เคญाเคฐเคค เคœोเฅœो: เคฌाเคค เคœुเฅœเคจे -เคœोเฅœเคจे เค”เคฐ เคธเคฎเคเคจे เค•ी

เคšंเคฆ्เคฐ เคฎोเคนเคจ เคญเคฃ्เคกाเคฐी
เคคाเคจा-เคฌाเคจा –
เคฎाเคจเคต เคฆिเค—ंเคค เค•ी เค•िเคฐเคฃों เค•ा,
เคฎैंเคจे เคคुเคฎ เคฎें – เคœเคจ-เคœเคจ เคฎें เคœिเคธ เคฆिเคจ เคชเคนเคšाเคจा
เค‰เคธ เคฆिเคจ, เค‰เคธ เค•्เคทเคฃ, 
เคจीเคฒे เคจเคญ เค•ा เคธूเคฐเคœ เคนँเคธเคคे เคนँเคธเคคे เค‰เคคเคฐा
เคฎेเคฐे เค†ंเค—เคจ।
  -เคฎुเค•्เคคिเคฌोเคง

เคฏเคนाँ เคนเคฎाเคฐी เคšเคฐ्เคšा เค•ा เคตिเคทเคฏ เคนै เคตเคน เคคाเคจा-เคฌाเคจा เคœिเคธे เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै। เค†เคฆเคฐ्เคถ เคธ्เคฅिเคคि เคคो เคฏเคนी เคนै เค•ि เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เคคाเคจा-เคฌाเคจा เคธเคนी เค…เคฐ्เคฅों-เคธंเคฆเคฐ्เคญों เคฎें เคœเคจ-เคœเคจ เค•ो เคธ्เคชเคฐ्เคถ เค•เคฐे เค”เคฐ เค…เคชเคจे เค‰เคค्เค•เคฐ्เคทी เคชเคฒों เคฎें เค‰เคจ्เคนें เค†เคช्เคฒाเคตिเคค เค•เคฐ เคธเค•े। เคœिเคธ เคฆिเคจ เคเคธा เคธंเคญเคต เคนोเค—ा เคนเคฎाเคฐा เค†ंเค—เคจ เคœเค—เคฎเค—ाเคคा เคจเคœเคฐ เค†เคฏेเค—ा। เคชเคฐ เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคฏเคน เคนै เค•ि เค‰เคธ เคคाเคจे-เคฌाเคจे เค•ी เคฌुเคจाเคตเคŸ เคœเคจ-เคœเคจ เค•ो เคนी เค•เคฐเคจी เคนोเค—ी+। เคตเคน เคตृเค•्เคท เคนเคฎें เคนी เคฒเค—ाเคจा เคนोเค—ा เค”เคฐ เคชเคฐเคตเคฐिเคถ เคญी เค•เคฐเคจी เคนोเค—ी।


เคญाเคฐเคค เคœोเฅœो

เค†เคœเค•เคฒ เคธुเคฐ्เค–िเคฏों เคฎें เคนै เคญाเคฐเคค เคœोเฅœो เคฏाเคค्เคฐा เค•ी เคšเคฐ्เคšा; เคเค• เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เค•เคฐीเคฌ 3750 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคฆूเคฐी เคคเคฏ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคจ्เคฏाเค•ुเคฎाเคฐी เคธे เค•เคถ्เคฎीเคฐ เคคเค•, เคœिเคธे เคฒเค—เคญเค— 150 เคฆिเคจों เคฎें เคธเคฎ्เคชเคจ्เคจ เค•िเคฏा เคœाเคจा เคนै। เค†เคฏोเคœเคจ เค•ांเค—्เคฐेเคธ เคชाเคฐ्เคŸी เค•ी เค“เคฐ เคธे เคนै เคœिเคธเคจे เคธ्เคตाเคคंเคค्เคฐ्เคฏोเคค्เคคเคฐ เคฆเคถเค•ों เคฎें เคฆेเคถ เค•ो เคฒเค—เคญเค— เคธाเค  เคตเคฐ्เคทों เค•े เคฆीเคฐ्เค˜ เค…ंเคคเคฐाเคฒ เคฎें เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เคฆिเคฏा, เค”เคฐ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค•े เคธंเค˜เคฐ्เคท-เค•ाเคฒ เคฎें เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เค•ो เค†เคตเคถ्เคฏเค• เค†เคงाเคฐ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•िเคฏा। เค‡เคคเคจे เคฌเฅœे เคชैเคฎाเคจे เคชเคฐ เค‡เคคเคจी เคฌเฅœी เคฏाเคค्เคฐा เคฆेเคถ เค•े เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคธंเคญเคตเคค: เค…เคชเคจे เคคเคฐเคน เค•ी เคชเคนเคฒी เคนै। เคเคธी เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เค•ी เคฌाเคค เคฏाเคฆ เคฆिเคฒा เคฆेเคคी เคนै เคจเคฎเค• เคธเคค्เคฏाเค—्เคฐเคน เคธे เคœुเฅœी เคกांเคกी เคฏाเคค्เคฐा เค•ी เคœो เค†เคงुเคจिเค• เคญाเคฐเคค เค•ी เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เค˜เคŸเคจाเค“ं เคฎें เคเค• เคนै। เคชंเคœाเคฌ เคฎें 1987 เคฎें เคธเคฆเคญाเคตเคจा เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เค†เคฏोเคœเคจ เคญी เคคाเคœा เคนै เคฌเคนुเคคों เค•ी เคธ्เคฎृเคคि เคฎें। เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เค†เคฏोเคœเคจ เคเค• เคฌเฅœे เคฆेเคถ เคต เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เคฎें เค…เคนเคฎ เคญूเคฎिเค•ा เค…เคฆा เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เค‡เคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เค‰เคจเค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนोเคจा เคนी เคšाเคนिเคฏे। เคฌाเคค เค”เคฐ เคญी เคธाเคฐเค—เคฐ्เคญिเคค เคเคตं เคช्เคฐเคญाเคตเค•ाเคฐी เคนो เคธเค•เคคी เคฅी เค…เค—เคฐ เคธเคค्เคคाเคชเค•्เคท เคฎें เคฐเคนเคคे เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค”เคฐ เค…เคจ्เคฏ เคชाเคฐ्เคŸिเคฏां เคเคธी เคฏाเคค्เคฐाเค“ं เค•ी เคฌाเคค เคธोเคšเคจे เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคนोเคคीं เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เค•ाเคฐ्เคฏाเคจ्เคตिเคค เค•เคฐ เคธเค•เคคी। เคฏเคฆि เค•เคญी เคเคธा เคธंเคญเคต เคนो เคธเค•ा เคคเคฌ เค‡เคธ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ो เคเค• เคจเคฏा เค†เคฏाเคฎ เคฎिเคฒ เคธเค•ेเค—ा เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เคคाเคจा-เคฌाเคจा เคœเคจ-เคฎเคจ เค•ो เคธ्เคชเคฐ्เคถ เค•เคฐ เคธเค•ेเค—ा। 

