เคตृเคฆ्เคง เคตिเคฎเคฐ्เคถ เค•ी เค…เคงिเคฐोเคนिเคฃी เค•เคนाเคจी ‛เค…เค—्เคจिเคฆाเคน’

เคจीเคฒเคฎ เคตाเคงเคตाเคจी

เคถोเคงाเคฐ्เคฅी, เคนिंเคฆी เคตिเคญाเค—, เคญाเคทा เคธाเคนिเคค्เคฏ เคญเคตเคจ, เค—ुเคœเคฐाเคค เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ, เค…เคนเคฎเคฆाเคฌाเคฆ
เคˆเคฎेเคฒ: vishnukriplani36@gmail.com
เคšเคฒเคญाเคท: +91 840 122 4237


เคธ्เคตाเคคंเคค्เคฐ्เคฏोเคค्เคคเคฐ เคนिंเคฆी เค•เคฅा เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคšเคฐ्เคšिเคค เคเคตं เคฎेเคงाเคตी เคช्เคฐเคคिเคญा เค•े เคงเคจी เคฒेเค–เค• เคกॉ. เคฆिเคฒीเคช เคฎेเคนเคฐा เคœी เค•ा เคœเคจ्เคฎ 27 เคฆिเคธंเคฌเคฐ 1968 เคฎें เคตीเคฐเคชुเคฐ เค—ुเคœเคฐाเคค เคฎें เคนुเค†। เคเคฎ.เค. เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค—ुเคœเคฐाเคค เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธिเคŸी เคฎें เคธเคฎเค—्เคฐ เคนिंเคฆी เคฎें เคช्เคฐเคฅเคฎ เคตเคฐ्เค— เคฎें เค‰เคค्เคคीเคฐ्เคฃ เคนोเคจे เคชเคฐ เคธ्เคตเคฐ्เคฃ เคชเคฆเค• เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเคฏा। เค—ुเคœเคฐाเคค เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธिเคŸी เคฎें เคเคฎเคซिเคฒ เค•ी เคชเคข़ाเคˆ เคชूเคฐ्เคฃ เค•ी। เคเคฎ.เคเคธ. เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธिเคŸी เคฌเคกौเคฆा เคธे เคชीเคเคšเคกी เค•ी เค‰เคชाเคงि เค—्เคฐเคนเคฃ เค•ी। เคฆिเคฒीเคช เคœी เค•े เคชिเคคा เค•ाเคฒिเคฆाเคธ เคœी เคฎेเคนเคฐा เคคเคฅा เคฎाเคคा เคฎंเคœुเคฒा เคฌเคนเคจ เคนै। เคธंเคช्เคฐเคคि เคฎें เคฆिเคฒीเคช เคœी ‛เคธाเคนिเคค्เคฏ เคตीเคฅिเค•ा’ เคชเคค्เคฐिเค•ा เค•े เคช्เคฐเคงाเคจ เคธंเคชाเคฆเค• เคคเคฅा เคธเคฐเคฆाเคฐ เคชเคŸेเคฒ เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ, เค†เคฃंเคฆ เคฎें เคธ्เคจाเคคเค•ोเคค्เคคเคฐ เคนिंเคฆी เคตिเคญाเค— เคฎें เค†เคšाเคฐ्เคฏ เคชเคฆ เคชเคฐ เค†เคธीเคจ เคนै। เค‡เค•्เค•ीเคธ เค†เคฒोเคšเคจा เค—्เคฐंเคฅ เคคเคฅा เคธंเคชाเคฆिเคค เคชुเคธ्เคคเค•ों เคฆ्เคตाเคฐा เคนिंเคฆी เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เคธเคฎृเคฆ्เคง เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคกॉ. เคฆिเคฒीเคช เคœी เค•ो เค…เคฌ เคคเค• เคธाเคค เคธे เค…เคงिเค• เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เคเคตं เค‰เคชाเคงिเคฏों เคธे เคธเคฎ्เคฎाเคจिเคค เค•िเคฏा เคœा เคšुเค•ा เคนै। ‛เคฎเค•ाเคจ เคชुเคฐाเคฃ ’ เค•เคนाเคจी เคธंเค—्เคฐเคน เคฒेเค–เค• เค•े เค…เคจुเคญเคตों เค•ा เคเคธा เคฆเคธ्เคคाเคตेเคœ เคนै เคœिเคธे เคชเฅเคคे เคธเคฎเคฏ เคชाเค เค• เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคฎाเคจเคต เคœाเคคि เค•ी เคธंเคตेเคฆเคจाเค“ เคธे เค†เคช्เคฒाเคตिเคค เคนो เคœाเคคा เคนै। 

เคนिंเคฆी เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เค†เคงुเคจिเค• เค•ाเคฒ เคฎें เคธ्เคค्เคฐी เคตिเคฎเคฐ्เคถ, เค•िเคธाเคจ เคตिเคฎเคฐ्เคถ, เคฆเคฒिเคค เคตिเคฎเคฐ्เคถ, เค•िเคจ्เคจเคฐ เคตिเคฎเคฐ्เคถ, เคฌाเคฒ เคตिเคฎเคฐ्เคถ เคธเคญी เค…เคชเคจा เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธ्เคฅाเคจ เคฐเค–เคคे เคนैं เค•िंเคคु, เคตृเคฆ्เคง เคตिเคฎเคฐ्เคถ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฎुเคฆ्เคฆा เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคฏเคน เคนเคฐ เคธเคฎाเคœ เคนเคฐ เคœाเคคि เคคเคฅा เคนเคฐ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ा เคฎुเคฆ्เคฆा เคนै। เคกॉ เคนเคฐे เค•ृเคท्เคฃ เคคिเคตाเคฐी เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें “เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เคธाเคนिเคค्เคฏ เคธเคฎाเคœ เค•ा เคฆเคฐ्เคชเคฃ เคนै เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคนै เคธเคฎाเคœ เคฎें เคตृเคฆ्เคงों เค•ी เคœैเคธी เคธ्เคฅिเคคि เคฐเคนी เคนै เค‰เคธเค•ा เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคšिเคค्เคฐเคฃ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒे।”1

