, рд▓ेрдХिрди рдЗрддрдиी рдкुрд░ाрдиी рднी рди рдеी рдХि рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХो рдЖрд░рдкाрд░ рдЬाрдирддे рд╣ों। рдЙрди рджोрдиों рдХो рд╕ाрде рдХाрдо рдХрд░рддे рдЕрдзिрдХ рд╕рдордп рдиा рд╣ुрдЖ рдеा,  рд▓ेрдХिрди рдПрдХ рд╣ी рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ рдкрд░ рдХाрдо рдХрд░рддे рд░рд╣рдиे рд╕े рджोрдиों рдХे рдмीрдЪ рдоें рдЕрдзिрдХ рд╕рдж्рднाрд╡ рдеा рдФрд░ рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдо्рдоाрди рд╣ी। рдЬो рдЙрд╕рдиे рдЬाрдиा рд╡рд╣ рдЙреЬрддी рд╣ुрдИ рдХुрдЫ рдЦрдмрд░ों рд╕े, рдЬो рдЕрдкрдиे рд╕े реЫ्рдпाрджा рджूрд╕рд░ों рд╕े рд╕рд░ोрдХाрд░ рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓े рдмुрдж्рдзिрдЬीрд╡िрдпों рдиे рдЦोрдЬ рдиिрдХाрд▓ी рдеी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣ी рдкрддा рд▓рдЧाрдпा рдеा рдХि рд╡рд╣ рд╡िрд╡ाрд╣िрдд рдХिंрддु рдЕрдХेрд▓ी рд╡ाрд▓ी рд╢्рд░ेрдгी рдоें рд╣ै। рд╕्рд╡рдпं рдЙрд╕рдиे рдЙрдд्рдХंрдаा рдХो рдХрднी рд╢ाрд▓ीрдирддा рдкрд░ рд╣ाрд╡ी рди рд╣ोрдиे рджिрдпा рдФрд░ рдЙрдирдХा рд╕ंрдмंрдз рд╕ाрде рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХे рдмीрдЪ рд╕рд╣рдЬ рд╣ँрд╕ी-рдордЬाрдХ рдХा рд╣ोрдХрд░ рд░рд╣ рдЧрдпा рдеा, рдЖрдкрд╕ी рд╕ौрд╣ाрд░्рдж्рд░ рдХो рдоिрдд्рд░рддा рдХрд╣ा рдЬाрдП рддो рджोрдиों рдХो рдоिрдд्рд░ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рдеा। рд╕ंрдЧ рдЙрдардиा-рдмैрдардиा, рдЪाрдп рдкीрдиा рдФрд░ рднोрдЬрдиाрд╡рдХाрд╢ рдоें рдХрднी рдкрд░िрд╕рд░ рдоें рдЯрд╣рд▓рдиे рдиिрдХрд▓ рдЬाрдиा। рдЗрд╕ी рджौрд░ाрди рдЖрдиे рд╡ाрд▓े реЮोрди рдХॉрд▓ рд╕े рд╣ी рдЙрд╕рдиे рдЕंрджाреЫ рд▓рдЧाрдпा рдеा рдХि рд╡рд╣ рджो рдкुрдд्рд░िрдпों рдХी рдоाँ рднी рд╣ै। рдпрдж्рдпрдкि рд╡рд╣ рдХрд╣ीं рд╕े рднी рдЙрд╕ рд╡рдп рдХी рд▓рдЧрддी рди рдеी। рдордз्рдпрдо рдХрдж-рдХाрдаी, рддीрдЦे рдиैрди-рдирдХ्рд╢ рдкрд░ рдШुंрдШрд░ाрд▓े рдХाрд▓े рдмाрд▓, рдЫोрдЯे рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рдЙрд╕े рдиिрдЦाрд░ рджेрддे рдеे। рдПрдХ рдШрдб़ी рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдЖрднूрд╖рдг рдХा рджेрд╣ рдкрд░ рди рд░рд╣рдиा рдеोрдб़ा рд╡िрд╕्рдоिрдд рдХрд░рддा рдеा рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕рдХा рдХрднी рдХुрдЫ рдХрд╣рдиे рдкूрдЫрдиे рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рди рд╣ुрдЖ।

 рдмेрд╣рдж рд╕ंрдЬीрджा рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рдЕрдкрдиे рдХाрдо рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХंрдЪрди рдЕрдХ्рд╕рд░ рд▓ंрдЪ рдоें рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓ рдЬाрддी рдеी। рдЙрди рджोрдиों рдХे рдмीрдЪ рдХा рдЖрд╡рд░рдг рдПрдХ рд░ोрдЬ़ рддрдм рдЦिрд╕рдХा рдЬрдм рдЕрдЪाрдирдХ рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдкрд░िрд╕рд░ рд╕े рдХुрдЫ рджूрд░ी рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рдЙрд╕ рдкाрд░्рдХ рдоें рдПрдХ рддिрддрд▓ी рдХो рджेрдЦрдХрд░ рд╡рд╣ рд╕्рд╡рддः рд╣ी рдоुрд╕्рдХुрд░ा рд░рд╣ी рдеी рдФрд░ рддिрддрд▓ी рдХे рдкीрдЫे рджौрдб़рддी рдирдЬ़рд░ рдЙрд╕рдХी рдирдЬ़рд░ рд╕े рдЖ рдЯрдХрд░ाрдИ рдеी।  рдЙрд╕ рдоुрд╕्рдХाрди рдиे рдЙрд╕рдХे рдЕрди्рдпрдеा рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХो  рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдиिрдЦाрд░ा рдеा рдЬैрд╕े рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдмूंрджें рд╕ंрдкूрд░्рдг рдк्рд░рдХृрддि рдХो рдиिрдЦाрд░ рджेрддी рд╣ैं। рдЙрд╕े рдЕрдкрдиे рдЖрдкрдХो рджेрдЦрддा рд╣ुрдЖ рдкाрдХрд░ рд╡рд╣ рд▓рдЬा рдЧрдИ рдеी, рдФрд░  рдЙрд╕े рдЗрд╕ рд╕्рдеिрддि рд╕े рдиिрдХाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рдпूँ рд╣ी рдХрд╣ рдЙрдаा рдеा “рдоुрдЭे рднी рдлूрд▓ рдФрд░ рддिрддрд▓िрдпाँ рдмрд╣ुрдд рдкрд╕ंрдж рд╣ैं। рдХुрдЫ рд╕рдордп рдкрд╣рд▓े рддрдХ рдоैं  рднोрдЬрди рдЕрд╡рдХाрд╢ рдХे рджौрд░ाрди, рд░ोрдЬ рдЗрд╕ рдкाрд░्рдХ рдоें рдЯрд╣рд▓рдиे рдЖрдпा рдХрд░рддा рдеा।”

рдУрд╣! рддो рдЕрдм рдмंрдж рдХ्рдпों рдХрд░ рджिрдпा? рдЖрдпा рдХीрдЬिрдП рдиा рд╕ाрде рдЯрд╣рд▓ेंрдЧे। рдХोрдИ рдФрд░ рд╢ाрдпрдж рдЗрд╕ рд╕рд╣рдЬ рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдоें рдЖрдоंрдд्рд░рдг рдЦोрдЬ рд╕рдХрддा рдеा, рд▓ेрдХिрди рдЕрдЪिंрдд рдиे рдоुрд╕्рдХुрд░ाрдХрд░ рдмрд╕ “рдаीрдХ рд╣ै” рдХрд╣ рджिрдпा рдеा। рд╢ाрдпрдж рд╡рд╣ рд╕्рд╡рдпं рднी рдпрд╣ी рдЪाрд╣рддा рдеा, рдФрд░ рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЙрдирдХा рднोрдЬрди рдЕрд╡рдХाрд╢ рдоें рд╕ंрдЧ рдЖрдиा рдЖрд░ंрдн рд╣ो рдЧрдпा рдеा। рджोрдиों рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╕рд╣рдЬ рд╡ рдиिрд╢्рдЫрд▓ рдеा, рди рдХोрдИ рдЕрдкेрдХ्рд╖ा, рди рдЖрдЧ्рд░рд╣। рдмाрддों рдХे рд╡िрд╖рдп рдзрд░рддी рд╕े рдЖрдХाрд╢ рддрдХ рд╕рдм рд╕рдоेрдЯे рд░рд╣рддे рдеे рдФрд░ рдзीрд░े-рдзीрд░े рд╡े рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХो рдХुрдЫ рдмेрд╣рддрд░ рд╕рдордЭрдиे рд▓рдЧे рдеे।

рдЕрдЪाрдирдХ рдЙрд╕े рдПрд╣рд╕ाрд╕ рд╣ुрдЖ рдХि рд╡рд╣ рдПрдХрдЯрдХ рдЙрд╕े рджेрдЦे рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै... рдоुрд╕्рдХाрди рдЕрдм рддрдХ рд╕िрдордЯ рдЧрдИ рдеी। рд╡рд╣ рд╕ंрдЬीрджा рд╣ोрддे рд╣ुрдП рдмोрд▓ी, “рдХुрдЫ рдЧрд▓рдд рдХрд╣ рджिрдпा рдоैंрдиे? рдмрд╕ рдпрд╣ी рддो рдкूрдЫा рдХि рдРрд╕े рдоाँрдЧрдиे рд╕े рдХुрдЫ рдоिрд▓рддा рд╣ै рдХ्рдпा?”
рдЖрдЬ рд╡рд╣ рднी рдмाрдд рдХो рдЬрд░ा рдЖрдЧे рд▓े рдЬाрдиे рдХे рдоूрдб рдоें рдеा, рд╕ो рдЬрд░ा рд╕ा рдоुрд╕्рдХुрд░ाрддे рд╣ुрдП рдмोрд▓ा, “рдирд╣ीं, рдХुрдЫ рдЧрд▓рдд рдирд╣ीं, рдкрд░ рддुрдордиे рдоाँрдЧा рд╣ै рдХ्рдпा рдХрднी!”

“рд╣рдо्рдо्рдо рдмрд╣ुрдд рдоाँрдЧा рд╣ै, рдФрд░ рдЕрдм рддрдХ рдпे рд╕рдордЭ рдЖ рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдоिрд▓рддा рд╡рд╣ी рд╣ै рдЬो рдЕрдкрдиे рд╣िрд╕्рд╕े рдХा рд╣ो... ”

“рдХ्рдпा рдоाँрдЧा рдеा рдЬो рди рдоिрд▓ा рддुрдо्рд╣ें?”

“рдХ्рдпा рдХрд░ोрдЧे рдЬाрдирдХрд░?”

“рдмрддाрдУ рддो”

“рдмрд░рд╕ рджрд░ рдмрд░рд╕ рдПрдХ рдЪाрд╣рдд рдЗрди рдЙреЬрддे рдмीрдЬों рдХे рд╕ंрдЧ рдЙреЬाрдИ рдоैंрдиे... рдФрд░ рд╡рд╣ рд╣рд░ рдмрд░рд╕ рдХिрд╕ी рдирдо рднूрдоि рдоें рдкреЬ рдРрд╕ी рдлрд▓ी рдХी рдЕрдм рд╣реЫाрд░ рдмрди рдЧрдпी рд╣ैं... рдкूрд░ी рдПрдХ рднी рди рд╣ुрдИ, рдмрд╕ рдмрдв़рддी рдЧрдИं। рд╕рдм рдХो рд╕рд╣ेрдЬ рдХि рджिрд▓ рдХे рдЖрд▓े рдоें рд╕рдЬा рд░рдЦा рд╣ै, рд▓рдЧрддा рдирд╣ीं рдЗрдирдоें рд╕े рдХोрдИ рдЕрдм рдкूрд░ी рд╣ोрдЧी, рд╣ाँ рдмрд░рдЧрдж рд╕ी рдлैрд▓ी рдЙрди рдЗрдЪ्рдЫाрдУं рдХा рдоूрд▓ рдПрдХ рд╣ी рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдоेрд░े рд╕ंрдЧ рд╡िрджा рд╣ोрдЧी рдЗрд╕ рджुрдиिрдпा рд╕े।”

“рдРрд╕ा рди рдХрд╣ो, рдЪрд▓ो рдЗрд╕ рдмाрд░ рдХोрдИ рдирдИ рдЦ्рд╡ाрд╣िрд╢ рдХрд░рдХे рджेрдЦो।”

рдЙрд╕рдХी рдЖँрдЦों рдоें рдХुрдЫ рдеा рдХि рд╡рд╣ рди рд╣ँрд╕ी рдоें рдЯाрд▓ рд╕рдХी рдФрд░ рди рд╣ी рдХुрдЫ рдФрд░ рдХрд╣ рд╕рдХी। рд╣рдеेрд▓ी рдХो рдЦोрд▓ा рддो рдЙрд╕ рдмीрдЬ рдХे рдХрдИ рд╕ुрдХोрдорд▓ рд░ेрд╢े рдЙрд╕рдХी рдирдо рд╣рдеेрд▓ी рдкрд░ рдЪिрдкрдХ рдЧрдП рдеे, рдЬो рди рдЪिрдкрдХे рдеे рд╡े рд╣рдеेрд▓ी рдЦोрд▓рддे рд╣ी рдлिрд░ рд╕े рд╣рд╡ा рдоें рддिрд░ рдЧрдП। рдмीрдЬ рдХुрдЫ рд░ेрд╢ों рдХे рд╕ाрде рдЕрдм рднी рд╣рдеेрд▓ी рдкрд░ рдеा। рдЙрд╕рдиे рдЖँрдЦ рдмंрдж рдХрд░ рдХुрдЫ рдмुрджрдмुрджाрдпा рдФрд░ рдлिрд░ рдЖँрдЦ рдЦोрд▓рдХрд░ рд╣рдеेрд▓ी рдкрд░ рдзрд░े рдЖрдХ рдХे рдмीрдЬ рдХो рдлूंрдХ рдоाрд░рдХрд░ рдЙреЬा рджिрдпा ।рдЪेрд╣рд░े рдкрд░ рдХोрдорд▓ рд╕्рдиिрдЧ्рдз рдоुрд╕्рдХाрди рдиे рдлिрд░ рдЕрдкрдиा рдбेрд░ा рдЬрдоा рд▓िрдпा рдеा।

“рдХ्рдпा рдоाँрдЧा?”

“рдЕрд░े! рдмрддाрддे рдирд╣ीं рд╣ैं। рдмрддाрдиे рд╕े рдХाрдордиा рдкूрд░ी рдирд╣ीं рд╣ोрддी।”

“рдмрддाрдУ рди”

“рдирд╣ीं”

“рдЗрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЬрдм рдоाँрдЧा рддो рдХिрд╕ी рд╕े рдХрд╣ा рдеा”

“рди”

“рд╡рд╣ рднी рддो рдкूрд░ा рди рд╣ुрдЖ, рдПрдХ рдмाрд░ рдмрддा рдХрд░ рджेрдЦो рд╢ाрдпрдж рдорди рдХी рдоुрд░ाрдж рдоिрд▓ рдЬाрдП।”

рдЙрд╕ рдкрд▓ рдЙрд╕े рд▓рдЧा рд╢ाрдпрдж рд╡рд╣ рд╕рд╣ी рд╣ो, рдФрд░ рдЬो рдмाрдд рдЙрд╕ी рд╕े рдЬुрдб़ी рд╣ै рд╡рд╣ рдмрддाрдиे рдоें рд╣рд░्рдЬ़ рднी рдХ्рдпा, рдХिंрддु рдЕрдЧрд▓े рд╣ी рдкрд▓ рдЙрд╕рдХी рдЫрдаी рдЗंрдж्рд░ी рд╕рдЪेрдд рд╣ो рдЙрдаी। рд╡рд╣ рдЬाрдирддी рдеी рдХि рднाрд╡ाрд╡ेрд╢ рдоें рдХुрдЫ рдХрд╣рдиा рдЦुрдж рдХो рдХрдордЬोрд░ рдХрд░ рджेрдиा рд╣ोрдЧा। рддो рдлिрд░ рд╕े рдЦिрд▓рдЦिрд▓ाрдХрд░ рд╣ँрд╕ рджी рдХि рдЦिрд▓рдЦिрд▓рд╣ाрд╣рдЯें рдорди рдоें рд╕рд░рд╕рд░ाрддी рд╕ाрд░ी рдЖрд╡ाрдЬ़ों рдХो рджрдмा рджेрддी рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдкाрд╕ рд╣िрдо्рдордд рд╕े рдЦреЬे рд░рд╣рдиे рдХा рд╡िрдХрд▓्рдк рди рдеा। рдорди рдФрд░ рджेрд╣ рдХी рдбोрд░ рдЙрд╕рдиे рдмुрдж्рдзि рдХो рд╕ौंрдк рд░рдЦी рдеी, рдмрд╣ुрдд рд╕ंрдпрдд рдЖрд╡ाрдЬ़ рдоें рдЙрд╕рдиे рдк्рд░рддिрдк्рд░рд╢्рди рдХिрдпा, “рдкрд╣рд▓े рддुрдо рдХрд╣ो, рддुрдо рдоाँрдЧрддे рддो рдХ्рдпा рдоाँрдЧрддे?”

рд╡рд╣ рд▓рдб़рдХी рди рдеा, рдФрд░ рди рд╣ी рдЕрд▓्рд╣реЬ рдХिрд╢ोрд░ рдеा। рдмाрдд рдмрд╣ुрдд рджिрди рд╕े рдорди рдоें рдЕрдЯрдХी рдеी рдЗрд╕рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рд╕ोрдЪрдиे рдХो рддрд╡рдЬ्рдЬो рди рджी рдЙрд╕рдиे, рд╕ाрдордиे рджिрдЦ рд░рд╣ी рдЧुрд▓рдоोрд╣рд░ рдХी рдбाрд▓ी рдкрд░ рдирдЬ़рд░ рдЯिрдХाрдХрд░ рдмोрд▓ा, “рдоैंрдиे рдоाँрдЧा рдХि рдЧुрд▓рдоोрд╣рд░ рдХी рдЙрд╕ рд▓рддा рд╕ी рддुрдо, рдоेрд░े рдЬीрд╡рди рдоें рдмрд╕ рдЬाрдУ рдФрд░ рдоेрд░े рд╣рд░ेрдкрди рдоें рд╕ुрд░्рдЦ рдЧुрд▓ाрдм рдЯांрдХ рджो।”

рдпрд╣ рд╕ुрдирддे рд╣ी рдЙрд╕рдХी рдоुрд╕्рдХाрди рд▓рдЬा рдЧрдИ рдФрд░ рдЪेрд╣рд░ा рдЦुрдж рдЧुрд▓рдоोрд╣рд░ рд╣ो рдЧрдпा। рдЕрдкрдиे рдорди рдХी рдмाрдд рджूрд╕рд░े рд╕े рд╕ुрдирдХрд░ рдЬो рдЖрдиंрдж рдоिрд▓рддा рд╣ै рд╡рд╣ рд╢рдм्рджों рдХे рдмрдпाрди рд╕े рдкрд░े рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрд╕े рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдХोрдИ рдлрд░्рдХ рди рдкрдб़ा рдХि рдпे рдЙрд╕рдХी рдкрд╣рд▓ी рдоोрд╣рдм्рдмрдд рдеोрдб़ी рди рдеी। рдЙрд╕рдХा рд▓рдЬाрдиा рдХिрд╕ी рдЪंрдЪрд▓ рдХिрд╢ोрд░ी рд╕े рдХрдо рднी рди рдеा। рдХिंрддु рднाрд╡ाрддिрд░ेрдХ рдоें рдмрд╣ рдЬाрдП рдЗрд╕рд╕े рдХрд╣ीं рдЕрдзिрдХ рдкрд░िрдкрдХ्рд╡ рдеी। рд╕ंрдЬीрджा рд╣ोрддे рд╣ुрдП рдмोрд▓ी, “рд╡рд╣ рд▓рддा рдЗрд╕рд▓िрдП рдкрд▓्рд▓рд╡िрдд рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै рдХि рдЖрдЬ рднी рд╡рд╣ рдЬुреЬी рдЕрдкрдиी рдЬреЬ рд╕े рд╣ी рд╣ै, рд╡ рдоूрд▓ рд╡ृрдХ्рд╖ рд╕े рдкोрд╖рдг рдкा рд░рд╣ी рд╣ै। рдпрджि рдЙрд╕рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣ो рдЬाрдПрдЧी рддो рд╕ूрдЦ рдЬाрдПрдЧी рдФрд░ рд╡рд╣ рдЕрд╢ोрдХ рдХुрдЫ рди рдХрд░ рдкाрдПрдЧा। рд╡рд╣ рд╕ूрдЦी рд▓рддा рдЪाрд░ рджिрди рдоें рд╕рдм рд╕ौंрджрд░्рдп рдЦो рдзрд░ाрд╢ाрдпी рд╣ो рдЬाрдПрдЧी।”

рдЙрд╕рд╕े рдХोрдИ рдЙрдд्рддрд░ рди рдкा рд╡рд╣ рдмोрд▓рддी рдЧрдИ... “рдоेрд░े рдмाрд░े рдоें рдЬाрдирддे рд╣ी рдХ्рдпा рд╣ो рдЬो рдоुрдЭे рдЕрдкрдиे рдЦुрд╢рд╣ाрд▓ рдЬीрд╡рди рдоें рдЯाँрдЧрдиे рдХा рдЗрд░ाрджा рдХрд░ рдЪрд▓े рд╣ो।”

“рдЬिрддрдиा рдоैं рдЬाрди рдкाрдпा рд╣ूँ рдХाрдлी рд╣ै।”

“рдирд╣ीं рд╡рд╣ рдХाрдлी рдирд╣ीं рд╣ै। рддुрдо рдирд╣ीं рдЬाрдирддे рдоैं рдЙрд╕ рд▓рддा рд╕ी рд╣рд░ी рдирд╣ीं рд╕ूрдЦी рд╢ाрдЦ рд╣ूँ... рд╡рд╣ рд╢ाрдЦ рдЬो рд╕िрд░्рдл рддрдм рддрдХ рдЙрд╕ рдЬрдб़ рд╕े рдЬुрдб़े рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ै рдЬрдм рддрдХ рдЙрд╕ рдкрд░ рдЖрд╢्рд░िрдд рджो рдирди्рд╣ीं рдЪिрдб़िрдпाँ рдЕрдкрдиा рдЦुрдж рдХा рдШोंрд╕рд▓ा рди рдмрдиा рд▓ें।”

“рдоैं рд╕рдордЭा рдирд╣ीं! рдХ्рдпा рддुрдо рдЕрдм рднी рдЬुрдб़ी рд╣ो рдЙрдирдХे рдкिрддा рд╕े? рдоुрдЭे рд▓рдЧा рдеा рддुрдо рдЕрд▓рдЧ рд╣ो!”

“рд╕рдордЭрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬाрдирдиा рдкрдб़рддा рд╣ै рдкрд╣рд▓े рдЕрдЪिंрдд। рддुрдордиे рдмрд╕ рдпрд╣ी рдЬाрдиा рдХि рдоैं рдЕрдХेрд▓ी рд░рд╣ рд░рд╣ी рд╣ूँ... рд╡рд╣ рдЖрдзी рдмाрдд рд╣ै, рдоैं рдЕрдХेрд▓ी рдирд╣ीं рджो рдмेрдЯिрдпों рдХी рдоाँ рд╣ूँ।

“рдЙрддрдиा рддो рдоाрд▓ूрдо рд╣ै рдХ्рдпा рдоैं рдкूрд░ी рдмाрдд рдЬाрди рд╕рдХрддा рд╣ूँ?”

“рдкिрдЫрд▓े рдХुрдЫ рд╕рдордп рдоें рддुрдо рдиे рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕्рдеाрди рдмрдиा рд▓िрдпा рд╣ै рдЕрдкрдиा рдФрд░ рдоैं рд╕рдордЭрддी рд╣ूँ рдХुрдЫ рдХोрдорд▓рддा рддुрдо्рд╣ाрд░े рдорди рдоें рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै, рдЬिрд╕े рдоैं рд▓ौрдЯा рди рдкाрдЙँрдЧी, рдЗрд╕ीрд▓िрдП рддुрдо्рд╣ें рдкूрд░ा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै рдкूрд░ी рдмाрдд рдЬाрдирдиे рдХा। рдоैं рдирд╣ीं рдЪाрд╣рддी рддुрдо рдХिрд╕ी рдн्рд░рдо рдпा рдЙрдо्рдоीрдж рдоें рд░рд╣ो। рдоेрд░े рд╕ाрде рд╕ोрд▓рд╣ рдФрд░ рдЕрдЯ्рдаाрд░рд╣ рдмрд░рд╕ рдХी рджो рдмрдЪ्рдЪिрдпाँ рд╣ै। рдкिрдЫрд▓े рдЪाрд░ рд╕ाрд▓ рд╕े рдЙрди्рд╣ें рд▓ेрдХрд░ рдЗрд╕ рдбрд░ाрд╡рдиे рдорд╣ाрдирдЧрд░ рдоें рдЬी рд░рд╣ी рд╣ूँ, рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЦुрдж рд╕े рднी рд▓рдб़ рд░рд╣ी рд╣ूँ...”

рд╡рд╣ рдиिрд░्рд╡िрдХाрд░ рдЙрд╕рдХी рдмाрдд рдмрдб़े рдЧौрд░ рд╕े рд╕ुрди рд░рд╣ा рдеा। рдЕрдм рдХंрдЪрди рдЕрдкрдиी рд░ौ рдоें рдмрд╣ рдиिрдХрд▓ी рдеी, “рдЗрди рдкिрдЫрд▓े рдЪाрд░ рдмрд░рд╕ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХे рджो рдмрд░рд╕ рдФрд░ рднी рднрдпाрд╡рд╣ рдеे... рд▓рдЧрддा рдирд╣ीं рдеा рдЙрдирд╕े рдиिрдХрд▓ рдкाрдЙँрдЧी। рдпрд╣ाँ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХी рддो рд╕ोрдЪी рднी рдирд╣ीं рдеी। рд▓ेрдХिрди рдЬрдж्рджोрдЬрд╣рдж рдЬрдм реЫिंрджрдЧी рд╕े рд╣ो рддो реЫिंрджा рд░рд╣рдиा рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдЦ्рд╡ाрд╣िрд╢ рд░рд╣ рдЬाрддी рд╣ै। рдмाрдХी рд╕рдм рдЦ्рд╡ाрд╣िрд╢ें рдЙрд╕ рдПрдХ рдЦ्рд╡ाрд╣िрд╢ рдкрд░ рдХुрд░्рдмाрди рд╣ो рдЙрд╕рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиी рдКрд░्рдЬा рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░ рджेрддी рд╣ैं। рдЫрд╣ рд╡рд░्рд╖ рдкрд╣рд▓े рдЬрдм рдоुрдЭे рдкрддा рд▓рдЧा рдХि рдоैं рдХैंрд╕рд░ рд╕ी рднрдпाрд╡рд╣ рдмीрдоाрд░ी рд╕े рдЧ्рд░рд╕्рдд рд╣ूँ рддो рдЕрдкрдиी рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХो рджेрдЦ рдоैंрдиे рдЕрдкрдиी рд╕ाрд░ी рдКрд░्рдЬा рдЬिंрджा рд░рд╣рдиे рдкрд░ рд▓рдЧा рджी рдеी। рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдХृрдкा рдеी рдпा рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХा рднाрдЧ्рдп, рдоैं рдмрдЪ рдЧрдИ। рдоौрдд рдХे рдоुँрд╣ рд╕े рд▓ौрдЯ рдХрд░ рдЖрдпे рдЗंрд╕ाрди рдХो реЫिंрджрдЧी рд▓ीрдЬ рд╕ी рд▓рдЧрддी рд╣ै рдЕрдЪिंрдд। рдоेрд░ा рднी рдпрд╣ी рд╣ाрд▓ рдеा... рд╣рд░ рдкрд▓ рдпрд╣ी рд╕ोрдЪрддी рдеी, рдФрд░ рдЖрдЬ рднी рд╣рд░ рдкрд▓ рдпрд╣ рдорди рдоें рд░рд╣рддा рд╣ै рдХि рди рдЬाрдиे рдХिрддрдиी рд╕ाँрд╕े рдмрдЪी рд╣ैं рдЭोрд▓ी рдоें। рди рдЖрдЬ рдХा рднрд░ोрд╕ा рди рдХрд▓ рдХा।

рдмेрдЯिрдпों рдХा рдХрд▓ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХो рдЕрд▓рдЧ рд░рд╣рдиे рдХा рдХрджрдо рдЙрдаाрдпा, рдЙрд╕ рд╕рдордп рд░िрдж्рдзि рдмाрд░рд╣ рдХी рдФрд░ рдХाрд╡्рдпा рдЪौрджрд╣ рд╡рд░्рд╖ рдХी рдеी। рдоैं рдШрдмрд░ा рдЧрдИ рдеी рдХि рдпрджि рдоुрдЭे рдХुрдЫ рд╣ो рдЬाрдпे рддो рдЗрди рджोрдиों рдХा рдХ्рдпा рд╣ोрдЧा। рд╡े рджोрдиों рдмрдЪ्рдЪिрдпाँ рдоेрд░ा рджाрдпिрдд्рд╡ рдеीं।

рд╡рд╣ рд╢ुрд░ू рд╕े рдмेрд▓ौрд╕ рдеा, рдорд╕्рдд, рдЬिрд╕े рди рдЖрдЬ рдХी рдлिрдХ्рд░ рди рдХрд▓ рдХी। рдХिрд╕ी рддрд░рд╣ рдХी рдХोрдИ рдмрдЪрдд-рдкूंрдЬी рди рдеी। рдпрд╣ рдмीрдоाрд░ी рдмрдб़ा рдЭрдЯрдХा рдеा। рдЗрд▓ाрдЬ рдХрд░ाрдиे рдХी рд╣ैрд╕िрдпрдд рди рдеी। рд╕ंрдмंрдзिрдпों рдиे рдмрд╣ुрдд рд╕рд╣ाрдпрддा рдХी। рдЙрдирд╕े рдЖрд░्рдеिрдХ рдорджрдж рд▓े рд╡рд╣ рдоेрд░े рд╕ाрде рдЦрдб़ा рд░рд╣ा рдХिंрддु рдоैं рдЙрд╕рдХे рднрд░ोрд╕े рдорд░ рдирд╣ीं рд╕рдХрддी рдеी, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдХी рд╕ोрдЪ рдлिрд░ рднी рдпрд╣ी рдеी рдХि рд╕рдм рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдЕрдкрдиे рдЖрдк, рдлिрдХ्рд░ рдХ्рдпों рдХрд░ें।  рддो рдХीрдоो рдХे рджрд░्рджрдиाрдХ рджौрд░ рд╕े рдЬрд▓ рдЪुрдХे рдЕрдкрдиे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХी рдмрдЪी-рдЦुрдЪी рд░ाрдЦ рд╕рдоेрдЯी рдФрд░ рдЪрд▓ рдкреЬी... реЫिрдж рдХे рдХोрд╕े рдкाрдиी рд╕े рдЙрд╕े рдЧूंрдеा, рдкिрдЫрд▓े 10 рдмрд░рд╕ рдоें рдЕрдкрдиी рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХो рд╣ी рдирд╣ीं, рдЦुрдж рдХो рднी рдЧреЭा рд╣ै рдоैंрдиे। рдоाँ рд╣ोрдиा рдЖрд╕ाрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा, рдПрдХ рдмाрд░ рдоाँ рдмрдирдиे рдХे рдмाрдж рдЖрдк рдЕрдкрдиे рдмाрд░े рдоें рд╕ोрдЪрдиा рдЫोреЬ рджेрддे рд╣ो। рдЖрдкрдХी рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдКрд░्рдЬा рд╡ рд╡िрдЪाрд░ рдЕрдкрдиे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рд╣ोрддे рд╣ैं।

рдЧाँрд╡ рдоें рдХोрдИ рд░ाрд╕्рддा рди рдеा рдХुрдЫ рдХрд░рдиे рдХा, реЫ्рдпाрджा рд╕े реЫ्рдпाрджा рдХुрдЫ рдЯ्рдпूрд╢рди рдХрд░ рд╕рдХрддी рдеी рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕рд╕े рди рдЧुреЫрд░ рд╣ोрддी рди рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХा рднрд╡िрд╖्рдп рдмेрд╣рддрд░ рд╣ोрддा। рдмेрдЯिрдпों рдХो рдоैं рдПрдХ рдмेрд╣рддрд░ рдоाрд╣ौрд▓ рджेрдиा рдЪाрд╣рддी рдеी। рдЙрдирдкрд░  рдХोрдИ рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рдмрди्рдзрди рди рд░рд╣े рдФрд░ рди рдХाрдпрджों рдХे рджрдмाрд╡ рдпрд╣ी рд╕ोрдЪ рдПрдХ рд░ोреЫ рдмрд╕ рддिрд░ рдЧрдИ рдЦ्рд╡ाрд╣िрд╢ рдХे рдкंрдЦ рд▓िрдП рджृреЭрддा рдХे рдЖрдХाрд╢ рдоें। рд╡िрд╡ाрд╣ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХिрдпा рдмी.рдП. рдФрд░ рд╕ेрдХ्рд░ेрдЯेрд░िрдпрд▓ рдХोрд░्рд╕ рдХाрдо рдЖрдпा рдФрд▒ рдПрдХ рдоिрдд्рд░ рдиे рдпрд╣ рдиौрдХрд░ी рдкाрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХी।

“рддुрдо рдмрд╣ुрдд рдмрд╣ाрджुрд░ рд╣ो рдХंрдЪрди। рддुрдордиे рдмрд╣ुрдд рд╕рд╣ा рд╣ै рдЬिंрджрдЧी рдоें।”

“рд╣ाँ рдЕрдЪिंрдд рдЖрд╕ाрди рдирд╣ीं рдеा... рд╕्рдд्рд░ी рдХिрддрдиी рднी рд╕ाрд╣рд╕ी рд╣ो, рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рд╕े рдХрджрдо рдиिрдХाрд▓рдиा рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдмреЬी рдЪुрдиौрддी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдХрдИ-рдХрдИ рдмाрд░ рдкрд░рдЦрддी рд╣ै, рддौрд▓рддी рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдоैंрдиे рдкाрдпा рдХि рдЬो рдкीрдЫे рдЫूрдЯрдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ै рд╡рд╣ рдмрд╣ुрдд рдоाрдоूрд▓ी рд╣ै, рдЙрд╕े рджाँрд╡ рдкрд░ рд▓рдЧाрдиे рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХोрдИ рд╡िрдХрд▓्рдк рди рдеा рдоेрд░े рдкाрд╕।”

“рдпрд╣ рд╕рдм рдЬाрдирдХрд░ рдоेрд░े рдорди рдоें рддुрдо्рд╣ाрд░ा рд╕рдо्рдоाрди рдФрд░ рдмрдв़ рдЧрдпा рд╣ै। рдирд╣ीं рдЬाрдирддा рдХрд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП рдпा рдирд╣ीं рд▓ेрдХिрди рдоैं рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдЖрдЧे рдХी рд░ाрд╣ рдХा рд╕ाрдеी рдмрдирдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ, рдЬिрд╕ рд░ूрдк рдоें рддुрдо рдЪाрд╣ो।”

“рдоैंрдиे рдЕрднी рдХрд╣ा рдХि рдоुрдЭे рд╕्рд╡рдпं рди рдЕрдкрдиे рдХрд▓ рдХा рдкрддा рд╣ै рди рдЖрдЬ рдХा рдФрд░ рдлिрд░ рдоैंрдиे рдЙрд╕े рдд्рдпाрдЧा рдирд╣ीं рд╣ै, рдд्рдпाрдЧ рд╕рдХрддी рдирд╣ीं, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдиे рддрдм рдоेрд░ा рд╕ाрде рджिрдпा рдЬрдм рдоैं рдоृрдд्рдпु рдХे рдж्рд╡ाрд░ рдкрд░ рдЦрдб़ी рдеी।” рдоेрд░ी рдЦ्рд╡ाрд╣िрд╢ рдмрд╕ рдпрд╣ी рд░рд╣ी рдХि рдоैं рдЕрдкрдиी рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХा рднрд╡िрд╖्рдп рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░ рд╕рдХूँ। рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдоैं рди рд╕ोрдЪрддी рд╣ूँ рди рдЬीрддी рд╣ूँ। рдоैं рдирд╣ीं рдЬाрдирддी рдоेрд░े рдкाрд╕ рдХिрддрдиा рд╕рдордп рдмрдЪा рд╣ै। рдФрд░ рд╕ाрдеी рддो рдЕрдирдЬाрдиे рдоें рдмрди рд╣ी рдЧрдП рд╣ो рддुрдо। рдПрдХ рдирд░्рдо рдлाрд╣ा рд╣ो рддुрдо рдоेрд░ी рдЬिंрджрдЧी рдоें। рдмрд╕ рджो рдХрджрдо рд╕ाрде рдЪрд▓рдиे рд╕े рдЕрдзिрдХ рдХुрдЫ рди рдоांрдЧो рдХि рдоैं рдХрд░ीрдм рд╕े рдпрд╣ рджेрдЦ рдЪुрдХी рдХि рдХिрд╕ी рдХा рдкाрд╕ рд╣ोрдХрд░ рди рд╣ोрдиा рдФрд░ рдХिрд╕ी рдХा рдкाрд╕ рди рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рдкाрд╕ рд╣ोрдиा рджोрдиों рджुрдЦрджाрдИ рд╣ैं।

“рдоैंрдиे рдпрд╣ рд╕ीрдЦा рд╣ै рдЗрд╕ рд╕рдлрд░ рдоें рдХि рдЬрдм рд╕्рдеिрддि рддुрдо्рд╣ाрд░े рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдоें рди рд╣ो рддुрдо рдЦुрдж рдРрд╕े рд╣ो рдЬाрдУ рдХि рддुрдо рдЬрдм рд╣ो, рддो рднी рди рд╣ो, рдФрд░ рдЬрдм рди рд╣ो рддो рднी рд░рд╣ो рдХрд╣ीं рдЖрд╕рдкाрд╕...”