เคญाเคฐเคค เคœोเฅœो เคฏाเคค्เคฐा เคธे เค•ुเค› เคฒोเค— เค‰เคค्เคธाเคนिเคค เคนैं, เค†เคถाเคตाเคจ เคนैं เค”เคฐ เค•ुเค› เคฌเคนुเคค เค…เคงिเค• เค†เคถाเคตाเคจ; เคเค• เคฌเฅœा เคตเคฐ्เค— เคคเคŸเคธ्เคฅ เคนै। เค•ुเค› เคฒोเค— เคšเค•िเคค เคนैं เค”เคฐ เคฏเค•ीเคจ เคจเคนीं เค•เคฐ เคชा เคฐเคนे เค•ि เค‡เคคเคจा เคฌเฅœा เค†เคฏोเคœเคจ เค•्เคฏा เคธเคซเคฒ เคนो เคธเค•ेเค—ा? เค‡เคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•े เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏों เคเคตं เคช्เคฐเคญाเคตों เคชเคฐ เคนเคฐ เคเค• เค•े เค…เคชเคจे เคตिเคšाเคฐ เค”เคฐ เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เคนैं เค…เคชเคจे เคฐुเคाเคจ เคนैं เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคธเคฎเค เคนै। เคฏเคน เคตिเคตिเคงเคคा เคธे เคชเคฐिเคชूเคฐ्เคฃ เคธाเคฎाเคœिเค• เคเคตं เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคตเคฐ्เคฃเคชเคŸ เค‡ंเคธाเคจ เค•े เคฎเคจ เค•े เคธाเคฐे เค†เคฏाเคฎों เค•ो เคชूเคฐे เคตैเคตिเคง्เคฏ เคเคตं เคœเคŸिเคฒเคคा เคฎें เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคคा เคนै เค•ुเค› เคตैเคธे เคนी เคœैเคธे เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•ी เค•เคฅा เคฎें। เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•े เคธाเคฐे เคชाเคค्เคฐ เค‡เคจ เคธเคฌ เคฎें เคฎौเคœूเคฆ เคนैं เค…เคฒเค— เค…เคจुเคชाเคคों เคฎें। เคธเคฌ เคฎिเคฒाเค•เคฐ เคนเคฎ เคธเคฌ เค•े เค…ंเคฆเคฐ เคต เคฌाเคนเคฐ เคเค• เคธंเค˜เคฐ्เคทเคฎเคฏ เคธ्เคฅिเคคि เคนเคฐ เคชเคฒ เคฌเคจी เคนुเคˆ เคนै เคœो เคœीเคตเคจ เค•ा เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคนै।

เค‡เคธ เคตिเคตिเคงเคคा เคธे เคชเคฐिเคชूเคฐ्เคฃ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เค•ो เค•ुเค› เค”เคฐ เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคा เคฎेเคฐा เค…เคชเคจा เคจเคœเคฐिเคฏा เคนै เคœिเคธे เคฏเคนाँ เคชเคฐ เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนोเค—ा। เคจि:เคธंเคฆेเคน เคญाเคฐเคค เคœोเฅœो เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เค•िเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเคฏे เคœो เคธเคฎเคฏ เค”เคฐ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เค•ो เคฆेเค–เคคे เคนुเค เคช्เคฐाเคธंเค—िเค•, เคธाเคฎเคฏिเค• เค”เคฐ เคช्เคฐेเคฐเค• เคนै। เค•ुเค› เค•เคน เคธเค•เคคे เคนैं เค•ि เคฏเคน เคšुเคจाเคตी เคฐाเคœเคจीเคคि เค•ा เคเค• เคชैंเคคเคฐा เคนै, เคชाเคฐ्เคŸी เค•ी เค—िเคฐเคคी เคธाเค– เค•ो เคธंเคตाเคฐเคจे เค•ा เคญเค—ीเคฐเคฅ เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै เค”เคฐ เคšूंเค•ि เคฏเคน เคฒेเค– เคฒिเค–เคคे เคธเคฎเคฏ เคฏाเคค्เคฐा เค…เคชเคจे เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญिเค• เคฆौเคฐ เคฎें เคนै เค‡เคธเค•े เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคช्เคฐเคญाเคตों เคชเคฐ เคšเคฐ्เคšा เค…เคญी เค—ैเคฐเคœเคฐूเคฐी เคนोเค—ी เค”เคฐ เคตเคน เคฎेเคฐा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคญी เคจเคนीं। เคฒेเค•िเคจ เค‡เคธ เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เคฆौเคฐ เคฎें เคญी เค•ुเค› เคฌाเคคें เคธाเคซ เค‰เคญเคฐเคคी เคจเคœเคฐ เค† เคฐเคนी เคนैं เคœो เคฏเคนाँ เคชเคฐ เคšเคฐ्เคšा เค•ा เคตिเคทเคฏ เคนोเค—ा।


เคœुเฅœเคจे-เคœोเฅœเคจे เค•ी เคฌाเคค

เคฆेเคถ เคฎें เคเค• เคฌเฅœा เคตเคฐ्เค— เคฏเคน เคฎाเคจเคคा เคนै เค•ि เคญाเคฐเคค เคœोเฅœो เคœैเคธे เค…เคญिเคฏाเคจों เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै เคญเคฒे เคนी เค•ुเค› เคฒोเค— เคฏเคน เคญी เค•เคนेंเค—े เค•ि เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เคธे เคฅोเฅœे เคนी เคฆेเคถ เค•ो เคœोเฅœเคจे เค•ा เค•ाเคฎ เคธเคฎ्เคชเคจ्เคจ เคนो เคธเค•เคคा เคนै। เคตे เคฏเคน เคญी เค•เคนेंเค—े เค•ि เค‰เคจเค•े เค…เคชเคจे เคฆเคฒों เค•े เคชाเคธ เค•ुเค› เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคฐเคฎ เคเคธे เคนैं เคœो เคœोเฅœเคจे เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธ เคฎें เค…เคงिเค• เค•ाเคฐเค—เคฐ เคนैं। เคนो เคธเค•เคคा เคนै เค‰เคจเค•ी เคฏเคน เคฌाเคค เค•िเคธी เคธीเคฎा เคคเค• เคธเคš เคนो เคชเคฐ เคฏเคน เคญी เคธเคš เคนै เค•ि เคฆेเคถ เค•ो เคœोเฅœเคจे เค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เค†เคฏोเคœเคจ เคญी เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญा เคธเค•เคคे เคนैं। เค‡เคธी เคฏाเคค्เคฐा เค•े เคชเคนเคฒे เคšเคฐเคฃ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค•เคˆ เคเคธे เคช्เคฐเคธंเค— เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒे เคœो เคนृเคฆเคฏเคธ्เคชเคฐ्เคถी เคฅे เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคธเคนเคœเคคा เคฎें เค…เคค्เคฏंเคค เคช्เคฐเคญाเคตी। เค†เคœ เคซोเคŸोเค—्เคฐाเคซी เค”เคฐ เคตीเคกिเคฏोเค—्เคฐाเคซी เค•ी เค‰เคชเคฒเคฌ्เคงเคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคเคธे เคฎाเคฐ्เคฎिเค• เคฆ्เคฆเคถ्เคฏ เคœเคจ-เคœเคจ เคคเค• เคชเคนुंเคšाเคจा เคธंเคญเคต เคนै।