เคนाเคฒ เคนी เคฎें ‛เค…เค•्เคทเคฐाเคฐ्เคฅ’ เคธांเคा เค•เคนाเคจी เคธंเค—्เคฐเคน เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคกॉ. เคฆिเคฒीเคช เคœी เคฆ्เคตाเคฐा เคฐเคšिเคค ‛เค…เค—्เคจिเคฆाเคน’ เค•เคนाเคจी เค‡เคธ เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคตृเคฆ्เคง เคตिเคฎเคฐ्เคถ เค•े เคงเคฐाเคคเคฒ เค•ा เคจा เคธिเคฐ्เคซ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคคी เคนै เคฌเคฒ्เค•ि, เค‰เคธे เคเค• เค•เคฆเคฎ เค†เค—े เคฌเคข़ाเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐเคคी เคนै। เค…เคฌ เคคเค• เค•े เคตृเคฆ्เคง เคตिเคฎเคฐ्เคถ เค‡เคคिเคนाเคธ เคธे เคœुเคก़ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคตृเคฆ्เคง เคชाเคค्เคฐों เค•ो เค…เคชเคจी เคจिเคฏเคคि เคชเคฐ เค›ोเคก़ เคฆेเคคी เคฅी। เคœเคนाँ เคฎाเคคा-เคชिเคคा เค•เคญी เคตृเคฆ्เคง เค†เคถ्เคฐเคฎ เคฎें เคคो เค•เคญी เค…เคชเคจे เคนी เค˜เคฐ เคฎें เค…เคจेเค•ों เคถाเคฐीเคฐिเค• เคคเคฅा เคฎाเคจเคธिเค• เคฏाเคคเคจा เค•ो เคธเคนเคคे เคนुเค เคฆेเค–े เคœा เคธเค•เคคे เคนैं। เค•िंเคคु เคฆिเคฒीเคช เคœी เคฆ्เคตाเคฐा เคฐเคšिเคค เค•เคนाเคจी เค…เค—्เคจिเคฆाเคน เค‡เคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เค•े เค…เคงिเค• เคจिเค•เคŸ เคนै เค•ाเคฐเคฃ เค•ि, เคฏเคนाँ เคตृเคฆ्เคง เคชाเคค्เคฐ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค…เคชเคจे เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•े เคฒिเค เค†เคตाเคœ เค‰เค ाเคคा เคนै। เคฏเคน เค†เคตाเคœ เคธिเคฐ्เคซ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ी เค†เคตाเคœ เคจเคนीं เคนै เค…เคชिเคคु เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคตृเคฆ्เคง เคชीเคข़ी เค•ी เค†เคตाเคœ เคนै। เค†เคค्เคฎเคนเคค्เคฏा เค•े เคฌाเคฆ เคฎिเคฒी เคธुเคธाเค‡เคก เคจोเคŸ เค•े เคฏे เคถเคฌ्เคฆ เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เคชाเค เค• เค•े เคธाเคฎเคจे เคฐเค–เคคे เคนैं, “เค‡เคธ เคœीเคตเคจ เคธे เคคंเค— เค†เค•เคฐ เคฆुเคจिเคฏा เค›ोเคก़เค•เคฐ เคœा เคฐเคนा เคนूँ, เคฎेเคฐा เคจเคฎ्เคฐ เคจिเคตेเคฆเคจ เคนै เค•ि เคฎेเคฐी เคฒाเคถ เคฌेเคŸों เค•ो เคจा เคฆी เคœाเคฏे। เค…เค—เคฐ เคฎेเคฐी เคฒเคก़เค•ी เคฎिเคคाเคฒी เค†เคคी เคนै เคคो เค‰เคธे เค…เค—्เคจिเคฆाเคน เค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐ เคฆेเคคा เคนूँ। เคชुเคฒिเคธ เคธे เคฎेเคฐा เคจिเคตेเคฆเคจ เคนै เค•ि เคฎेเคฐी เคฌेเคŸी เค…เค—เคฐ เคจเคนीं เคชเคนुँเคš เคชाเคคी เคนै เคคो เคฎेเคฐी เคฒाเคถ เค•ो เค†เคตाเคฐा เคฒाเคถ เค•ी เคคเคฐเคน เคœเคฒा เคฆिเคฏा เคœाเคฏ, เคชเคฐंเคคु เคฎेเคฐे เคชुเคค्เคฐों เค•ो เคจा เคฆी เคœाเคฏे।”2 

เคธเคš เคญी เคคो เคนै เค‰เคจ เคชुเคค्เคฐों เค•ो เค…เค—्เคจि เคฆाเคน เค•เคฐเคจे เค•ा เคนเค• เคญी เค•्เคฏा เคนै เคœो เคœीเคคे เคœी เคฎाเคคा-เคชिเคคा เค•ो เค…เคชเคจे เค˜เคฐ เคฎें เคœเค—เคน เคจเคนीं เคฆे เคชाเค เคญเค—เคตाเคจ เค•े เค˜เคฐ เคฎें เค‰เคจ्เคนें เค•िเคธ เค…เคงिเค•ाเคฐ เคธे เคญेเคœ เคธเค•เคคे เคนैं। เคธंเคค เค•เคฌीเคฐ เคธाเคนเคฌ เค•เคนเคคे เคนैं 
“เคธाเคฆू เค–ोเคœ เคชुเคฐाเคจी เคฌाเคจी, 
เคงเคฐเคฎ เคนเคคे เคชाเคคाเคฒ เคชเค ै เคฆเคฏे,เคชाเคช เคญเคฏे เค…เค—เคฎाเคจी।
เคœिเคฏเคค เคจ เคชूंเค›ै เคฌाเคช เคฎเคคाเคฐी เคฎเคฐे เคฎे เคคเคฐเคชเคจ เค ाเคจी।।”3