“рдЗрди्рд╣ीं рдирд░्рдо рдлाрд╣ों рд╕े, рджेрдЦрдиा реЫिंрджрдЧी рдЖрд╕ाрди рд╣ो рдЬाрдПрдЧी...”

рд╕ंрдпोрдЧ рдеा рд╢ाрдпрдж рдХि рдЙрд╕рдХे рдпрд╣ рдмोрд▓рддे-рдмोрд▓рддे рд╕ेрдорд▓ рдХा рдПрдХ рдлाрд╣ा рдЖрд╣िрд╕्рддा рд╕े рдЖрдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдХाँрдзे рдкрд░ рдмैрда рдЧрдпा рдоाрдиों рдк्рд░рдХृрддि рдХा рдЖрд╢्рд╡ाрд╕рди рд╣ो рдХि рд╡рд╣ рдЙрд╕े рдирд░्рдо рдлाрд╣े рджेрддी рд░рд╣ेрдЧी।

рдЕрдиुрдХ्рд░рдордгिрдХा, рдоाрд░्рдЪ 2020

рд╕ेрддु рд╡рд░्рд╖ 4, рдЕंрдХ 10, рдоाрд░्рдЪ 2020

рд╕рдо्рдкाрджрдХीрдп

рд╢्рд░рдж्рдзाрдЮ्рдЬрд▓ि: рд╕ुрд╖рдо рдмेрджी

рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп

рд╕рдоीрдХ्рд╖ा

рд╕्рдеाрдпी рд╕्рддрдо्рдн

рдЖрд▓ेрдЦ, рд╡िрдорд░्рд╢, рд╡ рд╢ोрдз

рдХाрд╡्рдп-рдЧीрдд-рдкрдж्рдп

рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░

рдЕрдиुрд╡ाрдж

рдпाрдд्рд░ा-рд╡ृрдд्рдд



Ps-Fs :: Sunil Sharma
Paco's Atlas And Other Poems
By John Thieme
India as an IT Superpower
Anurag Sharma
рдЕрдиुрд░ाрдЧी рдорди рдХрдеा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ :: рд▓ेрдЦрдХ: рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╢рд░्рдоा
рдЖрдЧ рд╕े рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рддрдХ :: рдЕреЫीреЫ рд░ाрдп
Basic Hindi 2 Workbook :: Sonia Taneja

рдХुрдЫ рдФрд░ рд╕ुंрджрд░, рд░ोрдЪрдХ, рдЙрдкрдпोрдЧी, рдд्рд░ुрдЯिрд╣ीрди рдкुрд╕्рддрдХें рд╢ीрдШ्рд░ рдЖ рд░рд╣ी рд╣ैं
More books coming soon

рджेрд╢рднрдХ्рддि рдФрд░ рджेрд╢рднрдХ्рддों рдХी рд╢ौрд░्рдпрдЧाрдеा рдЧाрддा рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп: рднрдЧрд╡ाрдз्рд╡рдЬ

рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ: рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ ‘рд╢рд╢ि’

28, рд╕ाрд░ंрдЧ рд╡िрд╣ाрд░, рдордеुрд░ा-6; рдЪрд▓рднाрд╖: +91 941 272 7361; рдИрдоेрд▓: drdinesh57@gmail.com

рдкुрд╕्рддрдХ: рднрдЧрд╡ा рдз्рд╡рдЬ (рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп)
ISBN: 978-81-8111-673-9
рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╡рд░्рд╖: 2019
рд░рдЪрдиाрдХाрд░: рд╢्рд░ी рд╣рд░िрджрдд्рдд рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी ‘рд╣рд░ीрд╢’
рдк्рд░рдХाрд╢рдХ: рдЬрд╡ाрд╣рд░ рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп, рд╕рджрд░, рдордеुрд░ा-281001 (рдЙ.рдк्рд░.)
рдкृрд╖्рда: 104, рдоूрд▓्рдп: ₹ 175.00 рд░ुрдкрдпे

--------------------------------------------------------------------------
рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╣िрди्рджी рд╕ंрд╕्рдеाрди рд▓рдЦрдирдК рдХे рдк्рд░рдХाрд╢рди рдЕрдиुрджाрди рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЦрдг्рдб рдХाрд╡्рдп- ‘рднрдЧрд╡ा рдз्рд╡рдЬ’ рдоें рд╡рд░िрд╖्рда рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдПрд╡ं рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рд╡िрдж्рд╡ाрди рд╢्рд░ी рд╣рд░िрджрдд्рдд рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी ‘рд╣рд░ीрд╢’ рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдПрд╡ं рднाрд░рдд рдоाрддा рдХी рд▓ाрдЬ рдХी рд░рдХ्рд╖ाрд░्рде рджेрд╢ рдкрд░ рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рддрдХ рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░ рджेрдиे рд╡ाрд▓े рд╡ीрд░ рд╢िрд╡ाрдЬी рдХी рд╢ौрдп рдЧाрдеा рдХा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдоाрд░्рдоिрдХ рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрдпा рд╣ै।

рдкुрд╕्рддрдХ рдХुрд▓ рд╕ाрдд рд╕рд░्рдЧ рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рд╣ै। рд╕ाрдд рд╕рд░्рдЧों рд╕े рдкрд╣рд▓े рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдиे рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЙрджाрд░рддा рд╕े рдкाрд▓рди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдоाँ рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдХी рд╡рди्рджрдиा рдХी рд╣ै। рдЗрд╕ рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рднाрд░рдд рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдПрд╡ं рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдмाрд░े рдоें рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдиे рд╕्рд╡рдпं рднी ‘рдЙрдж्рджेрд╢्рдп’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд▓िрдЦा рд╣ै-рдЗрд╕ рдЦрдг्рдб рдХाрд╡्рдп рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рднाрд░рдд рдХी рдХिрд╢ोрд░ рдПрд╡ं рдпुрд╡ा рдкीреЭी рдХो рдЕрдкрдиे рдЧौрд░рд╡ рдПрд╡ं рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдмрдЪाрдпे рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬीрд╡рди рддрдХ рдЕрд░्рдкिрдд рдХрд░рдиे рдХो рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рдиा рд╣ै।

рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп рдХे рдк्рд░рдердо рд╕рд░्рдЧ рдоें рдХोंреЬाрдгे рдХे рджुрд░्рдЧ рдкрд░ рдФрд░ंрдЧрдЬेрдм рдХे рд╢ाрд╕рди рдХी рд▓рд╣рд░ाрддी рдпрд╡рди рдкрддाрдХा рдХो рджेрдЦ-рджेрдЦ рдХрд░ рд╡ीрд░ рд╢िрд╡ाрдЬी рдХी рдоाрддा рдЬीрдЬाрдмाрдИ рдХे рд╣ृрджрдп рдоें рдЙрдарддी рдкीреЬा рдХी рд▓рд╣рд░ों рдХो рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдиे рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рд╣ै।-

рд▓рд╣рд░ाрддी рдЬो рдпрд╡рди рдкрддाрдХा рдЖрд╕рдоाрди рдоें,
рдЙрд╕े рджेрдЦрдХрд░ рдоेрд░ा рд╕ीрдиा рдлрдЯा рдЬा рд░рд╣ा।
рдХрд░рддी рд╣ै рдЕрдкрдоाрди рдоिрдЯा рд╣िрди्рджुрдд्рд╡ рд╣рдоाрд░ा,
рджेрдЦ! рдоाрди, рддू! рднाрд░рдд рдоाँ рдХा рдШрдЯा рдЬा рд░рд╣ा।

рд╣ोрдХрд░ рдорджोрдорд╕्рдд рдЬो рд▓рд╣рд░ा рдХे рдЕрдо्рдмрд░ рдоें,
рдпрд╡рдиों рдХे рдкौрд░ुрд╖ рдХा рд╣ी рд╕ंрдЧीрдд рдЧा рд░рд╣ा।
рдЙрда рд╡рдд्рд╕! рдЦреЬा рд╣ो рд▓े рдХृрдкाрдг, рдЬाрдЧ рдЕрднाрдЧे,
рдоेрд░े рд╕рдкрдиों рдХा рдк्рд░िрдп рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдЬा рд░рд╣ा। (рдкृрд╖्рда-39)


рдоाँ рдЬीрдЬाрдмाрдИ рдХे рд╡рдЪрдиों рдХो рд╕ुрдирдХрд░ рд╡ीрд░ рд╢िрд╡ाрдЬी рдХी рдзрдордиिрдпों рдоें рдмрд╣рддा рд░рдХ्рдд рдЦौрд▓ рдЙрдаा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоाँ рдХो рдЖрд╢्рд╡ाрд╕рди рдХिрдпा рдХि рд╡рд╣ рдпрд╡рдиों рдХो рдк्рд░ाрддः рддрдХ рд╕िंрд╣рдЧреЭ рд╕े рднрдЧाрдиे рдХे рдмाрдж рд╣ी рдЪैрди рдХी рд╕ांрд╕ рд▓ेंрдЧे-
рдЪिंрддा рдХा рдЕрдеाрд╣ рд╕िंрдзु, рдЪिрдд्рдд рдоें рди рд▓ाрдпें рдоाрддु,
рдк्рд░ाрддः рд╣ी рдпрд╡рди рдХेрддु рджिрдЦрдиे рдирд╣ीं рдкाрдпेрдЧा।
рджीрдЬिрдП рдЖрд╢ीрд╖ рдоाрддु, рд╢ीрд╖ рдкрд░ рд╣ाрде рд░рдЦ,
рднोрд░ рд╣ी рд╕िंрд╣рдЧреЭ рднрдЧрд╡ा рдлрд╣рд░ाрдпेрдЧा। (рдкृрд╖्рда-43)

рд╢्рд░ी рд╣рд░िрджрдд्рдд рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी ‘рд╣рд░ीрд╢’ рдиे рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп рднрдЧрд╡ा рдз्рд╡рдЬ рдХे рджूрд╕рд░े рд╕рд░्рдЧ рдоें рд╢िрд╡ाрдЬी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдпुрдж्рдз рдХी рддैрдпाрд░ी, рддाрдиा рдЬी рдХा рдЖрдЧрдорди, рд╢िрд╡ाрдЬी рдХे рдЪिंрддिрдд рдЪेрд╣рд░े рдХो рджेрдЦрдХрд░ рддाрдиा рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдХाрд░рдг рдЬााрдирдиे рдХी рд╣рда рдФрд░ рдХाрд░рдг рдЬाрди рд▓ेрдиे рдХे рдмाрдж рддाрдиा рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ рдХे рд╡िрд╡ाрд╣ рдХी рддैрдпाрд░ी рдХी рдЬрдЧрд╣ рдпुрдж्рдз рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ोрдиा, рд╢िрд╡ाрдЬी рдПрд╡ं рддाрдиा рдЬी рдХी рдЧुрдк्рдд рдоंрдд्рд░рдгा рдХो рдХिрд╕ी рдХाрд░्рдп рд╕े рд╡рд╣ाँ рдЖрдпे рддाрдиा рдЬी рдХे рдоाрдоा рд╢ेрд▓ाрд░ рд╕िंрд╣ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ुрди рд▓ेрдиा рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं рдпрд╡рдиों рдХो рднрдЧाрдиे рд╣ेрддु рдпुрдж्рдз рдХे рд▓िрдП рдЙрдж्рдпрдд рд╣ोрдиा, рд╢ेрд▓ाрд░ рд╕िंрд╣ рдХी рдмाрддें рд╕ुрдирдХрд░ рддाрдиाрдЬी рдХे рдкुрдд्рд░ рд░ाрдпрдмा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рднी рдпुрдж्рдз рдоें рдЬाрдиे рдХी рдЬिрдж рдХрд░рдиा рдЖрджि рдк्рд░рд╕ंрдЧों рдХो рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдиे рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╕ुрди्рджрд░ рддाрд░рддрдо्рдп рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ै-

‘рд╢ेрд▓ाрд░ рдХी рдмाрддें рд╕ुрдиीं рддो рд░ाрдпрдмा рдиे рднी рдХрд╣ा,
рдпрд╡рдиों рдХो рджेрдиे рдд्рд░ाрд╕ рдоैं рднी рд╕ाрде рдЬाрдКंрдЧा।
рджिрд▓ рдоें рди рд╕ोрдЪो рддाрдд, рдмाрд▓рдХ рдиाрджाрди рдоुрдвे,
рднрд░рдд рдХी рднाँрддि рдоैं рднी рдкौрд░ुрд╖ рджिрдЦрд▓ाрдКंрдЧा।

рджाँрдд рдЧिрди рд╕िंрд╣ рдХे рднрд░рдд рдЬ्рдпों рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд╣ुрдП
рдд्рдпों рд╣ी рдЙрди рдЧीрджреЬों рдХा рдХाрд▓ рдмрди рдЬाрдКंрдЧा।
рд╡िрд╡ाрд╣ рд╣ोрдЧा рдкीрдЫे, рджेрд╢ рдХाрд░्рдп рддो рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै
рдкिрддाрдЬी! рдоैं рднी рджुрд░्рдЧ рдкрд░ рднрдЧрд╡ा рдлрд╣рд░ाрдКंрдЧा। (рдкृрд╖्рда-53)

рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ ‘рд╢рд╢ि’
рд╣рд░ рдпुрдЧ рдоें рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдХूрдЯрдиीрддि рднी рд╕рдоाрд╣िрдд рд░рд╣ी рд╣ै। рдФрд░ंрдЧрдЬेрдм рдХे рдЕрд╣ंрдХाрд░ рдХिрди्рддु рд╢िрд╡ाрдЬी рд╕े рдЙрд╕рдХे рднрдп рдХो рджрд░्рд╢ाрддे рд╣ुрдП рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдиे рдФрд░ंрдЧрдЬेрдм рдж्рд╡ाрд░ा рджाрд╕ीрдкुрдд्рд░ рдЙрджрдпрднाрдиु рдХो рд╢िрд╡ाрдЬी рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднреЬрдХाрдХрд░ рдХूрдЯрдиीрддि рдЕрдкрдиाрдиे рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдмाрддों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдЗрд╕ рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп рдХे рддीрд╕рд░े рд╕рд░्рдЧ рдоें рдХिрдпा рд╣ै-

рдФрд░ंрдЧрдЬेрдм рдиे рдХूрдЯрдиीрддि рдФрд░ рдлूрдЯрдиीрддि рд╕े,
рдк्рд░рддिрд╢ोрдз рдХी рдЪिंрдЧाрд░ी рдЙрд╕рдоें рднреЬрдХाрдИ।
рд╣िрди्рджू рдЙрдХрд╕ाрдХрд░ рд╣िрди्рджू рд╕े рдмрджрд▓ा рд▓ेрдиे рдХो
рдХूрдЯрдиीрддि рдХी рдЪाрд▓ें рд╢ीрдШ्рд░ рдЙрд╕े рдмрддрд▓ाрдИं।

рдзूрд░्рдд рд╕िंрд╣рдЧреЭ рдЪрд▓ा, рд╢िрд╡ा рдХा рдмैрд░ी рдмрдирдХे
рдХिрд▓ेрджाрд░ рдмрдиा рджुрд░्рдЧ рдХा рдЙрджрдп рдХрд╕ाрдИ।
рд░рд╣рддा рдеा рдЙрди्рдордд्рдд рдирд╢े рдоें рдорджिрд░ा рдкीрдХрд░,
рд▓рдЧा рд╕ोрдЪрдиे рд╡ो рдЙрд░ рдоें, рдкाрдХрд░ рдк्рд░рднुрддाрдИ।  (рдкृрд╖्рда- 62)

рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп рдХे рдЪैрдеे рдФрд░ рдкाँрдЪрд╡े рд╕рд░्рдЧ рдоें рд╡िрдж्рд╡ाрди рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рд╣рд░ीрд╢ рдЬी рдиे рдоाрдд्рд░ рдкрдЪाрд╕ рд╡ीрд░ рд╕ैрдиिрдХों рдХे рд╕ाрде рджुрд░्рдЧ рдкрд░ рдЪреЭाрдИ рдХा рддрдеा рдпुрдж्рдз рдХा рд░ोंрдЧрдЯे рдЦреЬे рдХрд░ рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд░ोрдоांрдЪрдХाрд░ी рд╡рд░्рдгрди рдХिрдпा рд╣ै-

рдеे рддाрдиाрдЬी рдХे рд╕ाрде рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдеोреЬे рд╕ैрдиिрдХ
рд╡рд╣ाँ рджрд╕्рдпु рд╕ेрдиा-рдк्рд░рдмрди्рдз рд╣ो рдЪुрдХे рдХреЬे рдеे।
рдХрдаिрди рдХाрд░्рдп рдеा рдкंрдЪ рд╣рдЬाрд░ी рд╕ेрдиा рд╕े рд▓реЬрдиा
рдпрд╣ाँ рдЖрдХे рдЗрддрдиे рдкрд░ рднी рд╡ीрд░ рдЦреЬे рдеे।

рдоाрди рд▓िрдпा рдоुрдЧрд▓ों рдХो рдХाрд▓рд░ूрдк рдеे рд▓ेрдХिрди
рдердХे-рдердХााрдпे рд╡ीрд░ рдоाрд╡рд▓े рдЦूрдм рд▓реЬे рдеे।
рд╕ूрд░्рдпा рдЬी рд╕ेрдиा рд▓ेрдХे рдиिрд╢्рдЪिंрдд рд╣ी рдЖрддे рд╣ोंрдЧे
рдпрд╣ी рд╕ोрдЪ рдХрд▓्рдпाрдг рдж्рд╡ाрд░ рдкрд░ рд╕рднी рдЦреЬे рдеे। (рдкृрд╖्рда-80)

рдпुрдж्рдз рдоें рддाрдиा рдЬी рдХे рд╢рд╣ीрдж рд╣ोрддे рд╣ी рд╕ेрдиा рдХे рдЖрдд्рдордмрд▓ рдХो рд╕ूрд░्рдпा рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиा рддрдеा рдпрд╡рдиों рдХो рд╣рд░ाрдХрд░ рд╕िंрд╣рдЧреЭ рдкрд░ рднрдЧрд╡ा рдз्рд╡рдЬ рдХा рдлрд╣рд░ाрдпा рдЬाрдиे рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╢्рд░ी рд╣рд░िрджрдд्рдд рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी рдЬी рдиे рдЦрдг्рдб рдХाрд╡्рдп рдХे рдЫрдард╡े рд╕рд░्рдЧ рдоें рдХिрдпा рд╣ै-

рд╣рд░्рд╖ोрд▓्рд▓ाрд╕ рдХे рдмीрдЪ рдлूंрдХ рдХे рдпрд╡рди-рдХेрддु рдХो
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднрдХ्рдд рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдз्рд╡рдЬ рднрдЧрд╡ा рдлрд╣рд░ाрдпा।
рджेрд╡ рд╕рднी рджुंрджुрднी рдмрдЬाрдиे рд▓рдЧे рд╕्рд╡рд░्рдЧ рдЕрд░ु,
рдЙрдирдиे рд╣ोрдХрд░ рдк्рд░рд╕рди्рди рдЕрдоृрдд рдмрд░рд╕ाрдпा।

рд░рдгрджेрд╡ी рдЬрдпрдоाрд▓ рд▓िрдП рддрдм рджौреЬी рдЖрдИ
рд╣ो рдЧрдпा рд╕िंрд╣рдЧреЭ рд╡िрдЬрдп, рд╣рд░्рд╖ рдЕрддि рдЫाрдпा।
рдеा рд╣рд░्рд╖ рдЕрдкाрд░ рдХिрди्рддु рдЙрджाрд╕ी рдеी рд╡рд╣ाँ рднाрд░ी
рдХ्рдпोंрдХि рд╕िंрд╣рдЧреЭ рдЬीрдд рдХेрд╣рд░ी рд╕्рд╡рд░्рдЧ рд╕िрдзाрдпा। (рдкृрд╖्рда-94)

рдФрд░ рдЕंрддिрдо рдпाрдиि рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп рдХे рд╕ाрддрд╡े рд╕рд░्рдЧ рдоें рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рд╣рд░ीрд╢ рдЬी рдиे рддाрдиाрдЬी рдХे рд╢рд╣ीрдж рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╢िрд╡ाрдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рджुрдЦ рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рдиे рдПрд╡ं рджेрд╢ рдХी рд░рдХ्рд╖ाрд░्рде рдЬрдпрдЪंрджों рд╕े рд╕ाрд╡рдзाрди рд░рд╣рдиे рдХा рд╕ंрджेрд╢ рджिрдпा рд╣ैं-

рд╣े рджेрд╢ рд╡ाрд╕िрдпो! рднुрдЬा рдЙрдаाрдХे рдХрд░ो рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮा
рд╕्рд╡ाрд░्рде рдд्рдпाрдЧ рдХे рдоाрддृрднूрдоि рдХा рд╕ंрдХрдЯ рдЯाрд▓ो।
рдоिрд▓рдХे рдЕрдм рд╕рдм рдПрдХ рд╕ूрдд्рд░ рдоें рдмंрдз рдЬाрдУ
рдоाрддृрднूрдоि рдорд░्рджрди рдХो рдЬрдпрдЪंрдж рди рдкाрд▓ो।

рджрд▓ рдХो рджрд▓рджрд▓ рдХे рд╕рдоाрди рдЬो рдиिрдд्рдп рдмрдиाрддे
рдЙрдирдХे рдЕрдм рдЕрд░рдоाрди рдЪूрд░ рдХрд░ рдбाрд▓ो।
рдЧौрд░рд╡рдордп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдпрд╣ी рдХрд╣рддा рд╣ै
рддाрдиा рдЬी рдХी рднाँрддि рдирдпा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд░рдЪा рд▓ो। (рдкृрд╖्рда-102)

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рддः рднрдЧрд╡ाрдз्рд╡рдЬ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рд╢्рд░ी рд╣рд░िрджрдд्рдд рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी ‘рд╣рд░ीрд╢’ рдиे рджेрд╢рднрдХ्рддि рдХा рдЬो рджीрдкрдХ рдЬрд▓ाрдпा рд╣ै, рд╡рд╣ рд╕्рддुрдд्рдп рд╣ै। рдЦрдг्рдб рдХाрд╡्рдп рдХी рднाрд╖ा рдПрд╡ं рд╢ैрд▓ी рд╕рд╣рдЬ рдПрд╡ं рд╕рд░рд▓ рд╣ै। рдоुрдж्рд░рдг рдд्рд░ुрдЯिрд╣ीрди рд╣ै। рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдоें рдкुрд╕्рддрдХ рдХा рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ोрдЧा, рдРрд╕ी рдЖрд╢ा рд╣ै।

рдоैं рдЕрдкрдиे рдмेрдЯे рдХो рдЬीрд╡рдирджाрди рдХे рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрд╕े рдпाрдЪрдиा рдХрд░рддा рд╣ूँ- рдоैрдХ्рд╕ рдк्рд▓ांрдХ

рдоेрд╣ेрд░ рд╡ाрди

- рдоेрд╣ेрд░ рд╡ाрди

рд╕рди 1933 рдоें рдЬрдм рдиाреЫी рдЬрд░्рдордиी рдоें рд╕рдд्рддाрд╕ीрди рд╣ुрдпे, рддрдм рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рднौрддिрдХрд╡िрдж рдФрд░ рдХ्рд╡ांрдЯрдо рднौрддिрдХी рдХे рдЬрдирдХों рдоें рдПрдХ рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ рдоैрдХ्рд╕ рдк्рд▓ांрдХ 74 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдеे। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдЖँрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे рджेрдЦ рд░рд╣े рдеे рдХि рдЙрдирдХे рддрдоाрдо рдпрд╣ूрджी рджोрд╕्рддों рдХो рдЙрдирдХे рдкрджों рд╕े рд╣рдЯाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕ैрдХреЬों рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╣िрдЯрд▓рд░ рдХा рдЬрд░्рдордиी рдЫोреЬрдХрд░ рджूрд╕рд░े рджेрд╢ों рдХो рдкрд▓ाрдпрди рдХрд░ рдЧрдП। рд╣ाрд▓ांрдХि рдоैрдХ्рд╕ рдк्рд▓ांрдХ рдиे рднी рдЕрдкрдиे рдПрдХ рднрддीрдЬे рдХो рд▓рди्рджрди рдЬाрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдХी, рдордЧрд░ рдЦुрдж рдЬрд░्рдордиी рдЫोреЬрдХрд░ рдирд╣ीं рдЧрдП। рдЙрди्рд╣ें рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा рдХि рдХुрдЫ рд╕рдордп рдмाрдж рдЬрд░्рдордиी рдХी рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕्рдеिрддि рд╕ुрдзрд░ рдЬाрдпेрдЧी।

рдЙрд╕ рд╕рдордп рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ (рдФрд░ рдиोрдмेрд▓ рд╡िрдЬेрддा) рдУрдЯो рд╣ाрди рдиे рдЬрд░्рдордиी рдХे рдЬाрдиे-рдоाрдиे рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░्рд╕ рдХो рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХрд░рдХे рдпрд╣ूрджी рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ों рдХे рд╕ाрде рд╣ो рд░рд╣े рджुрд░्рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдПрдХ рдиोрдЯिрд╕ рдиिрдХाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд▓ांрдХ рд╕े рдмाрдд рдХी। рдЗрд╕рдХे рдЬрд╡ाрдм рдоें рдк्рд▓ांрдХ рдиे рдХрд╣ा рдХि “рдЖрдк рдЗрд╕ рдоुрдж्рджे рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдЖрдЬ 30 рд▓ोрдЧों рдХो рдЬुрдЯा рд▓ेंрдЧे, рддो рдХрд▓ рдпे (рдиाреЫी) рд▓ोрдЧ рдЗрдирдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें 150 рд▓ोрдЧों рдХो рдЗрдХрда्рдаा рдХрд░ рд▓ाрдпेंрдЧे, рдХ्рдпोंрдХि рдпे (рдиाреЫी) рд▓ोрдЧ рдпрд╣ूрджी рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ों рдХे рдкрджों рдХो рд╣рдеिрдпाрдиे рдХे рд▓िрдП рд▓ाрд▓ाрдпिрдд рд╣ैं।”

рдЗрд░рд╡िрди рдк्рд▓ांрдХ
(12 рдоाрд░्рдЪ 1893 – 23 рдЬрдирд╡рд░ी 1945)
рдк्рд▓ांрдХ рдиे рд╣िрдЯрд▓рд░ рдХी рдиाреЫी рд╣ुрдХूрдордд рдХे рд╕ाрде рд╕ीрдзे рдЯрдХрд░ाрдиे рд╕े рдордиा рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рд╣ाрд▓ांрдХि рдк्рд▓ांрдХ рдХैрд╕рд░ рд╡िрд▓्рд╣ेрд▓्рдо рд╕ोрд╕ाрдЗрдЯी рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЕрдкрдиे рдк्рд░рдпाрд╕ों рд╕े рд╕ंрд╕्рдеा рдоें рдпрд╣ूрджिрдпों рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХी рди рд╕िрд░्рдл рд╕ंрдЦ्рдпा рдмреЭाрдИ, рдмрд▓्рдХि рд╢ांрддि рдХे рд╕ाрде рдЙрдирдХा рдкрдХ्рд╖ рднी рд▓िрдпा। рд╣िрдЯрд▓рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдк्рд▓ांрдХ рдХे рдорди рдХी рдмाрдд рд╕рдордЭрддी рдеी рдЗрд╕рд▓िрдП рдЬрдм рдХैрд╕рд░ рд╡िрд▓्рд╣ेрд▓्рдо рд╕ोрд╕ाрдЗрдЯी рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдХे рд░ूрдк рдоें рдоैрдХ्рд╕ рдк्рд▓ांрдХ рдХा рдкрджрдХाрд▓ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рддो рдЙрди्рд╣ें рджोрдмाрд░ा рдЗрд╕ рдкрдж рдХा рдХाрд░्рдпрднाрд░ рдирд╣ीं рджिрдпा рдЧрдпा।

рд╕рди 1944 рдоें рдоैрдХ्рд╕ рдк्рд▓ांрдХ рдХे рдмेрдЯे рдФрд░ рдЬрд░्рдордиी рдХे рдЬाрдиे-рдоाрдиे рд░ाрдЬрдиीрддिрдЬ्рдЮ рдЗрд░рд╡िрди рдк्рд▓ांрдХ рдХो рдЬрд░्рдордиी рдХी рдЕрджाрд▓рдд рдиे рдоृрдд्рдпुрджंрдб рд╕ुрдиाрдпा рдеा। рдоैрдХ्рд╕ рдк्рд▓ांрдХ рдЕрдкрдиे рдмेрдЯे рдХो рдоृрдд्рдпुрджंрдб рдХी рдЦрдмрд░ рд╕ुрдирдХрд░ рдмрд╣ुрдд рдкрд░ेрд╢ाрди рд╣ुрдП। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣िрдЯрд▓рд░ рдХो рдЗрд░рд╡िрди рдк्рд▓ांрдХ рдХा рдоृрдд्рдпुрджंрдб рдоाреЮ рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░ाрд░्рдердиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦा-

***************************************
рдмрд░्рд▓िрди
25 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░, 1944
рдоेрд░े рдлुрд╣рд░рд░ (рдЕрдзिрдиाрдпрдХ)!