เค‡เคธ เคฏाเคค्เคฐा เคธे เคœुเฅœเคจे เคตाเคฒे เคฒोเค—ों เคฎें เค†เคฏोเคœเคจ เค•เคฐ्เคคाเค“ं เค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฒोเค— เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคจाเค—เคฐिเค• เคนैं เคœो เคธเคฐเคฒ เคเคตं เคธंเค˜เคฐ्เคทเคชूเคฐ्เคฃ เคœिंเคฆเค—ी เคœीเคคे เคนैं เค”เคฐ เค†เคœीเคตिเค•ा เค…เคฐ्เคœเคจ เคฎें เค‰เคจเค•ा เคธเคฎเคฏ เคจिเค•เคฒ เคœाเคคा เคนै। เคฏเคน เคธเคฌ เคนोเคคे เคญी เค‰เคจเค•ा เคญाเคฐเคค เคœोเฅœเคจे เค•ी เคฌाเคค เคธे เค‰เคค्เคธाเคนिเคค เคนोเคจा เคฏเคน เคฆเคฐ्เคถाเคคा เคนै เค•ि เค‰เคจเคฎें เคตเคน เค—เคนเคจ เคธเคฎเค เคนै เคœो เค…เค•्เคธเคฐ เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เค‰เค ा เคชเคŸเค• เคฎें เค•िเคจाเคฐे เค•เคฐ เคฆी เคœाเคคी เคนैं। เค›ोเคŸे เค—เคฐीเคฌ เคฌเคš्เคšे, เค›ाเคค्เคฐ, เคฏुเคตा, เคฎเคนिเคฒाเคँ, เคฌुเคœुเคฐ्เค— เค”เคฐ เคฏเคนाँ เคคเค• เค•ि เคฌंเคœाเคฐा เคธเคฎुเคฆाเคฏ เค•े เคฒोเค— เคญी เค—เคฐ्เคฎเคœोเคถी เค•े เคธाเคฅ เค‡เคธ เคฏाเคค्เคฐा เคธे เค†เค•เคฐ เคœुเฅœे เค”เคฐ เค†เคฏोเคœเคจ เค•เคฐ्เคคाเค“ं เคธे เค—เคฐ्เคฎเคœोเคถी เคธे เคฎिเคฒे। เค…เคงिเค•ांเคถ เค•े เคฒिเคฏे เค‰เคธ เคฆिเคจ เค•เคฎाเคˆ เคจเคนीं เคนो เคธเค•ी เคนोเค—ी เคชเคฐ เค‡เคธ เคฏाเคค्เคฐा เคธे เคœुเฅœเคจे เค•ा เค‰เคจเค•ा เคธंเค•เคฒ्เคช เคญाเคฐเคค เค•ी เค…เคธเคฒी เคชเคนเคšाเคจ เค”เคฐ เคคाเค•เคค เค•ी เคเคฒเค• เคฆिเค–ाเคจे เคฎे เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธเคซเคฒ เคฐเคนा। เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•ो เค‡เคธเค•ा เคšुเคจाเคตी เคฒाเคญ เคฎिเคฒेเค—ा เคฏा เคจเคนीं, เค”เคฐ เคฎिเคฒेเค—ा เคญी เคคो เค•िเคธ เคธीเคฎा เคคเค• - เคฏเคน เคธเคตाเคฒ เคฎीเคกिเคฏा เค•े เคฒिเคฏे เค…เคนเคฎ เคนो เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคฐूเคช เคฎें เคธเค•्เคฐिเคฏ เคฒोเค—ों เค•े เคฒिเคฏे เคญी, เคชเคฐ เคฎेเคฐे เค”เคฐ เคฎुเค เคœैเคธों เค•े เคฒिเคฏे เคฏเคน เคฎुเค–्เคฏ เคฎुเคฆ्เคฆा เคจเคนीं।

เคฎेเคฐे เคฒिเคฏे เคฎुเค–्เคฏ เคฎुเคฆ्เคฆा เคนै เค•ि เคฐाเคœเคจीเคคि เค•ा เคŠंเคŸ เคšाเคนे เคœिเคธ เค•เคฐเคตเคŸ เคฌैเค े, เคฎैं เคœाเคจเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐूंเค—ा เค•ि เคญाเคฐเคค เค•ो เคœोเฅœเคจे เค•ी เคฌाเคค เคฎें เค•िเคคเคจी เคธเคซเคฒเคคा เคฎिเคฒเคจे เค•ी เคธंเคญाเคตเคจा เคนै? เคฏाเคค्เคฐा เค•े เค†เคฏोเคœเค• เคฐाเคœเคจीเคคि เค•े เคฒोเค— เคนैं เคฒेเค•िเคจ เคเคธा เค†เคฏोเคœเคจ เคตिเคถुเคฆ्เคง เคฐाเคœเคจीเคคि เคธे เคนी เคช्เคฐेเคฐिเคค เคนो เคฏเคน เคญी เคœเคฐूเคฐी เคจเคนीं। เค”เคฐ เคฐाเคœเคจीเคคि เค…เค—เคฐ เคธ्เคตเคธ्เคฅ เคต เคธเคนเคœ เคฐเคนे เคคเคฌ เคตเคน เคญी เค†เคœ เค•ी เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคœीเคตเคจ เคชเคฆ्เคงเคคि เค•ा เค…ंเคคเคฐंเค— เคนिเคธ्เคธा เคนै เคœिเคธे เคจเค•ाเคฐा เคจเคนीं เคœा เคธเค•เคคा।

เคœो เคญी เคนो เคฏाเคค्เคฐा เค•े เคชเคนเคฒे เคšเคฐเคฃ เคฎें เคนी เคฒोเค—ों เค•े เคœुเฅœเคจे-เคœोเฅœเคจे เค•ी เคฌाเคค เคธाเคฐ्เคฅเค• เคนोเคคी เคฆिเค–ाเคฏी เคฆी। เคฎेเคฐी เคจเคœเคฐ เคฎें เคฏเคน เคเค• เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เค‰เคชเคฒเคฌ्เคงि เคนै। เคธเคฎाเคœ เค•े เค—เคฐीเคฌ, เคชिเค›เฅœे, เคฎเคœเคฆूเคฐ, เค•िเคธाเคจ, เคถिเค•्เคทिเคค,เค…เคถिเค•्เคทिเคค เค”เคฐ เคฌेเคฐोเคœเค—ाเคฐ เคฏुเคตा - เคธเคญी เค‰เคค्เคธाเคนिเคค เคนैं เค•्เคฏों? เค‰เคจเค•ो เค•ोเคˆ เคคुเคฐंเคค เคฒाเคญ เคฎिเคฒ เคธเค•ेเค—ा เค‡เคธเค•ा เคธเคตाเคฒ เคนी เคจเคนीं เค‰เค เคคा, เคฆीเคฐ्เค˜ เค…ंเคคเคฐाเคฒ เคฎें เค•्เคฏा เคนोเค—ा เคฏเคน เค‰เคคเคจा เคนी เค…เคจिเคถ्เคšिเคค เคนै เคœिเคคเคจा เค•ि เคฎौเคธเคฎ เค•ा เคนाเคฒ। เคฏเคน เค…เคช्เคฐเคค्เคฏाเคถिเคค เค‰เคค्เคธाเคน เคญाเคฐเคค เค•ो เคœोเฅœ เคธเค•เคคा เคนै, เคœोเฅœเคคा เคฐเคนा เคนै เค”เคฐ เคœोเฅœเคคा เคฐเคนेเค—ा เคธाเคฐी เค•เคฎिเคฏों, เคตिเคธंเค—เคคिเคฏों เคเคตं เคตिเฅœเคฎ्เคฌเคจाเค“ं เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ।