เคœीเคคे เคœी เคœिเคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจे เคฎाเคคा-เคชिเคคा เค•ा เค…เคจाเคฆเคฐ เค•िเคฏा เคนै เคตเคน เค•ैเคธे เคญเคฒा เค‰เคจเค•ी เคฎृเคค्เคฏोเคชเคฐांเคค เค•िเคธी เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•ी เค‰เคฎ्เคฎीเคฆ เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं। 

เค†เคœ เคฌाเคœाเคฐเคตाเคฆी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคฎें เค‡เคคเคจी เค—เคนเคฐाเคˆ เคคเค• เคชैंเค  เค—เคˆ เคนै เค•ि, เคตเคธ्เคคु เคนी เคจเคนीं เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ो เคญी เค‰เคชเคฏोเค—िเคคा เคตाเคฆी เคธिเคฆ्เคงांเคค เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค†ँเค•ा เค”เคฐ เคฎाเคชा เคœाเคคा เคนै।เคถเคฐ्เคฎเคจाเค• เคธ्เคฅिเคคि เคคเคฌ เคนोเคคी เคนै เคœเคฌ เคฎाเคคा-เคชिเคคा เค•ी เคคुเคฒเคจा เคญी เค‡เคธी เคฆृเคท्เคŸि เคธे เค•ी เคœाเคคी เคนै। เค†เคฒोเคš्เคฏ เค•เคนाเคจी เคฎें เค†เคฐ्เคฅिเค• เคธ्เคฅिเคคि เค•े เคจाเคฎ เคชเคฐ เคฎाเคคा-เคชिเคคा เค•ो เคชुเคค्เคฐों เคฆ्เคตाเคฐा เค…เคฒเค— เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคœाเคคा เคนै เคฎाเคคा เค•ो เคฐเคฎेเคถ เคคเคฅा เคชिเคคा เค•ो เค…เคฎृเคค เค•े เคชाเคธ เคฐเคนเคจा เคชเคก़เคคा เคนै। เค†เคถ्เคšเคฐ्เคฏ เคนै, เคœिเคจ เคฌเคš्เคšों เค•ी เคถिเค•्เคทा เคฆीเค•्เคทा เคชूเคฐी เค•เคฐเคจे เคคเคฅा เค‰เคจ्เคนें เคธเคฎाเคœ เคฎें เค…เคชเคจे เคฒिเค เคธ्เคฅाเคจ เคฌเคจเคตाเคจे เคฎें เคœो เคฎाเคคा-เคชिเคคा เค…เคชเคจा เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคฏौเคตเคจ เคนोเคฎ เค•เคฐ เคฆेเคคे เคนैं, เคฌเคš्เคšे เคœीเคตเคจ เค•े เค…ंเคคिเคฎ เค•्เคทเคฃों เคฎें เคฎเคนंเค—ाเคˆ เค•े เคจाเคฎ เคชเคฐ เค‰เคจ्เคนें เคธाเคฅ เคฐเคนเคจे เค•े เคธुเค– เคธे เคญी เคตंเคšिเคค เค•เคฐ เคฆेเคคे เคนैं। เคตृเคฆ्เคงाเคตเคธ्เคฅा เคเคธी เค…เคตเคธ्เคฅा เคนै เคœिเคธเคฎें, เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฐूเค—्เคฃ เคคเคฅा เคจिเคถเค•्เคค เคนो เคœाเคคा เคนै। เค†เคถा เค•ी เคจिเค—ाเคนों เคธे เค…เคชเคจों เคฎें เค…เคชเคจाเคชเคจ เคขूंเคขเคคा เคนै। เคเคธे เคฎें เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจเคธाเคฅी เคธे เค…เคฒเค— เคนो เคœाเคจा เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคฌเคนुเคค เค•เคท्เคŸเคฆाเคฏी เคนै।เคตृเคฆ्เคง เคชाเคค्เคฐ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เคคเคฅा เค‰เคธเค•ी เคชเคค्เคจी เค‰เคทा เค•े เคฆुเค–ों เค•ा เคฎเคฐ्เคฎाเคค्เคฎเค• เคšिเคค्เคฐเคฃ เค•เคฐเคจे เค•े เคธाเคฅ เคนी เค•เคนाเคจी เค†เค—े เคฌเคข़เคคी เคนै। เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ी เคชुเคค्เคฐเคตเคงू เคฐเคฎेเคถ เค•ी เคชเคค्เคจी เค…เคฎ्เคฌा เคฆ्เคตाเคฐा เค…เคชเคจी เคธाเคธ เค•े เคช्เคฐเคคि เค•िเคฏा เคœाเคจे เคตाเคฒा เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค…เคค्เคฏंเคค เคฆुเค–เคฆाเคฏी เคนै। “เค…ंเคฌा เค‰เคทा เคธे เคจौเค•เคฐाเคจी เคธे เคญी เคœ्เคฏाเคฆा เค•ाเคฎ เคฒेเคคी เคฅी เคคเคฌ เคœाเค•เคฐ เค‰เคธे เค–ाเคจा เคฎिเคฒเคคा เคฅा।” 4 เคธ्เคค्เคฐी เคœाเคคि เค•ो เค…เคคीเคค เคธे เคšเคฒी เค† เคฐเคนी เคชเคฐंเคชเคฐा เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคชुเคฐुเคท เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เค…เคงिเค• เคธเคนเคจ เคถเค•्เคคि เคนोเคคी เคนै। เค…เคคः เคตเคน เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•े เคธाเคฅ เคธเคฎเคौเคคा เค•เคฐ เคฒेเคคी เคนै। เค•िंเคคु เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เค…เคฎ्เคฌा เค•ा เค…เคจुเค•เคฐเคฃ เค•เคฐเคคी เคนुเคˆ, เค…เคฎृเคค เค•ी เคชเคค्เคจी เคธुเคจเคฏเคจा เคญी เค…เคชเคจे เคธเคธुเคฐ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เคธे เค˜เคฐ เค•े เค•ाเคฎ เคฎें เคนाเคฅ เคฌเคŸाเคจे เค•ा เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เคฐเค–เคคी เคนै। เค•िंเคคु เคฏเคน เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เคจा เคนो เค•เคฐ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•े เคฒिเค เคฌเคนू-เคฌेเคŸे เคฆ्เคตाเคฐा เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนुเค•्เคฎ เคธाเคฌिเคค เคนोเคคा เคนै “เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เคจे เคชूเคฐे เค˜เคฐ เค•ा เคाเคก़ू-เคชोंเค›ा เค•เคฐเคจे เค•ा เค•ाเคฎ เคช्เคฐाเคฐंเคญ เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เคฌुเคข़ाเคชे เคฎें เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ो เค•ाเคฎ เคนोเคคा เคจเคนीं เคฅा, เคซिเคฐ เคญी เคตे เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคे เคฐเคนเคคे เคฅे... เคฌीเคชी เค•ी เคตเคœเคน เคธे เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคे-เค•เคฐเคคे เค‰เคจเค•ी เคธाँเคธ เคซूเคฒ เคœाเคคी เคฅी।” 5 