рдоैं рдпрд╣ рд╕рди्рджेрд╢ рдкाрдХрд░ рдЧрд╣рд░े рд╡िрдХ्рд╖ोрдн рдоें рд╣ूँ рдХि рдоेрд░े рдмेрдЯे рдЗрд░рд╡िрди рдХो рдЬрдирддा рдХी рдЕрджाрд▓рдд рдиे рдоृрдд्рдпुрджंрдб рд╕ुрдиाрдпा рд╣ै।

рд╣рдоाрд░ी рдкिрддृрднूрдоि (рдЬрд░्рдордиी) рдХी рд╕ेрд╡ा рдоें рдоेрд░ी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ, рдЬिрди्рд╣ें рдХि рдоेрд░े рдлुрд╣рд░рд░, рдЖрдкрдиे рдмाрд░-рдмाрд░ рдФрд░ рдЕрдд्рдпंрдд рд╕рдо्рдоाрдирдиीрдп рддрд░ीрдХों рд╕े рдоेрд░े рд▓िрдП рд╕ंрдЬ्рдЮाрди рдоें рд▓िрдпा рдеा, рдоुрдЭे рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рджिрд▓ाрддी рд╣ैं рдХि рдЖрдк рдЗрд╕ рдк्рд░ाрд░्рдердиाрд░рдд 87 рд╡рд░्рд╖ीрдп рдмूреЭे рдХी рдмाрдд рд╕ुрдиेंрдЧे।

рдоेрд░े рдЬीрд╡рди рднрд░ рдХे рдХाрд░्рдпों рдХे рд▓िрдП рдЬрд░्рдорди рд▓ोрдЧों рдХे рдЖрднाрд░ рд╕्рд╡рд░ूрдк, рдЬो рдХि рдЕрдиंрдд рдХाрд▓ рдХे рд▓िрдП рдЬрд░्рдордиी рдХी рдмौрдж्рдзिрдХ рд╕рдо्рдкрджा рдмрди рдЧрдпे, рдоैं рдЕрдкрдиे рдмेрдЯे рдХो рдЬीрд╡рдирджाрди рдХे рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрдкрд╕े рдпाрдЪрдиा рдХрд░рддा рд╣ूँ।

рдоैрдХ्рд╕ рдк्рд▓ांрдХ

**********************************************

‘рдЗрд░рд╡िрди рдк्рд▓ांрдХ’ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рднौрддिрдХ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдФрд░ рдХ्рд╡ांрдЯрдо рдпांрдд्рд░िрдХी рдХे рдЬрди्рдорджाрддाрдУं рдоें рд╕े рдПрдХ рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ рдоैрдХ्рд╕ рдк्рд▓ांрдХ рдХे рдЪौрдеे рдмेрдЯे рдеे।  рдЗрд░рд╡िрди рдк्рд▓ांрдХ рдПрдХ рдЬрд░्рдорди рд░ाрдЬрдиीрддिрдЬ्рдЮ рдеे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдиाреЫी рд╣ुрдХूрдордд рдХी рдкुрд░реЫोрд░ рдЦिрд▓ाрдлрдд рдХी।

рдЗрд░рд╡िрди рдЕрдкрдиी рдЬрд╡ाрдиी рдХे рджिрдиों рдоें рдЬрд░्рдорди рд╕ेрдиा рдоें рднрд░्рддी рд╣ुрдП рдФрд░ рдк्рд░рдердо рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдХे рджौрд░ाрди рдЙрди्рд╣ें реЮ्рд░ांрд╕ीрд╕ी рд╕ेрдиा рдиे рдЕрдЧрд╡ा рдХрд░ рдЬेрд▓ рднेрдЬ рджिрдпा। рд╕рди 1917 рдоें рдЬेрд▓ рд╕े рдЫूрдЯрдиे рдХे рдмाрдж рд╡े рдЬрд░्рдордиी рд╡ाрдкрд╕ рдЖрдпे, рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЙрдирдХी рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕рдХ्рд░िрдпрддा рдмреЭрдиे рд▓рдЧी। рд╡рд╣ рдоेрдЬрд░ рд╕्рд▓ैрдЪрд░ рд╕े рдоिрд▓े, рдЬो рдХि рд╣ाрд▓ рдоें рд╣ी рдЧрдаिрдд рдХिрдпे рдЧрдП рдирдП рд░рдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпे рдЧрдП। рд╕्рд▓ैрдЪрд░ рдиे рд╕рди 1920 рдоें рдк्рд▓ांрдХ рдХो рдЕрдкрдиा рд╕рдЪिрд╡ рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рд╡рд╣ рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рдкрджों рдкрд░ рдЬрд░्рдорди рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд▓िрдП рдХाрдо рдХрд░рддे рд░рд╣े। 30 рдЬрдирд╡рд░ी рд╕рди 1933 рдХो рд╣िрдЯрд▓рд░ рдХे рд╕рдд्рддा рдоें рдЖрдиे рдХे рдмाрдж рдк्рд▓ांрдХ рдиे рдкрдж рд╕े рдЗрд╕्рддीреЮा рджे рджिрдпा, рдФрд░ рд╡िрджेрд╢ рдпाрдд्рд░ा рдкрд░ рдЪрд▓े рдЧрдП। рдЬрдм рд╡े рд╡ाрдкрд╕ рдЬрд░्рдордиी рд▓ौрдЯे рддो рдЙрди्рд╣ें рдкрддा рдЪрд▓ा рдХि рдЙрдирдХे рдкुрд░ाрдиे рджोрд╕्рдд рдФрд░ рд╕рд╣рдХрд░्рдоी рдоेрдЬрд░ рд╕्рд▓ैрдЪрд░ рдФрд░ рдЙрдирдХी рдкрдд्рдиी рдХी рдЧोрд▓ी рдоाрд░рдХрд░ рд╣рдд्рдпा рджी рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрд░рд╡िрди рдиे рд╣рдд्рдпाрд░ों рдХो рдЦोрдЬрдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ों рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ рдкрд░ рджрдмाрд╡ рдмрдиाрдпा рдордЧрд░ рд╣рдд्рдпाрд░ों рдХो рдкрдХреЬрд╡ा рдкाрдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рде рд░рд╣े। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рд╡рд╣ рдХुрдЫ рд╕рдордп рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдХे рд╕ाрде рдХाрдо рдХрд░рддे рд░рд╣े, рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХी рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕рдХ्рд░िрдпрддा рдмрдиी рд░рд╣ी।

рдЕंрддрддः рд╕рди 1940 рдоें рдЗрд░рд╡िрди рдк्рд▓ांрдХ, рдкोрдкिрдд्реЫ, рд╣ैрд╕рд▓, рдФрд░ рд▓ुрдбрд╡िрдЧ рдмेрдХ рдиे рдПрдХ “рдЕрдиंрддिрдо/рдЕрд╕्рдеाрдИ рд╕ंрд╡िрдзाрди” рдмрдиाрдпा। рдЬिрд╕рдХा рдЖрдзाрд░ рдеा рдХि рдкрд╢्рдЪिрдоी рдХी рдУрд░ рд╕े рдХिрдпे рдЧрдП рд╣рдорд▓े рдоें рд╣िрдЯрд▓рд░ рдХा рдиिрдЬाрдо рдЙрдЦाреЬ рдХрд░ рдлेंрдХ рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рднी рдЗрд░рд╡िрди рдХрдИ рд╣िрдЯрд▓рд░ рд╡िрд░ोрдзी рдк्рд░рддिрд░ोрдзों рдоें рд╕рдХ्рд░िрдп рд░рд╣े। 20 рдЬुрд▓ाрдИ 1944 рдХो рд╡рд╣ рд╣िрдЯрд▓рд░ рдХी рд╣рдд्рдпा рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдк्рд░рдпाрд╕ рдоें рднी рд╢ाрдоिрд▓ рдеे। рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें 23 рдЬुрд▓ाрдИ 1944 рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдП рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЕрджाрд▓рдд рдХे рдиिрд░्рджेрд╢ाрдиुрд╕ाрд░ рдЙрди्рд╣ें 23 рдЬрдирд╡рд░ी 1945 рдХो рдлांрд╕ी рдкрд░ рд▓рдЯрдХा рджिрдпा рдЧрдпा।

рдмेрдЯे рдЗрд░рд╡िрди рдХी рдоृрдд्рдпु рдХे рдмाрдж рднौрддिрдХрд╡िрдж рдоैрдХ्рд╕ рдк्рд▓ांрдХ рдХी рдЬीрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рднी реЩрдд्рдо рд╣ो рдЧрдИ। рд╡рд╣ рдЕрдм 87 рд╕ाрд▓ рдХे рдмूреЭे рдеे। рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдХे реЩрдд्рдо рд╣ोрддे рд╣ी 04 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░, 1947 рдХो рдЬрд░्рдордиी рдХे рдЧोрдЯिंрдЧрди рд╢рд╣рд░ рдоें рдЙрдирдХी рдоौрдд рд╣ो рдЧрдИ।
(*Letter Courtesy: John Heilbron’s brilliant book “The Dilemmas of an Upright Man”.)

рд╕ाрда рдоें рд╕рдоुрдж्рд░: рдкुрджुрдЪ्рдЪेрд░ी рд╡ाрдпा рдмेंрдЧрд│ूрд░ु (рдпाрдд्рд░ा рд╕ंрд╕्рдорд░рдг)

- рдЧोрд╡िрди्рдж рд╕ेрди


рджूрд╕рд░ी рдмाрд░ рдоैं рдмेंрдЧрд│ूрд░ु рдХे рд▓िрдП 1 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 2019 рдХो рдордиाрд╡рд░ рд╕े рд░рд╡ाрдиा рд╣ुрдЖ। рдмेрдЯा рд╡िрдирдп рдоेрд░े рд▓िрдП рдЯिрдХрдЯ рдмुрдХ рдХрд░рд╡ा рдЪुрдХा рдеा। рд░ाрдд 10 рдмрдЬे рдПрдпрд░ рдПрд╢िрдпा рдХा рдк्рд▓ेрди рджेрд╡ी рдЕрд╣िрд▓्рдпा рдмाрдИ рд╣ोрд▓्рдХрд░, рдЗंрджौрд░ рдПрдЕрд░рдкोрд░्рдЯ рд╕े рдЙреЬाрди рднрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдеा рдЬिрд╕े рд░ाрдд 12:05 рдмрдЬे рдпाрдиी 2 рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдХो рдмेंрдЧрд│ूрд░ु рдЙрддрд░рдиा рдеा। рдордиाрд╡рд░ рд╕े рдЗंрджौрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдоें рдХрд░ीрдм 3 рдШंрдЯे рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓े рдеे। рдЗंрджौрд░ рдоें рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдирдЧрд░ рдЙрддрд░рдХрд░ рдСрдЯो рд╕े рдПрдЕрд░рдкोрд░्рдЯ рдЬाрдиा рдеा। рдПрдЕрд░рдкोрд░्рдЯ рдкрд░ рдЙреЬाрди рдХे рд╕рдордп рд╕े рдХрд░ीрдм рдбेреЭ рдШंрдЯे рдкрд╣рд▓े рддो рдкрд╣ुँрдЪрдиा рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рдоुрдЭे рд╢ेрдХ्рд╕рдкिрдпрд░ рдХा рд╡рд╣ рдХрдерди рд╣рдоेрд╢ा рдпाрдж рд░рд╣рддा рд╣ै рдХि рд╕рдордп рдХो рдкрдХреЬрдиा рд╣ो рддो рдЖрдЧे рд╕े рдкрдХреЬрдиा рдЪाрд╣िрдП рдкीрдЫे рд╕े рдирд╣ीं рдХ्рдпोंрдХि рд╕рдордп рдкीрдЫे рд╕े рдЧंрдЬा рд╣ोрддा рд╣ै। рдПрдХ рдоिрдирдЯ рдХी рджेрд░ी рд╕े рдЬाрдиे рд╕े рдмेрд╣рддрд░ рд╣ै рддीрди рдШंрдЯे рдкрд╣рд▓े рдкрд╣ुँрдЪ рдЬाрдиा। рд╕рдордп рд╕े рдкрд╣рд▓े рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдоें рдХोрдИ рдиुрдХрд╕ाрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдкрд░ рд╕рдордп рдХे рдмाрдж рдкрд╣ुँрдЪрдиे рд╕े рддो рдиुрдХрд╕ाрди рдХे рд╕िрд╡ा рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдмрдЪрддा। рдлिрд░ рдоुрдЭ рд╕े рд╣ाрдп-рдмाрдк рд╣ोрддी рднी рдирд╣ीं рдпा рдпूँ рднी рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рдоुрдЭे рд╣рдоेрд╢ा рдЙрддाрд╡рд▓ी рдкреЬी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХрднी-рдХрднी рдмрд╕ों рдХा рднी рдХोрдИ рдаिрдХाрдиा рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдкрддा рдирд╣ीं рдХौрдирд╕ी рдмрд╕ рдлेрд▓ рд╣ो рдЬाрдП рдпा рд╕рд╡ाрд░ी рдоिрд▓ рдЬाрдиे рдкрд░ рдЬрд▓्рджी рд╣ी рд░рд╡ाрдиा рдЬाрдП। рдЕрдиेрдХ рдмाрд░ рдордиाрд╡рд░ рд╕े рдЗंрджौрд░ рдЖрдиा-рдЬाрдиा рд╣ोрддा рд╣ै, рдкрд░ рдоुрдЭे рдмрд╕ों рдХा рд╕рд╣ी-рд╕рд╣ी рд╕рдордп рдпाрдж рд╣ी рдирд╣ीं рд░рд╣рддा। рдпрд╣ी рд╕ोрдЪрддा рд╣ुрдЖ рдоैं рд╡рдХ्рдд рд╕े рдмрд╣ुрдд рдкрд╣рд▓े рдордиाрд╡рд░ рдмрд╕ рд╕्рдЯैंрдб рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдпा рдеा। рд╕ाрдордиे рдЗंрджौрд░ рдХे рд▓िрдП рдоाँ рд╢ाрд░рджा рдмрд╕ рдЦреЬी рдеी। рдоैं рдЙрд╕ी рдоें рдмैрда рдЧрдпा। рд╕ंрдпोрдЧ рд╕े рдЦिреЬрдХी рд╡ाрд▓ी рд╕ीрдЯ рдоिрд▓ рдЧрдпी। рдмрд╕ рдЕрдкрдиे рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╕рдордп рдкрд░ рдпाрдиी рддीрди рдмрдЬे рдмрдЪрддे рд╣ी рдЪрд▓ рдкреЬी рдеी।

рдордиाрд╡рд░ рд╢рд╣рд░ рдирд░्рдорджा рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдоें рдоाрди рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рдмрд╕ा рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдзाрд░ рдЬिрд▓े рдХी рдПрдХ рддрд╣рд╕ीрд▓ рд╣ै। рдоाрди рдирджी рдЖрдЧे рдЬाрдХрд░ рдирд░्рдорджा рдирджी рдоें рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдоाрди рдирджी рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдордиाрд╡рд░ рдХो рдЕрдкрдиा рдиाрдо ‘рдордиाрд╡рд░’ рдоिрд▓ा। рдоैं рдЦिреЬрдХी рд╕े рджेрдЦрддा рдЬा рд░рд╣ा рдеा। рдпрд╣ рдЯू рд▓ेрди рдХी рд╕реЬрдХ рдирд░्рдорджा рдХे рдХрд░ीрдм-рдХрд░ीрдм рд╕рдоाрдиांрддрд░ рд╣ै। рдПрдХрджрдо рдХिрдиाрд░े рдкрд░ рддो рдирд╣ीं рдЪाрд░-рдкाँрдЪ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдХी рджूрд░ी рдкрд░। рдХрд╣ीं-рдХрд╣ीं рдпрд╣ рджूрд░ी рдШाрдЯ-рдмреЭ рдЬाрддी рд╣ै। рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЗрди рдЧाँрд╡ों рдХे рд╢рд╡ों рдХे рдЕंрддिрдо рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рдирд░्рдорджा рддрдЯ рдкрд░ рд╣ी рд╣ोрддे рд╣ैं। рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ाँ рдЕंрддिрдо рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рд╣ोрдиे рд╕े рдоृрддрдХ рдХो рддुрд░ंрдд рдоोрдХ्рд╖ рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ोрддी рд╣ै। рдирд░्рдорджा рдХो рдоाँ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдзрд░рдордкुрд░ी рдХे рдмाрдж рдпा рдкрд╣рд▓े рдХिрд╕ी рдЧाँрд╡ рдоें рдХрд╣ीं рдХिрд╕ी рдмैрдирд░ рдкрд░ рд▓िрдЦा рдеा - ‘рдоाँ рдирд░्рдорджा рдХी рдпे рдкрд╣рдЪाрди / рдкाрдиी, рдкрдд्рдерд░ рдФрд░ рдкुрд░ाрдг।’

рдЗрд╕ рдмाрд░ рдкाрдиी рдХुрдЫ рдЬ्рдпाрджा рд╣ी рдмрд░рд╕ рд░рд╣ा рдеा рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЪाрд░ों рддрд░рдл рд╣рд░िрдпाрд▓ी рдЫाрдпी рдеी। рд╣рд░ рдЦेрдд рд╣рд░ा-рднрд░ा рдеा। рд╕реЬрдХ рдХे рдХिрдиाрд░े рдиीрдо, рдкीрдкрд▓ рдФрд░ рдмрд░рдЧрдж рдЬैрд╕े рдХрдИ рдкेреЬ рдЭूрдо рд░рд╣े рдеे। рдмाрд░िрд╢ рдиे рдЕрдиंрдд рдЪрддुрд░्рджрд╢ी рдХी рдЭांрдХिрдпों рдХो рддो рд░ोрдХा рд╣ी, рджिрд╡ाрд▓ी рдХे рджीрдпे рднी рдмुрдЭाрдиे рдкрд░ рдЖрдоाрджा рд░рд╣ी рдеी। рдРрди рджिрд╡ाрд▓ी рдоें рдмाрд░िрд╢ рд╣ोрддी рд░рд╣ी। рдЕрдоूрдорди рд╕िрддрдо्рдмрд░ рддрдХ рд╕िрдордЯ рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдмाрд░िрд╢ рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рддрдХ рдЪрд▓рддी рд░рд╣ी рдеी। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдирд╡рдо्рдмрд░ рдоें рднी рдмाрд░िрд╢ рдиे рдЕрдкрдиा рдПрдХ рдХрджрдо рд░рдЦा рдеा। рдЬрдЧрд╣-рдЬрдЧрд╣ рдкाрдиी рдХे рдбрдмрд░े рднрд░े рдеे। рдкрд╣ाреЬों рдХी рдд्рд╡рдЪा рд╣рд░ी рд╣ो рдЧрдИ рдеी। рдкेреЬ рд╣рд░े рдеे। рдХрдИ рд╣рд░ी рдмेрд▓ें рддो рдоौрдЬ рдоें рдЖрдХрд░ рдмिрдЬрд▓ी рдХे рдЦрдо्рднों рдХी рддाрдиों рдкрд░ рдЪреЭ рдХрд░ рдЗрдард▓ा рд░рд╣ी рдеीं। рд╣ाрд▓ाँрдХि рдкाрдиी рдХे рдЖрдзिрдХ्рдп рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдЦрд░ीрдл рдХी рдлрд╕рд▓ों рдХो рдиुрдХрд╕ाрди рднी рдЙрддрдиा рд╣ी рд╣ुрдЖ рдеा рдкрд░ рдХुँрдП-рддाрд▓ाрдм-рдмांрдз рднрд░ рдЧрдП рдеे।

рдХुрдЫ рдмрд░рд╕ рдкрд╣рд▓े рддрдХ рдмрд╕ें рдмाрдХाрдиेрд░, рдзрд░рдордкुрд░ी, рдзाрдордиोрдж рдФрд░ рдЧुрдЬрд░ी рдХे рднीрддрд░ рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЬाрддी рдеी, рдкрд░ рдЕрдм рдмрд╕ें рднीрддрд░ рдЬाрдП рдмрдЧैрд░ рдмाрд╣рд░-рдмाрд╣рд░ рдмाрдпрдкाрд╕ рд╕े рдЗंрджौрд░ рдЪрд▓ी рдЬाрддी рд╣ैं। рдЗрдирдХे рднीрддрд░ рдХे рд░ाрд╕्рддे рдпाрддाрдпाрдд рдХे рд▓िрд╣ाрдЬ рд╕े рддंрдЧ рдкреЬ рдЪुрдХे рдеे। рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рд╕ाрде рд╡ाрд╣рдиों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмреЭрддी рд╣ी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдлिрд░ рд▓ोрдЧ рд╕реЬрдХ рдХो рдЧрд▓ी рдмрдиाрдиे рдоें рдоाрд╣िрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕрдкрдиी рджुрдХाрди рдФрд░ рдордХाрди рдХो рдЖрдЧे рдмреЭाрддे-рдмреЭाрддे рдЖрдзी рд╕реЬрдХ рдХो рддो рд╣реЬрдк рд▓ेрддे рд╣ी рд╣ैं। рдпрджि рдЖрдордиे-рд╕ाрдордиे рджो рдмрд╕ें рдкреЬ рдЬाрдПँ рддो рдЖрдЧे-рдкीрдЫे рдХिрдП рдмрдЧैрд░ рдЙрдирдХा рдиिрдХрд▓рдиा рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд╣ो рдЬाрдП। рдПрдХ рд╕ाрде рджो рдмрд╕ें рдирд╣ीं рдЧुрдЬрд░ рд╕рдХрддीं- ‘рдк्рд░ेрдордЧрд▓ी рдЕрддि рд╕ांрдХрд░ी рдЬाрдоे рджो рди рд╕рдоाрдп’। рдирд╡ेрд▓ी рдмाрдпрдкाрд╕ рд╕реЬрдХों рдиे рдЖрд╡ाрдЧрдорди рдХो рдмेрд╢рдХ рд╕ुрдЧрдо рдмрдиाрдпा рд╣ै। рдкрд░ рдзीрд░े-рдзीрд░े рдЗрди рд╕реЬрдХों рдкрд░ рднी рджुрдХाрдиों рдФрд░ рдЗрдоाрд░рддों рдХा рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा рд╢ुрд░ू рд╣ोрдиे рд▓рдЧा рд╣ै। рдХрдИ рдирдИ рджुрдХाрдиें рдФрд░ рдордХाрди рдмाрдпрдкाрд╕ рд░ोрдб рдкрд░ рднी рдЖ рдЧрдП рд╣ैं। рд▓рдЧрддा рд╣ै рдмाрдпрдкाрд╕ рд╕реЬрдХों рдоें рдХोрдИ рдЪुрдо्рдмрдХ рд╣ै рдЬो рджुрдХाрдиों рдФрд░ рдЗрдоाрд░рддों рдХो рдмрд░рдмрд╕ рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдЦींрдЪ рд▓ेрддा рд╣ो।

рдЦрд▓рдШाрдЯ рд╕े рдмрд╕ рд╣ाрдИрд╡े рдкрдХреЬ рд▓ेрддी рд╣ै। рд╣рдоाрд░ी рдмрд╕ рдЯू-рд▓ेрди рд╕े рдлोрд░-рд▓ेрди рдкрд░ рдЖрдХрд░ рдмाрдпें рд╣ाрде рдХी рдУрд░ рдоुреЬ рдХрд░ рдЗंрджौрд░ рдХा рд░ाрд╕्рддा рдкрдХреЬ рдЪुрдХी рдеी। рдмрд╕ рдоाрдирдкुрд░ рдШाрдЯ рд╕े рдЧुрдЬрд░ рд░рд╣ी рдеी। рдпрд╣ рдШाрдЯ рдиेрд╢рдирд▓ рд╣ाрдИрд╡े рдиंрдмрд░ 3 рдкрд░ рд╣ै। рдЗрд╕ рдШाрдЯ рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рдврд▓ाрди рд╣ोрдиे рд╕े рд╣рд░ рджूрд╕рд░े рджिрди рджुрд░्рдШрдЯрдиा рд╣ोрддी рд╣ी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдПрдХ рддрдХрдиीрдХी рдд्рд░ुрдЯि рдЕрдиेрдХ рд▓ोрдЧों рдХी рдЬाрди рд▓े рдЪुрдХी рд╣ै рдФрд░ рдкрддा рдирд╣ीं рдХिрддрдиे рдиिрд░्рджोрд╖ рд▓ोрдЧों рдХी рдЬाрди рд▓ेрдЧी। рдЗрд╕ рдШाрдЯ рдХो рдоौрдд рдХा рдШाрдЯ рдХрд╣ा рдЬाрдиे рд▓рдЧा рд╣ै। рджुрд░्рдШрдЯрдиाрдУं рдХो рд░ोрдХрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдИ рдлौрд░ी рдЗрд▓ाрдЬ рдХिрдП рдЬा рдЪुрдХे рд╣ैं рдкрд░ рдХोрдИ рднी рдЙрдкाрдп рдХाрд░рдЧрд░ рд╕िрдж्рдз рди рд╣ो рд╕рдХा। рд╡िрди्рдз्рдпाрдЪрд▓ рдХो рдХाрдЯрдХрд░ рд╣ाрдИрд╡े рдХी рд╕реЬрдХ рдмрдиी рдеी। рдкрд╣ाреЬ рдХो рд▓рдо्рдмाрдИ рдоें рдРрд╕े рдХाрдЯा рдЧрдпा рдеा рдоाрдиो рддрд░рдмूрдЬ рдХो рдмीрдЪ рд╕े рдХाрдЯрдХрд░ рдЙрд╕рдХी рдлांрдХ рдХो рдЕрд▓рдЧ рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ो। рд╕реЬрдХ рдХे рд▓िрдП рдХрдЯे рд╣ुрдП рдкрд╣ाреЬ рдоें рдЪрдЯ्рдЯाрдиों рдХी рдкрд░рддें рдФрд░ рдХрдЯाрд╡ рд╕ाреЮ рдирдЬрд░ рдЖ рд░рд╣े рдеे। рдкрд╣ाреЬ рдХी рднीрддрд░ी рд╕ंрд░рдЪрдиा рджिрдЦाрдпी рджे рд░рд╣ी рдеी। рдЙрди рдХрдЯी рд╣ुрдИ рдЪрдЯ्рдЯाрдиों рдХी рдкрд░рддों рд╕े рдЬрдЧрд╣-рдЬрдЧрд╣ рдкाрдиी рдЭрд░рдк рд░рд╣ा рдеा। рдоैं рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдирдЧрд░ рдЙрддрд░рдХрд░ рд╕ीрдзे рдПрдпрд░рдкोрд░्рдЯ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдпा। рдЯिрдХिрдЯ, рд▓рдЧेрдЬ рдФрд░ рдЪेрдХिंрдЧ рдХे рдмाрдж рдмोрд░्рдбिंрдЧ рдЧेрдЯ рдХे рдкाрд╕ рдХी рдПрдХ рдХुрд░्рд╕ी рдкрд░ рдмैрдаा рдЧрдпा рдеा।

рд░рд╣-рд░рд╣ рдХрд░ рдкोрддे рдХी рдмाрд▓рд╕ुрд▓рдн рдЪेрд╖्рдЯाрдУं рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдХрд░ рдорди рдкुрд▓рдХिрдд рд╣ो рд░рд╣ा рдеा। рдХрд░ीрдм рдЪाрд░ рдорд╣ीрдиे рдХे рдкोрддे рдЕрд╡ि рдХी рдмाрд▓рд▓ीрд▓ा рджेрдЦрдиे рдХी рддीрд╡्рд░ рдЗрдЪ्рдЫा рдХुрд▓рдмुрд▓ा рд░рд╣ी рдеी рдЬो рдЬрд▓्рджी рд╣ी рд╕ाрдХाрд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдеी। рдЙрд╕рдХी рджाрджी рд╡рд╣ीँ рдеी рдФрд░ рдХрд░ीрдм рд░ोрдЬ рд╣ी рдЕрд╡ि рдХे рдмाрд░े рдоें рдмाрдд рд╣ोрддी рдеी। рд╡ीрдбिрдпो рдХाрд▓िंрдЧ рдХे рдЬрд░िрдП рдЙрд╕े рджेрдЦрддा рд░рд╣рддा рд╣ूँ। рддрднी рд╡िрдирдп рдХा рдлोрди рдЖрдпा। рдЙрд╕рдиे рдоेрд░े рдПрдпрд░рдкोрд░्рдЯ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рд▓ी। рдПрдХ рдЦाрд╕ рдЬाрдирдХाрд░ी рднी рджी- ‘рдкाрдкा рдоैंрдиे рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЯ्рд░िрдк рдк्рд▓ाрди рдХी рд╣ै - рдкांрдбिрдЪेрд░ी рдХी’। рдЬाрдирдХрд░ рдоुрдЭे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд реЩुрд╢ी рд╣ुрдИ।

рдЬрдм рдк्рд▓ेрди рд▓ैंрдбिंрдЧ рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा рддो рдиीрдЪे рдХा рдирдЬाрд░ा рдЪिрдд्рддाрдХрд░्рд╖рдХ рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा। рд░ाрдд рдоें рдиीрдЪे рд░ंрдЧ-рдмिрд░ंрдЧी рд░ोрд╢рдиी рдХी рдЦреЬी-рдЖреЬी-рддिрд░рдЫी рд▓реЬिрдпाँ рдмिрдЫी рд╣ुрдИ рдеीं। рдЬैрд╕े рдХाрд▓ी рдордЦрдорд▓ी рдЪाрджрд░ рдкрд░ рд▓ाрд▓-рдкीрд▓े-рд╕реЮेрдж рд░ंрдЧ рдХे рд╣ीрд░े-рдоोрддी рдХे рдЕंрддрд╣ीрди рдвेрд░ рдЪрдордЪрдоा рд░рд╣े рд╣ों। рд╡िрдоाрди рдХा рдХोрдг рдмрджрд▓рддे рд╣ी рдХोрдИ рдирдпा рд╡िрд╕्рдордпрдХाрд░ी рджृрд╢्рдп рдирдЬрд░ рдЖрдиे рд▓рдЧрддा рдеा। рдХрд╣ीं рд░ोрд╢рдиी рдХी рдЕंрддрд╣ीрди рдоाрд▓ाрдПँ рджिрдЦाрдИ рджे рд░рд╣ी рдеीं рддो рдХрд╣ीं рдХोрдИ рд░ोрд╢рдиी рдмिрдЦेрд░рддा рдХोрдИ рдЕрдХेрд▓ा рд╕ूрдиा-рд╕ा рдЦрдо्рднा।

рддрдп рдЯ्рд░िрдк рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 7 рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдХी рд░ाрдд рдХो рдмेंрдЧрд│ूрд░ु рд╕े рдкुрджुрдЪ्рдЪेрд░ी (рдкॉрдг्рдбिрдЪेрд░ी) рдХे рд▓िрдП рд╣рдо рддीрдиों рдмрд╕ рд╕े рд░рд╡ाрдиा рд╣ुрдП। рд╣рдо рддीрдиों рдорддрд▓рдм рдЫोрдЯा рдкрдЪ्рдЪीрд╕ рд╡рд░्рд╖ीрдп рдмेрдЯा рдиिрдЦिрд▓, рдкрдд्рдиी рд╕ुрд▓рднा рдФрд░ рдоैं рдЦुрдж। рдиिрдЦिрд▓ рд╣рдоाрд░ा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рдХ рдеा। рдкुрджुрдЪ्рдЪेрд░ी рдоें рдоेрд░ा рд╕рдмрд╕े рдмреЬा рдЖрдХрд░्рд╖рдг рд╕рдоुрдж्рд░ рдеा। рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдоुрдЭे рд╕рдоुрдж्рд░ рдХो рджेрдЦрдиे рдХा рдоौрдХा рдоिрд▓ рд░рд╣ा рдеा। рд╕ुрд▓рднा рдХा рднी рдпрд╣ рдкрд╣рд▓ा рд╣ी рдоौрдХा рдеा рд╕рдоुрдж्рд░ рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рджेрдЦрдиे рдХा। рд╕рдоुрдж्рд░ рдФрд░ рд╣рдоाрд░े рдмीрдЪ рдХोрдИ рдЕрди्рдп рдоाрдз्рдпрдо рдирд╣ीं рдеा। рд╕рдЬीрд╡ рд╕рдоुрдж्рд░ рдЦुрдж рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдеा।

рд▓рдЧрднрдЧ рдЕрдирдкреЭ рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рд╕ंрддाрди рд╣ूँ। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓िрдЦрдХрд░ рдпा рд╡ैрд╕े рд╣ी рдоेрд░ी рдЬрди्рдо рджिрдиांрдХ рдХो рдпाрдж рд░рдЦрдиे рдХी рдЬрд╣рдордд рдирд╣ीं рдЙрдаाрдпी। рдпрд╣ рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ी рд╣ुрдЖ рдХि рдоैं рд╢ाрджी рдХे рд╕рдордп рдЬрди्рдо рдХुंрдбрд▓ी рдоिрд▓рдиे-рдоिрд▓рд╡ाрдиे рдХे рдЭंрдЭрдЯ рд╕े рдмрдЪ рдЧрдпा, рдХेрд╡рд▓ рдмोрд▓рддे рдиाрдо рд╕े рдЧुрдг рдоिрд▓ाрдиे рд╕े рдХाрдо рдЪрд▓ рдЧрдпा рдФрд░ рд╕ंрдпोрдЧ рд╕े рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдЧुрдг рдоिрд▓े рдеे। рд╢ाрдпрдж рд╡े рдЧुрдг рд╣ी рдЕрднी рддрдХ рдЪрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं। рдЖрдЦिрд░ рдкрддि рдХे рдЕрд╡рдЧुрдгों рдХे рдЭेрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ी рддो рднाрд░рддीрдп рдкрдд्рдиिрдпाँ рдмрдиीं рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЧрдиीрдордд рд░рд╣ी рдХि рдЗрди्рд╣ीं рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рдЫрдд्рд░-рдЫाрдпा рдоें рдеोреЬा-рдмрд╣ुрдд рдкреЭ-рд▓िрдЦ рдЧрдпा рдФрд░ рд╕्рдХूрд▓ рдоें рднрд░्рддी рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдоुрдЭे рдПрдХ рдЬрди्рдо рджिрдиांрдХ рдоिрд▓ рдЧрдИ। рдЙрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдоैं рдЕрдЧрд╕्рдд рдоें рд╕ाрда рдкाрд░ рдЪुрдХा рд╣ूँ। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╕ाрда рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рджेрдЦ рд░рд╣ा рдеा।

рдЕрднी рддрдХ рдоेрд░े рд▓िрдП рд╕рдоुрдж्рд░ рдХेрд╡рд▓ рдХрд▓्рдкрдиा рдоें рд╣ी рдеा। рдХेрд╡рд▓ рдлिрд▓्рдоों рдФрд░ рддрд╕्рд╡ीрд░ों рдоें рд╕рдоुрдж्рд░ рджेрдЦा рдеा। рдоैं рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ 8 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 2019 рдХो рдХрд░ीрдм рд╕ुрдмрд╣ 6-6:30 рдмрдЬे рд╕ुрд▓рднा рдФрд░ рдиिрдЦिрд▓ рдХे рд╕ाрде ‘рд░ॉрдХ рдмीрдЪ’ рдкрд░ рджेрдЦ рд░рд╣े рдеा। рд░рд╡िрд╡ाрд░ рдХा рджिрди рдеा рдкрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ рдЫुрдЯ्рдЯी рдкрд░ рдирд╣ीं рдеा। рд╕рдоुрдж्рд░ рдХрднी рдЫुрдЯ्рдЯी рдкрд░ рдирд╣ीं рд░рд╣рддे। рд╡рд╣ рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдЕрдкрдиी рднрд░рдкूрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рджрд░्рдЬ рдХрд░ा рд░рд╣ा рдеा। рдпрд╣ рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाреЬी рдХा рд╕рдоुрдж्рд░ рдеा। рдоैंрдиे рдорди рд╣ी рдорди рдмреЬे рдмेрдЯे рд╡िрдирдп рдХा рд╢ुрдХ्рд░िрдпा рдЕрджा рдХिрдпा рдХि рдЙрд╕рдиे рдЦाрд╕рддौрд░ рд╕े рдоेрд░े рд▓िрдП рдкांрдбिрдЪेрд░ी рдХी рдЗрд╕ рдЯ्рд░िрдк рдХा рдЗंрддрдЬाрдо рдХिрдпा। рдЪрдЯ्рдЯाрдиों рдкрд░ рдмाрд░-рдмाрд░ рдЖ-рдЖрдХрд░ рдкрдЫाреЬ рдЦाрддी рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рдЙрдж्рджाрдо рдлेрдиिрд▓-рд▓рд╣рд░ों рдХो рджेрдЦ рдоैं рдоंрдд्рд░ рдоुрдЧ्рдз рд╣ो рдЧрдпा। рдмрд╕ рд╕्рдЯैंрдб рдкрд░ рдЙрддрд░рдХрд░ рд╣рдо рдмिрдиा рдСрдЯो рд╡рдЧैрд░рд╣ рдХे рдкैрджрд▓ рд╣ी рд╢рд╣рд░ рдХो рдиिрд╣ाрд░рддे рд╣ुрдП рд░ॉрдХ рдмीрдЪ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪे рдеे। рд╣рдо рдХाрд▓ी рдмреЬी-рдмреЬी рдЪрдЯ्рдЯाрдиों рдкрд░ рдмैрда рдХрд░ рдмेрдЪैрди рд▓рд╣рд░ों рдХी рдХो рдиिрд╣ाрд░ рд░рд╣े рдеे। рдоुрдЭे рдмाрд░-рдмाрд░ рд╕्рд╡ाрдоी рд░ाрдорддीрд░्рде рдХी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХрд╡िрддा ‘рд╡ेрд╡्рд╕ рдСрди рд╕्рд▓ीрдкрд▓ेрд╕ рд╕ी’ рдХी рдпाрдж рдЖ рд░рд╣ी рдеी рдЬिрд╕рдоें рд╕рдоुрдж्рд░ рдХो ‘рд╕्рд▓ीрдкрд▓ेрд╕’ рдХी рдЙрдкрдоा рджी рдЧрдИ рд╣ै। рдоैंрдиे рдЖрдЬ рддрдХ рд╕рдоुрдж्рд░ рдХे рд▓िрдП рдРрд╕ी рд╕рдЯीрдХ рдЙрдкрдоा рдкреЭी рдпा рд╕ुрдиी рдирд╣ीं рдеी। рдЕрдеाрд╣ рдЬрд▓рд░ाрд╢ि рдХा рдоाрд▓िрдХ рд╕рдоुрдж्рд░ рдХрднी рд╕ोрддा рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡рд╣ рд╣рдоेрд╢ा рдЬाрдЧрддा рд╣ी рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЙрд╕рдоें рд▓рдЧाрддाрд░ рдЙрдарддी-рдЧिрд░рддी рдЪрдЯ्рдЯाрдиों рдкрд░ рдмाрд░-рдмाрд░ рдкрдЫाреЬ рдЦाрддी рд▓рд╣рд░ें рдпрд╣ी рддो рд╕िрдж्рдз рдХрд░ рд░рд╣ीं рдеीं рдХि рд╕рдоुрдж्рд░ рд╕ोрддा рдирд╣ीं рд╣ै। рдЖрд╕рдоाрди рдкрд░ рдмाрджрд▓ рдЫाрдП рдеे рдЬो рдЙрдЧрддे рд╣ुрдП рд╕ूрд░рдЬ рдХी рдХिрд░рдгों рдХो рд░ोрдХрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдоें рд▓рдЧे рдеे। рдкрд░ рд╕ूрд░्рдп рдХी рдЪंрдЪрд▓ рдХिрд░рдгें рдмाрджрд▓ों рдХी рд╣рдеेрд▓िрдпों рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЖрдиे рдкрд░ рдЖрдоाрджा рдеीं। рдЬрд╣ाँ рднी рдЧुंрдЬाрдЗрд╢ рдоिрд▓ीं, рд╡рд╣ीँ рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рдЫाрддी рдкрд░ рдЪрдордЪрдоाрддी рд╣ुрдИं рдЭрд░ рд░рд╣ी рдеीं рдФрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рд╣िрд▓рддी-рджुрд▓рддी рд▓рд╣рд░ों рдкрд░ рдЪिрд▓рдХ-рдЪिрд▓рдХ рдХрд░ рджрд░्рд╢рдХों рдХो рдЪрдордд्рдХृрдд рдХрд░ рд░рд╣ी рдеीं। рдЖрдХाрд╢ рдоें рдХिрд░рдгों рдХी рдЗрддрдиी рдЭिрд▓рдоिрд▓ рдеी рдХि рд╕्рд▓ेрдЯी рдмाрджрд▓ों рдФрд░ рдХ्рд╖िрддिрдЬ рдХे рдмीрдЪ рдХी рдХ्рд╖ीрдг рд╕ीрдоा рд░ेрдЦा рд╣ी рдирдЬрд░ рдирд╣ीं рдЖ рд░рд╣ी рдеीं। рдХрд╣िрдП рдХि рд╡िрд▓ुрдк्рдд рд╣ी рд╣ो рдЧрдИ рдеी। рдЖँрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे рдмेрдЪैрди рд╕рдоुрдж्рд░ рдХा рдЕрдж्рднुрдд рджृрд╢्рдп рдеा। рд╕рдоुрдж्рд░ рддрдЯ рдкрд░ рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХा рдордЬрдоा рд▓рдЧा рдеा। рд╣рдоाрд░ी рдпाрдд्рд░ा рдХी рдердХाрди рдЗрди рджृрд╢्рдпों рдХो рджेрдЦ рдзुрд▓рдиे рд▓рдЧी рдеी।

