‘рдк्рд░ेрдо рдХी рдкीрд░’ рдХрд╡ि рдЬाрдпрд╕ी рдХी рд░рдЪрдиाрдзрд░्рдоिрддा


- рдЗрдорд░ाрди рдЕंрд╕ाрд░ी

рд╢ोрдзाрд░्рдеी, рд╣िंрджी рд╡िрднाрдЧ, рдоाрдирд╡िрдХी, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж (рднाрд░рдд)
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 957 375 7203

 ‘рдк्рд░ेрдо рдХी рдкीрд░’ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдЦ्рдпाрдд ‘рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдЬाрдпрд╕ी’ рдк्рд░ेрдо рдХाрд╡्рдп рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХे рдЕрдЧुрдЖ рдХрд╡ि рд╣ैं। рдЬाрдпрд╕ी рднाрд░рдд рдоें рдЬрди्рдоे рдеे рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХे рдкूрд░्рд╡рдЬ рдпрд╣ाँ рдХे рдирд╣ीं рдеे। рдЕрдЧрд░ рдЙрдирдХे рдиाрдо рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдирдХे рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХे рдоूрд▓ рд╕्рдеाрди рдХी рдкреЬрддाрд▓ рдХी рдЬाрдпे рддो рдЬाрдпрд╕ी рдорд▓िрдХ рд╡ंрд╢ рдХे рдеे। рдоिрд╕्рд░ рдоें рд╕ेрдиाрдкрддि рдпा рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдХो ‘рдорд▓िрдХ’ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рджिрд▓्рд▓ी рд╕рд▓्рддрдирдд рдоें рдЦिрд▓рдЬी рд╡ंрд╢ рдХे рд░ाрдЬрдХाрд▓ рдоें рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди рдЦिрд▓рдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рдЪाрдЪा рдХो рдорд░рд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдорд▓िрдХों рдХो рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдеा, рдЬिрд╕ рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдиाрдо рдЙрд╕ рдХाрд▓ рдоें рдХाрдлी рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ो рдЧрдпा। рдИрд░ाрди рдоें ‘рдорд▓िрдХ’ реЫрдоींрджाрд░ рдХो рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा, рдЗрдирдХे рдкूрд░्рд╡рдЬ рд╡рд╣ाँ рдХे рдиिрдЧрд▓ाрдо рдк्рд░ाрди्рдд рд╕े рдЖрдпे рдеे рдФрд░ рд╡рд╣ीं рд╕े рдЙрдирдХे рдкूрд░्рд╡рдЬों рдХी  рдкрджрд╡ी ‘рдорд▓िрдХ’ рдеी। рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдЬाрдпрд╕ी рдХे рд╡ंрд╢рдЬ рдЕрд╢рд░рдлी рдЦाрдирджाрди рдХे рдЪेрд▓े рдеे рдФрд░ рдорд▓िрдХ рдХрд╣рд▓ाрддे рдеे।”1
рдХрд╣рдиे рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдХे рдкूрд░्рд╡рдЬ рдпрд╣ाँ рдХे рдирд╣ीं рдеे। рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХे рдпрд╣ाँ рдмрд╕рдиे рдХे рдмाрдж рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдХा рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ рдеा। рдЪूँрдХि рдпे рдЕрдоेрдаी рдХे рдиिрдХрдЯ ‘рдЬाрдпрд╕’ рдХे рдеे рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдирдХे рдиाрдо рдоें ‘рдЬाрдпрд╕ी’ рдЬुреЬ рдЧрдпा। рдЬाрдпрд╕ी рдХे рдкिрддा рдХिрд╕ाрди рдеे рдФрд░ рдХृрд╖िрдХाрд░्рдп рдоें рдЬाрдпрд╕ी рд╕्рд╡рдпं рдХुрд╢рд▓ рдеे рдЬैрд╕ा рдХि рдЙрдиे рдкрджों рд╕े рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
         рддाрдд्рдкрд░्рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЬाрдпрд╕ी рдоूрд▓рддः рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдеे, рдЬिрдирдХी рднाрд╖ा, рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдзрд░्рдо, рдЖрдЪाрд░-рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╕рдмрдХुрдЫ рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рднी рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдХ рдХी рдХрдеा рдЬो рдоूрд▓рддः рд╣िрди्рджू рдШрд░ाрдиों рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд, рд╣िрди्рджू рд░ीрддि-рдиीрддि рд╕े рдХрд╣ी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдХрдеा рдеी, рдРрд╕ी рдХрдеा рдХो рдЬрдирднाрд╖ा ‘рдЕрд╡рдзी’ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЧреЭрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдРрд╕ा рднी рдирд╣ीं рдеा рдХि рдЙрд╕ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХрдеाрдУं рдХी  рдХोрдИ рдХрдоी рдеी। рдлाрд░рд╕ी рдоें ‘рд▓ैрд▓ा-рдордЬрдиू рдХी рдХрдеा’, рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдХी рдХрдеा рд╕े рдХрд╣ीं рдЬ्рдпाрджा рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдФрд░ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд░рд╣ी। рд▓ेрдХिрди рдЬाрдпрд╕ी рдХा рдорди рддो рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдоें рд╣ी рд░рдорддा рд╣ै।
     ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХी рдХрдеा рдЧुрдЬрд░ाрдд рдоें рднी рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд░рд╣ी рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рдХрдеा рдХो рд▓ोрдХ рд╕े рдЙрдаाрдХрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╢ीрд░्рд╖ рдкрд░ рдмिрдаाрдиे рдХा рдХाрдо рддो рдЬाрдпрд╕ी рд╣ी рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЬाрдпрд╕ी рдЗрд╕ рдХрдеा рдХो рд▓ोрдХ рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╢ुрд░ू рдХрд░рддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП। рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдХे рдЬрди्рдоोрдд्рд╕рд╡ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд╕िंрд╣рд▓рдж्рд╡ीрдк рдХे рд╕ौрди्рджрд░्рдп рд╡рд░्рдгрди рддрдХ рдоें рдХрд╣ीं рдХोрдИ рдд्рд░ुрдЯि рдирд╣ीं рджिрдЦрддी। рд╕рдм рдХुрдЫ рд▓ोрдХ-рд╡िрдзाрди рдФрд░ рд╣िрди्рджू рд░ीрддि-рдиीрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рд╡े рд▓िрдЦрддे рд╣ैं – 
рдЬाрдпрд╕ рдирдЧрд░ рдзрд░рдо рдЕрд╕्рдеाрдиू। рддрд╣ाँ рдЖрдЗ рдХрд╡ि рдХीрди्рд╣ рдмрдЦाрдиू।
рдФ рдмिрдирддी рдкंрдбिрддрди рд╕рди рднрдЬा। рдЯूрдЯ рд╕ँрд╡ाрд░рд╣ु, рдоेрд░рд╡рд╣ु рд╕рдЬा।2 
рдЬाрдпрд╕ी ‘рдЬाрдпрд╕’ рдХो рдзрд░्рдорд╕्рдеाрди рдмрддाрддे рд╣ैं рд╕ाрде рд╣ी рдк्рд░ेрдордкूрд░्рд╡рдХ рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рдпрджि рдХोрдИ рдд्рд░ुрдЯि рд╣ो рдЧрдпी рд╣ो рддो рдЙрд╕े рд╕ुрдзाрд░рдХрд░ рд░рдЪрдиा рдХी рд╢ोрднा рдмреЭाрдИ рдЬाрдП। рдЬाрдпрд╕ी рдХा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрдзाрди рдк्рд░ेрдо рдХा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░ेрдо рд╣ी рд╣ै рдЬो рдзрд░्рдо, рднाрд╖ा, рдЬाрддि рдХी рд╕ंрдХीрд░्рдгрддा рдХो рддोреЬрдХрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХो рдордиुрд╖्рдп рдмрдирддा рд╣ै। рдЬाрдпрд╕ी рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдЧрд╣рди рд╕рдордЭ рд░рдЦрддे рд╣ैं। рддीрдЬ-рдд्рдпोрд╣ाрд░, рдзрд░्рдо, рд▓ोрдХ рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╡िрдзि-рд╡िрдзाрди, рдлрд▓-рдлूрд▓, рдкाрдХрдХрд▓ा, рдЬ्рдпोрддिрд╖ рдЖрджि рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╡िрднिрди्рди рдЛрддुрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд▓ोрдХ рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХा рднी рдкूрд░्рдг рдЬ्рдЮाрди рдЬाрдпрд╕ी рдХो рд╣ैं। ‘рд╕िंрд╣рд▓рдж्рд╡ीрдк рд╡рд░्рдгрди рдЦрдг्рдб’  рдоें рд╕िंрд╣рд▓рдж्рд╡ीрдк рдХी рд╢ोрднा рдмреЭрдиे рд╡ाрд▓े рд╡ृрдХ्рд╖ों рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं –
рдлूрд▓ै рдлрд░ै рдЫрд╡ौ рдЛрддु, рдЬाрдирд╣ु рд╕рджा рдмрд╕ंрдд।3  
рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рд╡ृрдХ्рд╖ों рдХे рдлрд▓рдиे-рдлूрд▓рдиे рдХा рдЕрдкрдиा рд╕рдордп рд╣ोрддा рд╣ै, рдЛрддु рд╣ोрддी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд╕िंрд╣рд▓рдж्рд╡ीрдк рдкрд░ рдРрд╕ा рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡рд╣ाँ рддो рд╕рднी рдЛрддुрдПँ рд╡рд╕ंрдд рд╣ी рд╣ै। рдЬाрдпрд╕ी рдХा рдЬ्рдЮाрди, рд▓ोрдХ рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣ै рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЙрдирдХे рдпрд╣ाँ рд▓ोрдХ-рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╡ृрдХ्рд╖ों рдХे рд╣ी рдиाрдо рдЖрддे рд╣ैं  рдЬैрд╕े – рдЖрдо, рдХрдЯрд╣рд▓, рдмреЬрд╣рд▓, рдЦिрд░рдиी, рдЬाрдоुрди, рдорд╣ुрдЖ рдЖрджि। рдЬाрдпрд╕ी рдЗрди рд╡ृрдХ्рд╖ों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдЙрдирдХे рдк्рд░рдХृрдд, рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд▓ोрдХ рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдЙрдирдХी рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХे рд╕ाрде рдХрд░рддे рд╣ैं। 
       рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рдЛрд╖ि, рдоुрдиिрдпों рдХा рд╕рджा рд╣ी рдЖрджрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬाрдпрд╕ी рдЗрдирдХा рд╡рд░्рдгрди рдмреЬे рдЖрджрд░ рдХे рд╕ाрде рдХрд░рддे рд╣ैं। рд╕ाрде рд╣ी рднाрд░рддीрдп рд╕ंрдд-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡िрд╡िрдзрддाрдУं рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं –
рдХोрдЗ рд░िрдЦेрд╕्рд╡рд░ рдХोрдИ рд╕рди्рдпाрд╕ी। рдХोрдЗ рд░ाрдордЬрди рдХोрдИ рдорд╕рд╡ाрд╕ी।
рдХोрдЗ рдм्рд░рд╣्рдордЪрд░्рдп рдкंрде рд▓ाрдЧे। рдХोрдЗ рджिрдЧрдо्рдмрд░ рдЖрдЫрд╣िं рдиांрдЧे।
рдХोрдЗ рд╕рд░рд╕ुрддी рд╕िрдж्рдз рдХोрдЗ рдЬोрдЧी। рдХोрдЗ рдиिрд░ाрд╕ рдкंрде рдмैрда рдмिрдпोрдЧी।
рдХोрдЗ  рдорд╣ेрд╕ुрд░ рдЬंрдЧрдо рдЬрддी। рдХोрдЗ рдПрдХ рдкрд░рдЦै рджेрд╡ी рд╕рддी।4  
рдЬाрдпрд╕ी рд╕рди्рдпाрд╕िрдпों рдХी рд╡िрд╡िрдзрддा, рдЖрд░ाрдз्рдп рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЙрдкाрд╕рдиा рдкрдж्рдзрддि рдФрд░ рдЙрдкाрд╕рдиा рдХी  рдЕрд╡рдзि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднी рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े ‘рдорд╕рд╡ाрд╕ी’ рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдоाрд╣ рднрд░ рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдиा, рдЬाрдпрд╕ी рдХे рд▓ोрдХ рдЬ्рдЮाрди рдХा рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдЬाрдпрд╕ी рдиाрдердкंрдеी рд╕ाрдзुрдУं рдХे рд╢्рд░ृंрдЧाрд░ рдХा рднी рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЬрдм рд░рддрдирд╕ेрди рд╕ाрдзु рд╡ेрд╢ рдоें рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдХी рдЦोрдЬ рдоें рдиिрдХрд▓рддा рд╣ै। рдЬाрдпрд╕ी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं – рдХाрдиों рдоें рдоुंрджрд░ी рдФрд░ рдХंрда рдоें рдЬрдпрдоाрд▓, рд╣ाрде рдоें рдХрдоंрдбрд▓ рдФрд░ рдХंрдзे рдкрд░ рдмाрдШрдо्рдмрд░, рдкैрд░ों рдоें рдЦрдбाрдК рдФрд░ рд╕िрд░ рдкрд░ рдЫрдд्рд░, рд╕ाрде рд╣ी рд▓ाрд▓ рд╡ेрд╢ рдкрд╣рдирдХрд░ рдЦрдк्рдкрд░ рд▓िрдП-
рдоुंрдж्рд░ा рд╕्рд░рд╡рди рдХंрда рдЬрдкрдоाрд▓ा। рдХрд░ рдЙрджрдкाрди рдХांрдз рдмрдШрдЫाрд▓ा।
рдкाँрд╡рд░ि рдкाँрд╡ рд▓ीрди्рд╣ рд╕िрд░ рдЫाрддा। рдЦрдк्рдкрд░ рд▓ीрди्рд╣ рднेрд╕ рдХै рд░ाрддा।5 
           рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд╣ृрджрдп рддो рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЕंрдЪрд▓ рдоें рд╣ी рдмрд╕рддा рд╣ै рдФрд░ рдЧँрд╡рдИ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдеाрддी рд▓ोрдХ рдоें। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕рдоाрдЬ рдХा рдЕрдкрдиा рд▓ोрдХ рд╣ोрддा рдФрд░ рд╣рд░ рд▓ोрдХ рдХी рдЕрдкрдиी рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдоाрди्рдпрддाрдПँ рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдд्рдп рд╣ै рдХि рдЗрди рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХी рдХोрдИ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ोрддी। рд▓ेрдХिрди рдпрд╣ рднी рд╕рдд्рдп рд╣ै рдХि рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╣рд░ рдЬрдЧрд╣ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХрддा рдХी рдоाँрдЧ рдирд╣ीं рдХрд░рддी। рдЕрдЧрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХрддा рд╣ी рддрд▓ाрд╢ी рдЬाрдиे рд▓рдЧे рдлिрд░ рддो рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ी рд╣ो рдЬाрдПрдЧी।
  рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд▓ोрдХ, рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдкрд╣рд▓ू рдкрд░ рдЕрдкрдиा-рдЕрд▓рдЧ рдордд рд░рдЦрддा рд╣ै। рдЛрддुрдУं рдХी рдЕрд▓рдЧ рдоाрди्рдпрддाрдПँ рд╣ैं, рддो рдмрд░рд╕ाрдд рдЛрддु рдоें рд╣рд░ рдирдХ्рд╖рдд्рд░ों рдХी рдЕрдкрдиी рдЕрд▓рдЧ рдоाрди्рдпрддा। рдиाрдЧрдорддी рдХे рд╡िрдпोрдЧ рдоें рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рдирдХ्рд╖рдд्рд░ рдмрд░рд╕рддे рд╣ैं, рдЬाрдпрд╕ी рдЗрд╕рдХा рдЦुрдмрд╕ूрд░рдд рдЙрджाрд╣рд░рдг рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХे рдЪрд╣рдЪрд╣ाрдиे рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрд▓рдЧ–рдЕрд▓рдЧ рдоाрди्рдпрддाрдПँ рд▓ोрдХ рдоें рд╣ै рдФрд░ рдЬाрдпрд╕ी рдЗрд╕рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рддे рд╣ैं – рдЧुрдбुрд░ु – рддुрд╣ी-рддुрд╣ी рдХрд╣рдХрд░ рдЦीрдЭрддी рд╣ै, рддो рдкрдг्рдбुрдХ – рдПрдХै-рддुрд╣ी, рдПрдХै-рддुрд╣ी рдХा рдз्рдпाрди рд▓рдЧрддा рд╣ै, рдЧ्рд╡ाрд▓िрди – рджрд╣ी-рджрд╣ी рдкुрдХाрд░рддी рд╣ै, рд╣рд░िрдпрд▓ (рд╣ाрд░िрд▓) рдЕрдкрдиा рджрд░्рдж рд╕ुрдирддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдЬाрдпрд╕ी рдЗрд╕ рддрдоाрдо рдкрд╣рд▓ुрдУं рдХो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╕्рдеाрди рджेрддे рд╣ैं। рдЬो рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै।
        рдЬाрдпрд╕ी рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд╣ोрдХрд░ рднी рд╣िрди्рджू рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЧрд╣рди рдЬ्рдЮाрди рд░рдЦрддे рд╣ैं। рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдХा рдЬрди्рдоोрдд्рд╕рд╡ рдкूрд░ी рд╣िрди्рджू-рд░ीрддि рд╕े рдордиाрддे рд╣ैं, рдЫрдаी рдкूрдЬрди, рдЬрди्рдо рдлрд▓, рдХिрд╕ рд░ाрд╢ि рдоें рдХрди्рдпा рдХा рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ рд╣ै рдЗрд╕рдХा рднी рд╡рд░्рдгрди рдЬाрдпрд╕ी рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЬाрдпрд╕ी рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдХा рдиाрдо рдпूँ рд╣ी рдирд╣ीं рд░рдЦ рджेрддे, рдмрд▓्рдХि рдкूрд░े рд╡िрдзि-рд╡िрдзाрди рдХे рд╕ाрде рдкंрдбिрддों рдж्рд╡ाрд░ा рдмрддाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдХрди्рдпा рдХा рдЬрди्рдо ‘рдХрди्рдпा рд░ाрд╢ि’ рдоें рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕рдХा рдиाрдо ‘рдкрдж्рдоाрд╡рддी’ рд░рдЦрдиा рд╕ाрд░्рдердХ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдХी рдЖрдпु рдкाँрдЪ рд╡рд░्рд╖ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдзрд░्рдо–рдЬ्рдЮाрди рдЖрджि рдХाрд░्рдпों рдоें рднी рджрдХ्рд╖ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдлिрд░ рдмाрд░рд╣ рд╡рд░्рд╖ рдХी рд╣ोрдиे рдкрд░ рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдХे рд▓िрдП рдЕрдЪ्рдЫे ‘рд╡рд░’ рдХी рдЪिंрддा рд╕े рдЪिंрддिрдд рдкिрддा рдХा рднी рдЬिрдХ्рд░ рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЬो рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╣рд░ рдкिрддा рдХी рдоुрдЦ्рдп рдЪिंрддा рд╣ोрддी рд╣ै।  
     рдЬाрдпрд╕ी рдЬिрд╕ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдоें рд░рдЪрддे рд╣ै рдЙрд╕рдХे рдоूрд▓ рдоें рдк्рд░ेрдо рд╣ै। рдФрд░ рдк्рд░ेрдо рдПрдХ рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╡िрд╖рдп рд╣ै рдФрд░ рдЕрдд्рдпंрдд рд╡्рдпाрдкрдХ рднी। рдкूрд░ी рджुрдиिрдпा рдЗрд╕ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд▓िрдЦрддे рдкреЭрддे рдЪрд▓рддे рдЪрд▓ी рдЖрдпी рд╣ै। рдорддрд▓рдм ‘рдк्рд░ेрдо’ рд╕ाрд░्рдердХ рд╡िрд╖рдп рднी рд╣ै। рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु рдХी рд╕ाрд░्рдердХрддा рдХा рдоोрд▓ рдЙрд╕рдХे рдоाрд░्рдЧ рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рдХрдаिрдиाрдИ рдЕрдЪ्рдЫे рддрд░ीрдХे рд╕े рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдк्рд░ेрдо-рдкрде рдХी рдХрдаिрдирддा рдкрд░ рдЬрдм рд░ीрддिрдХाрд▓ीрди рдХрд╡ि ‘рдмोрдзा’ рдХрд╣рддे рд╣ै –                     
                                          рдпрд╣ рдк्рд░ेрдо рдХो рдкंрде рдХрд░ाрд▓ рдорд╣ा
рддрд░рд╡ाрд░ि рдХी рдзाрд░ рдкै рдзाрд╡рдиो рд╣ै।6 