 เค†เคœ เคฎाเคคा-เคชिเคคा เค•ी เคฏเคน เคธ्เคฅिเคคि เคนै เค•ि, “เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฎें เคฌเคนू-เคฌेเคŸों เคฆ्เคตाเคฐा เค…เค•्เคธเคฐ เค‰เคจ्เคนें เค…เคชเคฎाเคจिเคค เคนोเคจा เคชเคก़เคคा เคนै। เค‰เคจ्เคนें เคตเคนी เค•เคฐเคจा เคชเคก़เคคा เคนै เคตैเคธे เคนी เคšเคฒเคจा เคชเคก़เคคा เคนै เคœैเคธे เค‰เคจเค•े เคฌเคนू-เคฌेเคŸे เค•เคนเคคे เคนैं.... เค•ुเคฒ เคฎिเคฒाเค•เคฐ เค‰เคจเค•े เคธाเคฅ เคจौเค•เคฐो เคœैเคธा เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै।”6

เค•เคนाเคจी เคฎें เค†เคจे เคตाเคฒा เคเค• เคตाเค•्เคฏ เคชाเค เค• เค•ो เคฌเคนुเคค เค—เคนเคฐाเคˆ เคธे เคธोเคšเคจे เค•े เคฒिเค เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐ เคฆेเคคा เคนै। เคตเคน เคนै, เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เคฆ्เคตाเคฐा เค•เคนा เค—เคฏा เคตाเค•्เคฏ “เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ो เคเคนเคธाเคธ เคนुเค† เค•ि เค•्เคฏों เค‰เคธเคจे เค‡เคธ เคธंเคธाเคฐ เคฎें เคœเคจ्เคฎ เคฒिเคฏा?”7 เค†เคงुเคจिเค•เคคा เค•ी เค…ंเคงी เคฆौเคก़ เคฎें เค•เคฌ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ा เคฒเค•्เคท्เคฏ เคชเคฐเคฎाเคฐ्เคฅ เคธे เคธ्เคตाเคฐ्เคฅ เคฌเคจ เค—เคฏा, เค…เคจुเคฎाเคจ เคธे เคชเคฐे เคนै। เคนเคฎाเคฐी เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคœीเคตเคจ เค•ा เค…ंเคคिเคฎ เคฒเค•्เคท्เคฏ เค…เคง्เคฏाเคค्เคฎ เค•ो เคฌเคคाเคคी เคนै। เคœเคนाँ เคšिเคค् เคฆेเคน เค•े เคฌंเคงเคจ เคธे เคŠเคชเคฐ เค‰เค เค•เคฐ เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคธृเคท्เคŸि เคฎें เค…เคชเคจी เคนी เค†เคค्เคฎा เค•ा เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•เคฐเคคा เคนै। เคฌเคฆเคฒเคคे เคนुเค เคธเคฎเคฏ เค•े เคธाเคฅ เคฏเคน เคฆृเคท्เคŸि เคšเคฐ-เค…เคšเคฐ เคœเค—เคค เคธे เคธीเคฎिเคค เคนोเค•เคฐ เคธเคฎाเคœ เคœाเคคि เคคเคฅा เคชเคฐिเคตाเคฐ เคคเค• เคธिเคฎเคŸ เค•เคฐ เคฐเคน เค—เคˆ เคนै เค”เคฐ เคœเคฌ เค‰เคธी เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฎें เค…เคชเคจाเคชเคจ เคจเคนीं เคฎिเคฒเคคा เคคो เคนเคฎें เค…เคง्เคฏाเคค्เคฎ เคฏाเคฆ เค† เคœाเคคा เคนै। เคœो เค•ि เคนเคฎाเคฐी เคฎूเคฒ เคฎें เค…เคฆृเคท्เคŸ เคญाเคต เคธे เคนเคฎेเคถा เคธे เคต्เคฏाเคช्เคค เคนै।เค‰เคธी เคชเคฐเคฎाเคค्เคฎा เค•ी เค–ोเคœ เคฎें เคถाเคฏเคฆ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เคฐोเคœ เคฎंเคฆिเคฐ เคœाเคจे เคฒเค—े เคฅे। เค•िंเคคु เคฏเคนाँ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ा เคธाเคฎเคจा เคฌूเคข़ी เค•ाเค•ी เค•ी เคฐूเคชा เคธे เคจเคนीं เคฅा เคœो เค•िเคธी เคญी เคคเคฐเคน เคชเคฐเคฎाเคค्เคฎा เคธे เคกเคฐเคคी เคนो เคคเคฅा เคชเคถ्เคšाเคคाเคช เค…เคจुเคญเคต เค•เคฐें। เคฏเคนाँ เคคो เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ो เคจाเคธ्เคคिเค• เคฌเคนू เคธुเคจเคฏเคจा เค•ा เคธाเคฎเคจा เค•เคฐเคจा เคฅा। เคœिเคธเค•े เคจैเคจो เคชเคฐ เคฒोเคญ เคฒाเคฒเคš เค•ी เคชเคŸ्เคŸी