рдЕрдм рддрдХ рд╕рдоुрдж्рд░ рдХो рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рджेрдЦे рдмिрдиा рдоैं рдПрдХाрдзिрдХ рдРрд╕े рджोрд╣े рд▓िрдЦ рдЪुрдХा рдеा рдЬिрд╕рдоें рд╕рдоुрдж्рд░ рдпा рд╕ाрдЧрд░ рдЖ рдЪुрдХा рдеा। рдоुрдЭे рдЕрдкрдиे рджो рджोрд╣े рд╕рд╣рд╕ा рдпाрдж рдЖрдП рдеे। рдкрд╣рд▓ा-рд╕ाрдЧрд░ рдкрд░ рдмाрд░िрд╢ рд╣ुрдИ, рддрд░рд╕ा рд░ेрдЧिрд╕्рддाрди/ рднрд░े рдкेрдЯ рдХो рд╣ी рдпрд╣ाँ рдоिрд▓рддे рд╣ैं рдкрдХрд╡ाрди। рджूрд╕рд░ा-рд╕ाрдЧрд░ рд╕ोрддा рд░рд╣ рдЧрдпा। рдордЪा рди рдкाрдпा рд╢ोрд░/ рдкाрдиी рдХी рд▓े рдЧрдард░िрдпाँ, рднाрдЧे рдмाрджрд▓-рдЪोрд░। рд╕рдоुрдж्рд░ рдХो рджुрдиिрдпा рднрд░ рдХे рд▓िрдП рдирдордХ рдвोрдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рдмेрдЪैрдиी рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рднी рд╣ो рдХि рдирджी рдХे рдоीрдаे рдкाрдиी рдХो рдЦाрд░ा рдмрдиाрдиे рдХा рдХрд▓ंрдХ рдЙрд╕рдХे рдоाрдеे рдкрд░ рд▓рдЧा рд╣ै। рджुрдиिрдпा рднрд░ рдХी рдк्рдпाрд╕ рдмुрдЭाрдиे рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рднी рд▓рдЧाрддाрд░ рдЙрд╕рдХे рдХंрдзे рдкрд░ рд░рд╣рддी рд╣ै। рдмाрд░िрд╢ рдХे рд▓िрдП рдмाрджрд▓ों рдХो рд░рд╡ाрдиा рдХрд░рдиे рдХी рдмрд╣ुрдд рдмреЬी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рдЙрд╕рдХे рдХंрдзे рдкрд░ рд╣ी рд╣ोрддी рд╣ै। рд╢ाрдпрдж рдЗрди рдЬिрдо्рдоेрджाрд░िрдпों рдХा рдмреЬा рдмोрдЭ рдЙрд╕े рд╕ोрдиे рдирд╣ीं рджेрддा рд╣ो। рдЕрдиिрдж्рд░ा рдХा рдпрд╣ рд░ोрдЧ рд╢ाрдпрдж рдЙрди्рд╣ीं рдЬिрдо्рдоेрджाрд░िрдпों рдХी рджेрди рд╣ो।

рд╕рдоुрдж्рд░ рд╕े рдПрдХ рдордЫрд▓ांрджी рдЧंрдз рдЙрдардХрд░ рдирдеुрдиों рдоें рд╕рдоा рд░рд╣ी рдеी। рдоैं рдЬिрд╕ ‘рдордЫрд▓ांрджी’ рдЧंрдз рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ूँ, рдпрд╣ рдкाрдиी, рдордЫрд▓ी рдФрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рдмрд░рд╕ों рдХे рд╕ाрд╣рдЪрд░्рдп рд╕े рдмрдиी рдЧंрдз рд╣ै। рд╢рдм्рджрдХोрд╢ рдоें рд╢ाрдпрдж рд╣ी рдпрд╣ рд╢рдм्рдж рдоिрд▓े, рдпрд╣ рддो рдоेрд░े рд╕्рдоृрддिрдХोрд╖ рдоें рдмрд╕ी рдЧंрдз рдХा рдПрдХ рджेрд╢рдЬ рд╢рдм्рдж рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╢рдм्рдж рдХो рдоैंрдиे рдмрдЪрдкрди рдоें рд╕ुрдиा рд╣ै। рдпрд╣ рдЧंрдз рдЙрд╕ рдЧंрдз рд╕े рдоिрд▓рддी-рдЬुрд▓рддी рдеी рдЬो рдоाрдоाрдЬी рдХे рдЧाँрд╡ рд░ाрдЬрдкुрд░ा рдХे рддाрд▓ाрдм рд╕े рдЙрдаा рдХрд░рддी рдеी। рдЙрд╕ рдЧंрдз рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЙрд╕ рддाрд▓ाрдм рдкрд░ рдХрдкреЬों рдХो рдкрдЫीрдЯрдиे рдХी рдмрд░рд╕ों рдкुрд░ाрдиी рдЖрд╡ाрдЬें рдоुрдЭे рд╕ुрдиाрдИ рджेрдиे рд▓рдЧीं। рд╡рд╣ рддाрд▓ाрдм рдоेрд░े рдмрдЪрдкрди рдХा рд╕рдоुрдж्рд░ рдеा। рдЬрдм рдиाрдиीрдЬी рдХो рддुрдЕрд░ [рдЕрд░рд╣рд░] рдХी рджाрд▓ рдкрдХाрдиी рд╣ोрддी, рдЙрд╕ी рддाрд▓ाрдм рдХा рдкाрдиी рд╣ांрдбी рдоें рд▓े рдЬाрдпा рдЬाрддा। рдЧाँрд╡ рдХी рдЭрд░ी [рдЫोрдЯा рдЧोрд▓ рдХुрдЖँ] рдХे рдкाрдиी рд╕े рджाрд▓ рдХрдЯрдХрдЯी рд░рд╣ рдЬाрддी рдеी, рдШुрд▓рддी рдирд╣ीं рдеी। рдЙрд╕ рддाрд▓ाрдм рдХे рдмрд╣ाрдиे рд╣ी рд╕рд╣ी, рдиाрдиा-рдиाрдиी рдХे рдХрд░्рдорда рдЪेрд╣рд░े рдоेрд░े рдЬेрд╣рди рдоें рдШूрдо рдЧрдП। рд╡े рднी рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рддрд░рд╣ рдЕрдирдердХ рд╢्рд░рдо рдоें рд░рдд рд░рд╣рддे рдеे। рд╕рдоुрдж्рд░ рдиे рдЕрдиाрдпाрд╕ рдоुрдЭे рдкीрдЫे рдЫूрдЯ рдЧрдП рдЙрд╕ рддाрд▓ाрдм рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा рджिрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдмीрдЪ рдкрд░ рдХाрд▓ी рдЪрдЯ्рдЯाрдиों рдкрд░ рдмैрдаे-рдЦреЬे рдХрдИ рдпुрд╡ा рдЬोреЬे рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХा рдлोрдЯो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдПंрдЧрд▓ рд╕े рдЦींрдЪрдиे рдФрд░ рд╕ेрд▓्рдлिрдпाँ рд▓ेрдиे рдоें рдРрд╕े рддрд▓्рд▓ीрди рдеे рдоाрдиो рдЙрдирдХे рд╕िрд╡ा рдЙрд╕ рдмीрдЪ рдкрд░ рдХोрдИ рди рд╣ो। рдЕрдирдЬाрди рд╢рд╣рд░ рдоें рдХौрди-рдХिрд╕рдХो рдЬाрдирддा рд╣ै, рдЗрд╕ рдЕрдирдЬाрди рд╢рд╣рд░ рдиे рдЙрди्рд╣ें рдмрдЦूрдмी рдЖрдЬाрджी рджे рд░рдЦी рдеी। рд╡рд╣ाँ рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдкрд╣рдЪाрди рдХे рд╕рднी рдкрд░्рджे рддिрд░ोрд╣िрдд рд╣ो рдЪुрдХे рдеे। рдоुрдЭे рд╢рд╢ि рдХрдкूрд░ рдкрд░ рдлिрд▓्рдоाрдпा рд╡рд╣ рдЧीрдд рдпाрдж рдЖрдпा-‘рдпрд╣ाँ рдоैं рдЕрдЬрдирдмी рд╣ूँ। рдЬो рд╣ूँ рдмрд╕ рд╡рд╣ी рд╣ूँ।’ рдпрд╣ाँ рд╡े рд╕рдм рдЕрдЬрдирдмी рдеे рдФрд░ рдЕрдЬрдирдмीрдкрди рдЖрдЬाрджी рднी рджेрддा рд╣ै।

рддрдЯ рдХे рд╕рдоाрдиांрддрд░ рдХрд░ीрдм рд╕рд╡ा рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рд▓рдо्рдмी рд░ोрдб рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдПрдХ рдЫोрд░ рдкрд░ рдбुрдк्рд▓े рдкाрд░्рдХ рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдбुрдк्рд▓े (Joseph Fran├зois Dupleix) рдорд╣ोрджрдп рдХा рдЖрджрдордХрдж рдХाрд▓े рдкрдд्рдерд░ рдХा рд╕्рдЯेрдЪू рд╣ै। рдбुрдк्рд▓े рдпрд╣ाँ рдХे рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЪुрдХे рдеे। рдЙрдирдХे рд╕िрд░ рдХो рдкрдХ्рд╖िрдпों рдиे рдмीрдЯें рдХрд░рдХे рд╕рдлेрдж рдмрдиा рджिрдпा рдеा। рдмीрдЯों рдХे рд╕реЮेрдж рд░ेрд▓े рдиीрдЪे рдХрдирдкрдЯिрдпों рдФрд░ рдХोрдЯ рддрдХ рдЖ рдЧрдП рдеे। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЙрдирдХे рд╕िрд░ рдкрд░ рдПрдХ рдоाрд╕ूрдо-рд╕ा рдХौрдЖ рднी рдЖрдХрд░ рдЗрдд्рдоीрдиाрди рд╕े рдмैрдаा рд╣ुрдЖ рдеा। рдкрдХ्рд╖ीрдЧрдг рдмреЬे-рдЫोрдЯे рдХा рд▓िрд╣ाрдЬ рдХрд╣ाँ рд░рдЦрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдкाрд░्рдХ рдоें рдПрдХ рдЫोрдЯे рд╕े рдХाрд▓े рд░ंрдЧ рдХा рд╣ाрдеी рдХा рд╕्рдЯेрдЪू рднी рд╣ै рдЬो рд╣ाрдеी рдХे рдХिрд╕ी рдЗрдард▓ाрддे рдЫोрдЯे рдмрдЪ्рдЪे рдЬैрд╕ा рдоाрд╕ूрдо рдФрд░ рд╕рд▓ोрдиा рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा। рдоाрд░्рдЧ рдХे рджूрд╕рд░े рдЫोрд░ рдкрд░ рдЧांрдзीрдЬी рдХी рднी рдЖрджрдордХрдж рдХाрд▓े рдкрдд्рдерд░ рдХी рдк्рд░рддिрдоा рд╣ै рдкрд░ рдЗрд╕े рднी рдкрдХ्рд╖िрдпों рдиे рдирд╣ीं рдЫोреЬा рдеा। рдХौрдУं рдХे рд▓िрдП рдбुрдк्рд▓े рдорд╣ोрджрдп рдФрд░ рдЧांрдзी рдЬी рдоें рдХोрдИ рдлрд░्рдХ рдирд╣ीं рдеा। рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдаीрдХ рд╕ाрдордиे рд░ोрдб рдХे рдкाрд░ рднाрд░рддी рдкाрд░्рдХ рдХे рдмाрдЬू рдоें рдиेрд╣рд░ू рдЬी рдХी рд╕ंрдЧрдорд░рдорд░ рдХी рдмрдиी рдХрдо рдмреЬी рдкрд░ рдЖрджрдордХрдж рд╕реЮेрдж рдк्рд░рддिрдоा рд╣ै। рдЧांрдзी рдЬी рдПрдХрджрдо рдХाрд▓े рдФрд░ рдиेрд╣рд░ू рдЬी рдПрдХрджрдо рд╕реЮेрдж - рд░ंрдЧ рдХे рд▓िрд╣ाрдЬ рд╕े рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рд╡िрд▓ोрдо।

рдЪाрдп-рдХाрдлी-рдиाрд╢्рддे рдХे рд▓िрдП рд╣рдордиे рдмीрдЪ рд░ोрдб рдкрд░ рд╕्рдеिрдд рдк्рд░рд╕िрдз्рдж ‘рд▓े рдХैреЮे’ рдХी рдУрд░ рд░ूрдЦ рдХिрдпा। рдпрд╣ाँ рд╕े рд╕рдоुрдж्рд░ рдХा рдиреЫाрд░ा рдмрдЦूрдмी рд▓िрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рдеा। рдХैрдлे рд╕рдоुрдж्рд░ рддрдЯ рдХी рдУрд░ рд╕े рд▓ोрд╣े рдХी рд╕рд▓ाрдЦों рдХी рдмाреЬ рд╕े рдШिрд░ा рдеा। рдХैреЮे рдоें рдЦूрдм рднीреЬ рдеी। рд╣рдо рдЙрдд्рддрд░ рдХी рдУрд░ рдЦुрд▓ी рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ реЩाрд▓ी рдПрдХ рдЯेрдмрд▓ рджेрдЦрдХрд░ рдмेंрдЪ рдкрд░ рдмैрдаे рдЧрдП। рдиिрдЦिрд▓ рдЖрд░्рдбрд░ рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдХाрдЙंрдЯрд░ рдХी рдУрд░ рдЪрд▓ा рдЧрдпा। рдпрд╣ाँ рдиाрд░िрдпрд▓ рдХे рджो-рддीрди рдкेреЬ рдеे। рдмीрдЪ рдоें рдПрдХ рдЫोрдЯा-рд╕ा рддाрд▓ рдеा рдЬिрд╕рдоें рдХрдорд▓ рдХे рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдлूрд▓ рдЦिрд▓े рдеे। рдеोреЬा рдЭुрдХрдХрд░ рдЧौрд░ рд╕े рджेрдЦрдиे рдкрд░ рдкाрдиी рдоें рдЫोрдЯी-рдЫोрдЯी рд░ंрдЧीрди рдордЫрд▓िрдпाँ рднी рдиреЫрд░ рдЖрддी рдеीं। рд╡рд╣ीँ рдПрдХ рдлॉрд╕िрд▓ рднी рдкреЬा рдеा। рдк्рд░рдердо рджृрд╖्рдЯि рдоें рд╡рд╣ рдкीрд▓े рдкрдд्рдерд░ рдХा рдПрдХ рдЦंрдб рдиреЫрд░ рдЖрддा рдеा। рдкрд░ рдЙрд╕рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬो рд▓िрдЦ рдЧрдпा рдеा, рд╡рд╣ рдкреЭрдиे рдкрд░ рдкрддा рд▓рдЧा рдХि рд╡рд╣ 20 рдоिрд▓िрдпрди рдпा 200 рд▓ाрдЦ рд╡рд░्рд╖ рдкुрд░ाрдиा рдлॉрд╕िрд▓ рд╣ै। рдмाреЬ рдХे рдкाрд░ рдоैंрдиे рджेрдЦा, рдПрдХ рдЕрдзेреЬ рдЖрджрдоी рдЕрдкрдиे рдХंрдзे рдкрд░ рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рдмреЬा рдеैрд▓ा рдЙрдаाрдП рдЪрд▓ा рдЖ рд░рд╣ा рд╣ै рдЬैрд╕े рд╡рд╣ рдЙрд╕рдХा рдЕрдкрдиा рд╕рдоुрдж्рд░ рд╣ो। рдоुрдЭे рдЙрд╕े рджेрдЦ рдЕрдкрдиे рд╢рд╣рд░ рдордиाрд╡рд░ рдХे рдХрдЪрд░ा рдЙрдаाрдиे рдХे рд▓िрдП рдШूрдордиे рд╡ाрд▓े рдлрдЯे-рдоैрд▓े-рдЪीрдХрдЯ рдХрдкреЬे рдкрд╣рдиे рдмрдЪ्рдЪे, рдФрд░рддें рдФрд░ рдЖрджрдоी рдпाрдж рд╣ो рдЖрдП। рдЙрд╕рдХा рдеैрд▓ा рд╢ाрдпрдж рдЦाрдж рдХी рд╕реЮेрдж рдеैрд▓िрдпाँ рдХो рдЕрдирдЧреЭ рдвंрдЧ рд╕े рдЬोреЬрдХрд░ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рдеा। рд╡рд╣ рд╢ाрдпрдж рдкाрдиी рдХी реЩाрд▓ी рдмोрддрд▓ें, рдХैрди рд╡рдЧैрд░рд╣ рдвूँрдврддा рдШूрдо рд░рд╣ा рдеा। рдЙрд╕рдХा рдЭोрд▓ा рдРрд╕े рд╣ी рдлेंрдХे рд╣ुрдП рд╕ाрдоाрдиों рд╕े рднрд░ा рд╣ोрдЧा। рдЬो рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдХрдЪрд░ा рдпा рдлाрд▓рддू рд╣ै, рд╡рд╣ рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рд░ोрдЬी-рд░ोрдЯी рдХा рд╕ाрдзрди рдеा। рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдпाрдж рдЖрдП - ‘рдк्рд░рднु рддुрдо рдХрд░ो рд╡рдорди, рд╣ो рдХ्рд╖ुрдзा рдХा рд╢рдорди।’ рдПрдХ рддрд░рдл рдХुрджрд░рдд рдХा рд╡िрд░ाрдЯ рд╡ैрднрд╡ рд╕рдоुрдж्рд░ рдеा рддो рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдоाрдирд╡ рдХी рджрд░िрдж्рд░рддा рдХा рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд░ूрдк рдЬिрд╕े рдХोрдИ рджेрдЦ рд╣ी рдирд╣ीं рд░рд╣ा рдеा।

рд╡्рд╣ाрдЗрдЯ рдЯाрдЙрди рдоें рдШूрдорддे рд╣ुрдП рд╣рдо рднाрд░рддी рдкाрд░्рдХ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдП। рдпрд╣ाँ рдПрдХ рдкрдд्рдерд░ рдХी рдмेंрдЪ рдкрд░ рдмैрда рдЧрдП। рд╣рдордиे рдЦाрдиे рдХे рдкैрдХेрдЯ рдиिрдХाрд▓े। рдПрдХ-рджो рдХौрдП рдоंрдбрд░ाрдиे рд▓рдЧे। рдоैंрдиे рд╕ेрд╡ рдХा рдПрдХ рдЯुрдХреЬा рдПрдХ рдХौрд╡े рдХो рдбाрд▓ा। рдХौрдП рдиे рдкрдЯ рд╕े рджाрдиा рдЪोंрдЪ рдоें рдЙрдаा рд▓िрдпा। рдЙрд╕рдХे рдкीрдЫे-рдкीрдЫे рд╣ी рдПрдХ рдЫोрдЯा рдХौрд╡ा рднी рд╕ेрд╡ рдХे рдЯुрдХреЬे рдХे рд▓िрдП рдЖ рдЧрдпा рдеा। рдоैंрдиे рдЙрд╕ рдХौрд╡े рдХी рддрд░рдл рднी рдПрдХ рдЯुрдХреЬा рдлेंрдХा। рдкрд░ рд╡рд╣ рдЯुрдХреЬा рднी рдмреЬे рдХौрд╡े рдиे рд╣ी рдЖрдЧे рдмреЭрдХрд░ рдЪोंрдЪ рд╕े рдЙрдаा рд▓िрдпा। рдоुрдЭे рдЕреЮрд╕ोрд╕ рд╣ुрдЖ рдХि рдПрдХ рд╕рдмрд▓ рдиे рдиिрд░्рдмрд▓ рдХा рд╣реШ рдЫीрди рд▓िрдпा। рдкрд░ рд╕ोрдЪрдиे рд▓рдЧा рдХि рдпрд╣ рдиिрд░्рдмрд▓ рдЬрдм рд╕рдмрд▓ рд╣ोрдЧा рддो рдХ्рдпा рдпрд╣ рднी рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдХिрд╕ी рджूрд╕рд░े рдиिрд░्рдмрд▓ рдХा рд╣реШ рддो рдирд╣ीं рдоाрд░рдиे рд▓рдЧेрдЧा!

‘рд▓े рдЬाрд░्рдбिрди рд╕рдл्рд░ेрди’ рдоें рд╕ाрдоाрди рд░рдЦрдХрд░ рдЖрдЯो рд╕े рд╣рдо ‘рдкेрд░ाрдбाрдЗрдЬ рдмीрдЪ’ рдХे рд▓िрдП рд░рд╡ाрдиा рд╣ो рдЧрдП рдеे। рдпрд╣ рдЬрдЧрд╣ рдмрд╣ुрдд рд╢ाрдирджाрд░ рд╣ै। рд╕рдоुрдж्рд░ рдХे рдпрд╣ рдмीрдЪ рдЬीрдн рдХे рдЖрдХाрд░ рдХे рдЦिрд▓े рд╣ुрдП рдПрдХ рдЯाрдкू-рд╕ा рд╣ै। рдкेрд░ाрдбाрдЗрдЬ рдмीрдЪ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдЯिрдХрдЯ рд▓ेрдХрд░ рд╣рдо рдмोрдЯ рдкрд░ рд╕рд╡ाрд░ рд╣ुрдП। рдмोрдЯें рдЙрд╕ рдмोрдЯ-рд╕्рдЯैंрдб рд╕े рдмीрдЪ рддрдХ рд╕рддрдд рдЖрд╡ाрдЬाрд╣ी рдХрд░ рд░рд╣ी рдеीं। рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдХिрд╕ी рднी рдмोрдЯ рд╕े рдмीрдЪ рдкрд╣ुँрдЪो рдФрд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рдХिрд╕ी рднी рдмोрдЯ рд╕े рд╡ाрдкрд╕ рдЖ рдЬाрдУ। рдмीрдЪ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрддे рд╣ी рд▓рдЧा рдХि рд╕рдЪрдоुрдЪ рд╣рдордиे рд╕्рд╡рд░्рдЧ рдкрд░ рдЪрд░рдг рдзрд░े рд╣ों। рджूрд░-рджूрд░ рддрдХ рдиाрд░िрдпрд▓ рдХे рдкेреЬों рдХे рдЭुрд░рдоुрдЯ, рдкाрдиी рдФрд░ рд╣рд░िрдпाрд▓ी। рдПрдХ рддрд░рдл рдзूрдо-рдзреЬाрдХे рд╕े реЮिрд▓्рдоी рдЧीрддों рдХी рддेрдЬ рдзुрди рдФрд░ рдмोрд▓ों рдкрд░ рд░ेрди-рдбांрд╕ рдЪрд▓ рд░рд╣ा рдеा। рд╕ैрд▓ाрдиी рдмाрд▓ीрд╡ुрдб рдХे рдЧाрдиों рдкрд░ рдкाрдиी рдХी рдмौрдЫाрд░ों рдоें рдирд╣ाрддे рд╣ुрдП рдеिрд░рдХ рд░рд╣े рдеे। рд╕рдоुрдж्рд░ рдХे рдЦुрд▓े рддрдЯ рдкрд░ рдк्рд░рдлुрд▓्рд▓ рд╕ैрд▓ाрдиिрдпों рдХा рддाँрддा рд▓рдЧा рд╣ुрдЖ рдеा। рдоैंрдиे ‘рдкाँрд╡ों рддрд▓े рдЬрдоीрди рдЦिрд╕рдХрдиा’ рддो рд╕ुрдиा рдеा рдкрд░ рдпрд╣ाँ рдкाँрд╡ों рддрд▓े рд░ेрдд рдЦिрд╕рдХрдиे рдХो рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖рддः рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХिрдпा। рдоैंрдиे рдФрд░ рд╕ुрд▓рднा рдиे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╕рдоुрдж्рд░ рддрдЯ рдХी рд░ेрдд рдкрд░ рдЦреЬे рд╣ो рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ рдХी рдЙрдж्рджाрдо рд▓рд╣рд░ों рдХो рдкाँрд╡ों рддрд▓े рд╢िрдж्рджрдд рд╕े рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХिрдпा рдеा। рд▓рд╣рд░ें рдХрд░ीрдм-рдХрд░ीрдм рдШुрдЯрдиों рддрдХ рдЖ рдЧрдИ рдеीं। рд╕ैрд▓ाрдиी рдЦुрдж рдХो рдЖрддी рд╣ुрдП рд▓рд╣рд░ों рдХे рд╣рд╡ाрд▓े рдХрд░ рджेрддे рдеे рдФрд░ рд▓рд╣рд░ें рдЙрди्рд╣ें рдЖрдкाрджрдорд╕्рддрдХ рднीрдЧोрдХрд░ рд╡ाрдкрд╕ рдХिрдиाрд░े рдкрд░ рдзрдХेрд▓ рдЬाрддी рдеी। рд▓рдЧाрддाрд░ рд▓рд╣рд░ों рдФрд░ рд╕ैрд▓ाрдиिрдпों рдХा рдпрд╣ рдЦेрд▓ рдЪрд▓ рд░рд╣ा рдеा। рдЪाрд░ों рдУрд░ рдорд╕्рддी рдХा рдЖрд▓рдо рдеा। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдХाрд▓े рдмुрд░्рдХे рдкрд╣рдиे рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХी рдПрдХ рдЯोрд▓ी рднी рд▓рд╣рд░ों рдоें рднींрдЧрдиे рдФрд░ рдзрдХेрд▓े рдЬाрдиे рдХे рдЦेрд▓ рдХा рдЖрдиंрдж рд▓े рд░рд╣ी рдеीं। рд╡े рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдХो рдЖрддी рд╣ुрдИ рд▓рд╣рд░ों рдкрд░ рдзрдХेрд▓ рд░рд╣ी рдеीं। рдЬैрд╕े рд╣ी рд▓рд╣рд░ें рдЖрддीं рдФрд░ рд╕ैрд▓ाрдиिрдпों рдХो рдХिрдиाрд░े рдХी рд░ेрдд рдкрд░ рдзрдХेрд▓рддी рд╡ैрд╕े рд╣ी рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рд╣рд░्рд╖рдиाрдж рдЙрдарддा рдеा рдФрд░ рд╕рдоूрдЪा рдмीрдЪ рджूрд░-рджूрд░ рддрдХ рд╣рд░्рд╖ рдз्рд╡рдиिрдпों рд╕े рднрд░ рдЬाрддा рдеा рдЬैрд╕े рдПрдХ рд╣рд░्рд╖рдз्рд╡рдиि рдЪाрд░ों рдУрд░ рдк्рд░рддिрдз्рд╡рдиिрдд рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ो।

рд░рд╡िрд╡ाрд░ рдХो рд░ाрдд्рд░ि рд╡िрд╢्рд░ाрдо ‘рд▓े рдЬाрд░्рдбिрди рд╕рдл्рд░ेрди’ рдоें рдХिрдпा। рд╣рдоाрд░ी рдпрд╣ рдард╣рд░рдиे рдХी рдЬрдЧрд╣ рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाреЬी рдХे рд░ॉрдХ рдмीрдЪ рдХे рдХрд░ीрдм рд╣ै рдФрд░ рд╡्рд╣ाрдЗрдЯ рдЯाрдЙрди рдЗрд▓ाрдХे рдоें рдЖрддी рд╣ै। рдмрддाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ाँ рдХी рдЗрдоाрд░рддों рдХी рдмрдиाрд╡рдЯ рдФрд░ рдЧрд▓िрдпों рдХे рд╡िрди्рдпाрд╕ рдоें реЮ्рд░ांрд╕ рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рд╣ै। рдкुрджुрдЪ्рдЪेрд░ी реЮ्рд░ांрд╕ рдХा рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ рд░рд╣ рдЪुрдХा рд╣ै। рдЗрд╕े рднाрд░рдд рдХा рдЫोрдЯा реЮ्рд░ांрд╕ рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрдоाрд░рддों рдХी рдЦिреЬрдХिрдпाँ рджрд░рд╡ाрдЬों рдХी рддрд░рд╣ рдмреЬी рд╣ैं। рдЫрддें рдЭोрдкреЬिрдпों рдХी рддрд░рд╣ рдврд▓рд╡ाँ рд╣ैं рдЬो рдиाрд░िрдпрд▓ рдХे рд╕ूрдЦे рдкрдд्рддों рд╕े рдмрдиी рд╣ैं। рд░ॉрдХ рдмीрдЪ рдХी рдПрдХ рдЗрдоाрд░рдд рдкрд░ рдПрдХ рдбाрд▓ рдкрд░ рдмैрдаे рд╣ुрдП рдмреЬे-рдмреЬे рдиीрд▓े рд░ंрдЧ рдХे рдкाँрдЪ рддोрддे рдЪिрдд्рд░िрдд рдеे рдФрд░ рдЙрд╕ी рдбाрд▓ рдкрд░ рдЙрд▓्рдЯा рд▓рдЯрдХा рд╣ुрдЖ рдПрдХ рдЪрдордЧाрджреЬ рднी рдмрдиा рдеा। рд░ॉрдХ рдмीрдЪ рдкрд░ рдЯрд╣рд▓рддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рд╕рдм рдмрд╣ुрдд рд╕ुрд╣ाрдиा рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा। рдПрдХ рддрд░рд╣ рдХिрд▓ोрд▓ рдХрд░рддा рд╕рдоुрдж्рд░ рдеा рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рддрд░рдл рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдкुрд░ाрдиी рд╡ाрд╕्рддुрдХрд▓ा рдХो рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рддी рдЗрдоाрд░рддें।

рдЬिрд╕ рднрд╡рди ‘рд▓े рдЬाрд░्рдбिрди рд╕рдл्рд░ेрди’ рдоें рд╣рдо рдард╣рд░े рдеे, рд╡рд╣ рднी рдкुрд░ाрдиे рдвंрдЧ рдХा рдмрдиा рд╣ुрдЖ, рдкрд░ рд╕рднी рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рд╕े рд╕рдЬ्рдЬिрдд рд╕ाрдл-рд╕ुрдерд░ा рдеा। рдЗрд╕рдХा рдмреЬा рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдж्рд╡ाрд░ рдПрдХ рдЧрд▓िрдпाрд░े рдоें рдЦुрд▓рддा рдеा рдЬिрд╕рдХी рдмाрдпीं рдУрд░ рдХे рдХрдорд░े рдоें рдПрдХ рдЫोрдЯी-рд╕ी рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी, рдмрдЪ्рдЪों рдХे рдЦिрд▓ौрдиे, рд╢рддрд░ंрдЬ рдФрд░ рдЧिрдЯाрд░ рд╡рдЧैрд░рд╣ рд░рдЦे рд╣ुрдП рдеे рдЬрдмрдХि рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдХे рдХрдорд░े рдоें рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рд╡ाрдж्рдп рдкреЬे рдеे। рдл्рд░ेрдо рдоें рдЬреЬे рдХुрдЫ рдкुрд░ाрдиे рд╢्рд╡ेрдд-рд╢्рдпाрдо рдлोрдЯो рдХрд░ीрдиे рд╕े рджीрд╡ाрд░ рдкрд░ рд▓рдЧे рдеे। рдпे рдлोрдЯो рд╢ाрдпрдж рднрд╡рди-рдоाрд▓िрдХ рдХे рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХे рд╣ोंрдЧे। рдкूрд░्рд╡ рдоें рднрд╡рди рдХा рдоुрдЦ्рдп рдж्рд╡ाрд░ рдеा рдФрд░ рдкрд╢्рдЪिрдо рдоें рдиिрдХрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЧेрдЯ рдеा। рд▓рдо्рдмा рднрд╡рди рджो рд╕реЬрдХों рдХो рдЬोреЬрддा рдеा। рдпाрдиी рдкूрд░्рд╡ рдоें рд╕реЬрдХ рд╕े рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░ो рддो рдкрд╢्рдЪिрдо рдоें рдкिрдЫрд▓ी рд╕реЬрдХ рдкрд░ рдиिрдХрд▓ рдЬाрдУ। рд╣рдо рдЬिрд╕ рд╣ाрд▓рдиुрдоा рдХрдорд░े рдоें рдард╣рд░े рдеे рд╡рд╣ाँ рдмाрд╣рд░ рдкेреЬ-рдкौрдзे рдеे। рдкुрд░ाрдиे реЫрдоाрдиे рдХो рдпाрдж рджिрд▓ाрдиे рд╡ाрд▓ी рдоेрдЬ-рдХुрд░्рд╕िрдпाँ рдкреЬी рдеीं। рдХрдорд░े рдоें рдЫрдд рдоें рд▓рдХреЬी рдХे рдкрдЯाрд╡ рдХो рджेрдЦ рдоाрдоाрдЬी рдХा рдШрд░ рдпाрдж рд╣ो рдЖрдпा। рдкुрд░ाрдиे реЫрдоाрдиे рдоें рдРрд╕े рд╣ी рд▓рдХреЬी рдХे рдкрдЯाрд╡ рд╡ाрд▓े рдШрд░ рдмрдирддे рдеे। рдХрдорд░े рдоें рдл्рд░ेрдо рдоें рдЬреЬे рдХृрд╖्рдг рднрдЧрд╡ाрди рдХे рддीрди рдЪिрдд्рд░ рдеे рдФрд░ рдПрдХ рдЪिрдд्рд░ рдоें рднाрд░рдд рдХे рдиреШ्рд╢े рдХे рд╕ाрде рд╢ाрдпрдж реЮ्рд░ांрд╕िрд╕ी рд░ाрдЬा-рд░ाрдиी рдХे рдЪिрдд्рд░ рдмрдиे рдеे। рдиреШ्рд╢े рдоें реЮ्рд░ांрд╕ рдХे рдЖрдзीрди рд░рд╣े рд╕्рдеाрди рджрд░्рд╢ाрдП рдЧрдП рдеे। рдПрдХ рдЪिрдд्рд░ рдоें рдпुрд╡ा рд╢्рд░ीрдХृрд╖्рдг рд╢ीрд╢ рдкрд░ рдПрдХ рдоोрд░рдкंрдЦ рдзाрд░рдг рдХिрдП рд╣ुрдП рдеे। рдЙрдирдХी рд╕ाрджрдЧी рдФрд░ рдоुрд╕्рдХाрди рдордиोрд╣ाрд░ी рдеी। рдРрд╕ा рдХृрд╖्рдг рдХा рдоुрд╕्рдХुрд░ाрддा рдЪिрдд्рд░ рдоैंрдиे рдмрд░рд╕ों рдмाрдж рджेрдЦा рдеा।