เคฆเคฐเค…เคธเคฒ, เคนเคฎ เคฎें เคธे เคนเคฐ เคเค• เค•े เคฎเคจ เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ी เคเค• เค›เคตि เคนै เคœो เคฎเคจ เค…เคญ्เคฏंเคคเคฐ เคฎें เค—เคนเคฐे เคชैเค  เคฌเคจा เคšुเค•ी เคนै। เคฌเคšเคชเคจ เคฎें เคฎाเคคा เคชिเคคा เคธे, เคฌाเคฆ เค•े เคตเคฐ्เคทों เคฎें เคชुเคธ्เคคเค•ों เคต เคชเคค्เคฐिเค•ाเค“ं เคธे เคฏा เคซिเคฐ เคชौเคฐाเคฃिเค• เค†เค–्เคฏाเคจों, เคเคคिเคนाเคธिเค• เคœाเคจเค•ाเคฐिเคฏों เคธे; เคชเคฐ เคฆुเคตिเคงा เคคเคฌ เคนोเคคी เคนै เคœเคฌ เคฎเคจ เคฎें เคฌเคธी เคตเคน เค›เคตि เค‰เคธ เคญाเคฐเคค เคธे เค…เค•्เคธเคฐ เคฎेเคฒ เคจเคนीं เค–ाเคคी เคœो เคœเคฎीเคจी เคนเค•ीเค•เคค เคฎें เค‰เคจเค•े เคธाเคฎเคจे เค‰เคฆเคญाเคทिเคค เคนोเคคा เคนै। เคœเคฎीเคจी เคนเค•ीเค•เคค เค‰เคธ เค›เคตि เค•े เค…เคจुเคฐूเคช เคจเคนीं, เค…เคชिเคคु เค‰เคธ เคธे เคฌเคนुเคค เค•เคฎเคคเคฐ เคนै เค”เคฐ เค•เคนीं-เค•เคนीं เค‰เคธเค•े เคเค•เคฆเคฎ เคตिเคชเคฐीเคค เคนै। เคเค• เค•िเคถोเคฐ เคฏा เคฏुเคตा เคฎเคจ เค…เค•्เคธเคฐ เคญ्เคฐเคฎिเคค เคนो เคœाเคคा เคนै। เคตिเคšाเคฐเค•-เคฒेเค–เค• เค†ँเคฒ्เคกเคธ เคนเค•्เคธเคฒी เค•ा เค•เคฅเคจ เค—ौเคฐ เค•เคฐเคจे เคฏोเค—्เคฏ เคนै:
เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เค•เคญी เค…เคฐ्เคฅเคชूเคฐ्เคฃ เคจเคนीं เคนोเคคा, เค•เคฅा เคฏा เคจिเคฌंเคง เค…เคฐ्เคฅเคชूเคฐ्เคฃ เคนुเค† เค•เคฐเคคे เคนैं।
( Reality never makes sense; it is the fiction that makes sense.)

เคœเคฎीเคจी เคนเค•ीเค•เคค เคนी เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคนै เค”เคฐ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคฎें เคšीเคœें เค—เคก्เคก เคฎเคก्เคก, เคฌेเคคเคฐเคคीเคฌ เค”เคฐ เค‰เคฒเคी เคนुเค† เค•เคฐเคคी เคนैं เคœเคฌเค•ि เค•िเคธी เคฒेเค–เคจ เคฎें เค˜เคŸเคจाเค•्เคฐเคฎ เคฒेเค–เค• เค•े เคตिเคšाเคฐों เค•े เค…़เคจुเคธाเคฐ เคšเคฒเคคा เคนै। เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ी เคฌाเคค เค•เคฐें। เค…เคชเคจे เคฆेเคถ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคนเคฎ เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เคฐूเคช เคธे เคœिเคคเคจा เคœाเคจเคคे เคนैं เคตเคน เค†เคœ เค•ा เคนै เคชเคนเคฒे เค•ा เคญाเคฐเคค เค‡เคคिเคนाเคธเค•ाเคฐ เคฏा เคฒेเค–เค• เค•े เคจเคœเคฐिเคฏे เคธे เคนी เคœाเคจ เคชाเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคฆो เคธाเคฐเค—เคฐ्เคญिเคค เคเคตं เคฐोเคšเค• เคชुเคธ्เคคเค•ों [1, 2] เค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•เคฐเคจा เคธเคฎीเคšीเคจ เคนोเค—ा; เคœเคตाเคนเคฐเคฒाเคฒ เคจेเคนเคฐू เคฐเคšिเคค - เคญाเคฐเคค เค•ी เค–ोเคœ (Discovery of India) เค”เคฐ เคฌाเคถเคฎ เค•ी เคชुเคธ्เคคเค•- เค…เคฆ्เคญुเคค เคญाเคฐเคค (The Wonder that was India)। เคจाเคฏเคชाँเคฒ เค•ी เคชुเคธ्เคคเค• [เฅฉ] เคญाเคฐเคค- เคเค• เคšोเคŸिเคฒ เคธเคญ्เคฏเคคा (India- A wounded civilisation) เค•ा เคœिเค•्เคฐ เคญी เคนोเคจा เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै। 
เค†เคœ เค•ी เคฌाเคค เค•เคฐें เคคो เค•เคนเคจा เคนोเค—ा เค•ि เค†เคœ เค•ी เคญी เคฌเคนुเคค เค•ुเค› เคœाเคจเค•ाเคฐी เค…เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เคนी เคนोเคคी เคนै เคœो เคฎीเคกिเคฏा เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคนเคฎ เคคเค• เคชเคนुंเคšाเคˆ เคœाเคคी เคนै เคœिเคธเคฎें เคฎीเคกिเคฏाเค•เคฐ्เคฎी เค•ा เคจเคœเคฐिเคฏा เคถाเคฎिเคฒ เคนो เคœाเคคा เคนै। เค‡เคคเคจा เคธเคฌ เคœाเคจ เคฒेเคจे เค•े เคชाเคธ เคนเคฎ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคนोเคคे เคนैं เค…เคชเคจे เคจเคœเคฐिเคฏे เคธे เค‰เคจ เคธाเคฐी เคธुเคจी, เคชเฅी เค”เคฐ เคฆेเค–ी เค—เคˆ เคฌाเคคों เคชเคฐ เคฎเคจเคจ เค•เคฐเคจे เค”เคฐ เค…เคชเคจे เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคญाเคฐเคค เค•ी เคเค• เค›เคตि เคฌเคจाเคจे เค•े เคฒिเคฏे। เคฏเคน เค›เคตि เคฌเคจा เคฒेเคจा เคฎेเคฐे เคฒिเคฏे ‘เคญाเคฐเคค เค•ी เค–ोเคœ’ เคœैเคธा เคนी เคนै เคชเคฐ เคธिเคฐ्เคซ เค–ोเคœ เคนी เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคจเคนीं, เคนเคฎें เค†เคตिเคท्เค•ाเคฐ เค•ी เคญी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै। เคนเคฎเคจे เค–ोเคœा เคตเคน เคœो เค…เคฌ เคคเค• เคฅा เคฏा เคนै เคชเคฐ เคนเคฎें เคฎाเคฒूเคฎ เคจ เคฅा เค†เคตिเคท्เค•ाเคฐ เคฎें เคช्เคฐเคฏाเคธ [4] เค‡เคธ เคฌाเคค เคชเคฐ เคนोเค—ा เค•ि เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เคนเคฎ เค•ैเคธा เคญाเคฐเคค เคšाเคนเคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคธ เคฆिเคถा เคฎें เค•ैเคธे เค†เค—े เคฌเฅा เคœा เคธเค•เคคा เคนै?