เคฌंเคงी เคฅी। เคเค• เคฆिเคจ เค‰เคธเคจे เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ो เคŸोเค• เคนी เคฆिเคฏा “เค˜เคฐ เค•ा เคाเคก़ू-เคชोंเค›ा เคฌाเค•ी เคนै เค”เคฐ เค†เคช เคธुเคฌเคน เคธुเคฌเคน เคฐोเคœ เคฎंเคฆिเคฐ เคšเคฒे เคœाเคคे เคนो? เคฎंเคฆिเคฐ เคœाเคจे เค•ा เคฏाเคฆ เคฐเคนเคคा เคนै เคคो เคाเคก़ू-เคชोंเค›ा เค•เคฐเคจे เค•ा เคฏाเคฆ เค•्เคฏों เคจเคนीं เคฐเคนเคคा?”8 เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•े เคธाเคฅ เคนोเคจे เคตाเคฒे เคจौเค•เคฐों เคœैเคธे เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค•ा เคšिเคค्เคฐเคฃ เค•เคฐเคคी เคนुเคˆ เค•เคนाเคจी เค†เค—े เคฌเคข़เคคी เคนै। เคฐोเคœ เคाเคก़ू-เคชोंเค›ा เคคเคฅा เค˜เคฐ เค•े เค…เคจ्เคฏ เค•ाเคฎों เค•ो เคจिเคชเคŸाเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคฅเค•ा-เคŸूเคŸा, เคฌीเคฎाเคฐ เค”เคฐ เคชเคธीเคจे เคธे เคธเคฐोเคฌाเคฐ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เคชंเค–ा เคญी เคšाเคฒू เค•เคฐเคคा เคนै เคคो, เคฌเคนू เคซाเคฒเคคू เค–เคฐ्เคš เค•े เคจाเคฎ เคชเคฐ เคตเคน เคญी เคฌंเคฆ เค•เคฐเคคी เคนै। เค•िंเคคु เคธ्เคตเคฏं เค•ूเคฒเคฐ เคšเคฒा เค•เคฐ เคธो เคœाเคคी เคนै। เคฏเคนाँ เคคเค• เค•ि เค–ाเคจा เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค‰เคจ्เคนें เค‡เคธ เค‰เคฎ्เคฐ เคฎें เคฐोเคœ เคชเคšाเคธ เคฐुเคชเค เค•เคฎा เค•े เคฆेเคจे เค•ी เคถเคฐ्เคค เคฐเค–ी เคœाเคคी เคนै। เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค…เคชเคจी เคธ्เคฅिเคคि เคธे เคชเคฐेเคถाเคจ เคนो เคœाเคคे เคนैं เคคเคฅा เค‰เคจเค•े เค†เคฐ्เคค เคธ्เคตเคฐ เคซूเคŸ เคชเคก़เคคे เคนैं, “เคนे เคญเค—เคตाเคจ! เคฎैंเคจे เคคेเคฐा เค•्เคฏा เคฌिเค—ाเคก़ा, เคœो เคฏे เคฆिเคจ เคฆेเค–เคจे เค•े เคฒिเค เคœिंเคฆा เคฐเค–ा। เคคू เคฌเคคा เคญเค—เคตाเคจ เค•ि เคฎैंเคจे เค•ौเคจ-เคธा เคชाเคช เค•िเคฏा เคนै, เคœिเคธเค•ी เคฏเคน เคธเคœा เค†เคœ เคฎैं เคญुเค—เคค เคฐเคนा เคนूँ। เคนे เคˆเคถ्เคตเคฐ! เคคू เคฎुเคे เคถीเค˜्เคฐ เคคेเคฐे เคชाเคธ เคฌुเคฒा เคฒे। เคฎैं เค…เคฌ เค‡เคธ เคจเคฐ्เค• เคฎें เคจเคนीं เคฐเคน เคธเค•เคคा।” 9

เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เค…เคค्เคฏंเคค เคฆเคฏเคจीเคฏ เคนै। เคฏเคนाँ เคนเคฐ เคตृเคฆ्เคง เคชाเคค्เคฐ เค•ी เคคเคฐเคน เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ि เคฎाเคฏूเคธी เค”เคฐ เคจिเคฐाเคถा เค•ो เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै, เคœो เค…เคชเคจे เคนी เค˜เคฐ เคฎें เค…เคชเคจे เคนी เค˜เคฐ เคตाเคฒों เคธे เค•ोเคˆ เค†เคถा เคจเคนीं เคฐเค–เคคा। เค†เคถा เคคो เค•्เคฏा เค…เคชเคจी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคाเค“ं เค•ो เคญी เคชूเคฐा เคจเคนीं เค•เคฐ เคชाเคคा। เค…ंเคคเคคः เคตृเคฆ्เคง เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เคตเคนी เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคा เค•เคฐเคคा เคนै เคœिเคธเค•ी เคชाเค เค• เค•ो เค†เคถंเค•ा เคฅी। เคตเคน เคนै เค†เคค्เคฎเคนเคค्เคฏा।