рдЕрдЧрд▓े рджिрди 9/9/19 рдХी рд╕ुрдмрд╣ рд╣рдо рдХैрдм рд╕े рдУрд░ेрд╡िрд▓ рдХे рд▓िрдП рд░рд╡ाрдиा рд╣ो рдЧрдП рдеे। рдХैрдм рдиे рд╣рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдж्рд╡ाрд░ рдкрд░ рдмाрд╣рд░ рдЫोреЬ рджिрдпा рдеा। рдпрд╣ाँ рд╕े рдоाрддृ рдоंрджिрд░ рддрдХ рдЬाрдиे рдХा рд░ाрд╕्рддा рд╣рд░ा-рднрд░ा рдФрд░ рдШुрдоाрд╡рджाрд░ рдеा। рд░ाрд╕्рддे рдоें рджेрдЦрдиे рдпोрдЧ्рдп рдХрдИ рдХрд▓ाрдд्рдордХ рдЪीрдЬें рдмрдиी рд╣ुрдИ рдеीं рдЬो рд╕рд╣рд╕ा рдз्рдпाрди рдЖрдХृрд╖्рдЯ рдХрд░ рд▓ेрддी рд╣ैं। рд░ाрд╕्рддे рдоें рдмेрдХाрд░ рдЕрдиुрдкрдпोрдЧी рд╕ीрдбिрдпों рд╕े рдмрдиीं рдордЫрд▓िрдпाँ рджेрдЦрдХрд░ рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪрд░рдЬ рд╣ुрдЖ। рд░рдЪрдиाрдд्рдордХрддा рдХा рдиाрдпाрдм рдирдоूрдиा рдеीं рдпे рдордЫрд▓िрдпाँ। рд╕ीрдбी рдФрд░ рдбीрд╡ीрдбी рдХा рдпुрдЧ рдЕрдм рдмीрдд рдЧрдпा рд╣ै। рдЙрди рдЕрдиुрдкрдпोрдЧी рд╕ीрдбिрдпों рдХा рдРрд╕ा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рджेрдЦ рдЙрди рдЕрдиाрдо рдХрд▓ाрдХाрд░ों рдХे рдк्рд░рддि рдорди рдоें рд╕рд╣рд╕ा рд╕рд░ाрд╣рдиा рдЙрдкрдЬ рд░рд╣ी рдеी। рдоेрд░े рдкाрд╕ рднी рдРрд╕ी рдЕрдиुрдкрдпोрдЧी рд╕ीрдбिрдпाँ рдкреЬी рд╣ुрдИ рд╣ैं рдкрд░ рдоैं рдЙрдирдХा рдРрд╕ा рдХोрдИ рдЙрдкрдпोрдЧ рдирд╣ीं рд╕ोрдЪ рдкाрдпा рдеा। рд╡рд╣ाँ рд╕ीрдбिрдпाँ рдордЫрд▓िрдпों рдХे рдЪрдордХीрд▓े рд╢рд▓्рдХों рдоें рдмрджрд▓ рдЧрдИ рдеीं। рдЕрдиुрдкрдпोрдЧी рдХाрд░ рдХे рдкрд╣िрдпों рдиे рдЙрди рдордЫрд▓िрдпों рдХी рдЖँрдЦे рдмрдиा рджी рдеीं। рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा рдХि рдЬрдоीрди рдкрд░ рджो рдордЫрд▓िрдпाँ рдкреЬी рд╣ुрдИ рд╣ैं рдФрд░ рдзूрдк рдоें рдЙрдирдХे рд╢рд▓्рдХ рдЪрдордХ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╡े рд╕्рдеिрд░ рдирд╣ीं рд╣ैं, рдЙрдирдоें рд▓рдЧाрддाрд░ рд╣рд▓рдЪрд▓ рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ैं।

рдЖрдЧे рдоाрддृ рдоंрджिрд░ рдкрд░ рдиिрдЧाрд╣ рдкреЬрддी рд╣ै। рдЧोрд▓ाрдХाрд░ рдоंрджिрд░ рдХा рд╕ुрдирд╣рд░ा рдбोрдо рдзूрдк рдоें рдЪрдордХ рд░рд╣ा рдеा। рджрд░рдЕрд╕рд▓ рдпрд╣ рдХिрд╕ी рднрдЧрд╡ाрди рдХा рдоंрджिрд░ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рдз्рдпाрди рдХेंрдж्рд░ рд╣ै। рд▓рдЧрддा рдеा рдХि рдбोрдо рдкрд░ рд╕ोрдиे рдХी рдЧोрд▓ाрдХाрд░ рдеाрд▓िрдпाँ рд▓рдЧी рд╣ों। рд╣рдордиे рдПрдХ рдКँрдЪे рдЪрдмूрддрд░े рд╕े рдоाрддृ рдоंрджिрд░ рдХो рджेрдЦा। рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХो рднीрддрд░ рдЬाрдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рдирд╣ीं рдеी। рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдпрд╣ाँ рд╕े рд▓рдЧाрддाрд░ рд╕ेрд▓्рдлिрдпाँ рд▓े рд░рд╣े рдеे। рдмрд╣рддी рдЧंрдЧा рдоें рд╣рдордиे рднी рд╣ाрде рдзोрдпे।

рдУрд░ेрд╡िрд▓ рдПрдХ рд╣рд░ा-рднрд░ा рдФрд░ рдордиोрд╣ाрд░ी рдирдЧрд░ рд╣ै, рдпрд╣ाँ 43 рджेрд╢ों рдХे рд▓ोрдЧ рд╕ाрде-рд╕ाрде рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдПрдХ рдЫोрдЯी-рдоोрдЯी рджुрдиिрдпा рд╣ै। ‘рдордп्рдпрдо рдкाрд╕्рдЯ реЮूрдб’ рдиिрдЦिрд▓ рдХी рдЦोрдЬ рдеी। рд╡рд╣ рд╣рдоें рдаेрда рджेрд╢ी рдЕंрджाрдЬ рдХे рднोрдЬрдиाрд▓рдп рдоें рд▓े рдЧрдпा। рд╡рд╣ाँ рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рднोрдЬрди рдкрд░ोрд╕ा рдЬाрддा рдеा рдФрд░ рдмिрд▓рдХुрд▓ рджेрд╢ी рдЕंрджाрдЬ рдоें। рд╕ाрд░े рдмрд░्рддрди рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рдеे। рдеाрд▓िрдпाँ, рдХрдЯोрд░िрдпाँ рдФрд░ рдкाрдиी рдХрд▓рд╢िрдпाँ, рд╕рднी рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдмрдиी рдеीं। рднोрдЬрди рднी рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рдмрд░्рддрди рдоें рд╣ी рдкрд░ोрд╕ा рдЧрдпा рдеा। рд╣рд░ рджिрди рдХा рдоेрди्рдпू рд╕्рдеाрдиीрдп рдХрдЪ्рдЪी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдмрджрд▓рддा рд░рд╣рддा рдеा। рдпाрдиे рдЖрдк рдЬो рдоांрдЧोрдЧे рд╡рд╣ рдирд╣ीं рдоिрд▓ेрдЧा, рд╡рд╣ рдоिрд▓ेрдЧा рдЬो рддाреЫा рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ोрдЧा। рд╡рд╣ाँ рднोрдЬрди рдХрд░ рдиाрдиी рдЬी рдХी рдпाрдж рд╣ो рдЖрдпी। рдиाрдиी рдЬी рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рд╣ांрдбी рдоें рджाрд▓ рдкрдХाрддी рдеीं। рддрдм рдЕрдзिрдХांрд╢ рдмрд░्рддрди рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рд╣ी рд╣ोрддे рдеे। рднोрдЬрди рдоें рдПрдХ рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рд╕ुрдШреЬ рдХрдЯोрд░ी рдоें рд╕्рдеाрдиीрдп рдоिрдаाрдИ ‘рд░ाрдЧी рдкрдпрд╕рдо’ рдкрд░ोрд╕ा рдЧрдИ рдеी। рдЙрд╕े рдЦाрдХрд░ ‘рдЧुреЬ рдХे рдЦाрдЯे’ рдХी рдпाрдж рд╣ो рдЖрдпी। рдпрд╣ рдоिрдаाрдИ рд╡ैрд╕ी рд╣ी рдеी। рдЗрд╕े рдЖрдк рдЧुреЬ рдХी рдХреЭी рдпा рд░рдмреЬी рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдоुрдЭे рдпाрдж рд╣ै рдмрд░рд╕ों рдкрд╣рд▓े рдкैрддृрдХ рдЧाँрд╡ рдоें рдпрд╣ ‘рдЧुреЬ рдХा рдЦाрдЯा’ рд╕िрд░्рд╡िрдпों рдоें рдЕрдХ्рд╕рд░ рд╢ाрджिрдпों рдоें рдмрдирддा рдеा рдФрд░ рдмрд╣ुрдд рд╕्рд╡ाрджिрд╖्рдЯ рдеा। рдЦाрдЯा рд╢рдм्рдж рд╕े рдЦрдЯाрд╕ рдХा рдмोрдз рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рдЫाрдЫ рдпा рджрд╣ी рд╕े рдмрдиी рдХреЭी рдоें рд╣ोрддी рд╣ै। рдЧुреЬ рдоें рдЦрдЯाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рдоिрдаाрд╕ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╢ाрдпрдж рджिрдЦрдиे рдХी рд╕рдоाрдирддा рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдЙрд╕े рдЧुреЬ рдХा рдЦाрдЯा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ोрдЧा। рдмрд╣рд░рд╣ाрд▓ рдЙрд╕ рд░ाрдЧी рдкрдпрд╕рдо рдиे рдПрдХ рдкुрд░ाрдиे рдоीрдаे рд╡्рдпंрдЬрди рдХी рдпाрдж рджिрд▓ा рджी рдЬो рдоेрд░ी рд╕्рдоृрддि рд╕े рднी рд╡िрд▓ुрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпी рдеी। рдиिрдЦिрд▓ рдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдкрд░ोрд╕ा рдЧрдпा рднोрдЬрди рдкेрдЯ рдкрд░ рднाрд░ी рднी рдирд╣ीं рдкреЬा рдпाрдиि рд╡рд╣ рдкेрдЯ-рдоिрдд्рд░ рднी рдеा। рдЬीрдн рдХी рд▓ोрд▓ुрдкрддा рдФрд░ рд╕рдордп рдХे рдмрджрд▓ाрд╡ рдиे рдРрд╕े рдХрдИ рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рд╡्рдпंрдЬрдиों рдХो рд╣ाрд╢िрдпे рдкрд░ рдбाрд▓ рджिрдпा рд╣ै।

рдУрд░ेрд╡िрд▓ рдоें рд╣ी ‘рд╕्рд╡рд░рдо’ рдиाрдо рд╕े рдПрдХ рд╕ाрдЙंрдб рдЧाрд░्рдбрди рднी рд╣ै। рдиाрдо рд╣ी рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा - рд╕ाрдЙंрдб рдЧाрд░्рдбрди। рд╣िंрджी рдоें рдЕрдиुрд╡ाрдж рдХрд░ें рддो рд╣ोрдЧा-рд╕ंрдЧीрдд рдХा рдмрдЧीрдЪा। рдиिрдЦिрд▓ рдЗрд╕ рдЧाрд░्рдбрди рдХो рд▓ेрдХрд░ рдмрд╣ुрдд рдЙрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдФрд░ рдЙрдд्рд╕ुрдХ рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा। рддрд░рд╣-рддрд░рд╣ рдХी рдз्рд╡рдиि рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡ाрдж्рдп рдпрди्рдд्рд░ рд╡рд╣ाँ рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдеे। рд╡िрднिрди्рди рдзाрддुрдУं, рд▓рдХреЬी рдФрд░ рдкрдд्рдерд░ рдХे рдмрдиे рд╡ाрдж्рдп। рд╡рд╣ीँ рдкाрд╕ рдоें рд▓рдЧा рд╣ुрдЖ рд╣ी рд╡ाрдж्рдп рдпंрдд्рд░ рдмрдиाрдиे рдХी рдХाрд░्рдпрд╢ाрд▓ा рднी рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ोрдЪрдХрд░ рдЕрдЪрд░рдЬ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдПрдХ рдз्рд╡рдиि рдХे рдХिрддрдиे рд░ूрдк рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдПрдХ рдз्рд╡рдиि- рдЕрдиेрдХ рд░ूрдк। рдпрд╣ी рдз्рд╡рдиि рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдирд╣ीрди рд╣ोрдХрд░ рд╢ोрд░ рдоें рдмрджрд▓ рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рдЕрдиुрд╢ाрд╕िрдд рд╣ोрдХрд░ рд╕ंрдЧीрдд рдоें। рд╡рд╣ाँ рдЖрдЧрди्рддुрдХ рд╡ाрдж्рдпों рдХो рдмрдЬाрдХрд░ рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд╣рдордиे рдПрдХाрдзिрдХ рд╡ाрдж्рдпों рдХो рдмрдЬाрдХрд░ рджेрдЦा। рд╢िрд╡ рд▓िंрдЧ рдХे рдЖрдХाрд░ рдХा рдЪिрдХрдиे рдХाрд▓े рдкрдд्рдерд░ рдХा рдПрдХ рд╡ाрдж्рдп рдмрд╣ुрдд рдЕрдиोрдЦा рдеा। рдЗрд╕ рдкрдд्рдерд░ рдоें рдЙрд░्рдз्рд╡ाрдзрд░ рдЦाँрдЪे рдкреЬे рд╣ुрдП рдеे। рдЗрд╕े рдмрдЬाрдиे рдХा рддрд░ीрдХा рдХा рднी рдХрдо рджिрд▓рдЪрд╕्рдк рдирд╣ीं рдеा। рдЗрд╕े рдмрдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд╣рд▓े рд╣рдеेрд▓िрдпों рдкрд░ рдкाрдиी рд▓рдЧाрдиा рдкреЬрддा рд╣ै рдФрд░ рдлिрд░ рджोрдиों рдУрд░ рд╣рдеेрд▓िрдпों рдХे рдЦाँрдЪों рдХे рдмрдЧрд▓ рдоें рдХुрд╢рд▓рддा рд╕े рдРрд╕े рд░рдЧреЬрдиा рдкреЬрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рд╡ांрдЫिрдд рдз्рд╡рдиि рдиिрдХрд▓ рд╕рдХे। рдЗрд╕े рдмрдЬाрдиा рдЖрд╕ाрди рдирд╣ीं рдеा। рдЗрд╕े рдоैं рдаीрдХ рд╕े рдирд╣ीं рдмрдЬा рд╕рдХा рдеा। рдЕрд▓рдмрддा рдиिрдЦिрд▓ рдиे рдХрдИ рд╡ाрдж्рдпों рдХो рддрди्рдордпрддा рд╕े рдмрдЬाрдпा। ‘рд╕्рдЯॉрд░्рдо рдб्рд░рдо’ рдоें рдЖрд╡ाрдЬ рдмाрджрд▓ рдХी рдЧрд░्рдЬрдиा рдЬैрд╕ी рдиिрдХрд▓рддी рдеी। рдб्рд░рдо рдХे рдмीрдЪ рдоें рдПрдХ рдХрдоाрдиीрджाрд░ рдирд▓ी рд▓рдЯрдХрддे рд╕ाँрдк рдЬैрд╕ी рд▓рдЧ рд░рд╣ी рдеी। рдЗрд╕े рдЧोрд▓ рдШुрдоाрддे рд╣ुрдП рдмрд▓ рджेрдХрд░ рдЫोреЬрдиे рдкрд░ рд▓рдЧрддा рдеा рдХि рдмाрджрд▓ рдЧрд░рдЬ рд░рд╣े рд╣ों рдФрд░ рддूреЮाрди рдЖ рдЧрдпा рд╣ो। рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЧреЬрдЧреЬाрд╣рдЯ рд╕ुрдирдХрд░ рд╣рдо рд░ोрдоांрдЪिрдд рд╣ो рдЧрдП рдеे। рдЗрд╕ рд╡ाрдж्рдп рдпрди्рдд्рд░ рдиे рд╣рдоाрд░ा рд╣ी рдирд╣ीं рдЕрди्рдп рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХा рднी реЩाрд╕ा рдз्рдпाрди рдЦींрдЪा। рд╕ाрдордиे рд╣ी рд╕реЬрдХ рдкाрд░ рдПрдХ рдЗрдоाрд░рдд рдоें рдХाрд░्рдпрд╢ाрд▓ा рдоें рдиिрд░्рдоिрдд рд╡ाрдж्рдп рд╡िрдХ्рд░рдп рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдеे। рджेрдЦ-рдкрд░рдЦ рдХрд░ рдХुрдЫ рдкрд░्рдпрдЯрдХ рд╡рд╣ाँ рд╕े рд╡ाрдж्рдп рдпрди्рдд्рд░ рдЦрд░ीрдж рднी рд░рд╣े рдеे। рдоैं рдХुрдЫ рджेрд░ рднीрддрд░ рджेрдЦ рдХрд░ рдмाрд╣рд░ рдмेंрдЪ рдкрд░ рдмैрда рдЧрдпा। рдЙрд╕ рдкрд░िрд╕рд░ рдоें рд╣ी рдкीрдкрд▓ рдХे рдкेреЬ рдХे рдиीрдЪे рдХाрд▓े рдЪिрдХрдиे рдкрдд्рдерд░ рдХी рдЪрдордЪрдоाрддी рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рдоाрддा рдХी рд╕ुрди्рджрд░ рдоूрд░्рддि рдмрдиी рдеी। рдХिрд╕ी рдХी рдпрд╣ рдЙрдХ्рддि рд╕рд╣рд╕ा рдпाрдж рд╣ो рдЖрдпी - ‘рдм्рд▓ैрдХ рдЗрдЬ рдм्рдпूрдЯीрдлुрд▓’। рдоाрддा рдХे рдорд╕्рддрдХ, рд╡ीрдгा рдЖрджि рдкрд░ рдЪрди्рджрди рдХी рдмिंрджिрдпाँ рд▓рдЧी рдеीं рдЬिрдирд╕े рдоाрддा рдХी рд╕ुрди्рджрд░рддा рдФрд░ рдмреЭ рдЧрдпी рдеी।

рд╡рд╣ाँ рд╕े рдиिрдХрд▓ рд╣рдо рдЪाрдп-рдХॉреЮी рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рд░ेрд╕्рдЯाрд░ेंрдЯ рдвूंрдв рд░рд╣े рдеे। рддрднी рдиिрдЦिрд▓ рдХी рдиिрдЧाрд╣ ‘рдУрд░ेрд╡िрд▓ рд░ॉ реЮूрдб рд╕ेंрдЯрд░’ рдкрд░ рдкреЬी। рд╣рдо рднीрддрд░ рджाрдЦिрд▓ рд╣ो рдЧрдП। рдЪाрдп-рдХॉреЮी рдХा рдкूрдЫрдиे рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрддाрдпा рдХि рдпрд╣ाँ рд╣рд░ рд╡्рдпंрдЬрди рдХрдЪ्рдЪी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рд╕े рдмрдиा рдоिрд▓ेрдЧा, рдХुрдЫ рднी рдкрдХाрдпा рдирд╣ीं рдЬाрддा। рдорддрд▓рдм рдЪाрдп-рдХाреЮी рддो рд╡рд╣ाँ рдоिрд▓рдиी рдирд╣ीं рдеी। ‘рдХрдЪ्рдЪा рдЦाрдж्рдп рдПंрдЯी рдПрдЬिंрдЧ рд╣ोрддा рд╣ै’-рд╕ेंрдЯрд░ рдХी рдоाрд▓िрдХ рд╡िрджुрд╖ी рдорд╣िрд▓ा рдмрддा рд░рд╣ी рдеीं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрддाрдпा рдХि рд╡े рд╣рдоेрд╢ा рдХрдЪ्рдЪा рд╣ी рдЦाрддी рд╣ैं рдФрд░ 67 рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рднी рдКрд░्рдЬाрд╡ाрди рдмрдиी рд╣ुрдИ рд╣ैं। рд╕рдЪрдоुрдЪ рд╡े рдЦुрдж рдЗрд╕рдХा рдЬीрддा-рдЬाрдЧрддा рдк्рд░рдоाрдг рдеीं। рдиिрдЦिрд▓ рд╕े рдЙрдирдХी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдмाрдд рд╣ो рд░рд╣ी рдеी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ुрд▓рднा рдФрд░ рдоेрд░ी рдУрд░ рдЗрд╢ाрд░ा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдкूрдЫा рдХि рдпे рдЖрдкрдХे рдордо्рдоी-рдкाрдкा рд╣ैं। рдЬрдм рдЬрд╡ाрдм рд╣ाँ рдоें рдоिрд▓ा рддो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ुрд▓рднा рдХी рдУрд░ рджेрдЦрдХрд░ рдЕрдЪрд░рдЬ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा। рдкूрдЫा рдХि рдХ्рдпा рдЖрдкрдХी рдордо्рдоी рднी рдХрдЪ्рдЪा рдЦाрдиा рдЦाрддी рд╣ैं। рдкрд░ рдРрд╕ा рддो рдХुрдЫ рдеा рдирд╣ीं। рдпрд╣ рд╕ुрд▓рднा рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЕрдЪ्рдЫी рдЯिрдк्рдкрдгी рдеी рдХि рд╡рд╣ рдоेрд░ी рддрд░рд╣ рдЙрдо्рд░рджрд░ाрдЬ рдирд╣ीं рджिрдЦрддी рд╣ैं।

рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣рдоें рд╡рд╣ाँ рдХी рдХोрдИ рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдЯेрд╕्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХिрдпा। рдиिрдЦिрд▓ рдиे ‘рдЪाрдХрд▓ेрдЯ рдХेрдХ’ рдоंрдЧрд╡ाрдпा। рдЬाрд╣िрд░ рд╣ै, рдХेрдХ рдмिрдиा рдкрдХा рдХрдЪ्рдЪी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХा рдмрдиा рдеा, рдкрд░ рдЙрд╕рдХा рд╕्рд╡ाрдж рдаीрдХ рдХेрдХ рдЬैрд╕ा рд╣ी рдеा। рдиिрдЦिрд▓ рдиे рдЙрдирд╕े рдкूрдЫा-‘рдЖрдк рд╣िंрджी рдмिрд▓рдХुрд▓ рдирд╣ीं рдЬाрдирддीं। рдЙрдирдХा рдЬрд╡ाрдм рдеा-‘рдеोреЬा-рдеोреЬा।’ рд╡े рддрдоिрд▓ рдмрдЦूрдмी рдЬाрдирддी рдеीं। рд╡े рд╣рдоाрд░े ‘рддрдоिрд▓’ рд╢рдм्рдж рдХे рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рд╕े рднी рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рдирд╣ीं рдеीं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрддाрдпा рдХि ‘рддрдоिрд▓’ рдХा рд╕рд╣ी рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг ‘рдердоिрд│’ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрддाрдпा рдХि ‘рд│’ рдХे рднी рддीрди рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рд╣ोрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдЬाрдирдХрд░ рдоुрдЭे рд╣िंрджी рдХे рддीрди рд╕,рд╢, рд╖ рд╕рд╣рд╕ा рдпाрдж рд╣ो рдЖрдП। рдЗрди рд╡рд░्рдгों рдХो рднाрд╖ा рдХी рдЙрджाрд░рддा рдирд╣ीं рд╕ुрд╣ाрддी।

рд╕рдоुрдж्рд░ рдоें рдХोрдИ рдРрд╕ा рдЪुंрдмрдХ рдеा рдХि рд╢ाрдо рдХो рд╣рдо рдлिрд░ рд░ॉрдХ рдмीрдЪ рдкрд░ рдеे। рд╢ाрдо рдиे рдХрдм рд░ाрдд рдХा рд░ाрд╕्рддा рдкрдХреЬ рд▓िрдпा, рдкрддा рд╣ी рдирд╣ीं рдЪрд▓ा। рдеोреЬा рдз्рдпाрди рд╕े рджेрдЦрдиे рдкрд░ рджूрд░-рджूрд░ рддрдХ рдмोрдЯें рдирдЬрд░ рдЖ рд░рд╣ी рдеीं। рд▓ाрдЗрдЯ рд╣ॉрдЙрд╕ рд╕े рдЪрдХ्рд░ाрдХाрд░ рд╕реЮेрдж рддेрдЬ рд▓ाрдЗрдЯ рдШूрдо рд░рд╣ी рдеी рдЬिрд╕рд╕े рдмोрдЯों рдХो рдЕрдкрдиा рд░ाрд╕्рддा рдоिрд▓рддा рд╣ोрдЧा। рдШूрдорддी рд╣ुрдИ рдФрд░ рджूрд░ рддрдХ рдЬाрддी рд▓ाрдЗрдЯ рдХो рджेрдЦ рдмрд░рдмрд╕ рд╕рд░्рдХрд╕ рдХी рд▓ाрдЗрдЯ рдпाрдж рд╣ो рдЖрдИ। рдордиाрд╡рд░ рдЬрдд्рд░ा рдоें рдЬрдм рд╕рд░्рдХрд╕ рдЖрддा рдеा рддो рд╡рд╣ाँ рд╕े рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдХी рд▓ाрдЗрдЯ рд░ाрдд рдоें рдлेंрдХрдиे рдХा рдЗंрддрдЬाрдо рд╣ोрддा рдеा рдЬिрд╕рд╕े рдЪाрд░ों рдУрд░ рдмрд╕े рдЧाँрд╡ों рдХो рдордиाрд╡рд░ рдоें рд╕рд░्рдХрд╕ рдЖрдиे рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╢ुрд░ू рд╣ोрдиे рдХी рдЦрдмрд░ рд╣ो рдЬाрддी рдеी।

рдкुрджुрдЪ्рдЪेрд░ी рдХो рдл्рд░ांрд╕ рдХा рдк्рд░рддिрд░ूрдк рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдЖрдХрд░ рдРрд╕ा рд▓рдЧेрдЧा рдХि рдЖрдк рдл्рд░ांрд╕ рдоें рдЖ рдЧрдП рд╣ों। рдордХाрди рдФрд░ рд╕реЬрдХें рдЖрдкрдХो рдпे рдЖрднाрд╕ рджेрддे рд╣ैं рдХि рдЖрдк рднाрд░рдд рдоें рдирд╣ीं реЮ्рд░ांрд╕ рдпा рдпूрд░ोрдк рдХे рдХिрд╕ी рджेрд╢ рдоें рд╣ैं। рдордХाрдиों рдХी рджрд░рд╡ाрдЬे рдЬैрд╕ी рдЦिреЬрдХिрдпाँ рдФрд░ рд╡ाрд╕्рддुрдХрд▓ा рдкрд░ реЮ्рд░ांрд╕ीрд╕ी рдк्рд░рднाрд╡ рд╕ाреЮ рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╕ोрдорд╡ाрд░ рдХो рд░ाрдд рдХрд░ीрдм рдЖрда рдмрдЬे рдЬрдм рд╣рдо рдЪेрдХ рдЖрдЙрдЯ рд╣ो рдЕрдкрдиा рд╕ाрдоाрди рдЙрдаाрдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╣ोрдЯрд▓ рдХे рдкिрдЫрд▓े рдЧेрдЯ рд╕े рдиिрдХрд▓े рддो рдЧрд▓ी рдоें рдПрдХ рдкेреЬ рдХी рдЫाрдпा рдоें рд▓рд╣ीрдо-рд╢рд╣ीрдо рдХрдж-рдХाрдаी рдХी рдПрдХ рдЧौрд░ांрдЧ рдорд╣िрд▓ा рдХाрд▓ा рдоैрдХ्рд╕ी рдЬैрд╕ा рд▓िрдмाрд╕ рдкрд╣рдиे рдиिрд╢्рдЪिрди्рдд рднाрд╡ рд╕े рд╕िрдЧрд░ेрдЯ рдкी рд░рд╣ी рдеी।

рдбिрдирд░ рдХे рд▓िрдП рдиिрдЦिрд▓ рдиे ‘рджिрд▓्рд▓ीрд╡ाрд▓ा-6’ рдХो рдЪुрдиा рдеा। рдоुрдЭे рд╣ोрдЯрд▓ рдХा рдиाрдо рдХुрдЫ рд╣рдЯрдХрд░ рд▓рдЧा। рд╢ाрдпрдж рдЗрд╕े рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХे рд╕ैрд▓ाрдиिрдпों рдХो рдШрд░ рдЬैрд╕ा рдПрд╣рд╕ाрд╕ рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдиाрдо рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ो। рдпрд╣ाँ рдкाрд░рджрд░्рд╢ी рдХांрдЪ рдХी рджीрд╡ाрд░ рд╕े рд╡िрднрдХ्рдд рджो рд╣ाрд▓ рдеे। рдЬрд╣ाँ рднोрдЬрди рдХे рд▓िрдП рдЯेрдмрд▓ें рдХी рджो рдХрддाрд░ें рдеीं। рд╣рдо рдПрдХ рд╣ाрд▓ рдоें рдмैрдаे рдеे। рдКрдкрд░ рдЫрдд рдХी рдУрд░ рджेрдЦा рддो рд▓рдЧा рдХि рд╡рд╣ाँ рдмीрдЪ рдоें рдордХреЬी рдХे рдЬाрд▓े-рд╕ा рдХुрдЫ рд╣ै। рд╕ोрдЪрдиे рд▓рдЧा рдХ्рдпा рдЗрддрдиी рд╕рдлाрдИ рднी рдпрд╣ाँ рдирд╣ीं рд░рдЦी рдЬाрддी рдкрд░ рдирд╣ीं рд╡рд╣ рдХोрдИ рдЬाрд▓ा рдирд╣ीं рдеा, рд╡рд╣ рдЬाрд▓े рдХी рд╢рдХ्рд▓ рдХा рдлाрдиूрд╕ рдеा। рднोрдЬрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдкреЬोрд╕ рдХे рд╣ाрд▓ рдоें рдиреЫрд░ рдЧрдпी। рд╡рд╣ाँ рд╢ाрдпрдж рдПрдХ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рднोрдЬрди рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा। рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рдкुрд░ुрд╖-рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдФрд░ рдХुрдЫ рдмрдЪ्рдЪे рднी рдеे। рдорд╣िрд▓ाрдПँ рд▓рдо्рдмे рдШूँрдШрдЯ рдХाреЭे рд╣ुрдП рднोрдЬрди рдХрд░ рд░рд╣ी рдеीं। рд╡े рд╕ाрде рдоें рднोрдЬрди рдХे рд▓िрдП рдмैрдаे рд╣ुрдП рдкुрд░ुрд╖ों рдХा рд▓िрд╣ाрдЬ рд░рдЦ рд░рд╣ी рд╣ोंрдЧी। рднोрдЬрди рдХे рдХौрд░ рдШूँрдШрдЯ рдоें рдЬाрдХрд░ рдХрд╣ीं рдЦो рдЬाрддे। рдлिрд░ рдШूँрдШрдЯ рд╕े рд╡рд╣ी реЩाрд▓ी рд╣ाрде рдк्рд▓ेрдЯ рд╕े рдХौрд░ рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡ाрдкрд╕ рдЖ рдЬाрддे। рдЙрдирдХी рдмाрддें рднी рдмрджрд╕्рддूрд░ рдЪрд▓ рд░рд╣ी рдеीं। рдШूँрдШрдЯ рдоें рд╕े рдЫрдирдХрд░ рд╢рдм्рдж-рд╡ाрдХ्рдп рдЕрдмाрдз рд░ूрдк рд╕े рдиिрдХрд▓ рд░рд╣े рдеे। рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рдкрд╣рдиाрд╡े рд╕े рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा рдХि рд╡े рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдЙрдардиे рдХे рдХुрдЫ рд╣ी рд╕рдордп рдмाрдж рд╡рд╣ाँ рдЬींрд╕ рдЯॉрдк рдкрд╣рдиे рд╣ुрдП рджो рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдЖ рдЧрдпीं। рдЬाрд╣िрд░ рд╣ै рдШूँрдШрдЯ рд╡िрд╣ीрди рдеीं। рд▓рдЧा рдЬैрд╕े рдкрд░ंрдкрд░ा рдЧрдИ рдФрд░ рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдЖ рдЧрдИ। рджृрд╢्рдп рдмрджрд▓ рдЧрдпा рдеा। рдкूрд░्рд╡ рдХे рджृрд╢्рдп рд╕े рд╕рд░्рд╡рдеा рднिрди्рди рджृрд╢्рдп। рд╕рд╣рд╕ा рднाрд░рддीрдп рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рдПрдХ рд╣ी рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рджो рд░ूрдк рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ рдЧрдП।

рд╡ाрд╢рд░ूрдо рдоें рдЧрдпा рддो рд╡рд╣ाँ рдПрдХ рдХाँрдЪ рдХे рдмрдХ्рд╕े рдоें рд░ंрдЧीрди рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдордЫрд▓िрдпाँ рддैрд░ рдеीं। рд╡рд╣ рдордЫрд▓ी рдХी рдкрддा рдирд╣ीं рдХौрди рд╕ी рдк्рд░рдЬाрддि рдеी, рдЙрдирдХे рдоाрдеे рдкрд░ рд▓ाрд▓ рдЧुрдореЬ рдЬैрд╕ा рдХुрдЫ рдЙрднрд░ा рд╣ुрдЖ рдеा рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдирдХा рд╕िрд░ рдмреЬा рдФрд░ рд╕ूрдЬा рд╣ुрдЖ рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा। рд╢ेрд╖ рд╢рд░ीрд░ рдХे рдЕрдиुрдкाрдд рдоें рдЙрдирдХा рд╕िрд░ рдмреЬा рдФрд░ рдмेрдврдм рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा।

рд╣рдоाрд░ी рдЖрдиे рдХी рд░ाрдд рдФрд░ рдЬाрдиे рдХी рд░ाрдд, рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рджो рд░ाрддें рдмрд╕ рдоें рд╕ोрддे рд╣ुрдП рдЧुрдЬрд░ рдЧрдИ рдеीं। рдоंрдЧрд▓рд╡ाрд░ 10 рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдХो рд╕ुрдмрд╣ рд╣рдо рд╡ाрдкрд╕ рдмेंрдЧрд│ूрд░ु рдЖ рдЧрдП рдеे। рдкुрджुрдЪ्рдЪेрд░ी рд╕े рдмैंрдЧрд▓ोрд░ рд╡ाрдкрд╕ рдЖрдиे рдХे рдПрдХ-рджो рджिрди рдмाрдж рд╡िрдирдп рд╣рдоें рд▓ाрд▓рдмाрдЧ рдХे рдирдЬрджीрдХ ‘рд░ोрдЧ рдПрд▓ीрдлैंрдЯ’ рд░ेрд╕्рдЯोрд░ेंрдЯ рдоें рднोрдЬрди рдХे рд▓िрдП рд▓े рдЧрдпा। ‘рд░ोрдЧ рдПрд▓ीрдлैंрдЯ’ рдиाрдо рдиे рдоुрдЭे рдЪौंрдХाрдпा рдХि рдЖрдЦिрд░ рдпрд╣ рдХैрд╕ा рдиाрдо рд╣ै। рдоुрдЭे рдирд╣ीं рдоाрд▓ूрдо рдХि рдпрд╣ рдиाрдо рдХ्рдпों рд░рдЦा рдЧрдпा рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдХ्рдпा рд╣ै рдкрд░ рдЗрд╕рдиे рдоुрдЭे рдЖрдард╡ीं рдХрдХ्рд╖ा рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें рдкреЭी рд╣ुрдИ рдПрдХ рдХрд╣ाрдиी ‘рдХ्рд▓ेрд╡рд░ рд░ोрдЧ’ рдпाрдж рджिрд▓ा рджी। рд╡рд╣ рдПрдХ рдзूрд░्рдд рдХी рдХрд╣ाрдиी рдеी рдЬो рдПрдХ рдХिрд╕ाрди рдХे рдмैрд▓ рдЪुрд░ा рд▓ेрддा рд╣ै। рдЪोрд░ी рдХрд░рдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд╡рд╣ рдХिрд╕ाрди рдХो рдпрд╣ рдпрдХीрди рднी рджिрд▓ा рджेрддा рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдХे рдмैрд▓ों рдХी рдЪोрд░ी рдирд╣ीं рд╣ुрдИ, рд╡े рддो рдЬрдоीрди рдоें рд╕рдоा рдЧрдП рд╣ैं। рдЦैрд░!