เคฎेเคฐा เคจเคœเคฐिเคฏा

เคœुเฅœเคจे เคต เคœोเฅœเคจे เค•े เคธाเคฅ เคเค• เค”เคฐ เคฌाเคค เคœเคฐूเคฐी เคนै - เคธเคฎเคเคจे เค•ी। เคฆेเคถ เค•े เค…เคคीเคค เค”เคฐ เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคนเคฎ เคœो เคœाเคจเคคे เคนैं เค‰เคธเค•ा เคตเคธ्เคคुเคชเคฐเค• เคฏाเคจी เค†ँเคฌ्เคœेเค•्เคŸिเคต เค†เค•เคฒเคจ เค•เคฐเคจा เค”เคฐ เค‰เคธ เค†เค•เคฒเคจ เค•ा เคฆेเคถ เค•े เคช्เคฐเคคि เคญाเคตाเคค्เคฎเค• เคฒเค—ाเคต เคธे เคคाเคฒเคฎेเคฒ เค•เคฐเคจा เคนเคฎाเคฐे เคจเคœเคฐिเคฏे เค•ो เคชเคนเคšाเคจ เคฆेเคคा เคนै। เคนเคฎ เคœो เคœाเคจเคคे เค†เคฏे เคนैं เค‰เคธเคฎें เค•เคˆ เคฌाเคฐ เค…เคคिเคฐंเคœिเคค เคšिเคค्เคฐเคฃ เคญी เคนोเคคा เคนै เคœिเคธเคธे เคฌเคšเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै। เคธाเคฅ เคนी เค…เคš्เค›ाเค‡เคฏों เค•े เคธाเคฅ เค•เคฎिเคฏों เคชเคฐ เคญी เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคคे เคฐเคนเคจा เคœเคฐूเคฐी เคนै। เคตैเคตिเคง्เคฏ เค•ी เคธ्เคตीเค•ृเคคि เค•ा เคญाเคต เคนเคฎाเคฐी เคชเคนเคšाเคจ เคฐเคนी เคนै เค”เคฐ เคถเคฐเคฃाเค—เคค เค•ो เคนเคฎเคจे เค•เคญी เคจिเคฐाเคถ เคจเคนीं เค•िเคฏा। เคชाเคฐเคธी เค”เคฐ เคฏเคนूเคฆी เคฒोเค— เคฏเคนाँ เค†เค•เคฐ เคฌเคธे เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เคชूเคฐे เคธเคฎ्เคฎाเคจ เค“เคฐ เคฌเคฐाเคฌเคฐी เค•ा เคนเค• เคฎिเคฒा। เคชเคฐ เคฏเคน เคญी เคธเคนी เคนै เค•ि เคตैเคธा เคธเคฎ्เคฎाเคจ เค”เคฐ เคฌเคฐाเคฌเคฐी เค•ा เคญाเคต เคนเคฎ เค…เคชเคจे เคนी เคธเคฎाเคœ เค•े เค•เคฎเคœोเคฐ เคตเคฐ्เค— เค•े เคช्เคฐเคคि เคจ เคฐเค– เคธเค•े। เค†เคœ เคญी เคนเคฎ เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เค‰เคธ เคฎाเคจเคธिเค•เคคा [4, 5] เคธे เค‰เคฌเคฐ เคจเคนीं เคชाเคฏे เคนैं। เค†เคœ เค‡เค•्เค•ीเคธเคตीं เคธเคฆी เค•े เคคीเคธเคฐे เคฆเคถเค• เคฎें เคญी เคœाเคคिเค—เคค เคธเคฎीเค•เคฐเคฃ เคนเคฎाเคฐी เคชเคนเคฒी เคช्เคฐाเคฅเคฎिเค•เคคा เคนैं। เคญाเคฐเคค เค•ी เคœो เค›เคตि เคนเคฎाเคฐे เคฎเคจ เคฎें เคนै เค‰เคธเคฎें เค•ुเค› เคเคธा เคญी เคนै เคœिเคธเคฎें เค†เคงाเคฐเคญूเคค เคฌเคฆเคฒाเคต เค…เคชेเค•्เคทिเคค เคนै। เคœोเฅœเคจे เคต เคœुเฅœเคจे เคฎें เคธเคญी เค˜เคŸเค•ों เค•ी เคญाเค—ीเคฆाเคฐी เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เค•เคฐเคจा เคญी เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै।

เคญाเคฐเคค เค•ी เคธเคฌเคธे เค…เคนเคฎ เค”เคฐ เคช्เคฐเคญाเคตी เคชเคนเคšाเคจ เค‰เคธเค•ी เคตिเคตिเคงเคคा เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคจे เคเคตं เค‰เคธे เค†เคค्เคฎเคธाเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคฐเคนी เคนै เค”เคฐ เค‰เคธे เค•เคฎเคœोเคฐ เคจเคนीं เคนोเคจे เคฆेเคจा เคนै। เคœเคฌเค•ि เคธเคšाเคˆ เคฏเคน เคนै เค•ि เคนाเคฒ เค•े เคตเคฐ्เคทों เคฎें เค‰เคธเค•ा เค…เคตเคฎूเคฒ्เคฏเคจ เคนुเค† เคนै เค”เคฐ เคญाเคฐเคค เคœोเฅœो เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เคเค• เคช्เคฐเคฎुเค– เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคฏเคน เคญी เคนै เคคाเค•ि เค‰เคธ เคญाเคตเคจा เค•ो เคธเคนी เค…เคฐ्เคฅों เคฎें เคตाเคชเคธ เคชเคนเคฒे เคœैเคธी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฌเคนाเคฒ เค•िเคฏा เคœा เคธเค•े। เคฏเคน เคธเคš เคนै เค”เคฐ เค‡เคธเคฒिเคฏे เคญाเคฐเคค เคœोเฅœो เคฏाเคค्เคฐा เค•े เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เค•ी เคธाเคฐ्เคฅเค•เคคा เคธे เค‡ंเค•ाเคฐ เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा।
เคธाเคฅ เคนी เคฏเคน เคญी เคธ्เคตीเค•ाเคฐเคจा เคนोเค—ा เค•ि เคตिเคตिเคงเคคा เค•ी เคธ्เคตीเค•ृเคคि เคธเคฎाเคœ เค•े เคธเคญी เค˜เคŸเค•ों เค•ी เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เคนै เค”เคฐ เค•ुเค› เค˜เคŸเค•ों เคฆ्เคตाเคฐा เค‡เคธे เค…เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เค‰เคธเค•ी เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐिเคฏा เคนोเคจा เคญी เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคนै। เคœเคฐूเคฐเคค เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ी เคนै เค•ि เค•ोเคˆ เคญी เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค‡เคธเคชเคฐ เคธंเคคुเคฒिเคค เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒेเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคนी เค†เค—े เคฌเฅे। เคœเคฌ เคนเคฎ เค…เคชเคจे เคจिเค•เคŸเคตเคฐ्เคคी เคญोเค—ोเคฒिเค• เคชเคฐिเคตेเคถ เคชเคฐ เคจเคœเคฐ เคกाเคฒเคคे เคนैं เคคเคฌ เคœो เคฌाเคค เคธाเคซ เคจเคœเคฐ เค†เคคी เคนै เคตเคน เคฏเคน เค•ि เคตिเคตिเคงเคคा เค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคนिเคท्เคฃुเคคा เค•ा เคญाเคต เคฒเค—เคญเค— เคจเค—เคฃ्เคฏ เคนै เค”เคฐ เคถाเคฏเคฆ เค‡เคธเค•ा เคญी เค…เคธเคฐ เคนै เค•ि เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐिเคฏाเคค्เคฎเค• เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคนเคฎाเคฐे เคธเคฎाเคœ เคฎें เคตเคน เค…เคธเคนिเคท्เคฃुเคคा เค•ा เคญाเคต เค•เคญी เค‰เคญเคฐเคคा เคจเคœเคฐ เค† เคœाเคคा เคนै เคœो เคนเคฎाเคฐी เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคชเคนเคšाเคจ เคจเคนीं เคนै। เคฏे เคฎเคธเคฒे เค•เค िเคจ เคœเคฐूเคฐ เคนैं เคชเคฐ เคเค• เคธ्เคตเคธ्เคฅ เคธंเคตाเคฆ เคจिเคฐंเคคเคฐ เคนोเคคे เคฐเคนเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै। เค—เคนเคจ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฎเคธเคฒों เคชเคฐ เค ोเคธ เคต เคธเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เคธंเคตाเคฆ เคนोเคคे เคฐเคนเคจा เคœเคฐूเคฐी เคนै เคชเคฐ เคฏเคน เคฆुเคฐ्เคญाเค—्เคฏ เคนै เค•ि เคธंเคตाเคฆ เคฏा เคคो เคนोเคคा เคนी เคจเคนीं, เค”เคฐ เค•เคญी เคนोเคคा เคนै เคคเคฌ เคธเคญी เคฆเคฒ เค…เคชเคจे เคชूเคฐ्เคตाเค—्เคฐเคนों เคธे เคšिเคชเค•े เคฐเคนเคคे เคนैं। เค•ुเค› เคงृเคคเคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•ी เคคเคฐเคน เคนैं เคœो เคฆेเค– เคจเคนीं เคธเค•เคคे เค”เคฐ เค•เคˆ เค—ांเคงाเคฐी เค•ी เคคเคฐเคน เค†ंเค–ों เคชเคฐ เคชเคŸ्เคŸी เคฌांเคงे เคนैं। เค•เคญी-เค•เคญी เคฎैं เค…เคชเคจे เค†เคช เค•ो เคธ्เคตเคช्เคจिเคฒ เคญाเคตเคฒोเค• เค•े เคฎเคนाเคจ เคญाเคฐเคค เค”เคฐ เคฌीเคนเฅœ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เค•े ‘เคฎเคนाเคญाเคฐเคคों’ [4] เค•े เคฌीเคš เคญเคŸเค•เคคा เคชाเคคा เคนूँ। เค•เคญी เคฒเค—เคคा เคนै เคญाเคฐเคค เคธเคฆा เคธे เค…เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคฐเคนा เคนै เค”เคฐ เค†เคœ เคญी เคตเคนीं เคนै เคœूเคเคคा เคนुเค† เค…เคชเคจे เค†เคช เคธे เคเค• เค…เคจोเค–े เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคฎें; เคถाเคฏเคฆ เคฏเคนी เค‰เคธเค•ी เค†เคœ เค•ी เคชเคนเคšाเคจ เคนै।