         рдЗрддрдиे рд╕ाрд░्рдердХ рдФрд░ рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд▓िрдЦрдиे, рдкреЭрдиे рдФрд░ рдЗрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдЪрд▓рдиे рдХो ‘рдмोрдзा’ рддрд▓рд╡ाрд░ рдХी рдзाрд░ рдкрд░ рдЪрд▓рдиे рдХे рд╕рдоाрди рдмрддाрддे рд╣ैं। рд╕рд╡ाрд▓ рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдк्рд░ेрдо рдХा рдоाрд░्рдЧ рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдордиुрд╖्рдпрддा рдХे рд▓िрдП рдЬрд░ुрд░ी рд╣ोрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рднी рдЗрддрдиा рджुрд░्рдЧрдо рдХ्рдпों рд╣ै? рдк्рд░ेрдо рддो рд╣рдоेрд╢ा рд╣ी рдЬोреЬрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै, рддो рдХ्рдпा рдкूрд░ी рджुрдиिрдпा рдоें рддोреЬрдиे рд╡ाрд▓ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрдзिрдХ рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै, рдЬो рдЗрд╕ рд░ाрд╣ рдоें рддрд▓рд╡ाрд░ рдмिрдЫाрдпे рдмैрдаे рд╣ैं? рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХे рд╕рд╡ाрд▓ рдмाрд░-рдмाрд░ рд╣рдоाрд░े рдорди рдоें рдЖрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рдЬрд╡ाрдм рдХे рд▓िрдП рдмाрд░-рдмाрд░ рд╣рдо рдЬाрдпрд╕ी, рд╕ूрд░, рддुрд▓рд╕ी, рдХрдмीрд░ рдФрд░ рдоीрд░ा рдХो рдкреЭрдиे, рд╕рдордЭрдиे рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддे рд╣ैं।
             рдк्рд░ेрдо рдмंрдзрди рдирд╣ीं рд╣ै, рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдФрд░ рдмрд░ाрдмрд░ी рдХा рднाрд╡ рддो рдЙрд╕рдХे рдоूрд▓ рдоें рд╣ै। ‘рдХृрд╖्рдг’ рд╣ैं рдмрд╣ुрдд рдмреЬे рджेрд╡ рд▓ेрдХिрди ‘рд░рд╕рдЦाрди’ рдХी рдЕрд╣ीрд░ рдХी рдЫोрдХрд░िрдпा рддो рдЙрдирдХो рдЫрдЫिрдпा рднрд░ рдЫाрдЫ рдкрд░ рдиाрдЪ рдирдЪाрддी рд╣ै। рддो рд╡рд╣ीं ‘рдоीрд░ा’ рдХृрд╖्рдг рдХो рдЕрдкрдиा рдкрддि рдоाрди рдмैрдарддी рд╣ैं। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЕрднिрд╡्рдпंрдЬрдиा рдк्рд░ेрдо рдоाрд░्рдЧ рдоें рд╣ी рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ी рдк्рд░ेрдо рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдЖрдд्рдоा рд╣ै।
        рдк्рд░ेрдордоाрд░्рдЧी рдХाрд╡्рдпрдзाрд░ा рдХी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд░рдЪрдиा ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдРрд╕ा рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рд╣ै, рдЬो рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рдордиुрд╖рдд्рд╡ рдХो рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि рд╕िрдж्рдз рдХрд░рддा рд╣ै। рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдХे рднीрддрд░ рдЕрдЧрд░ рдк्рд░ेрдо рд╣ै, рдордиुрд╖्рдпрддा рд╣ै, рддрднी рд╡рд╣ рдРрд╕े рдкрд╣рд▓ुрдУं рдХो рд╕рд▓ीрдХे рд╕े рд░рдЪ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЬाрдпрд╕ी рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдУрд░ рдЙрди्рдоुрдХ्рдд рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ाँ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХा рдЙрдирдХा рдоाрд░्рдЧ рдоाрдирд╡-рдк्рд░ेрдо рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЧुрдЬрд░рддा рд╣ै। рд╕ंрд╕ाрд░ рдХी рдЬीрд╡рди-рдЪрд░्рдпा рд╕े рд╣ोрдХрд░, рди рдХी рдХрд╣ीं рдПрдХांрдд рдоें рдЧुрд╣ाрд╡ाрд╕ рд▓ेрдХрд░। рдЬाрдпрд╕ी рдХे рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдоें рд╢ुрдХ्рд▓ рдЬी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं –“рдЙрдирдХा рдиिрдпрдо рдеा рдХि рдЬрдм рд╡े рдЕрдкрдиे рдЦेрдд рдоें рд╣ोрддे рддрдм рдЕрдкрдиा рдЦाрдиा рд╡рд╣ीं рдоंрдЧा рд▓िрдпा рдХрд░рддे рдеे। рдЦाрдиा рд╡े рдЕрдХेрд▓े рдХрднी рди рдЦाрддे; рдЬो рдЖрд╕–рдкाрд╕ рджिрдЦाрдИ рдкреЬрддा рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рдмैрдардХрд░ рдЦाрддे рдеे। рдПрдХ рджिрди рдЙрди्рд╣ें рдЗрдзрд░-рдЙрдзрд░ рдХोрдИ рди рджिрдЦाрдИ рдкреЬा। рдмрд╣ुрдд рджेрд░ рддрдХ рдЖрд╕рд░ा рджेрдЦрддे-рджेрдЦрддे рдЕंрдд рдоें рдПрдХ рдХोреЭी рджिрдЦाрдИ рдкреЬा। рдЬाрдпрд╕ी рдиे рдмреЬे рдЖрдЧ्рд░рд╣ рд╕े рдЙрд╕े рдЕрдкрдиे рд╕ाрде рдЦाрдиे рдХो рдмिрдаाрдпा рдФрд░ рдПрдХ рд╣ी рдмрд░рддрди рдоें рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рднोрдЬрди рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдЙрд╕рдХे рд╢рд░ीрд░ рд╕े рдХोреЭ рдЪू рд░рд╣ा рдеा। рдХुрдЫ рдеोреЬा рд╕ा рдорд╡ाрдж рднोрдЬрди рдоें рднी рдЪू рдкреЬा। рдЬाрдпрд╕ी рдиे рдЙрд╕ рдЕंрд╢ рдХो рдЦाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдаाрдпा рдкрд░ рдЙрд╕ рдХोреЭी рдиे рд╣ाрде рдеाрдо рд▓िрдпा рдФрд░ рдХрд╣ा рдЗрд╕े рдоै рдЦाрдКंрдЧा, рдЖрдк рд╕ाреЮ рд╣िрд╕्рд╕ा рдЦाрдЗрдП, рдкрд░ рдЬाрдпрд╕ी рдЭрдЯ рд╕े рдЙрд╕े рдЦा рдЧрдП।”7 