เคธเคš เคฎें เคฆेเค–ा เคญी เคœाเค เคคो,เค†เคœ เคตृเคฆ्เคงों เค•े เคชाเคธ เคฏเคนी เคคीเคจ เคฐाเคธ्เคคे เคนैं เคชเคนเคฒा-เค…เคชเคจी เคจिเคฏเคคि เคธे เคธเคฎเคौเคคा เค•เคฐ เคตृเคฆ्เคง เค†เคถ्เคฐเคฎ เคšเคฒा เคœाเค, เคฆूเคธเคฐा- เค…เคชเคจे เคนी เค˜เคฐ เคฎें เคจौเค•เคฐ เค•े เคธเคฎाเคจ เค‰เคชेเค•्เคทिเคค เคนोเค•เคฐ เคœीเคตเคจ เคต्เคฏเคคीเคค เค•เคฐें, เคคीเคธเคฐा เค†เคค्เคฎเคนเคค्เคฏा เค•เคฐ เคฒे। “เค†เคœ เค•ी เคฏुเคตा เคชीเคข़ी เคตैเคถ्เคตीเค•เคฐเคฃ เค•े เค‰เคชเคญोเค•्เคคाเคตाเคฆी เคตिเค•ाเคธ เคฐเคฅ เคชเคฐ เคธเคตाเคฐ เคธเคฐเคชเคŸ เคญाเค—เคคे เคนुเค เคธเคฌ เค•ुเค› เคชीเค›े เคคोเฅœเคคी เค›ोเคก़เคคी เคœा เคฐเคนी เคนै เคคो เคฆूเคธเคฐी เคคเคฐเคซ เคฌुเคœुเคฐ्เค— เคชीเคข़ी เคจिเคคांเคค เค…เค•ेเคฒा เคฐเคน เค•ुंเค िเคค เคนเคคाเคถ เคจिเคฐाเคถ เคนो เค…เคตเคธाเคฆ เค—्เคฐเคธ्เคค เคœीเคตเคจ เคœीเคจे เค•ो เคตिเคตเคถ เคนै। ”10

เค•िंเคคु เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ी เค†เคค्เคฎเคนเคค्เคฏा เค•े เคธाเคฅ เคฏเคน เค•เคนाเคจी เคธเคฎाเคช्เคค เคจเคนीं เคนोเคคी เคœैเคธे เค•ि เค†เคœ เคคเค• เคนเคฐ เคตृเคฆ्เคง เคตिเคฎเคฐ्เคถ เคธे เคœुเคก़ी เค•เคนाเคจी เคธเคฎाเคช्เคค เคนोเคคी เคนै। ‛เค…เค—्เคจिเคฆाเคน’ เค•เคนाเคจी เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เค•े เคงเคฐाเคคเคฒ เคชเคฐ เคธเคค्เคฏ เคธे เคŸเค•เคฐाเคจे เค•ा เคธाเคนเคธ เคชूเคฐ्เคฃ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคी เคนै। เคœिเคธเคฎें เคฒेเค–เค• เคตृเคฆ्เคง เคชाเคค्เคฐ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ो เคธुเคธाเค‡เคก เคจोเคŸ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคชुเคจः เคœिंเคฆा เค•เคฐ เคฆेเคคा เคนै। เคเคธा เคธुเคธाเค‡เคก เคจोเคŸ เคœिเคธเคฎें เคฌเคนू-เคฌेเคŸे เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคฏे เคนुเค เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐों เค•ा เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคฌ्เคฏौเคฐा เคนै। เค†เคœ เคคเค• เค•िเคธी เค•เคนाเคจी เคฎें เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคถिเค•ाเคฏเคค เคชเคค्เคฐ เคฌเคจाเคฎ เค…เคงिเค•ाเคฐ เคชเคค्เคฐ เค•ो เคจเคนीं เคฒिเค–ा เคนोเค—ा เคœैเคธा เค•ि เคฒेเค–เค• เคจे เคชाเคค्เคฐ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เคฆ्เคตाเคฐा เคฒिเค–เคตाเคฏा เคนै।

เคฎाเคคा-เคชिเคคा เคธ्เคจेเคน เค•ी เคฎूเคฐเคค เคนोเคคे เคนैं। เคœो เคนเคฎाเคฐे เคธเคญी เค…เค•्เคทเคฎ्เคฏ เค…เคชเคฐाเคงों เค•ो เคญी เค•्เคทเคฎा เค•เคฐเคคे เค†เค เคนै เค”เคฐ เค†เคœ เคญी เค•เคฐ เคฆेเคคे เคนैं। เค•िंเคคु เค‰เคจเค•े เคธाเคฅ เคฌเคš्เคšों เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคฏा เค—เคฏा เค‡เคคเคจा เค•ृเคคเค˜्เคจเคคाเคชूเคฐ्เคฃ เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค•िเคธ เคนเคฆ เคคเค• เคœाเคฏเฅ› เคนै। เคœเคฌ เค•ोเคˆ เค…เคชเคฐाเคง เคธเคญी เคนเคฆें เคชाเคฐ เค•เคฐ เคฆे เคคो เค‰เคธเค•ा เคจिเคฐाเค•เคฐเคฃ เคขूंเคขเคจा เคนी เคธเคฎाเคœ เค•े เคนिเคค เคฎें เคนोเคคा เคนै। เคฒेเค–เค• เคšाเคนเคคा เคคो เคชाเคค्เคฐ เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เคฆ्เคตाเคฐा เคœीเคคे เคœी เค…เคชเคจे เคชुเคค्เคฐों เค•े เคธाเคฎเคจे เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•ी เคฎांเค— เค•ो เคฐเค–เคตा เคธเค•เคคा เคฅा। เค•िंเคคु เคฏเคน เคฎाเคค्เคฐ เคเค• เค…เค•เคฒ्เคชिเคค เค•เคฒ्เคชเคจा เคฌเคจเค•เคฐ เคฐเคน เคœाเคคी। เคธเคš เคคो เคฏเคน เคนै เค•ि เคธुเคธाเค‡เคก เคจोเคŸ เคฒिเค–ा เค—เคฏा เคนै เค…เคชเคจी เคชเคค्เคจी เค•ी เคšिंเคคाเคœเคจเค• เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เคฒेเค•เคฐ। เคธ्เคชเคท्เคŸ เคนै เค…เคชเคจे เคฒिเค เคคो เค†เคœ เคญी เคชिเคคा เคธीเคงे-เคธीเคงे เคจเคนीं เคฒเคก़ เคธเค•เคคा। เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคญी เคจเคนीं เคธเคฎ्เคฎाเคจ เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคญी เคจเคนीं।เค•िंเคคु เคตเคน เคจเคนीं เคšाเคนเคคा เค•ि เค‰เคธเค•ी เคฎृเคค्เคฏु เค•े เคฌाเคฆ เค‰เคธเค•ी เคชเคค्เคจी เคฌเคนू เค•े เคฏเคนाँ เคจौเค•เคฐों เค•े เคธเคฎाเคจ เคœीเคตเคจ เคต्เคฏเคคीเคค เค•เคฐें। เค…เคชเคจी เคธเคญी เคšिंเคคाเค“ं เค•ो เคธเคฎाเคช्เคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคเค•เคฎाเคค्เคฐ เคฐाเคธ्เคคा เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เค•ो เคชुเคค्เคฐी เคฎिเคคाเคฒी เคฎें เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคा เคนै। เค…เคคः เค…เค—्เคจिเคฆाเคน เค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐ เคญी เคตเคน เคฎिเคคाเคฒी เค•ो เคนी เคฆेเคคा เคนै। เคœो เค†เค—े เคœाเค•เคฐ เค…เคชเคจे เคชिเคคा เค•े เคธाเคฅ เค•िเคฏे เคนुเค เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐ เค•ा เคฌเคฆเคฒा เคฒेเคจे เค•ा เคฎोเคฐ्เคšा เคธंเคญाเคฒเคคी เคนै। เคตเคน เคชुเคฒिเคธ เคฎें เคเคซ เค†เคˆ เค†เคฐ เคฆเคฐ्เคœ เค•เคฐाเคคी เคนै เค”เคฐ เคฎाเคคा เค•ो เค…เคชเคจे เคธाเคฅ เคธूเคฐเคค เคฒे เคœाเคคी เคนै।