рд░ेрд╕्рдЯोрд░ेंрдЯ рдПрдХ рдЦुрд▓े рдФрд░ рдк्рд░рдХृрддि рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХे рдмीрдЪ рд╕्рдеिрдд рдХोрд▓ाрд╣рд▓ рд╕े рджूрд░ рдПрдХ рд╢ांрдд рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рдеा। рдпрд╣ाँ рдХрдИ рдк्рд░ाрдЪीрди рдПंрдЯिрдХ рдЪीрдЬें рднी рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХी рдЧрдИ рдеीं рддाрдХि рдЖрдк рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рдЕрдиुрднрд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХें। рдЕрд╣ाрддे рдоें рд░рдЦी рдЧрдИ рдПрдХ рд░рдердиुрдоा рдЧाреЬी рдиे рдоुрдЭे рдмрд╣ुрдд рдЖрдХृрд╖्рдЯ рдХिрдпा। рдпрд╣ рдЧाреЬी рдмрдЪрдкрди рдоें рджेрдЦी рдЧрдИ рдЧाрдбोрд▓िрдпा рд▓ुрд╣ाрд░ों рдХी рдмैрд▓рдЧाреЬी рдЬैрд╕ी рд▓рдЧ рд░рд╣ी рдеी рдЬो рд╕िрд░्рдл рдмैрд▓рдЧाреЬी рд╣ी рдирд╣ीं рдЙрдирдХा рд╕рдоूрдЪा рдШрд░ рд╣ुрдЖ рдХрд░рддा рдеा। рд▓рдХреЬी рдФрд░ рдкрд╣िрдпों рдкрд░ рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рдХाрд░ीрдЧрд░ी рдеी।

рдЬрдм рд╣рдо рд░ेрд╕्рдЯोрд░ेंрдЯ рд╕े рднोрдЬрди рдХे рдмाрдж рд▓ौрдЯ рд░рд╣े рдеे рддрдм рд╣рдоाрд░ी рдХाрд░ рдоें рдЧीрдд рдмрдЬ рд░рд╣ा рдеा-‘ рдЧुрди рдЧुрди рдЧुрдиा рд░े... рдЧुрди рдЧुрди рдЧुрдиा рд░े рдпे рдЧाрдиा рд░े...’ рдЧीрдд рдХे рдмोрд▓ рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫे рдФрд░ рдк्рд░ेрд░рдХ рд▓рдЧ рд░рд╣े рдеे। рдЧीрдд рдиिрд░ाрд╢ा рдоें рдЖрд╢ा рдХा рд╕ंрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдеा। рдмीрдЪ рдоें рдЧीрдд рдХी рдХрдИ рдкंрдХ्рддिрдпों рдиे рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा, рдЬैрд╕े - ‘рдоाрдпूрд╕िрдпों рдХे рдЪोंрдЧे рдЙрддाрд░ рдлेंрдХ рджे рди рд╕ाрд░े/рдХेंрдбрд▓ рдпे рд╢ाрдо рдХे рдлूँрдХ рд░ाрдд рдХा рдХेрдХ рдХाрдЯ рдк्рдпाрд░े।’ рдХुрдЫ рдЖрдЧे рдХी рдкंрдХ्рддिрдпाँ рдеीं - ‘рдЬिंрджрдЧी рдХे рд░ाрд╢рди рдоें рдЧрдо рдХा рдХोрдЯा рдЬ्рдпाрджा рд╣ै/рдм्рд▓ेрдХ рдоें рдЦрд░ीрджेंрдЧे реЩुрд╢ी рдХा рдкिрдЯाрд░ा рд░े।’ рдХрд╣рдиे рдХे рдЕंрджाрдЬ рд╕े рд▓рдЧा рдХि рдпрд╣ рд╕ंрднрд╡рддः рдЧुрд▓реЫाрд░ рд╕ाрд╣рдм рдХा рд▓िрдЦा рдЧीрдд рд╣ोрдЧा рдкрд░ рдмाрдж рдоें рдкрддा рд▓рдЧा рдХि рдЧीрдд рдЕрдоिрддाрдн рднрдЯ्рдЯाрдЪाрд░्рдп рдХा рд╣ै। рдоेрд░े рдХाрдиों рдоें рдПрдХ рдФрд░ рдЧीрдд рдмрдЬрдиे рд▓рдЧा рдЬिрд╕े рдоैं рдХрдИ рджिрдиों рддрдХ рдЧुрдирдЧुрдиाрддा рд░рд╣ा рдеा - ‘рдЖрдЬ рд╕े рддेрд░ी рд╕ाрд░ी/рдЧрд▓िрдпाँ рдоेрд░ी рд╣ो рдЧрдИ/рдЖрдЬ рд╕े рдоेрд░ा рдШрд░/рддेрд░ा рд╣ो рдЧрдпा’। рдЗрд╕рдоें рдЖрдЧे рдХी рдкंрдХ्рддिрдпाँ рдЧुрдирдЧुрдиाрддे рд╣ुрдП рддो рдоुँрд╣ рдоें рдкाрдиी рд╣ी рдЖ рдЬाрддा рд╣ै - ‘рдмрд╕ рдоेрд░े рд▓िрдП рддू рдоाрд▓рдкुрдП/ рдХрднी рдХрднी рдмрдиा рджेрдиा।’ рдоाрд▓рдкुрдП рдХрднी рдмрдЪрдкрди рдоें рд╣ी рдЦाрдП рдеे। рд░ोрдЧ рдПрд▓िрдлेंрдЯ рдоें рдкрд░ोрд╕ी рдЧрдИ рдмेрдмी рдХॉрд░्рди рдХी рдбिрд╢ рджेрдЦ рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪрд░рдЬ рд╣ुрдЖ рдеा। рдмेрдмी рдХॉрд░्рди рд╕рдордЭ рд▓ो рдХि рднुрдЯ्рдЯे рдХा рд╕рд▓ोрдиा рдмेрдмी рдФрд░ рдмेрдмी рдХो рдЦाрдиा! рдоुрдЭे рдЕрдЪ्рдЫा рдирд╣ीं рд▓рдЧा рдеा।

рдЖрдЦिрд░ рд╕ोрд▓рд╣ рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдХा рд╡рд╣ рджिрди рднी рдЖ рд╣ी рдЧрдпा рдЬрдм рдиिрдЦिрд▓ рдХो рдмेрд▓्рдЬिрдпрдо рдПрдордПрд╕ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд░рд╡ाрдиा рд╣ोрдиा рдеा рдЬिрд╕рдХी рддैрдпाрд░ी рдХрдИ рдорд╣ीрдиों рд╕े рдХी рдЬा рд░рд╣ी рдеी। рд╣рдо рдмेंрдЧрд│ूрд░ु рдХे рдПрдЕрд░рдкोрд░्рдЯ рдкрд╣ुँрдЪ рдЪुрдХे рдеे। рдХाрд░ рдкाрд░्рдХ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рд╣рдо рдПрдХ рдХैреЮे рдоें рдЧрдП। рдЪाрдп-рдХॉреЮी-рдиाрд╢्рддे рдХे рдмाрдж рд╣рдордиे рдоोрдмाрдЗрд▓ рд╕े рдлोрдЯो рдЦींрдЪे। рдлोрдЯो рдХे рдХेंрдж्рд░ рдоें рдиिрдЦिрд▓ рдФрд░ рдкोрддे рдЕрд╡ि рдХो рд░рдЦा рдЧрдпा рдеा। рдиिрдЦिрд▓ рдиे рд╣рдоाрд░े рдкाँрд╡ рдЫुрдП рдФрд░ рд▓рдЧेрдЬ рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЧे рдЧेрдЯ рдХी рдУрд░ рдмреЭ рд░рд╣ा рдеा। рддрднी рдоैंрдиे рджेрдЦा рдХि рд╕ुрд▓рднा рдХी рдЖँрдЦें рдбрдмрдбрдмा рд╣ुрдИं рд╣ैं। рдЙрд╕े рджेрдЦ рдоैं рднी рдХрдЪ्рдЪा рдкреЬ рдЧрдпा। рдПрдХ рд╣ी рдХ्рд╖рдг рдоें рдкрддा рдирд╣ीं рдХ्рдпा рд╣ो рдЧрдпा рдХि рдЙрд╕рдХी рдЖँрдЦों рдХे рдЖँрд╕ू рдоेрд░ी рдЖँрдЦों рдоें рднी рдЖ рдЧрдП। рджрд╕рд╡ीं рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рд╕े рд╡рд╣ рдкреЭрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд░ीрдм-рдХрд░ीрдм рдШрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рд╣ी рдеा। рдЗंрджौрд░, рднोрдкाрд▓, рдкुрдгे, рдмेंрдЧрд│ूрд░ु рдоें рд░рд╣ рдЪुрдХा рдеा рдкрд░ рдЕрдм рд╡िрджेрд╢ рдЬा рд░рд╣ा рдеा-рдПрдХ рдЕрдирдЬाрдиे рджेрд╢ рдоें। рдиिрдЦिрд▓ рд╡िрдирдп рд╕े рдЫрд╣ рд╕ाрд▓ рдЫोрдЯा рдеा। рд╡िрдирдп рджрд╕рд╡ीं рдоें рд░рд╣ा рд╣ोрдЧा। рд╡рд╣ рд╕्рдХूрд▓ рдХी рдЯ्рд░िрдк рдоें рдкрдЪрдореЭी рдЧрдпा рдеा। ‘рднैрдпा рдкрдЪрдореЭी рдЧрдпा рд╣ै рддो рдоुрдЭे рднी рдкрдЪрдореЭी рдЬाрдиा рд╣ै।’ рд╡िрдирдп рдХे рдкрдЪрдореЭी рдХे рдПрдХ-рджो рдлोрдЯो рднी рдеे। рдЙрди्рд╣ें рджेрдЦ рддो рдЙрд╕рдХी рдкрдЪрдореЭी рдЬाрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдФрд░ рдмрд▓рд╡рддी рд╣ो рдЬाрддी। рдиिрдЦिрд▓ рд╕ाрд▓ рджрд░ рд╕ाрд▓ рдоुрдЭ рд╕े рдкрдЪрдореЭी рд▓े рдЪрд▓рдиे рдХी рдЬिрдж рдХрд░рддा рд░рд╣ा। рдоैं рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдХрд╣рддा рд░рд╣ा рдХि рдЕрдЧрд▓े рд╕ाрд▓ рдЪрд▓ेंрдЧे। рддрдм рд╕े рдЖрдЬ рддрдХ рдоैं рдЙрд╕े рдкрдЪрдореЭी рди рд▓े рдЬा рд╕рдХा рдкрд░ рд╡рд╣ рд╣рдоें рдкुрджुрдЪ्рдЪेрд░ी рдШूрдоा рд▓ाрдпा рдеा। рдеोреЬा рд╕рдордЭрджाрд░ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЙрд╕рдиे рдкрдЪрдореЭी рдЬाрдиे рдХी рдЬिрдж рд╣ी рдЫोреЬ рджी рдеी। 'рдЖрдк рдирд╣ीं рд▓े рдЬाрдУрдЧे рдкाрдкा। рдмрд╕ рдРрд╕े рд╣ी рдХрд╣рддे рд░рд╣рддे рд╣ो'। рдЙрд╕े рдкрдЪрдореЭी рди рд▓े рдЬा рдкाрдиे рдХी рд╣рд▓्рдХी рд╕ी рдЯीрд╕ рджिрд▓ рдХे рдХिрд╕ी рдХोрдиे рдоें рдЖрдЬ рднी рдоौрдЬूрдж рд╣ै। рдЕрдЪाрдирдХ рдЖँрд╕ू рдЗрддрдиे рдмреЭ рдЧрдП рдХि рдЙрди्рд╣ें рдЫुрдкाрдиा рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд╣ो рдЧрдпा। рд╣рдо рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рдЕрдкрдиा рдоुँрд╣ рдЫुрдкाрддे рд░рд╣े। рд╕ोрдЪрддा рд╣ूँ рдХि рдпрд╣ рдПрдЕрд░рдкोрд░्рдЯ рдХिрддрдиे рдЖँрд╕ुрдУं рдФрд░ рдоुрд╕्рдХाрдиों рдХा рдЧрд╡ाрд╣ рд░рд╣ा рд╣ोрдЧा।

рд╕рдд्рд░рд╣ рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдХो рдЖрдЦिрд░ рдоैं рдЬрд╣ाрдЬ рдХे рдкंрдЫी рдХी рддрд░рд╣ рдЕрдХेрд▓ा рд╡ाрдкрд╕ рдордиाрд╡рд░ рдХे рд▓िрдП рдЙреЬाрди рднрд░ рд░рд╣ा рдеा। рджेрд░ рд░ाрдд рддрдХ рдордиाрд╡рд░ рдкрд╣ुँрдЪ рдкाрдпा рдеा। рд╕ूрдиा рдШрд░ рд╕ाँрдп-рд╕ाँрдп рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा। рдмंрдж рдШрд░ рдоें рд╕рдд्рд░рд╣ рджिрдиों рдХा рд╕рди्рдиाрдЯा рднрд░ рдЧрдпा рдеा। рд╕рдоूрдЪे рдШрд░ рдоें рдзूрд▓ рдХी рдХрдИ рдкрд░рддें рдЬрдо рдЪुрдХी рдеी। рдЕрдкрдиा рд╣ी рдШрд░ рдкрд░ाрдпा-рд╕ा рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा।

***
193 рд░ाрдзाрд░рдордг рдХॉрд▓ोрдиी, рдордиाрд╡рд░, рдЬिрд▓ा-рдзाрд░, рдкिрди-454446 (рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢)
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 989 301 0439; рдИрдоेेेрд▓: govindsen2011@gmail.com

рдХाрд╡्рдп: рдк्рд░ेрдо рдмрдЬाрдЬ

-1-

рдоेрд░े рджिрд▓ рдоें рдк्рдпाрд░ рднрд░ा, рдкрд░ рдк्рдпाрд░ рдоेрд░ा рдЕрдзिрдХाрд░ рдирд╣ीं
рд╕ाрдеी рдмрдиा рд╣ूँ рдкрддрдЭрдб़ рдХा, рдоिрд▓рддी рдоुрдЭे рдмрд╣ाрд░ рдирд╣ीं
рдкीрдб़ा рдоेрд░ी рд╕ाрдеिрди рд╣ै, рд╕ाрде рд╕рджा рдиिрднाрддी рд░рд╣рддी рд╣ै
рдорджрд╣ोрд╢ рдХрд░рдиे рдХो рдоुрдЭрдХो, рдордзुрдкाрди рдХрд░ाрддी рд░рд╣рддी рд╣ै
рд╕ाрдеी рдоेрд░े рд╕рднी рд╡िрд░ाрдиे, рдиि:рд╕ंрдЧ рд╣ूँ, рд╕ंрдЧрд╣ीрди рдирд╣ीं
рдЖँрд╕ुрдУं рдХा рдЕрдкाрд░ рдзрди, рдоैं рдиिрд░्рдзрди рд╣ूँ рдзрдирд╣ीрди рдирд╣ीं
рдоेрд░े рдЕंрдзेрд░ों рдкрд░ рдЧीрдд рдирд╣ीं, рджрд░्рдж рдХा рднрд░рдкूрд░ рд╕ाрдЧрд░ рд╣ै
рдоेрд░े рдЧीрдд рдХे рдмोрд▓ों рдкрд░, рдоेрд░ा рдХोрдИ рдЕрдзिрдХाрд░ рдирд╣ीं
рдоेрд░े рджिрд▓ рдХी рд╣рд░ рдзрдб़рдХрди рдкрд░, рдпाрджों рдХा рдоीрдаा рдкрд╣рд░ा рд╣ै
рдпाрджों рдХे рд╕िрд╡ा рдЗрд╕ рдЬीрд╡рди рдХा рдФрд░ рдХोрдИ рдЖрдзाрд░ рдирд╣ीं
рдоेрд░े рджिрд▓ рдоें рдк्рдпाрд░ рднрд░ा, рдкрд░ рдк्рдпाрд░ рдоेрд░ा рдЕрдзिрдХाрд░ рдирд╣ीं।
***


-2-

рд╣ाँ рдоैंрдиे рдЬीрдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा... рдоैंрдиे рдЦुрдж рдХे рд▓िрдП рдЬीрдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा। рдоैंрдиे рдЦुрдж рдХे рд▓िрдП рд▓рдб़рдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा।
 рджिрдпा рд╕рд╣ाрд░ा рд╕рдмрдХो рд╕рджा рд╣ी, рдЕрдм рдЦुрдж рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рдмрдирдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा, рд╣ाँ рдоैंрдиे рдЬीрдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा। рдеाрдоा рдеा рдоेрд░ा рд╣ाрде рдЬिрд╕рдиे, рдордЭрджाрд░ рдоें рд▓ा рдХे рдЫोрдб़ рджिрдпा, рдХрднी рдбोрд▓рддी, рдХрднी рд╕ँрднрд▓рддी, рд▓рд╣рд░ों рд╕े рд▓рдб़рдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा, рд╣ाँ рдоैंрдиे...
рдмрд╣ुрдд рдЪреЭी рд╕ूрд▓ी рдкे рдФрд░ों рдХी рдЦाрддिрд░, рдЕрдм рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдФрд░ों рдХो рднी рд╕рдЬ़ा рджेрдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा। рдЕрдм рддрдХ рддो рд░рд╣рддी рдеी рд╕рд╣рдоी-рд╕рд╣рдоी, рдЕрдм рджुрд░्рдЧा рд╕ी рд╣ूँрдХाрд░ рднрд░рдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा । рд╣ाँ рдоैंрдиे рдЦुрдж...
 рдЕрдм рддрдХ рдЕрдкрдиा рд╣рдХ рдеा рдЦोрдпा, рдЕрдм рдЦो рдХрд░ рдкाрдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा। рдЪрд▓рддे-рдЪрд▓рддे рдкीрдЫे рд╕рджा, рдЕрдм рдЖрдЧे рднी рдЪрд▓рдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा। рдЕрдм рддрдХ рддो рдФрд░ों рдХी рдЖँрдЦों рд╕े рджेрдЦी рджुрдиिрдпा (рдЬिрд╕рдиे рдЬो рджिрдЦाрдпा рдмрд╕ рд╡рд╣ी рджेрдЦा) рдЕрдм рдЕрдкрдиी рдЖँрдЦों рд╕े рджेрдЦрдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा। рд╣ाँ рдоैंрдиे рдЦुрдж...
рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рдЦोрдпा рдЕрдм рддрдХ рдоैंрдиे рдЙрд╕рдХा рдХोрдИ рд╣िрд╕ाрдм рдирд╣ीं, рдЕрдм рдоैंрдиे рднी рд╣िрд╕ाрдм рд▓рдЧाрдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा।...
рдоैं рдЕрджрдм рд╣ूँ... рдоैं рдЗрдЬ़्рдЬ़рдд рд╣ूँ... рдоैं рд╕ँрд╕ाрд░ рдХी рд░рдЪрдпिрддा рд╣ूँ... рдоैं рдХुрджрд░рдд рдХी рдЗрдХ рд╕ुрди्рджрд░ рд░рдЪрдиा рд╣ूँ... рдпрд╣ рд╕рдордЭाрдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा, рдЦुрдж рдХो рд╕ाрдмिрдд рдХрд░рдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा। рд╣ाँ рдоैंрдиे рдЦुрдж рдХे рд▓िрдП рдЬीрдиा рд╕ीрдЦ рд▓िрдпा।
***


-3-

рдЖрдЬ рдХिрд╕ी рдиे рдЙрд╕ рдХिрд░ाрдПрджाрд░ рдХी рдпाрдж рджिрд▓ा рджी  рдЬो рдЖрдпा рдеा рдкрд▓ рджो рдкрд▓ рдХे рд▓िрдП рдоेрд░े рдордХाрди рдоें। рдХुрдЫ рдЕрдкрдиा рд╕ाрдоाрди рдЫोрдб़ рдЧрдпा рд╡ो рдХुрдЫ рдоेрд░ा рд╕ाрде рд▓े рдЧрдпा।
рдЖрдЬ рдЙрд╕ рдмंрдж рдордХाрди рдХो рдлिрд░ рд╕े рдЦोрд▓ рджिрдпा рдХिрд╕ी рдиे , рд╕рдордп рдХी рдкреЬी рдЬो рдЧрд░्рдд рдЙрд╕ рдкрд░ рдХुрдЫ рдХрд╣ рд░рд╣ी рд╣ै  рдоुрдЭрд╕े ... рдХрд╣ाँ рдЪрд▓ा рдЧрдпा рд╡ो рдкрд▓ рдоें рдпूँ рдЫोрдб़ рдХрд░  рдЬिрд╕ рдиे рдЗрд╕ рдордХाрди рдХो рдШрд░ рдмрдиाрдпा рдеा рджो рдкрд▓ рдХे рд▓िрдП рд╣ी рд╕рд╣ी рд╡ो рдПрдХ рдмाрд░ рддो рдЖрдпा рдеा।
рдЙрд╕ рдордХाрди рдоें рдЖрдЬ рднी рддुрдо्рд╣ाрд░ी рддрд╕्рд╡ीрд░ рдирдЬ़рд░ рдЖрддी рд╣ै , рдХрд╣ीं-рдХрд╣ीं  рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдкрд░рдЫाрдИ рд╕ी рд▓рдЧрддी рд╣ै, рд╡рдХ्рдд рдХी рдЖँрдзी рдиे рдлिрд░ рдЙрд╕ рдЦाрд▓ी рдкреЬे рдордХाрди рдХी рдзूрд▓ рдЙрдб़ाрдИ рд╣ै।
рдЦाрд▓ी рдкреЬा рдеा рдордХाрди рдоेрд░ा рдЦाрд▓ी рд╣ी рд░рд╣рдиे рджेрддे  рдЧ़рд░ рдирд╣ीं рдеा рдард╣рд░рдиा рддो рдЖрдП рд╣ी рдХ्рдпूँ, рдЪрд▓ो рдЖрдП рддो рдаीрдХ рдмिрди рдХिрд░ाрдпा рджिрдП рд╣ी рдЪрд▓े рдЧрдП, ... рдпे рддो рдаीрдХ рдирд╣ीं ...।
 рдоेрд░ा рдХुрдЫ рдЙрдзाрд░ рд╣ै рддुрдо рдкрд░, рдХрднी рддो рдЖрдХрд░ рдЪुрдХा рдЬाрдиा,  рдПрдХ рдмाрд░ рд╣ी рд╕рд╣ी рдЖ рдЬाрдиा।  рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдХुрдЫ рд╕ाрдоाрди рд╣ै рдоेрд░े рдкाрд╕, рдоुрдЭрд╕े рддो рди рджिрдпा рдЬाрдРрдЧा рдЧ़рд░ рддुрдо рд▓े рдЬा рд╕рдХो рддो рд▓े рдЬाрдиा।
рдоुрдЭे рдкрддा рд╣ै рддुрдо рдирд╣ीं рдЖрдУрдЧे,  рдХрднी рдирд╣ीं  рдлिрд░ рднी рдЗрд╕ рджिрд▓ рдиे рдПрдХ рдЖрд╕ рд▓рдЧाрдИ рд╣ै।
рдХ्рдпों рднूрд▓ूँ рдоैं рддुрдо्рд╣ें, рдпे рджिрд▓ рдХोрдИ рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдЬрдЧीрд░ рддो рдирд╣ीं, рдпे рдордХाँ  рдоेрд░ा рд╣ै рд╕िрд░्рдл рдоेрд░ा, рдоैं рдЬिрд╕े рдЪाрд╣ूँ рдЗрд╕ рдордХाрди рдоें  рд░рдЦूँ рдпा рдЦाрд▓ी рд░рд╣рдиे рджूँ।  рдкрд░ рдХ्рдпा рдХрд░ूँ рдпे рдордХाрди рдХिрд╕ी рдФрд░ рдХो рд░ाрд╕ рднी рдирд╣ीं рдЖрддा, рди рдЬाрдиे рддुрдордиें рдЗрд╕ рдордХाрди рдкे рдХ्рдпा рдЬाрджрдЫ рдЯोрдиा рдХिрдпा рд╣ै।
рддुрдо рдкрд▓ рджो рдкрд▓ рдХे рд▓िрдП рдЖрдП рдеे рдЬिрд╕ рдордХाрди рдоें рдЙрд╕рдХी рдЫрддों рд╕े рдЬाрд▓े рдЭрд▓рдХрддे рд╣ैं , рджीрд╡ाрд░ों рдоें рд╕ीрд▓рди рдФрд░ рдлрд░्рд╢ рдкрд░ рджрд░ाрд░ें рдЖ рдЧрдИ рд╣ैं।
рд╢ाрдпрдж рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЖрдиे рд╕े рдпे рдордХाрди рдПрдХ рдмाрд░ рдлिрд░ рд╕े рд╕ँрд╡рд░ рдЬाрдП, рд╢ाрдпрдж рдЗрд╕рдоें рдХुрдЫ рдиिрдЦाрд░ рдЖ рдЬाрдП, рд╢ाрдпрдж рдпे рдлिрд░ рд╕े рдШрд░ рдмрди рдЬाрдП।
рдЗрд╕ рдордХाрди рдоें рдЧ़рд░ рддुрдо рд░рд╣ рдЬाрддे рддो рдпे рдпूँ рдЬрд░्рдЬрд░ рдиा рд╣ोрддा। рдПрдХ рд╕ुрди्рджрд░ рд╕ा рдШрд░ рд╣ोрддा ... рд╣ाँ рдПрдХ рдк्рдпाрд░ा рд╕ा рд╢ाрдпрдж рддाрдЬрдорд╣рд▓ рд╣ोрддा ...

'рдХрдкि: рдХूрд░्рджрддे рд╢ाрдЦाрдпाрдо्’: рдмाрд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рд░्рдЬрдиा рдХा рд╕्рддुрдд्рдп рдк्рд░рдпाрд╕

рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ: рдбॉ. рдЕрд░ुрдг рдХुрдоाрд░ рдиिрд╖ाрдж

рдкुрд╕्рддрдХ: рдХрдкि: рдХूрд░्рджрддे рд╢ाрдЦाрдпाрдо् (рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдмाрд▓рдЧीрдд рд╕ंрдЧ्рд░рд╣)
рд▓ेрдЦрдХ: рдбॉ. рдЛрд╖िрд░ाрдЬ рдЬाрдиी
рдк्рд░рдХाрд╢рди: рдЦूрд╢рдмू рдк्рд░рдХाрд╢рди рдЕрд╣рдорджाрдмाрдж (рдЧुрдЬрд░ाрдд)
рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг: рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2016
рдоूрд▓्рдп: ₹ 75 рд░ुрдкрдпे
рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा: 87



 рдпुрд╡ाрдХрд╡ि рдФрд░ рд▓ेрдЦрдХ рдбॉ. рдЛрд╖िрд░ाрдЬ рдЬाрдиी рдХा рдЕрдж्рдпрддрди рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдмाрд▓рдЧीрдд рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╣ै 'рдХрдкि: рдХूрд░्рджрддे рд╢ाрдЦाрдпाрдо्’। рд╕ुрдоुрдж्рд░рдг, рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдЖрд╡рд░рдг, рдЪिрдд्рд░ाрдд्рдордХрддा рд╕े рд╕ंрдмंрд▓िрдд рдПрд╡ं рдмाрд▓рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрдиाрдзाрд░िрдд рдХाрд╡्рдпाрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╡ाрд▓ी рдпрд╣ рдХृрддि рдЦूрд╢рдмू рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдЕрд╣рдорджाрдмाрдж рдХी рдк्рд░рд╕्рддुрддि рд╣ै। рдЗрд╕рдХी 35 (1. рдЧрдгेрд╢: 2. рд░ोрдЪрддे 3. рд░рдо्рдпं рд╡िрд╢्рд╡рдо् 4. рдЧрдЬрд░ाрдЬ: 5. рдЪрдЯрдХा: рдк्рд░рддि рдЧीрддрдо् 6. рдХ्рд░ीрдбा рдоे рд░ोрдЪрддे 7. рд╡рдпं рд╡िрд╣рдЧा: (рдЕрднिрдирдпрдЧीрддрдо्) 8. рдордо рдХुрдЯुрдо्рдмрдо् (рдЯुрдк् рдХрд╡िрддा) 9. рдЧрдЩ्рдЧा 10. рд╣िрдоाрд▓рдп: 11. рднोрдЬрдирдо् 12. рдоृрдЧрд░ाрдЬोрд╜рд╣рдо् 13. рдХрдкि рдХूрд░्рджрддे рд╢ाрдЦाрдпाрдо् 14. рдк्рд░рдпाрди्рддि рдмрдЯुрдХा: 15. рдЧ्рд░ाрдордорди्рджिрд░े 16. рд╢िрдХ्рд╖рдХ: рдХीрджृрд╢:? (рдЕрднिрдирдпрдЧीрддрдо्) 17.  рдирд╡рдХ्рд░ीрдбाрдЧीрддрдо् 18. рдХ: рдХिं рдХрд░ोрддि? 19. рд╕ंрд╡рдд्рд╕рд░: 20. рджीрдкाрд╡рд▓ी 21. рдиिрджाрдШ: 22. рд╢ीрддрдХाрд▓: 23. рдиिрдо्рдм: 24. рд╡рдЯрд╡ृрдХ्рд╖: 25. рдЖрдо्рд░рд╡ृрдХ्рд╖:  26. рдкिрдкीрд▓िрдХा 27. рджेрд╡рддाрдиां рдкрд░िрдЪрдп: 28. рд╕рди्рдзि-рдХ्рд░ीрдбा 29. рдк्рд░рд╢्рдирдХाрд╡्рдпрдо् 30. рд╡िрд╣рдЧрд╡ृрди्рджрдо् 31. рдЬाрдирди्рддु рдоाрдо् 32. рд╕рдорд╕्рдпाрдкूрд░्рддि: 33. рд▓рдШुрдХे рд▓рдШुрдХे рдоे рдиेрдд्рд░े 34. рд╕ूрд░्рдп рдкिрддाрдорд╣! 35. рдкुрд╖्рдкाрдгि)  рдЫाрди्рджрд╕ рд░рдЪрдиाрдПँ рдЕрд▓्рдкрд╡рдпी рдкाрдардХों рдХा рдЬिрддрдиा рдордиोрд░ंрдЬрди рдХрд░рддी рд╣ैं, рдЙрддрдиा рд╣ी рдЙрди्рд╣ें рд╡िрд╡िрдз рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпों рд╕े рд╕рдоृрдж्рдз рднी рдХрд░рддी рд╣ैं।

рдЕрд░ुрдг рдХुрдоाрд░ рдиिрд╖ाрдж
рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рдЕрдЪ्рдЫा рд▓рдЧрддा рд╣ै рдЗрд╕рдХा рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╡ि рд▓िрдЦрддा рд╣ै। рдмрдЪ्рдЪे рдХो рдоाрддा рдЕрдЪ्рдЫी рд▓рдЧрддी рд╣ै। рдкिрддा рдЕрдЪ्рдЫे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рд░ाрдд рдЕрдЪ्рдЫी рд▓рдЧрддी рд╣ै। рдЪрди्рдж्рд░рдоा рдЕрдЪ्рдЫा рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдкुрд╖्рдк рдЕрдЪ्рдЫे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдЙрдж्рдпाрди рдЕрдЪ्рдЫे рд▓рдЧрддे рд╣ैं।
рддाрддो рдоे рд░ोрдЪрддे
рдЬрдирдиी рдоे рд░ोрдЪрддे
рдЪрди्рдж्рд░ो рдоे рд░ोрдЪрддे
рд░рдЬрдиी рдоे рд░ोрдЪрддे
рд░ोрдЪрди्рддे рдкुрд╖्рдкाрдгि
рдЙрдж्рдпाрдиं рдоे рд░ोрдЪрддे। рдкृрд╖्рда 5