เคฌाเคค เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•ी: เคฌाเคนเคฐी เคต เค…ंเคฆเคฐूเคจी

เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐाเค“ं เค•ी เคฒเคฎ्เคฌी เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐा เคฐเคนी เคนै เค‡เคธ เคฆेเคถ เคฎें; เคฆेเคถ เค•ी เคนเค•ीเค•เคค เค•ो เคธเคฎเคเคจे, เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคœเคจ เคธे เคธंเคตाเคฆ เค•เคฐ เค‰เคธเค•ी เคชीเฅœा เค…เคจुเคญเคต เค•เคฐเคจे, เค”เคฐ เคฆेเคถ เค•ी เคตिเคตिเคงเคคा เค•ो เค†เคค्เคฎเคธाเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เค‡เคธเคธे เค…เคš्เค›ा เค•ोเคˆ เค”เคฐ เค‰เคชाเคฏ เคจเคนी, เค–ाเคธเค•เคฐ เคœเคฌ เคฆेเคถ เค‡เคคเคจा เคตिเคถाเคฒ เค“เคฐ เคตिเคตिเคงเคคा เคธे เคชเคฐिเคชूเคฐ्เคฃ เคนो। เค‡ंเคธाเคจ เคจे เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เค…เคชเคจी เคฒเคฎ्เคฌी เค‰เคชเคธ्เคฅिเคคि เค•े เคฌเฅœे เค•ाเคฒเค–ंเคก เคฎें เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เคนी เคคो เค•ी เคฅी เคœिเคธे เค†เคจे เคตाเคฒे เคธเคฎเคฏ เคฎें เค…เคฒเค— เคธंเคฆเคฐ्เคญों เคฎें เคฒेเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै। เค‡เคธเค•े เคคुเคฐंเคค เคฒाเคญ เคนों เคฏा เคจ เคนों, เคฆीเคฐ्เค˜เค•ाเคฒ เคฎें เคจिเคถ्เคšเคฏ เคนी เคนोंเค—े। เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•ा เคœिเคธ เคคเคฐเคน เคตिเค˜เคŸเคจ เคนोเคคा เคฐเคนा เคนै เคตเคน เค†เคจे เคตाเคฒे เคธเคฎเคฏ เคฎें เคœीเคต เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•े เคฒिเคฏे เค–เคคเคฐा เคฌเคจ เคธเค•เคคा เคนै। เคฎौเคธเคฎ เค•े เค…เคช्เคฐเคค्เคฏाเคถिเคค เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค‡ंเคธाเคจ เค•ो เคšेเคคाเคตเคจी เคฆे เคฐเคนे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคฒिเคฏे เค†เคœ เค•ी เค”เคฆ्เคฏोเค—िเค• เคถเคนเคฐी เคธเคญ्เคฏเคคा เคฎें เคชเคจเคช เคฐเคนी เค‰เคชเคญोเค•्เคคा เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ो เค…เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐ เค…เคงिเค• เคธंเคคुเคฒिเคค เคœीเคตเคจเคถैเคฒी เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เคธोเคšเคจा เคœเคฐूเคฐी เคนै। เคญौเคคिเค• เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคช्เคฐเคฆूเคทเคฃ เค•े เคธाเคฅ เคนเคฎाเคฐा เคตैเคšाเคฐिเค• เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคญी เคช्เคฐเคฆूเคทिเคค เคนुเค† เคนै เคœो เคธเคฎाเคœ เคฎें เคชเคจเคช เคฐเคนी เค…เคธเคฎाเคจเคคा, เค…เคจुเคถाเคธเคจเคนीเคจเคคा, เค…เคธเคนिเคท्เคฃुเคคा เคธे เคชोเคทिเคค เคนोเคคा เคฐเคนा เคนै।


เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा, เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค”เคฐ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ

เคนाเคฒ เค•े เคฆเคถเค•ों เคฎें เคนเคฎाเคฐा เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคšिंเคคा เคเคตं เค—เคนเคจ เคšเคฐ्เคšा เค•ा เคตिเคทเคฏ เคฐเคนा เคนै। เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃीเคฏ เค—ुเคฃเคตเคค्เคคा เคฎें เคœो เค—िเคฐाเคตเคŸ เค†เคˆ เคนै เค‰เคธเค•ा เค•ोเคˆ เคธเคฐเคฒ เคจिเคฆाเคจ เคธเคฎเค เคจเคนीं เค†เคคा। เคฌเฅเคคी เค†เคฌाเคฆी เค•ी เคฆिเคจोंเคฆिเคจ เคฌเฅเคคी เคœเคฐूเคฐเคคें เคงเคฐเคคी เค•े เคธंเคธाเคงเคจों เคชเคฐ เคญाเคฐी เคฌोเค เคกाเคฒ เคฐเคนी เคนैं। เคธ्เคตเคš्เค› เคนเคตा เค”เคฐ เคชाเคจी เคœैเคธी เคšीเคœें เคญी เค…เคฌ เคธเคฌเค•ो เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคจเคนीं เค”เคฐ เคœिเคจเค•ो เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนैं เค‰เคจ्เคนें เค†เค—े เคญी เค‡เคธी เคคเคฐเคน เคฎिเคฒเคคी เคฐเคนेंเค—ी เคฏเคน เคจเคนीं เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा। เคญाเคฐเคค เค•ी เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฒเค—เคญเค— 130 เค•เคฐोเฅœ เค†เคฌाเคฆी เค•ी เคฎूเคฒเคญूเคค เคœเคฐूเคฐเคคें เคชूเคฐी เค•เคฐ เคชाเคจा เค†เคธाเคจ เคจเคนीं เคนोเค—ा। เค†เคœ เค•ी เคคाเคฐीเค– เคฎें เคญी เคญाเคฐเคค เค•ी เค†เคฌाเคฆी เค•ा เคฌเฅœा เคนिเคธ्เคธा เค—เคฐीเคฌी เคฐेเค–ा เคธे เคจीเคšे เคœीเคตเคจ เคฏाเคชเคจ เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै เคœเคฌเค•ि เคฏเคน เคฐेเค–ा เคธ्เคตीเค•ृเคค เคฎाเคจเค•ों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค”เคธเคค เคธे เคจीเคšे เคนै।
เคฏเคน เคธเคฌ เคฆेเค–เคคे เคนुเค เค…เค—เคฐ เคธเคฎाเคœ เคต เคฆेเคถ เค•ो เค•िเคธी เคธंเคญाเคตिเคค เคตिเคธ्เคซोเคŸเค• เคธ्เคฅिเคคि เคฏा เค…เคถांเคคि เคธे เคฌเคšाเคจा เคนै เคคเคฌ เค‡เคจ เคธเคตाเคฒों เค•े เค‰เคค्เคคเคฐ เคขूंเคขเคจे เคนोंเค—े เค”เคฐ เคธเคฎเคฏ เคฐเคนเคคे เค‰เคšिเคค เค•ाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เค•เคฐเคจी เคนोเค—ी। เคฏเคน เคฌाเคค เคฎเคนเคœ เค•เคฒ्เคชเคจा เคจเคนीं। เคถ्เคฐीเคฒंเค•ा เค•ा เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคธाเคฎเคจे เคนै เคœिเคธเค•े เคฆो เค•เคฐोเฅœ เคจिเคตाเคธिเคฏों เค•ी เคฎเคฆเคฆ เค•เคฐเคจा เฅงเฅฉ0 เค•เคฐोเฅœ เค†เคฌाเคฆी เคตाเคฒे เคชเฅœोเคธी เค•े เคฒिเคฏे เค•िเคธी เคนเคฆ เคคเค• เคธंเคญเคต เคฅा। เค…เค—เคฐ เคตैเคธे เคนाเคฒाเคค เคนเคฎाเคฐे เคฆेเคถ เคฎें เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนो เคœाเคฏें เคคเคฌ เค•ौเคจ เคนเคฎाเคฐी เคœเคฐूเคฐเคคें เคชूเคฐी เค•เคฐ เคธเค•ेเค—ा? 
เคฒेเค•िเคจ เคนเคฎाเคฐा เคจेเคคृเคค्เคต เคฌेเค–เคฌเคฐ เคนै। เค‰เคธे เค†เคœ เคญเคฐ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคा เคนै เค‰เคธเค•े เค†เค—े เคธเคฌ เคฌेเคฎाเคจी เคนो เคœाเคคा เคนै। เคนเคฎाเคฐे เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เคฎें เคฆเคฒों เค•े เคนिเคค เคฆेเคถ เค•े เคญी เคŠเคชเคฐ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆे เคฐเคนे เคนैं। เคฎिเคฒ เคฌैเค เค•เคฐ, เคตिเคšाเคฐ เคฎंเคฅเคจ เค•เคฐ เคฆेเคถ เค•ी เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เคชเคฐ เคฌाเคค เค•เคฐเคจा เค”เคฐ เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒेเคจा เค‰เคจ्เคนें เคจเคนीं เคธुเคนाเคคा। เคเคธा เคช्เคฐเคคीเคค เคนोเคคा เคนै เค•ि เคนเคฎ เคเค• เคฌंเคฆ เค—เคฒी เค•ी เค”เคฐ เคฌเฅ เคฐเคนे เคนैं। เค•ौเคจ เคนเคฎें เค‡เคธ เคฆเคฒเคฆเคฒ เคธे เคฌाเคนเคฐ เคจिเค•ाเคฒेเค—ा?

เคฏเคน เค•ाเคฎ เค•ेเคตเคฒ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคœเคจ เคนी เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं เคญाเคฐเคค เค•ी เคœเคจเคคा เคจे เคธเคฎเคฏ เคธเคฎเคฏ เคชเคฐ เค…เคชเคจे เคธोเคš เค•ी เคชเคฐिเคชเค•्เคตเคคा เค•ा เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจ เค•िเคฏा เคนै เค”เคฐ เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เคญी เคช्เคฐเค•ाเคถ เค•ी เค•िเคฐเคฃ เค‰เคจ्เคนीं เคธे เค†เคจी เคนै।


เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เค•ी เคช्เคฐाเคธंเค—िเค•เคคा, เค…เคจिเคตाเคฐ्เคฏเคคा เค”เคฐ เคจिเคฐंเคคเคฐเคคा

เคœเคฎीเคจ เคชเคฐ เคšเคฒเคจे เคฎें เคœเคฎीเคจी เคนเค•ीเค•เคค เค•ा เค…เคจुเคญเคต เคฌेเคนเคคเคฐ เคนो เคธเค•เคคा เคนै। เคฏเคน เคญी เคœเคฐूเคฐी เคนै เค•ि เคตैเคšाเคฐिเค• เคญ्เคฐเคฎเคฃ เคญी เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคšเคฒเคคा เคฐเคนे। เคเคธे เคนाเคฒाเคค เคฎें เคธंเคตाเคฆ เค…เคงिเค• เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏเคชूเคฐ्เคฃ, เคช्เคฐเคญाเคตी เค”เคฐ เคธाเคฐ्เคฅเค• เคนोเคจे เค•ी เคธंเคญाเคตเคจा เค…เคงिเค• เคนै เค”เคฐ เคฏเคน เคธंเคตाเคฆ เคœเคจ เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं, เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃीเคฏ เคธंเคฆเคฐ्เคญों เคเคตं เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•े เคญเคตिเคท्เคฏ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคนोเคคे เคฐเคนเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै। เคเค• เคฌाเคค เค”เคฐ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เค•ा เค†เคฏोเคœเคจ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคœीเคตเคจ เค•ा เคเค• เค…เคจिเคตाเคฐ्เคฏ เค…ंเค— เคฌเคจाเคฏे เคœाเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै। เค†เคœ เค•ांเค—्เคฐेเคธ เคชाเคฐ्เคŸी เคฆ्เคตाเคฐा เค†เคฏोเคœिเคค เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เคนै เคคो เค•เคฒ เคธเคคाเคชเค•्เคท เคฆ्เคตाเคฐा เคญी เคเคธा เคฏा เค•िเคธी เค”เคฐ เคคเคฐเคน เค•ा เค†เคฏोเคœเคจ เคนो เคธเค•เคคा เคนै। เค•เคญी เคธเคญी เคฆเคฒों เค•ी เคธंเคฏुเค•्เคค เคฏाเคค्เคฐा เค•ी เคฌाเคค เคธोเคšी เคœा เคธเค•เคคी เคนै। เคธाเคฅ เคนी เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคฆเคฒों เค•े เค‡เคคเคฐ เคถिเค•्เคทเคฃ เคธंเคธ्เคฅाเคจों เคฆ्เคตाเคฐा เคญी เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เค†เคฏोเคœเคจ เค•िเคฏे เคœा เคธเค•เคคे เคนैं।

เคชเคนเคฒे เคœเคฌ เคธाเคงเคจ เคจเคนीं เคฅे เคคเคฌ เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฒोเค—ों เค•े เคฒिเคฏे เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เคนी เคเค• เคตिเค•เคฒ्เคช เคฅा। เคšीเคจी เคฏाเคค्เคฐी เคน्เคตेเคจ เคธांเค— เค•ी เคฒเค—เคญเค— เคฆเคธ เคนเคœाเคฐ เคฎीเคฒ เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เค•ैเคธी เคฐเคนी เคนोเค—ी? เคตเคน เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฏाเคค्เคฐा เคจเคนीं เคฅी เค…เคชिเคคु เคตเคน เคเค• เคตैเคšाเคฐिเค• เคฏाเคค्เคฐा เคญी เคฅी। เคนเคฎें เคเคธी เคนी เคฏाเคค्เคฐाเค“ं เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै เคœिเคธเคฎें เคตैเคšाเคฐिเค• เค†เคฆाเคจ-เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•ी เคเค• เคจिเคฐंเคคเคฐเคคा เคฌเคจी เคฐเคนे। เคฎेเคฐे เคตिเคšाเคฐ เคธे เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เค•ी เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคญाเคฐเคค เค•ी เค…เคธ्เคฎिเคคा เคเคตं เคฎूเคฒ เคญाเคตเคจा เค•े เค…เคจुเค•ूเคฒ เคนै เค”เคฐ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐ्เคฃीเคฏ เคธंเคฆเคฐ्เคญों เคธे เคญी เค†เคธाเคจी เคธे เคœुเฅœ เคธเค•เคคी เคนै। เคฏเคฆि เค•ोเคˆ เคชूเค›े เค•ि เคฎेเคฐे เคฒिเคฏे ‘เคญाเคฐเคค เคœोเฅœो เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เค•ा เค•्เคฏा เค…เคญिเคช्เคฐाเคฏ เคนै’ เค‡เคธเค•े เค‰เคค्เคคเคฐ เคฎें เคฎैं เคฏเคนी เค•เคนूंเค—ा:

เคฎेเคฐी เคเค• เคšुเคจौเคคी เค•े เคธौ เค…เคญिเคช्เคฐाเคฏ
เคฎाเคฒूเคฎ เคฎुเคे เค•्เคฏा เคฅा เค•ि เค–เฅœा เคฎेเคฐे เคญीเคคเคฐ
เคซाเคตเฅœा เคŸेเค• เค•เคฐ 
เคตिเคถ्เคต-เคฏुเค—ांเคคเคฐ เคฎเคนाเค•ाเคฏ।
 -เคฎुเค•्เคคिเคฌोเคง

เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐा เค•े เคญी เค•เคˆ เค…เคญिเคช्เคฐाเคฏ เค†เคธाเคจी เคธे เคธเคฎเค เค† เคธเค•เคคे เคนैं เคฌเคถเคฐ्เคคे เคนเคฎ เคธเคฎเคเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐें เคœिเคจเคฎें เคธे เค•ुเค› เค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•िเคฏा เคœा เคšुเค•ा เคนै। เคฏเคน เคœเคฐूเคฐी เคจเคนीं เค•ि เคนเคฐ เคฏाเคค्เคฐा เค‡เคคเคจी เคฒเคฎ्เคฌी เคนो เค”เคฐ เค‡เคธ เคชैเคฎाเคจे เคชเคฐ เคนो। เคฆेเคถ เคต เคธเคฎाเคœ เค•ो เคœाเคจเคจे เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคนी เคจเคนीं เค–ुเคฆ เค•ो เคธเคฎเคเคจे เคฎें เคญी เคฏเคน เค•ाเคฐเค—เคฐ เคนो เคธเค•ेเค—ी เคเคธा เคฎैं เคธเคฎเคเคคा เคนूँ।
เค…เค•्เคธเคฐ เคฎुเคे เคฒเค—เคคा เคนै เคฎैं เคเค• เคถाเคถ्เคตเคค เคชเคฆเคฏाเคค्เคฐी เคนूँ เคœो เคจिเคฐंเคคเคฐ เคธंเคตाเคฆ เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคนै เคธ्เคตเคฏं เคธे, เคฆूเคธเคฐों เคธे, เค…เคคीเคค เค”เคฐ เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค•ा เคชूเคฐा เค•ैเคจเคตเคธ เคฎेเคฐे เคธाเคฎเคจे เคนै เค”เคฐ เคฎैं เคธोเคšเคคा เคฐเคนเคคा เคนूँ:

 เคฐเค–เคจा เคฏाเคฆ - เค‰เคชเคœเคจा, เคชเคฒเคจा 
เคจเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เคตृเคค्เคคिเคฏों เค•ा
เคจเคนीं เคธीเคฎिเคค เคฎाเคค्เคฐ เคเค•เคฒ เคต्เคฏเค•्เคคिเคฏों เคฎें
เคœเคกें เค‰เคจเค•ी เคฆूเคฐ เคคเค• เคนैं
เคฎเคจ เค•ी เคตिเค•ृเคคिเคฏों เค” เค•ुเคฐीเคคिเคฏों เคคเค•
เค…เคšेเคคเคจ เค•ी เค…เคคเคฒ เค—เคนเคฐाเค‡เคฏों เคคเค•।
 
เคธंเคคुเคฒिเคค เค” เคตिเคตेเค•ी เคธเคฎเคฆृเคท्เคŸि เคฒेเคจा 
เคธเคญीเค•ा, เคคुเคฎ्เคนाเคฐा เคญी เคซเคฐ्เคœ เคนोเค—ा 
เค…เคคिเคฐंเคœिเคค เคธเคญी เคตे เค•เคฒ्เคชเคจाเคं
เคจ เคญเคŸเค•ाเคฏें เค•เคญी เคซिเคฐ เคธे
เคง्เคฏाเคจ เคฐเค–เคจा เคคुเคฎ्เคนाเคฐा เคธंเค•เคฒ्เคช เคนोเค—ा।

เค”เคฐ เคญी เค•ुเค› เคฏाเคฆ เคนै เคฐเค–เคจा เคคुเคฎ्เคนें
เคฎाเคจเคต เคฎूเคฒเคค: เคชเคถु เคเค•
เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคตिเค•เคธिเคค เค•เคฐ เคช्เคฐเค•ृเคคि เคจे
เคšेเคคเคจ เคฎเคจ เค‰เคธे เค‰เคชเคนाเคฐ เคฆेเค•เคฐ
เคฆ्เคตเคจ्เคฆเคฎเคฏ เคœीเคตเคจ เคฆिเคฏा เคนै
เคœो เค•เคนीं เคตिเค•ृเคคिเคฏों เค•ा เคธ्เคฐोเคค เคนै
เคคो เคธृเคœเคจ เค•ा เค‰เคค्เค•เคฐ्เคท เคญी เคนै।

เคตिเคฐाเคธเคค เคฎें เคฌोเคง เคฎिเคฒ เคธเค•เคคा เคจเคนीं 
เคนเคฐ เคเค• เค•ो เคฐाเคน เค–ुเคฆ เคนी เคขूंเคขเคจा เคนै
เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ो เคขोเคคे เคšเคฒे เคœाเคจा เคจเคนीं
เค‰เคธเคธे เคœเคนाँ เคคเค• เคนो, เคธीเค–เคจा เคนै।
เคฏเคนी เค—เคฒเคคी เคธเคฆा เคนเคฎ เค•เคฐเคคे เคฐเคนे
เคूเค े เคฆเคฎ्เคญ เคธे เคชเคฅเคญ्เคฐเคท्เคŸ เคนोเคคे เคนी เคฐเคนे
เค‰เคจ เค—เคฒเคคिเคฏों เค•ी เคถ्เคฐंเค–เคฒा เค•ो เคคोเฅœเคจा เคนै
เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เคค्เคฐुเคŸिเคฏाँ เค•เคฐ เคธ्เคตเคฏं เค•ो เคœोเฅœเคจा เคนै।
 (เคธेเคคु, เคœूเคจ 2019 เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค ‘เคฏे เคœो เคนै เคฆेเคถ เคฎेเคฐा’ เค•เคตिเคคा เคธे เค‰เคฆ्เคงृเคค)


เคธंเคฆเคฐ्เคญ:
[1] เคœเคตाเคนเคฐเคฒाเคฒ เคจेเคนเคฐू , Discovery of India, Penguin India, 2008 (First published 1946).
[2] A L Basham, The Wonder that was India, Sidgwick and Jackson, London, 1954.
[3] V S Naipaul, India: A Wounded Civilisation, Picador 2010.
[4] เคšंเคฆ्เคฐเคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เคญाเคฐเคค เค•ी เคเค• เค”เคฐ เค–ोเคœ, เคธेเคคु, เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ 2019.
[5] เคšंเคฆ्เคฐเคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เคฎाเคจเคต เค•े เค‰เคญเคฏเคšเคฐीเคฏ เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•ी เค•เคฅा:[1] เคเค• เคตिเคถिเคท्เคŸ เคชเคฐ เค…เคงूเคฐा เค…เคญिเคฏाเคจ, เคฎाเคฐ्เคš, 2022.


No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।