เคšिंเคคเคจ เค•ा เคตिเคทเคฏ เคฏเคน เคนै เค•ि เค†เคœ เคจा เคœाเคจे เค•िเคคเคจे เคฎเคจเคธुเค–เคฒाเคฒ เคนैं, เคœो เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคฏा เคคो เค˜ुเคŸ เค˜ुเคŸ เค•เคฐ เคœी เคฐเคนे เคนैं เคฏा เคคो เคฎเคฐเคจे เค•ो เคฎเคœเคฌूเคฐ เคนै เค‰เคจ เคธเคญी เค•ी เค†เคตाเคœ เคฎें เคฏเคน เคธुเคธाเค‡เคก เคจोเคŸ เคตเค•्เคค เคธे เคชเคนเคฒे เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคฏुเคตा เคชीเคข़ी เค•े เคฆिเคฒों เคคเค• เคชเคนुँเคš เคœाเค เค”เคฐ เค•เคนीं เคธे เค†เค•เคฐ เค•ोเคˆ เคฎिเคคाเคฒी เค…เคชเคจे เคฎाเคคा-เคชिเคคा เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•े เคฒिเค เคฒเคก़ाเคˆ เคฒเฅœे เคคเคฅा เค‰เคจเค•ा เค–ोเคฏा เคนुเค† เคธเคฎ्เคฎाเคจ เคฒौเคŸा เคธเค•े। เคฏเคนी เค•เคนाเคจी เค•ा เค…ंเคคिเคฎ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคญी เคนै เค†เคœ เค•ी เคญเคŸเค•เคคी เคนुเคˆ เคฏुเคตा เคชीเคข़ी เคนเคฐ เคฌाเคฐ เคธिเคฐ्เคซ เค”เคฐ เคธिเคฐ्เคซ เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•ी เคฎांเค— เค•เคฐเคคी เคนै। เคชैเคคृเค• เคธंเคชเคค्เคคि เคฎें เค…เคงिเค•ाเคฐ, เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคœीเคตเคจ เคœीเคจे เค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐ, เคธเคญी เคฎเคฐ्เคฏाเคฆाเค“ं เค•ो เคคोเคก़ เค•เคฐ เค…เคชเคจे เคจเค เคฐाเคธ्เคคे เคฌเคจाเคจे เค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐ। เค•िंเคคु เคตเคน เค•เคญी เคชเคฒเคŸเค•เคฐ เคฏเคน เคจเคนीं เคฆेเค–เคคी เค•ि เค‰เคธเค•ी เค•ुเค› เค•เคฐ्เคคเคต्เคฏเคญूเคฎिเค•ा เคญी เคนै। เคฏเคน เค•เคฐ्เคคเคต्เคฏ เคœो เคฆो เคชीเคข़िเคฏों เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐ เคนै। เค‰เคจเค•े เค…เคงिเค•ाเคฐ เคœिเคจเคฎें เคชเคนเคฒी เคชीเคข़ी เคฌเคš्เคšों เค•ी เคนै เคคเคฅा เคฆूเคธเคฐी เคชीเคข़ी เคตृเคฆ्เคงों เค•ी। เคฏเคฆि เคธเคฎเคฏ เค•े เคธाเคฅ เค‡เคธ เคตिเคšाเคฐ เคชเคฐ เคšिंเคคเคจ เคจा เค•िเคฏा เคœाเคเค—ा เคคो เค†เคœ เคœो เคชเคฐिเคตाเคฐ เคธंเคฏुเค•्เคค เคธे เคเค•เคฒ เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เคคเค• เคชเคนुँเคš เคšुเค•ा เคนै เค•เคฒ เคตเคนाँ เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•ा เคจाเคฎ เคญी เคจเคท्เคŸ เคนो เคœाเคเค—ा। เคฐเคน เคœाเคเค—ा เคคो เคธिเคฐ्เคซ เคเค•ाเค•ीเคชเคจ। เคœिเคธ เคชเคถ्เคšिเคฎी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เคจाเคฎ เคฒेเค•เคฐ เค†เคงुเคจिเค• เคฏुเคตा เคชीเคข़ी เคญ्เคฐเคฎिเคค เคนोเคคी เคนै। เคธเคš เคคो เคฏเคน เคนै เค•ि เคตเคนाँ เคญी เคตृเคฆ्เคงों เค•ा เค‡เคคเคจा เค…เคชเคฎाเคจ เคจเคนीं เคนोเคคा เคœिเคคเคจा เคนเคฎाเคฐे เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै। เค†เคœ เค•ा เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคนเคฎाเคฐा เค•เคฒ เค•ा เคญाเค—्เคฏ เคคเคฏ เค•เคฐเคคा เคนै। เคฏुเคตा เคญी เคเค• เคฆिเคจ เคตृเคฆ्เคง เคนोเค—ा। เคธाเคฐांเคถเคคः ‛เค…เค—्เคจिเคฆाเคน’ เค•เคนाเคจी เค†เคœ เคคเค• เคตृเคฆ्เคง เคตिเคฎเคฐ्เคถ เคธे เคœुเคก़ी เคธเคญी เค•เคนाเคจिเคฏों เค•े เคฒिเค เคเค• เค…เคงिเคฐोเคนिเคฃी เคธिเคฆ्เคง เคนोเคคी เคนै। เค•เคนाเคจी เค…เคชเคจे เคฎूเคฒ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เค•ो เคชाเค เค• เค•े เคนृเคฆเคฏ เคฎें เค‰เคคाเคฐเคจे เคฎें เคชूเคฐ्เคฃเคคเคฏा เคธเคซเคฒ เคนुเคˆ เคนै। เคญाเคทा เคถैเคฒी เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคฆेเค–ा เคœाเค เคคो เค—ुเคœเคฐाเคคी เคญाเคทा เค•े เคช्เคฐเคญाเคต เค•े เคธाเคฅ เคญाเคทा เคธเคนเคœ เคช्เคฐเคตाเคน เคฎाเคจ เคนोเค•เคฐ เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เค•เคนाเคจी เค•े เคญाเคต เค•ो เคชाเค เค• เค•े เคนृเคฆเคฏ เคคเค• เคชเคนुँเคšाเคจे เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคธिเคฆ्เคง เคนुเคˆ เคนै।