‘рд╡рдпं рд╡िрд╣рдЧा:’ рдХрд╡िрддा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрд╡ि рдпрд╣ рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै рдХि рд╣рдоें рдХрднी рднी рдЖрд▓рд╕्рдп рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рджेрддे рд╣ुрдП рд╡рд╣ рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдкрдХ्рд╖ी рдкूрд░े рджिрди рдоेрд╣рдирдд рдХрд░рддा рд╣ै рд╡ैрд╕े рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдХो рднी рджिрдирднрд░ рдмिрдиा рдЖрд▓рд╕ рдХिрдП рд╣ुрдП рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
рдЧрдЧрдирдЪाрд░िрдгो рд╡рдпं рд╣ि рд╡िрд╣рдЧा:
рд╡рдпं рд╕рдкрдХ्рд╖ा рд╡рдпं рдЦेрдЪрд░ा:।
рдм्рд░ाрд╣्рдордоुрд╣ूрд░्рддे рдЧрдЧрдиं рдпाрдо:
рдЧीрддं рдордзुрд░рдХрд▓ै: рдЧाрдпाрдо:।
рд╕ूрд░्рдпाрддрдкेрди рдирдиु рд╕्рдиाрдпाрдо:
рдоिрдд्рд░ै: рд╕ाрд░्рдзं рд╡рдпं рдн्рд░рдоाрдо:। рдкृрд╖्рда 15

рдмंрджрд░ рдХी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдХ्рд░िрдпा рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдбॉ.рдЬाрдиी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं-
рдХрдкि: рдХूрд░्рджрддे рд╢ाрдЦाрдпाрдо्‍
рд╢ाрдЦा рдирдорддि рдирджीрдЬрд▓े।
рдирджीрдЬрд▓े рд╕्рдкрди्рджрди्рддे рдордд्рд╕्рдпा:
рдордд्рд╕्рдпा: рд╕рди्рддि рдордд्рд╕्рдпрдЧृрд╣े। рдкृрд╖्рда 29

рдЛрд╖िрд░ाрдЬ рдЬाрдиी рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рдПрдХ рдирд╡ीрди рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рдЕрднिрдирдп рдЧीрдд рднी рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рд▓िрдЦे рд╣ैं।
рдЧोрд▓ाрдХाрд░: рдХрди्рджुрдХрд╕рджृрд╢:।
рд▓рдо्рдмोрджрд░ोрд╜рд╕्рддि рдЧрдгрдкрддिрд╕рджृрд╢:॥ рдкृрд╖्рда 35

рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдмрдЪрдкрди рдоें рдЦेрд▓े рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдХे рд╕рдордп рдЬो рдЧीрдд рдмрдЪ्рдЪे рдЧाрддे рд╣ैं –‘рдЗрдзрд░ рдХा рддाрд▓ा рддोреЬेंрдЧे...’ рдХा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╕ुрди्рджрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд░ुрдкाрди्рддрд░рдг рдХिрдпा рд╣ै।
рдЕрднेрдж्рдпрджुрд░्рдЧं рднेрдд्рд╕्рдпाрдоि।
рдиिрдЧрдбрдмрди्рдзрдиं рдЫेрдд्рд╕्рдпाрдоि।
рд╕рд░्рд╡ाрди्‍ рд╢рдд्рд░ूрди्‍ рдЬेрд╖्рдпाрдоि।
рдоुрдХ्рддोрд╜рд╣ं рдЪ рднрд╡िрд╖्рдпाрдоि।
рджूрд░ं рдкрд╢्рдп! рдЧрдоिрд╖्рдпाрдоि।
рдоुрдХ्рддं рдоां рдЪ рдХрд░िрд╖्рдпाрдоि।
рдирд╡рдирдЧрд░े рд╡िрдЪрд░िрд╖्рдпाрдоि॥ рдкृрд╖्рда 37

‘рдиिрджाрдШ:’ рдХрд╡िрддा рдоें рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рдЛрддु рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдбॉ. рдЛрд╖िрд░ाрдЬ рдЬाрдиी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рдХि рдЧрд░्рдоी рдХे рдорд╣ीрдиे рдоें рд╕рднी рдЬीрд╡- рдЬрди्рддु рдкрд░ेрд╢ाрди рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣рдо рд╕рднी рдХो рд╡ृрдХ्рд╖ाрд░ोрдкрдг рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
рдЙрд╖्рдг: рддीрдХ्рд╖्рдг: рдХ्рд░ूрд░рдиिрджाрдШ:
рдк्рд░рд╕्рд╡ेрдж: рдордо рдЧाрдд्рд░े рджाрд╣:।
рд╡िрд╣рдЧा рдЖрдХाрд╢े рди рдн्рд░рдорди्рддि
рдкрд╢рд╡: рд╢рдиै: рд╢рдиै:  рдЧрдЪ्рдЫрди्рддि। рдкृрд╖्рда 51

рдХрд╡ि рдмाрд▓рдХों рдХो рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि рдЖрдо рдХे рд╡ृрдХ्рд╖ рдХी рддрд░рд╣ рд╣рдордХो рд╕рдмрдХो рд╕рд░рд▓ рдФрд░ рд╕рдЬ्рдЬрди рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд▓ोрдЧ рдЙрд╕ी рдХो рдкрд╕рди्рдж рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬो рд╕рд░рд▓ рдФрд░ рд╕рдЬ्рдЬрди рд╣ोрддे рд╣ैं। рдХोрдИ рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рджुрд╖्рдЯ рдХा рд╕ाрде рдкрд╕рди्рдж рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै।
рд╡рд╕рди्рддрдХाрд▓े рдЕрд╣ं рдк्рд░рдлुрд▓्рд▓:।
рдоिрд╖्рдЯ рд╕ौрд░рдн:, рд╕рджा рдк्рд░рд╕рди्рди:॥
рдХोрдХिрд▓ рдиाрджा: рдордо рд╢ाрдЦाрд╕ु
рдЧुрдЮ्рдЬрддि рдн्рд░рдорд░ा: рдХрд▓िрдХाрд╕ु। рдкृрд╖्рда 59

 рдирд╡ीрди рдк्рд░рдпोрдЧрдзрд░्рдоिрддा рдХी рдЗрд╕ी рдХреЬी рдоें рдЗрди्рд╣ोंрдиे рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рдкрд╣ेрд▓िрдпाँ (рдк्рд░рд╣ेрд▓िрдХाрдпें) рднी рд▓िрдЦी рд╣ैं-
рд╢्рдпाрдорд╡рд░्рдгो рд░рд╕ाрд▓ेрд╜рд╣ं।
рдЧाрдпाрдоि рдордзुрд░ं рд╕рджा।
рдЪैрдд्рд░рдоाрд╕े рдк्рд░рд╕рди्рдиोрд╜рд╣ं
рд╡рджрди्рддु рдХोрд╜рд╕्рдоि рдмाрд▓рдХा:॥ (рдХोрдХिрд▓:)

рд╢्рдпाрдорд╡рд░्рдгौрд╜рд╕्рдоि рди рдХृрд╖्рдг:,
рдЦेрдЪрд░ो рди рд╡िрд╣рдЩ्рдЧрдо:
рдЕрдм्рдзिрдЬो рдиाрд╕्рдоि рд░рдд्рдиं рднो:!
рдЬрд▓рджाрдиेрд╜рд╕्рдоि рд╡िрд╢्рд░ुрдд:॥ (рдоेрдШ:) рдкृрд╖्рда 81

рдмुрд░ा рдордд рдХрд╣ो, рдмुрд░ा рдордд рд╕ुрдиो, рдмुрд░ा  рдордд рджेрдЦो рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдмाрд▓рдХों рдХो рджेрддे рд╣ुрдП рдбॉ. рдЛрд╖िрд░ाрдЬ рдЬाрдиी рдХрд╣рддे рд╣ैं।
рд▓рдШुрдХे рд▓рдШुрдХे рдоे рдиेрдд्рд░े рд╕्рдд:।
рд╕рджा рд╕ुрди्рджрд░ं рд╢िрд╡ं рдкрд╢्рдпрдд:॥
рд▓рдШुрдХौ рд▓рдШुрдХौ рдоे рдХрд░्рдгौ рд╕्рдд:।
рднрдж्рд░ं рд╢्рд░ुрдгрдд: рдордзुрд░ं рд╢्рд░ुрдгрдд:॥ рдкृрд╖्рда 83

рдкैंрддीрд╕ рдмाрд▓ рдЧीрддों рд╕े рд╕ुрд╕рдЬ्рдЬिрдд рдЗрд╕ рдХृрддि рдоें рдЕрдиेрдХों рднाрд╡ рд╣ै, рдмрдЪ्рдЪों рд╕े рд╕ीрдзा рд╕ंрд╡ाрдж рд╣ै। рдЖрд░्рдХрд╖рдХ рдЖрд╡рд░рдг рдкृрд╖्рда рдПрд╡ं рд╣рд░ рд░рдЪрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪिрдд्рд░ों рдХा рд╕ुрди्рджрд░ рдЪिрдд्рд░рдг рдЗрд╕े рдмाрд▓ рдорди рдХे рдФрд░ рдХрд░ीрдм рд▓ाрддा рд╣ै। рдоुрдЭे рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдХृрддि рдмрдЪ्рдЪों рдФрд░ рдк्рд░ौрдв़ों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдоाрди рд░ुрдЪि рд╕े рдкрдв़ी рдЬाрдпेрдЧी।

рдпाрдпाрд╡рд░ рдХी рд╡ाрдкрд╕ी

рдЪंрдж्рд░ рдоोрд╣рди рднрдг्рдбाрд░ी
рдЪंрдж्рд░ рдоोрд╣рди рднрдг्рдбाрд░ी


рдЕрд░े рдпाрдпाрд╡рд░, рд░рд╣ेрдЧा рдпाрдж?
                        (рдЕрдЬ्рдЮेрдп)

рдЖрдЬ рдЗрдХ्рдХीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдж्рд╡ाрд░ рдкрд░ рдЦреЬे рд╣ोрдХрд░ рдкीрдЫे рджेрдЦрдиे рдкрд░ рдЕрдЬीрдм рд╕ी рдЕрдиुрднूрддि рд╣ोрддी рд╣ै, рдХुрдЫ рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рднी рдХि рдХ्рдпा рдоाрдирд╡ рдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ-рдпाрдд्рд░ा-рдХрдеा рдЗрддрдиी рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд░рд╣ी рд╣ोрдЧी? рдХрднी рдпрд╣ рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рдЬो рд╣ुрдЖ рд╡рд╣ рддрдм рд╕рд╣рдЬ рд╡ рд╕ाрдоाрди्рдп рдеा рдЕрд╕рд▓ी рдоुрд╢्рдХिрд▓ рддो рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рджिрдиों рдоें рд╣ोрдиी рд╣ै рдЬрдм рдЗंрд╕ाрди рдЕрдкрдиी рд╣ी рдХрд░рдиी рд╕े рдЙрд╕ рд╕ंрддुрд▓рди рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै рдЬो рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рд╡ рдЬीрд╡рди-рдпाрдкрди рдХा рдЖрдзाрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬिрд╕ рддेрдЬी рд╕े рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдоें рдЧिрд░ाрд╡рдЯ рдЖрдпी рд╣ै рд╡рд╣ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдоुрд╢्рдХिрд▓ рджिрдиों рдХी рдЭрд▓рдХ рджिрдЦाрдиा рдЖрд░рдо्рдн рдХрд░ рдЪुрдХा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рддो рдЖрдЧे рдХी рдХрдеा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд▓ेрдЦों рдоें рд╣ोрдиा рдмाрдХी рд╣ै। рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдоें рдЪрд░्рдЪा рдХा рд╡िрд╖рдп рдоाрдирд╡ рдХी рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рдоें рд╣ो рд░рд╣े рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдФрд░ рдЬीрд╡рди рд╕े рдЬुреЬी рдЙрди рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рд╕े рд╣ै рдЬो рдХुрдЫ-рдХुрдЫ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХो рджोрд╣рд░ाрдиे рдХी рдХрд╣ाрд╡рдд рд╕े рдЬुреЬрддा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै। 

рджрд░рдЕрд╕рд▓ рдпрд╣ рдХрдеा рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓ рдоें рдоाрдирд╡ рдХे рдпाрдпाрд╡рд░ी рдЬीрд╡рди рдПрд╡ं рдЙрд╕ी рд╕े рдоिрд▓рддी-рдЬुрд▓рддी рдЖрдзुрдиिрдХ рдШुрдордХ्рдХреЬ рдЬीрд╡рди-рд╢ैрд▓ी рдХी рд╣ै।

рдпाрдпाрд╡рд░ी рдЬीрд╡рди
рдХрдИ рд╣рдЬाрд░ рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े рдЬрдм рдХृрд╖ि рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рдеी рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡рди рд╡ैрд╕ा рдирд╣ीं рдеा рдЬैрд╕ी рдХि рдЖрдЬ рд╣рдо рдЬाрдирддे рд╣ैं рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ рдХा рдЬीрд╡рди। рднोрдЬрди рдПрд╡ं рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоें рд╡рд╣ рд▓рдЧрднрдЧ рд╡ैрд╕े рд╣ी рднрдЯрдХрддा рд░рд╣ा рдеा рдЬैрд╕े рдЕрди्рдп рдЬाрдирд╡рд░। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХी рдЬीрд╡рди-рд╢ैрд▓ी рд▓ाрдЦों рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рд░рд╣ी рд╣ोрдЧी; рдоोрдЯे рддौрд░ рдкрд░ рджрд╕-рдкंрдж्рд░рд╣ рд▓ाрдЦ рд╕ाрд▓ों рдХा рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧрддा рд╣ै рдЬрдм рдЪिंрдкाрдЬी рдХी рдПрдХ рд╢ाрдЦा рджो рдкैрд░ों рдкрд░ рдЪрд▓рдиे рдХी рд╕рдлрд▓ рдХोрд╢िрд╢ рдХे рдмाрдж рдЕрдкрдиा рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдлрд▓ рд╣ुрдИ рдФрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡ рдХी рдХрд╣ाрдиी рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдИ। рдЙрди рд▓ाрдЦों рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдХुрдЫ рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрдпा рдЬрд░ूрд░ рдЬैрд╕े рдХि рдЬीрд╡рди-рдпाрдкрди рдХो рд╕ुрдЧрдо рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдХुрдЫ рдЬрд░ूрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ाрд╕िрд▓ рд╣ो рдЬाрдиा, рдЬैрд╕े рдЭोрдкреЬी рдмрдиाрдиा, рддीрд░-рдХрдоाрди рдПрд╡ं рдзाрд░рджाрд░ рд▓рдХреЬी рд╡ рдкрдд्рдерд░ рдХे рд╣рдеिрдпाрд░ рд╕े рдЕрдкрдиी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиा рдФрд░ рд╢िрдХाрд░ рдХрд░рдиा। рдХुрдЫ рдФрд░ рднी рдмрджрд▓ाрд╡ рдзीрд░े-рдзीрд░े рдЖрддा рд░рд╣ा  рдЬिрд╕рдоें рд╕рдмрд╕े рдЦाрд╕ рдеा рднाрд╖ा рдПрд╡ं рднाрд╖ाрдЧрдд рд╕ंрдЪाрд░ рдХा рд╡िрдХाрд╕। рднाрд╖ा рд╣ी рд╣ै рдЬिрд╕ рд╕े рд╣рдоाрд░ा рд╕ोрдЪ рдпा рд╡िрдЪाрд░ рдЖрдЧे рдмреЭрддा рд╣ै рдЬрдм рд╣рдо рд╕ोрдЪ рд░рд╣े рд╣ोрддे рд╣ैं рддो рд╡рд╣ рднी рдПрдХ рддрд░рд╣ рдХा рд╕ंрд╡ाрдж рд╣ी рд╣ै рдЕрдкрдиे рдЖрдк рд╕े। рдмाрдд рдеोреЬा рдЕрдЯрдкрдЯी рд▓рдЧрддी рд╣ै рдкрд░ рдпрд╣ рд╕рд╣ी рд╣ै рдХि рд╕рдХ्рд╖рдо рд╡ рд╕рдорд░्рде рднाрд╖ा рд╣рдоाрд░े рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдЧрддि рджेрддी рд╣ै рдПрд╡ं рдХрдаिрди рднाрд╡ों рдХे рд╕ृрдЬрди рд╡ рдк्рд░ेрд╖рдг рдХो рднी рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै। рднाрд╖ा рдХे рдмिрдиा рд╣рдо рд╡िрдЪाрд░ों рдХा рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे рдпрд╣ рддो рд╣рдо рдЬाрдирддे рдЖрдпे рд╣ैं рдкрд░ рдмाрдд рдЗрд╕рдХे рдЖрдЧे рднी рдЬाрддी рд╣ै, рдХ्рдпा рднाрд╖ा рдХे рдмिрдиा рд╕ोрдЪ рдкाрдиा рд╕ंрднрд╡ рд╣ै? рдЬीрд╡рди рдХी рд╕ाрдоाрди्рдп рдЬрд░ूрд░рддों рдХे рдмाрд░े рдоें рдмिрдиा рднाрд╖ा рдХे рднी рд╢ाрдпрдж рд╕ोрдЪ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдорд╕рд▓рди рдЕрдЧрд░ рднूрдЦ рд▓рдЧी рддो рдЦाрдиे рдХा рдЪिрдд्рд░ рд╕рдо्рдоुрдЦ рдЖ рд╣рдоें рдЙрд╕рдХी рддрд▓ाрд╢ рдХे рд▓िрдпे рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै рдкрд░ рднाрд╖ा рдХे рдмिрдиा рд╡िрдЪाрд░-рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдЕрдзिрдХ рджूрд░ рддрдХ рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा।  

рдЪрд▓े рдЪрд▓рддे рд╣ैं рд▓рдЧрднрдЧ рдЪाрд░ рд╣рдЬाрд░ рд╕ाрд▓ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЬрдм рднोрдЬрди рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоें рднрдЯрдХा рдХрд░рддा рдеा рдоाрдирд╡। рдПрдХ рдпाрдпाрд╡рд░ рдХी рджिрдирдЪрд░्рдпा рдкрд░ рдирдЬрд░ рдбाрд▓рддे рд╣ैं рднोрдЬрди рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоें рджिрди-рднрд░ рдХी рджौреЬ-рднाрдЧ, рдоौрд╕рдо рдХी рдоाрд░ рдФрд░ рд░ाрдд рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдЬрдЧрд╣ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХा рднрд░рд╕рдХ рдк्рд░рдпाрд╕। рдЕрдкрдиे рдЕрд╕्рдеाрдпी рдкреЬाрд╡ рдоें рдкрд╣ुँрдЪ рдердХा рд╣ाрд░ा рдкрдеिрдХ рдиिрдж्рд░ाрдордЧ्рди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╡िрдЪрд░рдг рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै рд╕рдкрдиों рдХी рджुрдиिрдпा рдоें। рд╕्рд╡рдк्рдиिрд▓ рднाрд╡рд▓ोрдХ рдоें рд╡िрдЪрд░рдг рдердХे рдорди рдХो рднी рд░ाрд╣рдд рджेрддा рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдЦो рдЬाрддा рд╣ै рд╕рдкрдиों рдоें; рдмреЬा рдЕрдиोрдЦा рдПрд╡ं рд╕ुंрджрд░ рдеा рдмрд╣ рд╕рдкрдиा рдЬिрд╕рдоें рдЙрд╕рдиे рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕ाрдеिрдпों рдиे рдоिрд▓рдХрд░ рдПрдХ рдЦोрдЬ рдХрд░ рдбाрд▓ी, рдРрд╕ी рдЦोрдЬ рдЬो рдЙрди рд╕рдмрдХो рдЬिंрджрдЧी рдХी рднाрдЧ-рджौреЬ рд╕े рдиिрдЬाрдд рджिрд▓ा рд╕рдХेрдЧी рдЬिрд╕рдоें рдЙрдирдХा рд╕ाрд░ा рд╕рдордп рднोрдЬрди рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоें рд╣ी рди рдиिрдХрд▓ рдЬाрдпा рдХрд░ेрдЧा। рдПрдХ рд╣ी рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рд░рд╣рдХрд░ рд╡े рдЕрдкрдиी реЫрд░ूрд░рдд рдХी рдЪीрдЬें рдоाрдЯी рд╕े рдЙрдкрдЬा рд╕рдХेंрдЧे।

рдЦुрд▓ी рдЖँрдЦ, рд╕рдкрдиा рдЯूрдЯ рдЧрдпा рдЙрд╕े рдЯूрдЯрдиा рд╣ी рдеा рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ рд╕рдкрдиा рд╕рдЪ рд╣ो рдЧрдпा рдФрд░ рд╡рд╣ рд╕्рд╡рдк्рдиिрд▓ рднाрд╡рд▓ोрдХ рд╣рдХीрдХрдд рдоें рдмрджрд▓рддे рджेрд░ рди рд▓рдЧी। рдХृрд╖ि рд╕ंрдмंрдзी рдЬाрдирдХाрд░ी рдмреЭрддी рдЧрдИ рдФрд░ рдзीрд░े рдзीрд░े рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ рдХा рд╕ुрдЦ рдоिрд▓ рдЧрдпा рдеा рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдХрднी рд╡рд╣ рдЬा рдкрд╣ुँрдЪрддा рдлिрд░ рдЙрди्рд╣ीं рд╡рдиाрдЪ्рдЫाрджिрдд рдврд▓ाрдиों рдкрд░ рдЬрд╣ाँ рдЙрд╕рдХा рдпाрдпाрд╡рд░ी рдЬीрд╡рди рдХा рдХुрдЫ рд╕рдордп рдмीрддा рдХрд░рддा; рд╢ाрдо рд╣ोрддे рд▓ौрдЯрдиा рдеा рдЬрд░ूрд░ी рдХ्рдпोंрдХि рдирд╣ीं рд░рд╣ा рдЕрдм рд╡рд╣ рдЗрд╕ рдЬीрд╡рди рдХा рдЖрджी рд▓ेрдХिрди рд▓ौрдЯрддे рднी рдмाрд░-рдмाрд░ рдоुреЬрдХрд░ рдЙрд╕рдиे рдЬी рднрд░ рд╡рд╣ рдирдЬाрд░ा рджेрдЦा рдЬрд░ूрд░; рдРрд╕े рд╣ी рдХिрд╕ी рдХрд╡िрд╣ृрджрдп рдпाрдпाрд╡рд░ рдиे рдЙрд╕ рдирдЬाрд░े рдФрд░ рдЙрд╕ рдЕрдиुрднूрддि рдХो рдкूрд░े рд╕ौрди्рджрд░्рдп рдоें рдЪिрдд्рд░िрдд рдХрд░  рдХрд╣ा:

рдоैंрдиे рдЖँрдЦ рднрд░ рджेрдЦा।
рджिрдпा рдорди рдХो рджिрд▓ाрд╕ा - рдкुрди: рдЖрдКँрдЧा।
(рднрд▓े рд╣ी рдмрд░рд╕-рджिрди-рдЕрдирдЧिрди рдпुрдЧों рдХे рдмाрдж!)
рдХ्рд╖िрддिрдЬ рдиे рдкрд▓рдХ-рд╕ी рдЦोрд▓ी,
рддрдордХ рдХрд░ рджाрдоिрдиी рдмोрд▓ी-
'рдЕрд░े рдпाрдпाрд╡рд░! рд░рд╣ेрдЧा рдпाрдж?'
  (рдЕрдЬ्рдЮेрдп рдХी рдХрд╡िрддा рджूрд░्рд╡ांрдЪрд▓ рд╕े)

рджाрдоिрдиी рдХो рднी рдХ्рдпा рдоाрд▓ूрдо рдХि рд╡рд╣ рдоाрдирд╡ рдЕрдм рдпाрдпाрд╡рд░ рдирд╣ीं рд░рд╣ा рд╡рд╣ рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ी рдмрди рдЪुрдХा рд╣ै; рдпा рд╢ाрдпрдж рдЙрд╕े рдоाрд▓ूрдо рд╣ो рднी; рдХि рд╡ो рдЕрдЧрд░ рд╕рд╣ी рдоाрдпрдиे рдоें рдпाрдпाрд╡рд░ рд╣ै рддो рдЖрдПрдЧा рдЬрд░ूрд░। рддрди рд╕े рднрд▓े рд╣ी рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ рдмрдиा рд▓िрдпा рд╣ो рдкрд░ рдЙрд╕рдХा рдорди рдпाрдпाрд╡рд░ рд╣ी рд░рд╣ेрдЧा- рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдпाрдпाрд╡рд░। рдоाрдирд╡ рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдЬैрд╕े рднी рд╣ुрдЖ рд╣ो рдЙрд╕рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдоें рдЧрдпे рдмिрдиा рднी рдЗрддрдиा рддो рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдоाрдирд╡ рдорди рдПрдХ рдЬрдЧрд╣ рд░ुрдХ рдХрд░ рдЕрдзिрдХ рджेрд░ рдирд╣ीं рд░рд╣ рд╕рдХрддा рдФрд░ рдпрд╣ рдХि рднрдЯрдХрдиा рдЙрд╕рдХी рдиिрдпрддि рд╣ै рдЙрд╕рдХा рдЬीрд╡рди-рд╕ाрд░ांрд╢ рд╣ै।

рдХृрд╖ि-рдХ्рд░ाрди्рддि – рдирдпी рдЬीрд╡рди-рд╢ैрд▓ी
рдмाрдд рдоाрдирд╡ рдХे рдпाрдпाрд╡рд░ी рдЬीрд╡рди рдХी рд╣ो рд░рд╣ी рдеी рдЬिрд╕рдоें рдХृрд╖ि-рдХ्рд░ांрддि рдХे рдмाрдж рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрдпा рдФрд░ рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ рдХा рдпुрдЧ рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ। рдпрд╣ рдШрдЯрдиा рдХेрд╡рд▓ рдЬीрд╡рди-рд╢ैрд▓ी рдХे рдмрджрд▓ाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдирд╣ी् рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рдп рдкрд╣рд▓ू рднी рд╣ै्। рджрд░рдЕрд╕рд▓ рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рд╣ी рдирд╣ीं рдЕрдм рдоाрдирд╡ рдХी рд╡िрдЪाрд░-рд╢ैрд▓ी рднी рдмрджрд▓ाрд╡ рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рдиे рд▓рдЧी рдеी; рд╡िрдХрд╕िрдд рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рд╣ोрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдкрд╣рд▓े рдХे рд▓ाрдЦों рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдЙрд╕рдХा рдЕрдзिрдХ рд╕ाрд░्рдердХ рдЙрдкрдпोрдЧ рд╕ंрднрд╡ рди рд╣ो рд╕рдХा  рдЬिрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдеा рдЙрд╕рдХा рд▓рдЧाрддाрд░ рднрдЯрдХрддे рд░рд╣рдиा рдПрд╡ं рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╡ рднोрдЬрди рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоे рд╕ाрд░ा рд╕рдордп рд▓рдЧ рдЬाрдиा। рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ рдХे рд╕ाрде рдЕрдм рдЙрд╕рдХे рдкाрд╕ рд╕рдордп рдеा рд╕ोрдЪрдиे рд╡िрдЪाрд░рдиे рдХा, рд╕рд╡ाрд▓ рдкूрдЫрдиे рдХा рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЙрдд्рддрд░ рддрд▓ाрд╢рдиे рдХा। рд░ाрдд рдоें рддाрд░ों рднрд░ा рдЖрдХाрд╢, рдоौрд╕рдо рдоे рдЖрд╡рд░्рддी рдмрджрд▓ाрд╡, рдЖрдХाрд╢ीрдп рдмिрдо्рдм, рдЗрди्рдж्рд░рдзрдиुрд╖ी рд░ंрдЧ, рд╣рд╡ाрдУं рдХे рд░ुрдЦ, рдмाрджрд▓ों рдХे рдЖрдХाрд░-рдк्рд░рдХाрд░ – рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рдирд╣ीं рдеा рд╕ोрдЪрдиे рд╡िрдЪाрд░рдиे рдХो рдФрд░ рд╡िрдЪाрд░рд╢ीрд▓ рдорди рдиे рднी рдХोрдИ рдХोрд░-рдХрд╕рд░ рдирд╣ीं рд░рдЦी। рдХुрдЫ рдРрд╕े рд╣ी рдкрд╣рд▓े рдк्рд░рдпाрд╕ों рдоें рдпрд╣ рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдаा рдХि рдпрд╣ рд╕рдм рдЬो рдирдЬाрд░ा рд╣ै рдХिрд╕рдиे рдмрдиाрдпा, рдХрдм рдФрд░ рдХ्рдпों рдмрдиाрдпा? рдЬो рд╣рдо рджेрдЦ рд░рд╣े рд╣ैं рдХ्рдпा рд╡рд╣ рд╣рдоेрд╢ा рд╕े рдЗрд╕ी рд░ूрдк рдоें рд░рд╣ा рд╣ोрдЧा? рдмрд╣ुрдд рдкрд╣рд▓े рд╕рдм рдХैрд╕ा рд░рд╣ा рд╣ोрдЧा? рд╕рд╡ाрд▓ों рдХे рд╣ुрдЬूрдо рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдирджाрд░рдж; рд▓ेрдХिрди рд╡ो рднी рдХрд╣ाँ рд╣ाрд░рдХрд░ рдЫोреЬрдиे рд╡ाрд▓ा рдеा। рдЙрд╕рдиे рдХрд▓्рдкрдиा рдХी рдЙреЬाрди рднрд░ी рдФрд░ рдХрд▓्рдкिрдд рдЙрдд्рддрд░ рднी рд╕ाрдордиे рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧे। рдмрд╕ рдРрд╕े рд╣ी рдкौрд░ाрдгिрдХ рдХрдеाрдУं рдХी рд╢ुрд░ूрдЖрдд рд╣ुрдИ рд╣ोрдЧी। рдпрд╣ рдкौрд░ाрдгिрдХ рдХрдеा-рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоाрдирд╡ рдХे рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдЖрд░ंрднिрдХ рдЪрд░рдгों рдХा рд╕рдЬीрд╡ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рд╣ै। рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХा рдкौрд░ाрдгिрдХ рдХрдеा-рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЦाрд╕ рддौрд░ рдкрд░ рдЕрдд्рдпंрдд рд╡िрд╕्рддृрдд рдФрд░ рд╡िрд╡िрдзрддा рд╕े рдкूрд░्рдг рд╣ै рд╡ेрдж, рдкुрд░ाрдг, рдЙрдкрдиिрд╖рдж рдЗрд╕ рднूрднाрдЧ рдоें рдкрд▓्рд▓рд╡िрдд рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ-рд╡िрдХाрд╕ рдХे рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рд╣ैं рдЬो рдЙрд╕ рдЖрд░ंрднिрдХ рдХाрд▓ рдоें рднी рдЬीрд╡рди-рдпрдеाрд░्рде рд╕े рдЬुрдбे рдЧрд╣рди рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдоूрд▓ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдоें рдк्рд░рдпाрд╕рд░рдд рдеे।

рдмाрдд рдоाрдирд╡ рдХे рдпाрдпाрд╡рд░ी рдЬीрд╡рди рд╕े рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдИ рдЬिрд╕рдоें рдХृрд╖ि-рдХ्рд░ांрддि рдХे рдмाрдж рдХी рд╕рджिрдпों рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдоाрдирд╡ рдХो рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдФрд░ рд╕ुрд╡िрдзा рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ुрдИ। рдпрд╣ рд╕्рдеाрдпिрдд्рд╡ рдоाрдд्рд░ рднौрддिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдеा рдЙрд╕рдХा рдЪेрддрди-рдорди рдЬो рдкрд╣рд▓े рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рднोрдЬрди рд╡ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоें рд╕ाрд░ा рд╡рдХ्рдд рдмिрддा рджेрддा рдЕрдм рд╡рд╣ рд╕्рд╡рдпं рдЙрдбाрди рдкрд░ рдеा рдЬिрд╕рдХी рдПрдХ рдЭрд▓рдХ рд╣рдо рджेрдЦ рдЪुрдХे рд╣ैं рдкौрд░ाрдгिрдХ рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдФрд░ рд╡ैрд╡िрдз्рдп рдоें। рджेрд╣ рдХो рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ рдоिрд▓рддे рд╣ी рдорди рдХे рдкाрд╕ рд╕рдордп рдФрд░ рд╕ाрдорд░्рде्рдп рдеी рд▓рдо्рдмी рдЙреЬाрди рдкрд░ рдиिрдХрд▓рдиे рдХी। рдирддीрдЬा рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рдоाрдирд╡ рдХी рд╡िрдХाрд╕ рдпाрдд्рд░ा рдоें рджूрд╕рд░ी рдмреЬी рдХ्рд░ांрддि [1] рдЕрдаाрд░рд╣рд╡ीं рд╕рджी рдоें рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдИ рдЬिрд╕े рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдХ्рд░ांрддि рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕ंрдЪाрд░ рдПрд╡ं рдкрд░िрд╡рд╣рди рдоें  рднी рдХ्рд░ांрддि рд╣ोрдиा рдПрдХ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддा рдеी рдФрд░  рдЗंрд╕ाрди рдХा рдпाрдпाрд╡рд░ी рд░ूрдк рдЕрдзिрдХ рдоुрдЦрд░िрдд рд╣ोрдиे рдоें рдорджрдж рдоिрд▓ рдЧрдИ।

рдпрд╣ рднी рдз्рдпाрди рджेрдиे рдХी рдмाрдд рд╣ै рдХि рдпрд╣ рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ рд╡ाрд▓ी рдмाрдд рд╕рднी рдоाрдирд╡ рд╕рдоूрд╣ों рдкрд░ рдЪрд░िрддाрд░्рде рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрдпी рдФрд░ рдХрдИ рдоाрдирд╡ рд╕рдоूрд╣ рдкुрд░ाрдиी рдЦाрдиाрдмрджोрд╢ी рдЬीрд╡рди-рд╢ैрд▓ी рд╕े рдЬुрдбे рд░рд╣े рдЬрдмрдХि рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рд╡िрдХрд▓्рдк рдеे। рдпрд╣ рдмрддाрдиा рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд╣ोрдЧा рдХि рдХ्рдпों рдЗрди рд╕рдоूрд╣ों рдиे рдХрдаिрди рд╡िрдХрд▓्рдк рдЪुрдиा рдЬрдм рдРрд╕ी рдордЬрдмूрд░ी рдирд╣ीं рдеी। рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдоे рдмंрдЬाрд░े рдЕрдм рднी рдпाрдпाрд╡рд░ी рдЬीрд╡рди рдЬीрддे рд╣ैं। рдХ्рдпा рдРрд╕ा рдХिрд╕ी рдордЬрдмूрд░ी рдХे рдХाрд░рдг рд╣ै рдпा рдЙрдирдХे рдЕрд╡рдЪेрддрди рдПрд╡ं рдЕрдЪेрддрди рдоें рдкुрд░ाрддрди рд▓ाрдЦों рд╡рд░्рд╖ों рдХी рдЕрдоिрдЯ рдЫाрдк рдЧрд╣рд░ी рд╕рдоाрдпी рд╣ै? рдпूрд░ोрдк рдоें рд╡ рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рднी рд░ोрдоा рдиाрдордХ рдмंрдЬाрд░ों рдХे рд╕рдоूрд╣ рдХрдИ рджेрд╢ों рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ैं рдЬिрдирдХी рдЖрдмाрджी рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рджो рдХрд░ोреЬ рдХे рдХрд░ीрдм рд╣ोрдЧी; рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рднाрд░рдд рд╕े рд╣ी рдмाрд╣рд░ рдЧрдпे рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рд╣ैं।