         рдРрд╕े рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рд╕ंрдЧ рд╣ैं рдЬो рдЬाрдпрд╕ी рдХे рдоाрдиुрд╖-рдк्рд░ेрдо рдХा рдЬीрд╡ंрдд рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं। рдЬाрдпрд╕ी рдХी рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯрддрдо рд░рдЪрдиा ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдЗрд╕ी рдк्рд░ेрдо рдХा рдЖрдЦ्рдпाрди рд╣ै। рдЬो рд╕рдоाрдЬ, рд╡рд░्рдЧ, рд▓िंрдЧ рдРрд╕े рдХिрд╕ी рднी рднेрдж рдХो рдирд╣ीं рдоाрдирддा। рдЬाрдпрд╕ी рдХी рдиाрдпिрдХा ‘рдкрдж्рдоाрд╡рддी’ рд╕्рдд्рд░ी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЬाрдпрд╕ी рдЙрд╕рдХा рдЬрди्рдоोрдд्рд╕рд╡ рдЗрддрдиे рдзूрдо-рдзाрдо рд╕े рдоाрдирддे рд╣ैं рдХि ‘рд░ाрдЬा рд░рддрдирд╕ेрди’ рдХा рдЬрди्рдоोрдд्рд╕рд╡ рдлीрдХा рдкреЬ рдЬाрддा рд╣ै। рдЬाрдпрд╕ी рдЗрд╕ рдк्рд░ेрдо-рдЖрдЦ्рдпाрди рдХो рдХрд▓्рдкрдиा рдХे рд╕рд╣ाрд░े рд╣ी рдкूрд░्рдг рдкрд░ाрдХाрд╖्рдаा рдкрд░ рдкрд╣ुंрдЪाрддे рд╣ैं। рдаीрдХ рд╣ै рджूрдз, рджрд╣ी рдХा рд╕рдоुрдж्рд░ рдЙрдирдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдеी, рд╕िंрд╣рд▓рдж्рд╡ीрдк рдХा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡ाрддाрд╡рд░рдг, рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдХा рдорд╣рд▓ рдЬिрд╕рдХी рдПрдХ-рдПрдХ рдИंрдЯ рдмрд╣ुрдоूрд▓्рдп рд╣ीрд░े-рдоोрддी рдХी рд╣ै, рдЙрд╕рдХी рдЪुрдиाрдИ рдХрдкूрд░ рдЖрджि рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ै, ‘рдкрдж्рдоाрд╡рддी’ рдЬिрд╕े рдЬाрдпрд╕ी рдЗрддрдиा рд░ूрдкрд╡рддी рдмрдиाрддे рд╣ैं рдХि рдХोрдИ рдкुрд░ुрд╖ рдЙрд╕े рджेрдЦрддे рд╣ी рдоूрд░्рдЫिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै- рд╕рдм рдХрд▓्рдкрдиा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдорди рдоें рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдарддा рд╣ै рдХि рдЖрдЦिрд░ рдЬाрдпрд╕ी рдРрд╕ा рдХрд░рддे рдХ्рдпों рд╣ै? рдХрд▓्рдкрдиा рдХी рдРрд╕ी рдкрд░ाрдХाрд╖्рдаा рдХि рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рд╕े рджूрд░-рджूрд░ рддрдХ рдЙрд╕рдХा рдХोрдИ рд░िрд╢्рддा рд╣ी рдиреЫрд░ рдирд╣ीं рдЖрддा, рд▓ेрдХिрди рд╣рдо рдаीрдХ рд╕े рджेрдЦें рддो рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рдЗрди рд╕рдм рдХे рдоूрд▓ рдоें рдк्рд░ेрдо рдХो рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╕िрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдоाрдд्рд░ рд╣ै। рдЙрддрдиा рд╕ुрди्рджрд░ рдорд╣рд▓, рджुрдиिрдпा рдоें рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╕्рдерд▓ рд╡рд╣ рд╕िंрд╣рд▓рдж्рд╡ीрдк, рд╡рд╣ाँ рдХा рдордирдоोрд╣рдХ рд╡ाрддाрд╡рд░рдг, рд╕рдм рдХुрдЫ рдХा рдд्рдпाрдЧрдиे рдХे рдкीрдЫे ‘рдкрдж्рдоाрд╡рддी’ рдХे рдкाрд╕ рдЖрдзाрд░ рд╣ी рдХ्рдпा рд╣ै? рддो рд╣рдо рдЬрд╡ाрдм рдкाрддे рд╣ैं , ‘рд░рддрдирд╕ेрди рдХा рдк्рд░ेрдо’। рд░ाрдЬा рд░рддрдирд╕ेрди рдХा рдирд╣ीं, рдЬोрдЧी рд░рддрдирд╕ेрди рдХा।
         рдЬाрдпрд╕ी рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХा рдЦрд▓рдиाрдпрдХ рдЬिрд╕े рдЪुрдирддे рд╣ैं рд╡рд╣ рднी рдПрдХ рдоुрд╕рд▓рдоाрди (рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди) рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рдЬाрдпрд╕ी рдХी рдиреЫрд░ рдоें ‘рдордиुрд╖्рдп’ рдкрд╣рд▓े рд╣ै, рд╣िрди्рджू рдпा рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдмाрдж рдоें। рд░ाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं – “рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд╣ोрдХрд░ рд╣िрди्рджू рд╢ौрд░्рдп рдХी рдЧाрдеा рджिрд▓्рд▓ी рдХे рд╕ुрд▓्рддाрди рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдПрдХ рдиाрдЬुрдХ рдк्рд░рд╕ंрдЧ рд╣ै। рдкрд░  рдЬाрдпрд╕ी рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдХे рдЪिрдд्рд░рдг рдоें рдПрдХрджрдо рдЦрд░े рдЙрддाрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рджोрдиों рдкрдХ्рд╖ों рдХा рдкूрд░े рдЖрджрд░ рдФрд░ рдЖрдд्рдоीрдпрддा рд╕े рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ुрдЖ рд╣ै – рд╣िрди्рджू рддुрд░рдХ, рджुрд╡ौ рд░рди рдЧाрдЬे рдФрд░ рдЕрдЧрд░ рдЖрдд्рдоीрдпрддा рдХрд╣ीं рдХुрдЫ рдЕрдзिрдХ рд╣ै рддो рдЪिрддौреЬ рдХे рд╕ाрде рд╣ै рди рдХि рджिрд▓्рд▓ी рдХे।”8   