เคธंเคฆเคฐ्เคญ เค—्เคฐंเคฅ เคธूเคšी
1. เคธंเคชाเคฆเค• เคกॉ. เคถिเคตเคšंเคฆ्เคฐ เคธिंเคน,
 ‛เคธाเคนिเคค्เคฏेเคคिเคนाเคธ เคฎें เคตृเคฆ्เคง เคตिเคฎเคฐ्เคถ’, เคฆिเคถा เค‡ंเคŸเคฐเคจेเคถเคจเคฒ เคชเคฌ्เคฒिเคถिंเค— เคนाเค‰เคธ, เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ 2017, เคชृเคท्เค  เคธंเค–्เคฏा 278
2. เคธंเคชाเคฆเค• เคธुเคถीเคฒ เคฐाเค•ेเคถ, เคธाเคा เค•เคนाเคจी เคธंเค—्เคฐเคน ‛เค…เค•्เคทเคฐाเคฐ्เคฅ’, เคฆीเค•्เคทा เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ 2021, เคชृเคท्เค  เคธंเค–्เคฏा 51
3. เค•เคฌीเคฐ - hindiwaterportal.org
4. เคธंเคชाเคฆเค• เคธुเคถीเคฒ เคฐाเค•ेเคถ, เคธाเคा เค•เคนाเคจी เคธंเค—्เคฐเคน ‛เค…เค•्เคทเคฐाเคฐ्เคฅ’, เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ 2021, เคชृเคท्เค  เคธंเค–्เคฏा 46
5. เคตเคนी, เคชृเคท्เค  เคธंเค–्เคฏा 46, 47
6. เคกॉ. เค•ुเคฎुเคฆ เคธिंเคน, ‛เคตृเคฆ्เคง เคฎเคนिเคฒाเค“ं เค•ा เคธเคฎाเคœเคถाเคธ्เคค्เคฐ’, เค‰เคค्เค•เคฐ्เคท เคชเคฌ्เคฒिเค•ेเคถเคจ เคंเคก เคกिเคธ्เคŸ्เคฐीเคฌ्เคฏूเคŸเคฐ्เคธ, เค•ाเคจเคชुเคฐ, เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ 2018, เคชृเคท्เค  21
7. เคธंเคชाเคฆเค• เคธुเคถीเคฒ เคฐाเค•ेเคถ, เคธाเคा เค•เคนाเคจी เคธंเค—्เคฐเคน ‛เค…เค•्เคทเคฐाเคฐ्เคฅ’, เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ 2021, เคชृเคท्เค  เคธंเค–्เคฏा 47
8. เคธंเคชाเคฆเค• เคธुเคถीเคฒ เคฐाเค•ेเคถ, เคธाเคा เค•เคนाเคจी เคธंเค—्เคฐเคน ‛เค…เค•्เคทเคฐाเคฐ्เคฅ’, เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ 2021, เคชृเคท्เค  เคธंเค–्เคฏा 47, 48
9 เคตเคนी เคชृเคท्เค  เคธंเค–्เคฏा 49
10. เคธंเคชाเคฆเค• เคถिเคตเคšंเคฆ्เคฐ เคธिंเคน,
 ‛เคธाเคนिเคค्เคฏेเคคिเคนाเคธ เคฎें เคตृเคฆ्เคง เคตिเคฎเคฐ्เคถ’, เคฆिเคถा เค‡ंเคŸเคฐเคจेเคถเคจเคฒ เคชเคฌ्เคฒिเคถिंเค— เคนाเค‰เคธ, เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ 2017, เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ


No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।