рдлрд░рд╡рд░ी 2016 рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕ंрдкрд░्рдХ рдкрд░िрд╖рдж (Indian Council of Cultural Relations, ICCR) рдиे рднाрд░рддीрдп рдоूрд▓ рдХे рдмंрдЬाрд░ों рдкрд░ рдПрдХ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЖрдпोрдЬिрдд рдХिрдпा рдЬिрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рдлोрдХрд╕ рд░ोрдоा рдкрд░ рд╣ी рдеा। рдЙрдирдХे рднाрд░рддीрдп рдоूрд▓ рдХे рд╣ोрдиे рдХी рдмाрдд рдХी рдкुрд╖्рдЯि рдбी рдПрди рдП рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╕े рднी рдХी рдЧрдпी рдЬो рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХे рдХुрдЫ рд╕рдоूрд╣ों рд╕े рдоेрд▓ рдЦाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдордз्рдп-рдкूрд░्рд╡ी рджेрд╢ों рдоें рдмрдж्рджू / рдмрджрдпूं (Bedouin) рдЦाрдиाрдмрджोрд╢ рд╣ैं рдЬो рднेреЬों рдФрд░ рдКंрдЯों рдХो рд▓ेрдХрд░ рднрдЯрдХрддे рд░рд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЗрдирдХी рдЖрдмाрджी рднी рд▓рдЧрднрдЧ рджो рдХрд░ोреЬ рд╣ै।

рдмाрдд рдЪाрд╣े рдЦाрдиाрдмрджोрд╢ рдЬाрддिрдпों рдХी рд╣ो рдЕрдерд╡ा рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХी, рдпрд╣ рддрдп рд╣ै рдХि рдпाрдпाрд╡рд░ी рдЬीрд╡рди рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рд░ूрдк рдоें рдЗंрд╕ाрдиी рджिрдоाрдЧ рдХी рдлिрддрд░рдд [2] рд╣ै। рд╕рдмрд╕े рдмрдбा рдШुрдордХ्рдХрдб рддो рдорди рд╣ी рд╣ै рдФрд░ рдкрд░्рдпрдЯрди рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдоाрдирд╡ рдХी рдЗрд╕ी рдЬрд░ूрд░рдд рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ाрде рд╕ंрдЪाрд░ рд╡ рдкрд░िрд╡рд╣рди рдХ्рд░ांрддि рд╣ुрдИ  рдШुрдордХ्рдХрдбी рдЬीрд╡рди рдХा рдЬुрдиूрди рдмрдврддा рд╣ी рдЧрдпा। рд╕ाрдоाрди्рдп рдкрд░्рдпрдЯрди рддो рдЖрдо рдмाрдд рдмрди рдЧрдИ рд╕ाрде рд╣ी рдХुрдЫ рдЕрд▓рдЧ рдХिрд╕्рдо рдХे рдЕрднिрдпाрди рд╕ाрдордиे рдЖрдиे рд▓рдЧे। рджेрдЦрддे-рджेрдЦрддे рдкрд░्рд╡рддाрд░ोрд╣ी рдЕрднिрдпाрди рдЖрд░ंрдн рд╣ो рдЧрдпे рдкрд░्рдпрдЯрди рдХी рд░ूрдкрд░ेрдЦा рдкрд░, рдФрд░ рдЗрдХ्рдХीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдкрд╣рд▓े рдоाрдд्рд░ рджो рджрд╢рдХों рдоें рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рдмрд╕े рдКंрдЪी рдЪोрдЯी рдоाрдЙंрдЯ рдПрд╡рд░ेрд╕्рдЯ рдкрд░ рдЗрддрдиी рдкрд░्рдпрдЯрдХों рдХी рднीрдб рдЗрдХрдЯ्рдаा рд╣ोрдиे рд▓рдЧी рдХि рд▓рдо्рдмी рдХрддाрд░ें рд▓рдЧ рдЧрдпीं। рдоाрдЙंрдЯ рдПрд╡рд░ेрд╕्рдЯ рдХे рд▓िрдпे рдЯूрд░ рдХा рдк्рд░рдмंрдзрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдПрдЬेंрд╕िрдпाँ рдЗрд╕ рджिрд╢ा рдоें рдк्рд░рдпाрд╕рд░рдд рд╣ैं। рдпрд╣ рдкрд░्рд╡рддाрд░ोрд╣ी рдЕрднिрдпाрди рд╕ाрдоाрди्рдп рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдХे рд▓िрдпे рдирд╣ीं, рдкрд░ рдлिрд░ рднी рдЗрд╕े рдкрд░्рдпрдЯрди рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдкрд░्рдпрдЯрди рдХे рдк्рд░рдХाрд░ рдФрд░ рдк्рд░рдпोрдЬрди рднी рд╡िрд╡िрдз рд╣ैं। рдЪिрдХिрдд्рд╕ा-рдкрд░्рдпрдЯрди рдХे рдмाрд░े рдоें рдЕрдм рдХाрдлी рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ाрд╕िрд▓ рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдЙрди рджेрд╢ों рдХी рдУрд░ рд░ुрдЦ рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬрд╣ाँ рдХрдо рдмрдЬрдЯ рдоें рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рд╕ेрд╡ाрдПँ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ैं। рдХुрдЫ рджेрд╢ों рдоें рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ुрд╡िрдзाрдРं рдмрд╣ुрдд рдорд╣ंрдЧी рд╣ैं рдЬрдмрдХि рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рджेрд╢ों рдоें рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдХाрдлी рдХрдо। рдпрд╣ рдмाрдд рд╕рдордЭ рдоें рдЖрддी рд╣ै рд▓ेрдХिрди рд╢ाрдпрдж рдХिрд╕ी рдиे рдкрд╣рд▓े рдХрд▓्рдкрдиा рднी рди рдХी рд╣ोрдЧी рдХि рдХिрд╕ी рджेрд╢ рдХी рдорд▓िрди рдмрд╕्рддिрдпाँ рдпाрдиि рд╕्рд▓рдо рднी рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдХो рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं; рдЖрдЬ рд╕्рд▓рдо рдкрд░्рдпрдЯрди (slum tourism) рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ुрдирдХрд░ рдХिрд╕ी рдХो рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдХैрд╕ी рдлिрддрд░рдд рд╣ै рдоाрдирд╡ рдорди рдХी рдЬिрд╕рдоें рдЕрдкрдиा рджाрд░िрдж्рд░्рдп рджिрдЦाрдиे рдФрд░ рдмेрдЪрдиे рд╡ाрд▓े рднी рд╣ैं рдФрд░ рдЙрд╕े рджेрдЦрдиे рд╡ाрд▓े рднी?

рдорди рдХी рдЧрддिрд╢ीрд▓рддा рдФрд░ рд╕ंрддुрд▓рди
рдорди рдХी рдмाрдд рдиिрд░ाрд▓ी рд╣ै рд╡рд╣ рдЙрдбाрди рдкрд░ рд╣ै рддो рд╕ंрдпрдд рд╣ै рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╣ै рдФрд░ рд╕्рдеिрд░ рд╣ोрдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдоें рд╕ंрддुрд▓рди рдЦोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рд╣рдо рдорди рдХी рддुрд▓рдиा рдПрдХ рд╕ाрдЗрдХिрд▓ рд╕े рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдЬो рд░ुрдХी рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╕ंрддुрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрддी рдкрд░ рдЪрд▓рддे рд░рд╣рдиे рдкрд░ рдпрд╣ рд╕ंрднрд╡ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдпाрдж рдЖрддा рд╣ै рдХрднी рд╕्рдХूрд▓ों рдоें рдпा рдЕрди्рдпрдд्рд░ рднी рдзीрдоी рд╕ाрдЗрдХिрд▓ рджौреЬ рд╣ुрдЖ рдХрд░рддी рдеी рдЬिрд╕рдоें рдмреЬा рдЖрдирди्рдж рдЖрддा рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдиिрд░ाрд▓ी рджौреЬ рд╣ुрдЖ рдХрд░рддी рдЬिрд╕рдоें рд╕рдмрд╕े рдкीрдЫे рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ी рдЬीрдд рдкाрддा рдеा। рдЬрд░ा рд╕ोрдЪिрдпे рд╕рдмрд╕े рдкीрдЫे рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдХा рдк्рд░рдердо рд╣ोрдиा рдпाрдиि рдХौрд╢рд▓्рдп рдЕрдзिрдХ рд░рдл्рддाрд░ рдХा рдирд╣ीं, рдзीрдоी рдХा рд╣ै। рдРрд╕ी рджौреЬ рдЪौрдкрд╣िрдпा рд╡ाрд╣рдиों рдХे рд▓िрдпे рдирд╣ीं рдХी рдЬाрддी рдХ्рдпोंрдХि рдЕрд╕рд▓ рдмाрдд рдХрдо рдЧрддि рдоें рд╕ंрддुрд▓рди рдХी рд╣ै। рд╕ाрдЗрдХिрд▓ рдоें рдПрдХ рди्рдпूрдирддрдо рдЧрддि рдЪाрд╣िрдпे рдЙрд╕े рд╕ंрддुрд▓рди рдоें рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдпे рдФрд░ рдХुрдЫ рдпрд╣ी рдмाрдд рдорди рдХे рд╕ंрддुрд▓рди рдХे рд▓िрдпे рдХрд╣ी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдорди рджौреЬрддा рд░рд╣рддा рд╣ै рдлुрджрдХрддा рд░рд╣рддा рд╣ै рдПрдХ рд╡िрд╖рдп рд╕े рджूрд╕рд░े рдкрд░, рджूрд╕рд░े рд╕े рддीрд╕рд░े рдкрд░; рдЙрд╕े рд░ोрдХ рдХрд░ рджेрдЦो рддो рдЖрдЯे-рджाрд▓ рдХा рднाрд╡ рдоाрд▓ूрдо рд╣ो рдЬाрдпрдЧा। рдпौрдЧिрдХ рдХ्рд░िрдпाрдУं рдоें рдпрд╣ рд╕ंрддुрд▓рди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рднी рдПрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ुрдЖ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдоें рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдФрд░ рд╢्рд╡рд╕рди рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХा рднी рдпोрдЧрджाрди рд╕ंрднрд╡ рд╣ै рдФрд░ рд░ाрдЬ рдпोрдЧ рдоें рдпрд╣ рдЪрд░्рдЪा рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै। рдЬेрди рдкрдж्рдзрддि (Zen Practice)  рдЬो рдЬाрдкाрди рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ै рдПрдХ рддрд░рд╣ рдХी рдз्рдпाрди рдкрдж्рдзрддि рд╣ी рд╣ै рдорди рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд╡ рд╕ंрддुрд▓рди рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдпे। рдпрд╣ рдк्рд░рдпोрдЧ  рд╕ाрдЗрдХिрд▓ рдХो рд▓рдЧрднрдЧ рд░ुрдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕ंрддुрд▓िрдд рдХрд░рдиे рдЬैрд╕ा рд╣ै।

 рдПрдХ рдФрд░ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд▓ेрдиा рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ोрдЧा рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдо рдкрд░िрдЪिрдд рд╣ैं рд╣ै рдкृрде्рд╡ी рдХा рд╕ूрд░्рдп рдХे рдЪाрд░ों рдФрд░ рдЪрдХ्рдХрд░ рд▓рдЧाрдиा. рдЧ्рд░рд╣ीрдп рдЧрддि рд╣ी рдЙрд╕े рд╕ूрд░्рдп рдХे рд╕ाрдкेрдХ्рд╖ рдиिрдпрдд рдХрдХ्рд╖ा рдоें рдмрдиाрдпे рд░рдЦрддी рд╣ै рдЬो рд╕ूрд░्рдп рдХे рдЧुрд░ुрдд्рд╡ाрдХрд░्рд╖рдг рдХो рд╕ंрддुрд▓िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд╕ंрддुрд▓рди рдХा рдпрд╣ рднी рдПрдХ рдЕрдЪ्рдЫा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै।

рджेрд╣-рдорди рдж्рд╡ैрдд 
 рдЖрдзुрдиिрдХ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдиे рдХुрдЫ рд╣ी рд╕рджिрдпों рдоें рд╡िрд░ाрдЯ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╕ंрднрд╡ рдХрд░ рджिрдпे рд╣ैं। рд╕ंрдЪाрд░ рдиे рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рд╕ूрдЪрдиा рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЬोреЬ рджिрдпा рд╣ै рдФрд░ рдкрд░िрд╡рд╣рди рдоें рд╣ुрдИ рдХ्рд░ांрддि рдиे рдоाрдирд╡ рдХी рдЧрддिрд╢ीрд▓рддा рдХो рдирдпे рдЖрдпाрдо рджे рджिрдпे рд╣ैं। рдоाрдирд╡ рдорди рдХे рдпाрдпाрд╡рд░ी рд░ुрдЭाрди рдХो рдЬैрд╕े рдкंрдЦ рдоिрд▓ рдЧрдпे рдФрд░ рд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдорди рдЕрдкрдиी рдпाрдпाрд╡рд░ी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХो рдирд╣ीं рдЫोреЬ рдкाрдпा। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЖрд░ंрдн рд╣ुрдЖ рдкрд░्рдпрдЯрди рдФрд░ рджेрдЦрддे-рджेрдЦрддे рдЪрд╣ рдПрдХ рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ो рдЧрдпा।

рдЖрдЬ рдоाрдирд╡ рдХा рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХिрд╕ी рдордЬрдмूрд░ी рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдирд╣ीं рдЕрдкिрддु рдЕрдкрдиी рдЦुрд╢ी рдХे рд▓िрдпे рднрдЯрдХрддा рд╣ै рдпाрдд्рд░ी рдХे рд░ूрдк рдоें рдпा рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें; рд╕ाрде рд╣ी рд╡े рднी рд╣ैं рдЬो рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоें рднрдЯрдХрдиे рдХे рд▓िрдпे рдордЬрдмूрд░ рд╣ैं। рдпाрдд्рд░ी рдФрд░ рдкрд░्рдпрдЯрдХ рдХा рдЕंрддрд░ рд▓ेрдЦрдХ рдкाрд▓ рдерд░ू рдиे рдЕрдкрдиे рд▓ेрдЦрди рдоें рдЗंрдЧिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै। рд╕ाрдоाрди्рдпрддрдпा рдкрд░्рдпрдЯрди рдоें рд╕ुрд╡िрдзा рдФрд░ рдЖрд░ाрдорджेрд╣ рдпाрдд्рд░ा рдХी рдмाрдд рд╣ोрддी рд╣ै рдЬрдмрдХि рдпाрдд्рд░ी рд╡े рднी рд╣ैं рдЬो рд╕ुрд╡िрдзा рдпा рдЖрд░ाрдо рдкрд░ рдз्рдпाрди рдХрдо рджेрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдирдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╕ुрджूрд░ рд╕्рдеाрдиों рдХी рднौрдЧोрд▓िрдХ, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдХा рднी рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдХрдИ рдФрд░ рдмाрддें рднी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддी рд╣ैं рдХрдИ рддрд░рд╣ рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп рднी।

рд╣рдо рдЬिрдХ्рд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣ेंрдЧे рдЪीрдиी рдпाрдд्рд░ी рд╣्рд╡ेрди рд╕ांрдЧ рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХा рдЬिрд╕рдиे рд▓рдЧрднрдЧ 1,200 рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े рдЕрдиुрдоाрдирдд: рджрд╕ рд╣рдЬाрд░ рдоीрд▓ рдХी рдХрдаिрди рдпाрдд्рд░ा рдХी рдФрд░ рдЕрдкрдиे рджीрд░्рдШ рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХे рдмाрдж рдЬрдм рд╡े рд▓ौрдЯे рддрдм рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рдПрдХ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдеी рдПрдХ рд╕ंрдХрд▓्рдк рдеा рдЙрд╕ рд╡िрдЪाрд░ рдХो рдЕрдкрдиी рдЬрдоीрди рдкрд░ рдЕрдкрдиी рддрд░рд╣ рд╕े рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиे рдХा।

рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдХोрд▓рдо्рдмрд╕ рдХी рд╕рдоुрдж्рд░ी рдпाрдд्рд░ाрдРं рд╕ुрджूрд░ рднाрд░рдд рдХी рдЦोрдЬ рдоें рдЙрд╕े рдЕрдоेрд░िрдХा рд▓े рдЖрдпी। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдпूрд░ोрдкीрдп рджेрд╢ों рдоें рдРрд╕े рд╕ाрд╣рд╕िрдХ рдЕрднिрдпाрдиों рдХा рдЬुрдиूрди рдеा рдФрд░ рдЙрди рдЕрднिрдпाрдиों рдоें рдЬिрд╕ рд╕ाрд╣рд╕ рдФрд░ рд▓рдЧрди рдХा рдкрд░िрдЪрдп рдоिрд▓рддा рд╣ै рд╡े рдиिрд╢्рдЪрдп рдХी рдХाрдмिрд▓े-рддाрд░ीрдл рд╣ैं। рдкрд░ рд╡рд╣ाँ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХुрдЫ рдФрд░ рднी рдЖ рдЬुреЬे, рдЬो рддाрд░ीрдл рдХे рдХाрдмिрд▓ рдирд╣ीं рдеे। рдЕрдл्рд░ीрдХा рдпा рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рдоाрдирд╡ीрдп рд╕्рд╡ाрд░्рдерд▓िрдк्рд╕ा рдХा рдЬो рдШिрдиौрдиा рд░ूрдк рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ा рд╡рд╣ рднी рд╣рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдХि рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдиिрд░्рдмрд▓ рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрде рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рддрд░ीрдХे рд╕े рдиिрдкрдЯा рдЧрдпा рдФрд░ рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпрд╡ाрдж рдХा рдбंрдХा рдмрдЬрддा рдЧрдпा। рд╣्рд╡ेрди рд╕ांрдЧ рдФрд░ рдХोрд▓рдо्рдмрд╕ рджोрдиों рдХे рдЕрднिрдпाрди рд╕ाрд╣рд╕िрдХ рдеे рдкрд░ рдХिрддрдиा рдЕंрддрд░ рдеा рджोрдиों рдХे рддौрд░ рддрд░ीрдХों рдоें  рдФрд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдоें।  

рд╡ाрдкрд╕ी рдкрд░ рдпाрдпाрд╡рд░
рдЖрдЬ рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рддрд░ीрдХे рд╕े рдпाрдпाрд╡ाрд░ी рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯ рд░рд╣ी рд╣ै। рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рдПрдХ рд╕рд░्рд╡े рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ (рд╕рдоाрдЪाрд░ рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдЬрдирд╡рд░ी 2016) рд▓рдЧрднрдЧ 22 рдХрд░ोреЬ рд▓ोрдЧ рдРрд╕े рд╣ैं рдЬो рдЕрдкрдиे рдЬрди्рдо рдХे рджेрд╢ рдХो рдЫोреЬ рдЕрди्рдпрдд्рд░ рдЬा рдмрд╕े рд╣ैं рдФрд░ рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдЖрдмाрджी рдХा рд▓рдЧрднрдЧ 3.5 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╣ै। рдз्рдпाрди рджेрдиे рдпोрдЧ्рдп рд╣ै рдХि рдЗрдирдоें рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рд╕ंрдЦ्рдпा рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╣ै рдЬो рд▓рдЧрднрдЧ 1.6 рдХрд░ोреЬ рд╣ैं, рджूрд╕рд░ी рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдЖрдмाрджी  рдоेрдХ्рд╕िрдХो рд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╣ै рд▓рдЧрднрдЧ 1.2 рдХрд░ोреЬ; рдЕрдиुрдоाрди рд╣ै рдХि рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рджो рд╕рджिрдпों рдоें рдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд╡िрд╢्рд╡ рдЖрдмाрджी рдХा рд▓рдЧрднрдЧ рджрд╕ рдк्рд░рддिрд╢рдд рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рд╕рдХрддी рд╣ै।

рдпाрдпाрд╡рд░ी рдкрд░рдоाрдгु рдХी
рдмाрдд рд╕े рдмाрдд рдиिрдХрд▓рддी рд╣ै рдЬрдм рдмाрдд рдпाрдпाрд╡рд░ी рдХी рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै рддрдм рдПрдХ рдХрджрдо рдФрд░ рдмреЭा рд▓ेрддे рд╣ैं। рдЧौрд░ рдХрд░ें рд╣рдоाрд░े рд╢рд░ीрд░ рдХो рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡рд╡ाрди рдХрд░рддे рдХाрд░्рдмрди, рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди, рдЖрдХ्рд╕ीрдЬрди рдФрд░ рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдХे рдкрд░рдоाрдгु рдХрд╣ाँ рд╕े рдЖрдпे? рд╣рдоाрд░े рд╢рд░ीрд░ рд╣ी рдирд╣ीं рдкूрд░े рднौрддिрдХ рдЬрдЧрдд рдХो рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡рд╡ाрди рдХрд░рддे рд╕рднी рдкрд░рдоाрдгु рдХрдм рдХैрд╕े рдФрд░ рдХрд╣ाँ рд╕े рдЖрдпे? рд▓рдо्рдмी рдФрд░ рд▓ोрдорд╣рд░्рд╖рдХ рд╣ै рдпрд╣ рдХрдеा рднी। рдХрднी-рдХрднी рдпрдеाрд░्рде рднी рдХрд▓्рдкрдиा рдХो рдкीрдЫे рдЫोреЬ рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╣рдоें рдЖрд╢्рдЪрд░्рдпрдЪрдХिрдд рдХрд░ рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдиे рд╣рдоें рд╣рдоाрд░ी рдЕрд╕рд▓िрдпрдд рд╕े рд░ूрдмрд░ू рдХрд░ाрдпा рд╣ै рдХрдИ рдЖрдпाрдоों рдоें। рдЖрдЬ рдХी рдЦрдЧोрд▓ीрдп рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕ृрд╖्рдЯि рдХे рдЖрд░рдо्рдн рдоें рдХेрд╡рд▓ рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдоौрдЬूрдж рдеी рд╢ेрд╖ рд╕рднी рдкрд░рдоाрдгुрдУं рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдмाрдж рдоें рд╣ुрдЖ। рд▓рдо्рдмी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рддाрд░ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдЙрдирдХे рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рддाрдк рдХे рдХाрд░рдг рдиाрднिрдХीрдп рд╕ंрд▓рдпрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा (Nuclear Fusion) рдЖрд░рдо्рдн рд╣ो рд╕рдХी рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдХे рдкрд░рдоाрдгुрдУं рдХा рдЖрдкрд╕ рдоें рдоिрд▓рдХрд░ рд╣ीрд▓िрдпрдо рдХा рдХुрдЫ рдмреЬा рдкрд░рдоाрдгु рдмрдиाрдиा рд╕ंрднрд╡ рд╣ुрдЖ। рдпाрдиि рд╣ाрдЗрдб्рд░ोрдЬрди рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдмाрдХी рд╕рднी рдкрд░рдоाрдгु рддाрд░ों рдХे рдЕंрджрд░ рдХрд░ोреЬों рдбिрдЧ्рд░ी рдХे рддाрдк рдкрд░ рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ुрдП рд╣ैं рдпा рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬाрдп рдХि рддाрд░ों рдХी рднрдЯ्рдЯी рдоें рдкрдХ рдХрд░ рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ुрдП рд╣ैं।

рдпрд╣ рдХाрдпा рдзूрдк рдоें рдирд╣ीं
рдЕंрдЧाрд░ों рдоें рдкрдХी рд╣ै
рдПрдХ-рдПрдХ рдкрд░рдоाрдгु рдЬрди्рдоा рд╣ै
рдирдХ्рд╖рдд्рд░ीрдп рдЧрд░्рдн рдоें
рдФрд░ рдЬрд▓ा рд╣ै рдЕंрдЧाрд░े рд╕ा
рддрдм рдЬाрдХрд░ рдврд▓ी рд╣ै рдпे рдХाрдпрдиाрдд!
рд╡िрдж्рдпुрдд-рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рдмрд▓ों рд╕े рдЙрднрд░ा
рдЕрдгुрдУं рдХा рдЬрдЯिрд▓ рдЬैрд╡िрдХ рд╡िрди्рдпाрд╕
рдФрд░ рдХिрди्рд╣ी рдк्рд░ोрдЯीрдиी рд╡िрди्рдпाрд╕ों рдоें
рдЙрднрд░ рдХрд░ рдЖрдпा рд╣ै рдЬीрд╡рди।

рдпों рдмреЬी рд▓рдо्рдмी рд╣ै рджाрд╕्рддाрди
рдХрд╣ीं рдХी рдИрдЯ, рдХрд╣ीं рдХा рд░ोреЬा
рднाрдирдорддी рдиे рдХрд╣ाँ-рдХрд╣ाँ рд╕े рдЬोреЬा
рддрдкा рдХैрд╕े-рдХैрд╕े рддाрдкрдоाрдиों рдоें
рдлौрд▓ाрдж рднी рдХ्рдпा рддрдкा рд╣ोрдЧा
рдЬैрд╕े рддрдкा рдФрд░ рдврд▓ा рд╣ै рдЬीрд╡рди।

рд░рд╣-рд░рд╣ рдХрд░ рд╕ाрд░ी рдмाрдд
рд░рдЧ-рд░рдЧ рдоें рдШूрдо рдЬाрддी рд╣ै
рдХाрдпрдиाрдд рдЕрдкрдиी рд╣ी рдХрд░рдиी рдкрд░
рд░ोрддी рд╣ै рдХрднी, рддो рдХрднी
рдЭूрдо-рдЭूрдо рдЧाрддी рд╣ै।
(рд╕ेрддु, рдЬुрд▓ाрдИ 2018)

рдпाрдпाрд╡рд░ी рд╣рдоाрд░ी рд░рдЧ-рд░рдЧ рдоें рд╣ै рдпा рдЙрд╕рдХे рднी рдЕंрд╢ рд╣рд░ рдкрд░рдоाрдгु рдоें рд╣ै рддрдм рд╣рдоाрд░े рд╕्рд╡рднाрд╡ рдоें рдЗрд╕рдХी рдоौрдЬूрджрдЧी  рдиाрдоुрдордХिрди рддो рдирд╣ीं। рд╡ैрд╕े рддрдм рдФрд░ рдЕрдм рдоें рдлрд░्рдХ рд╣ै рдЬрд░ूрд░, рддрдм рдордЬрдмूрд░ी рдХी рдпाрдпाрд╡рд░ी рдеी рдЕрдм рд╕्рд╡рднाрд╡ рдХी। рд╡ैрд╕े рдЖрдЬ рднी рд░ोрдЬрдЧाрд░ рдХे рд▓िрдпे рдПрдХ рдмреЬा рд╡рд░्рдЧ рднрдЯрдХрддा рд╣ै рдЬिрд╕े рдкрд░्рдпрдЯрди рдирд╣ीं рдХрд╣ рд╕рдХрддे рдкрд░ рдпाрдпाрд╡рд░ी рддो рд╡рд╣ рд╣ै рд╣ी। рдЬो рднी рд╣ो рдЖрдЬ рдЗрд╕ рдмाрдд рдХे рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╕ंрдХेрдд рдоिрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं рдпрд╣ рдоाрдирд╡ рдорди рдХा рд╕рд╣рдЬ рднाрд╡ рд╣ै рдиिрдпрддि рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕ рдкрд░ рдЕंрдХुрд╢ рд▓рдЧाрдиा рдЕрдзिрдХ рд╕рдордп рддрдХ рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं।

рдЗрд╕े рдЕрдЧрд░ рдпाрдпाрд╡рд░ рдХी рд╡ाрдкрд╕ी рдХрд╣ा рдЬाрдп рддो рдЕрди्рдпрдеा рди рд╣ोрдЧा рдФрд░ рдХрд╡ि рдЕрдЬ्рдЮेрдп рдХे рд╢рдм्рджों рдоें ‘рдЕрд░े рдпाрдпाрд╡рд░ рд░рд╣ेрдЧा рдпाрдж’ рдХा рд╕рдоुрдЪिрдд рд╕рд╣рдЬ рдЙрдд्рддрд░ рд╣ोрдЧा ‘рд╣ाрде рдХंрдЧрди рдХो рдЖрд░рд╕ी рдХ्рдпा’?

рдпाрдпाрд╡рд░ рдорди рдФрд░ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХा рдХрдоाрд▓
рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдиे рд╕ंрдЪाрд░ рд╡ рдкрд░िрд╡рд╣рди рдоें рдЬो рдХ्рд░ांрддि рдХी рд╣ै рдЙрд╕рдиे рдзрд░рддी рдХो рдПрдХ рдЧाँрд╡ рд╕ा рдмрдиा рджिрдпा рд╣ै। рдоाрдд्рд░ рджो рд╕рджिрдпों рдоें рдкृрде्рд╡ी рдЫोрдЯी рд▓рдЧрдиे рд▓рдЧी рдФрд░ рднрдЯрдХрддे рдорди рдХी рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा рд╢ांрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдХाрдлी рдХुрдЫ рдмрдЪा рдирд╣ीं; рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рдХी рд╕ैрд░ рдЕрднी рджूрд░ рд╣ी рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдорди рдХी рдпाрдпाрд╡рд░ी рдХे рд▓िрдпे рдиिрдХрдЯ рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдХ्рдпा рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ैं? рднाрд░рдд рдоें рдПрд╡ं рдЕрди्рдпрдд्рд░ рднी рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓ рд╕े рдЕंрджрд░ूрдиी рдн्рд░рдордг рдкрдеों рдкрд░ рд╡िрдЪрд░рдг рдХрд░рдиे рдХी рдмाрдд рд╣ोрддी рд░рд╣ी рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдордп рдоें рдеोрд░ो рдХे рд╢рдм्рджों рдоें:
рдЕंрджрд░ूрдиी рдкрде рдкрд░ рдЪрд▓ो, рджेрдЦ рдкाрдУрдЧे
рдорди рдХे рд╡рд░्рдгрдкрдЯ рдоें рдЫिрдкे рд╣рдЬाрд░ों рдХ्рд╖ेрдд्рд░,
рдЦोрдЬे рдЬाрдиे рд╣ैं рдЪрд▓рдХрд░ рджेрдЦो,
рдЦोрдЬ рдкाрд╡ोрдЧे рдПрдХ рдФрд░ рдХाрдпрдиाрдд- рдПрдХ рдФрд░ рдм्рд░рд╣्рдоांрдб।

рдзрд░рддी рдкрд░ рдХे рдмाрд╣рд░ी рдн्рд░рдордг-рдкрде рднрд▓े рдЪुрдХ рдЬाрдпें рдкрд░ рдЕрдиंрдд рд╣ै рдЕंрджрд░ूрдиी рдХाрдпрдиाрдд рдЬिрд╕рдоें рд╡िрдЪрд░рдиा рдЖрдзुрдиिрдХ рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рднी рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╕े рднрд░ा рд╣ोрдЧा। рдЖрдЬ рдорди рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдкेрдЪीрджрдЧिрдпाँ рд╕рдордЭрдиे рдХे рдЬो рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं рдЙрдирдоें рдХрдИ рджिрд╢ाрдУं рд╕े рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं рдЬिрдирдоें рдоुрдЦ्рдп рд╣ैं- рдЧрдгिрдд, рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ рд╕ाрдЗंрд╕, рди्рдпूрд░ोрд▓ाрдЬी, рднौрддिрдХी рдФрд░ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди। рдФрд░ рдЪेрддрдиा рдХा рдЙрджрднрд╡ рдПрд╡ं рд╡िрдХाрд╕ рдЖрдЬ рднी рдПрдХ рдкрд╣ेрд▓ी рд╕ा рд╣ी рд╣ै рдЬрдмрдХि рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рд╕ंрдмंрдзी рдЬाрдирдХाрд░ी рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬा рд╕рдХी рд╣ै।

рдмाрдд рджोрд╣рд░े рдн्рд░рдордг рдХी
рд╣рдордиे рдмाрдд рдХी рд╣ै рдоाрдирд╡ рдХे рдШुрдоंрддू рд╕्рд╡рднाрд╡ рдХी рдФрд░ рдпрд╣ рднी рдХि рдпрд╣ рдн्рд░рдордг рдмाрд╣рд░ी рдЬрдЧрдд рдХे рд╕ाрде рдЕंрджрд░ूрдиी рдн्рд░рдордг рдкрдеों рдкрд░ рднी рд╣ोрддा рд░рд╣ा рд╣ै. рдкीрд░рд╕िрдЧ рдХी рдЪрд░्рдЪिрдд рдкुрд╕्рддрдХ ‘рдЬेрди рдФрд░ рдоोрдЯрд░рдмाрдЗрдХ рдХा рд░рдЦ-рд░рдЦाрд╡’ [‍3]
рдоें рд░ोрдЪрдХ рдХрдеा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЕрдкрдиी рдоोрдЯрд░рд╕ाрдЗрдХिрд▓ рдкрд░ рд╕рд╡ाрд░ рд╣ोрдХрд░ рд▓ेрдЦрдХ рдн्рд░рдордг рдкрд░ рдиिрдХрд▓ा рд╣ै рдПрдХ рд╕ाрде рдЙрд╕рдХा рдЕंрджрд░ूрдиी рдн्рд░рдордг рднी рдЬाрд░ी рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдоाрдирд╡ рдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ-рд╡िрдХाрд╕-рдпाрдд्рд░ा рдХे рдХुрдЫ рдЖрдпाрдоों рдХा рднी рдЬिрдХ्рд░ рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЪрд▓рддा рд░рд╣ा। рдХुрдЫ рдРрд╕ी рд╣ी рдЪрд░्рдЪा рдкрд╣рд▓े рдХे рдПрдХ рд▓ेрдЦ [4] рдоें рдХी рдЬा рдЪुрдХी рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рддрд░ीрдХों рд╕े рдЪрд▓рддा рд░рд╣ेрдЧा рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ीं рдЪрд▓рддे рд░рд╣рдиा рдоूрд▓ рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╣ै рдорди рдХा, рдоाрдирд╡ рдХा рдФрд░ рдЙрд╕े рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡рд╡ाрди рдХрд░рддे рдкрд░рдоाрдгुрдУं рдХा। 

рд╕ंрджрд░्рдн 
[1] Alvin Toffler, The Third Wave, William Collins and Sons, 1980.
[2] рдЪрди्рдж्рд░рдоोрд╣рди рднंрдбाрд░ी, Back to Roots: Return of the Nomad, Setu-English, October 2018.
[3] Robert Pirsig, Zen and the Art of Motor-cycle Maintenance, Bantam New Age Book, 1981.
[4] рдЪрди्рдж्рд░рдоोрд╣рди рднंрдбाрд░ी, рд╣िрдоाрд▓рдп рдФрд░ рд╣рдбрд╕рди рдХे рдмीрдЪ-рдПрдХ рдЕंрджрд░ूрдиी рдн्рд░рдордг рдкрде рдкрд░, рд╕ेрддु рдкрдд्рд░िрдХा, рдЬूрди, 2019.