     рдЬाрдпрд╕ी рд╕рдо्рдкूрд░्рдг ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХे рдХрдеाрдирдХ рдХो рд░рдХ्рдд рдХी рд▓ेрдИ рдФрд░ рдЧाреЭी-рдк्рд░ीрддि рдХे рдирдпрди рдЬрд▓ рд╕े рднिрдЧोрдХрд░ рд╕рд░ाрдмोрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं –
рдоुрд╣рдордж рдХрдмि рдпрд╣ рдЬोрд░ि рд╕ुрдиाрд╡ा। рд╕ुрдиा рд╕ो рдкीрд░ рдк्рд░ेрдо рдХрд░ рдкाрд╡ा।
рдЬोрд░ी рд▓ाрдЗ рд░рдХрдд рдХै рд▓ेрдИ। рдЧाреЭी рдк्рд░ीрддि рдирдпрдирди्рд╣ рдЬрд▓ рднेрдИ।।9  
        рдпрд╣ рдЬो рдк्рд░ेрдо рдХा рдкрд░ाрднрд╡ рд╣ै, рдпрд╣ी ‘рдк्рд░ेрдо’ рдЖрдзाрд░ рдмрдирддा рд╣ैं рдЬाрдпрд╕ी рдХो рд░рддрдирд╕ेрди рдХा рдкрдХ्рд╖ рд▓ेрдиे рдоें। рдЗрд╕ рдк्рд░ेрдо рдХी рдЕрднिрд╡्рдпंрдЬрдиा рдЬाрдпрд╕ी рдХे рдиреЫрд░ рдоें рдЗрддрдиा рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि рд╣ै рдХि, рдЬाрдпрд╕ी рдЬिрд╕ ‘рдкрдж्рдоाрд╡рддी’ рдХो рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЬрдЧрдд рдоें рдЕрдирди्рдп рд╕िрдж्рдз рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЙрд╕े рдкाрдиे рдХा рдЖрдзाрд░ ‘рдк्рд░ेрдо’ рдоाрдд्рд░ рд░рдЦрддे рд╣ैं। рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди рджिрд▓्рд▓ी рдХा рд╕ुрд▓्рддाрди рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд╕рдм рдХुрдЫ рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж ‘рдкрдж्рдоाрд╡рддी’ рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддा। рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдХा рдЖрдзाрд░ рд╣ी рдЧрд▓рдд рдеा। рдЬिрд╕ рдЪीрдЬ рдХो рдкाрдиे рдХा рдЖрдзाрд░ рдк्рд░ेрдо рд╣ै, рдЙрд╕े ‘рдмрд▓’ рд╕े рдХोрдИ рдХैрд╕े рдкा рд╕рдХрддा рд╣ै? ‘рдмрд▓’ рд╕े рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди рдХो рд╡рд╣ी рдоिрд▓рддा рд╣ै, рдЬो рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рдЖрдЬ рддрдХ рдоिрд▓рддा рдЖрдпा рд╣ै – рдЪिрддौреЬрдЧреЭ рдХी рдИрдЯ-рдкрдд्рдерд░ рдХी рджीрд╡ाрд░ें –
рдЬौрд╣рд░ рднрдЗ рд╕рдм рдЗрд╕्рддिрд░ी, рдкुрд░ुрд╖ рднрдП рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо।
  рдмाрджрд╕ाрд╣ рдЧреЭ рдЪूрд░ा, рдЪिрддрдЙрд░ рднा рдЗрд╕рд▓ाрдо।।10
         рдЬाрдпрд╕ी рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рд╕рдм реЩрдд्рдо рд╣ो рдЧрдпा рдФрд░ рдЪिрддौреЬрдЧреЭ рдЗрд╕्рд▓ाрдордордп рд╣ो рдЧрдпा। рд▓ेрдХिрди рдкाрдардХ рдХे рдорди рдоें рдЕрдХुрд▓ाрд╣рдЯ рдЕрдм рд╢ुрд░ु рд╣ोрддी рд╣ै, рдХि рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди рдкूрд░े рдЪिрддौреЬрдЧреЭ рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рднी рдЙрджाрд╕ рдХ्рдпों рд╣ैं? рдХ्рдпों рд╡рд╣  рдЬौрд╣рд░ рд╣ुрдИ рд░ाрдиिрдпों рдХे рд░ाреЩ рдЙрдаाрдХрд░ рдХрд╣рддा рд╣ैं рдпрд╣ рдкृрде्рд╡ी рдЭूрдаी рд╣ै।
                          рдЫाрд░ рдЙрдаाрдЗ рд▓ीрди्рд╣ि рдПрдХ рдоूрдаी। рджीрди्рд╣ि рдЙреЬाрдЗ рдкिрд░िрдеिрдоी рдЭूрдаी।।11 
 рд╕рдм рдХुрдЫ рдЬो рдЬाрдпрд╕ी рдЧреЭрддे рд╣ैं, рд╕рдм рдЗрд╕ी рд▓ोрдХ рдоें рдмрдЪा рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै। рдкूрд░े рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рд╕े рддीрди рдкाрдд्рд░ (рдкрдж्рдоाрд╡рддी, рдиाрдЧрдорддी, рдФрд░ рд░рддрдирд╕ेрди) рд╣ी рддो рд╡िрджा рд▓ेрддे рд╣ैं, рдлिрд░ рдХ्рдпों рдЗрд╕ рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдХे рдЕंрдд рд╕े рдкाрдардХ рдХा рдорди рд╡्рдпाрдХुрд▓ рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै?
     рдЗрди рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЬрд╡ाрдм рдоें рд╣рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдкूрд░े рдЖрдЦ्рдпाрди рдХा рдЖрдзाрд░ рдк्рд░ेрдо рдеा। рдЙрд╕ी рдк्рд░ेрдо рдХे рд╕ूрдд्рд░ рдоें рдмंрдзे рдеे рдиाрдЧрдорддी, рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдФрд░ рд░рддрдирд╕ेрди। рдЬिрдирдХे  рди рд░рд╣рдиे рд╕े рдкूрд░ा рдХा рдкूрд░ा рдЖрдЦ्рдпाрди рд╕ूрдиा рдкреЬ рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди рд╕рдм рдХुрдЫ рдкाрдХрд░ рднी рдардЧा рд╕ा рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ी рдк्рд░ेрдо рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЕрднिрд╡्рдпंрдЬрдиा рд╣ै। рдпрд╣ी рдордиुрд╖्рдп рд╕े рдордиुрд╖्рдп рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд░िрд╢्рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд░िрд╢्рддे рдХा рдоूрд▓ рдЖрдзाрд░ рдк्рд░ेрдо рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░ेрдо рд╕े рдмреЬा рди рдХोрдИ рдзрд░्рдо рд╣ै рдФрд░ рди рдХोрдИ рдИрд╢्рд╡рд░। рдмрд▓्рдХि рд╕рдм рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХा рдк्рд░ेрдо рд╣ी рдПрдХ рдоाрдд्рд░ рдоाрд░्рдЧ рд╣ै। рдпрд╣ी рд╕ूрдлिрдпों рдХी рдЗрд╢्реШрдордЬाрдЬी рд╕े рдЗрд╢्реШрд╣реШीрдХी рдХा рд░ाрд╕्рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд░рд╣рддे рд╕рдм рдХुрдЫ рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рдЬाрддे рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдмрдЪрддा -
рдоाрдиुрд╕ рдк्рд░ेрдо рднрдпрдЙ рдмैрдХुंрдаी। рдиाрд╣िрдд рдХाрд╣ рдЫाрд░ рднрдИ рдоूрдаी।।

рд╕рди्рджрд░्рдн рдЧ्рд░рди्рде рд╕ूрдЪी –
1. рд╕्рд░ोрддрд╡िрдХिрдкीрдбिрдпा (https://hi.m.wikipedia.org/wiki/рдоाрд▓िрдХ_рдоोрд╣рдо्рдордж_рдЬाрдпрд╕ी#)
2. рд╕ंреж рд░ाрдордЪंрдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓, рдЬाрдпрд╕ी рдЧ्рд░ंрдеाрд╡рд▓ी, рд╡िрдирдп рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХाрдирдкुрд░, рдкृреж 10, рд╡рд░्рд╖ 1992 
3. рд╡рд╣ी рдкृреж 13
4. рд╡ाрд╕ुрджेрд╡рд╢рд░рдг рдЕрдЧ्рд░рд╡ाрд▓, рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдХी рд╕ंрдЬीрд╡рдиी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा, рд▓ोрдХрднाрд░рддी рдк्рд░рдХाрд╢рди рдкрдЯрдиा, рдкृреж 34  
5. рд╡рд╣ी, рдкृреж 142 
6. рд░ीрддिрдХाрд▓ीрди рдХрд╡िрдпों рдХी рдк्рд░ेрдо рд╡्рдпंрдЬрдиा, рдмрдЪ्рдЪрди рд╕िंрд╣, рд▓ोрдХрднाрд░рддी рдк्рд░рдХाрд╢рди рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж рд╡рд░्рд╖ 2005 рдкृреж 327
7. рд╕ंреж рд░ाрдордЪंрдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓, рдЬाрдпрд╕ी рдЧ्рд░ंрдеाрд╡рд▓ी, рд╡िрдирдп рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХाрдирдкुрд░, рдкृреж 19, рд╡рд░्рд╖ 1992 
8. рд░ाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी, рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХा рд╡िрдХाрд╕, рд▓ोрдХ рднाрд░рддी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдкрдЯрдиा, рдкृреж 41  
9. рд╕ंреж рд░ाрдордЪंрдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓, рдЬाрдпрд╕ी рдЧ्рд░ंрдеाрд╡рд▓ी, рд╡िрдирдп рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХाрдирдкुрд░, рдкृреж 341, рд╡рд░्рд╖ 1992 
10. рд╡рд╣ी, рдкृреж 340 
11. рд╡рд╣ी, рдкृреж 340                                      
                                       

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।