рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЕрд░्рде рдПрд╡ं рд╕्рд╡рд░ूрдк

рд╕ैрдпрдж рджाрдКрдж рд░िреЫрд╡ी

рд╕ैрдпрдж рджाрдКрдж рд░िреЫрд╡ी

рд╢ोрдзाрд░्рдеी рд╣िंрджी рд╡िрднाрдЧ, рдЕँрдЧ्рд░ेрдЬी рдПрд╡ं рд╡िрджेрд╢ी рднाрд╖ा рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж, рднाрд░рдд

рдоाрдирд╡ рдХे рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдорд╡ेрдд рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдЙрд╕рдХे рд╕рдоाрдЬ-рдЧрдарди рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЗрд╕े рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдФрд░ рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕рдиे рдХुрдЫ рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों, рдиीрддिрдпों рдФрд░ рдиिрдпрдоों рдХो рд░рдЪा рддрдеा рдЬिрдирдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХा рдЙрдд्рдеाрди рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ। рд▓ेрдХिрди рдХाрд▓ांрддрд░ рдоें рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдХुрдЫ рдиीрддि-рдиिрдпрдо рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдирд╣ीं рд╣ुрдП рдФрд░ рд╡े рд░ूреЭ рд╣ोрддे рдЧрдП। рдЗрди्рд╣ीं рд░ूреЭ рдиीрддि-рдиिрдпрдоों рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рд╡िрднिрди्рди рдЗрдХाрдЗрдпों рдоें рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдФрд░ рд╕рдд्рддाрдУं рдиे рдЬрди्рдо рд▓िрдпा। рдЗрди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдиे рд╕рдоाрдЬ рдХो рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдХрд░рдиे рдХे рдмрдЬाрдп рдЙрд╕े рдЦंрдбिрдд рдХрд░ рджिрдпा। рдЗрди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдиे рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕рдд्рддा рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХी рдиींрд╡ рд░рдЦी। рдкрд╣рд▓े рдЬрд╣ाँ рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЙрдж्рдзाрд░ рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдХी рдЬाрддी рдеी рд╡рд╣ीं рдЕрдм рдЙрд╕рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рд╕рдд्рддा рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рд▓िрдП рдХी рдЬाрдиे рд▓рдЧी। рд╕рдд्рддा рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рдмिрдиा рд╕рдоाрдЬ рдХो рдЕрдзूрд░ा рд╕рдордЭा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕рдд्рддाрдУं рдиे рдЬрди्рдо рд▓िрдпा। рдЗрди рд╕рдд्рддाрдУं рдоें рдкिрддृрд╕рдд्рддा, рдоाрддृрд╕рдд्рддा, рд╡ंрд╢рд╡ाрджी рд╕рдд्рддा, рд╕ाрдоंрддी рд╕рдд्рддा, рдзрд░्рдо рд╕рдд्рддा рдЖрджि рд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ुрдП рдФрд░ рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдФрд░ рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рддрдеा рдЙрд╕े рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓िрдпा। рдЬैрд╕े рдзрд░्рдо рдПрдХ рдРрд╕ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдеी рдЬिрд╕рдХा рд╕ंрдмंрдз рдордиुрд╖्рдп рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдЬीрд╡рди рд╕े рдеा рд▓ेрдХिрди рдЕрдм рдЙрд╕ी рдзрд░्рдо рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдордиुрд╖्рдп рдиे рдЕрдкрдиी рд╕рдд्рддा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХрд░ рджिрдпा। рдордиुрд╖्рдп рдиे рдзрд░्рдо рдХो рддोреЬ-рдорд░ोреЬ рдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡ाрд░्рдеाрдиुрд╕ाрд░ рдЙрд╕рдоें рдЕрдиेрдХ рдЕंрдз-рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों, рдкाрдЦंрдбों рдФрд░ рд░ीрддि-рд░िрд╡ाрдЬों рдХो рдЬрди्рдо рджिрдпा। рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕्рд╡ाрд░्рдеों рдХी рдкूрд░्рддि рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдиे рдзрд░्рдо рдоें рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХो рдЕंрдХुрд░िрдд рдХिрдпा рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╣िрддों рд╡ाрд▓े рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕рдоुрджाрдп рдХी рдпрд╣ рдЫрдж्рдо рдЪेрддрдиा рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЕрднिрдЬрди рдХी рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЖрд░्рдеिрдХ рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдХी рд╕рдд्рддा рдк्рд░ेрд░िрдд рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдоें рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рд╣ो рдЧрдИ। рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдиे рдЗрд╕ рдШाрд▓рдоेрд▓ рдХो рд╕рдордЭा рддрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдкрдЯрд▓ рдкрд░ рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░ рд▓ोрдЧों рдХी рд╡िрд╡ेрдХрдкрд░рдХ рд╕ोрдЪ рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдиे рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдФрд░ рддंрдд्рд░ рдХी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рдХी। рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХो рд╕्рд╡рд░ рджिрдпा।     

рдХिрд╕ी рднी рднाрд╖ा рдоें рдРрд╕े рд╢рдм्рдж рд╣ाрд▓ांрдХि рдХрдо рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдХा рдЕрд░्рде рдиिрд░ाрдХाрд░ рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рдд्рд░ि-рд╡िрдоीрдп рд╣ो рдкрд░ंрддु рдЬрдм рднी рдРрд╕े рд╢рдм्рджों рдХे рдЕрд░्рде рдФрд░ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддो рдпрд╣ी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд░рд╣рддी рд╣ै рдХि рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХी рд╡्рдпाрдкрдХрддा рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рдоुрдЦрд░ рд╣ो। рд╣िрди्рджी рдХा ‘рд╕ाрд╣िрдд्рдп’ рд╢рдм्рдж рднी рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдЬिрддрдиा рдЧрд╣рд░ा рд╣ै, рдЙрддрдиा рд╣ी рд╡्рдпाрдкрдХ рднी рд╣ै। рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдпрд╣ рдЕрди्рдп рд╢рдм्рджों рдХी рддрд░рд╣ рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╢рдм्рдж рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдПрдХ ‘рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╢рдм्рдж’ рд╣ै рдЬो ‘рд╕рд╣िрдд’ рдХा рднाрд╡рд╡ाрдЪрдХ рд░ूрдк рд╣ै рдФрд░ рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै, ‘рд╕рд╣िрдд्рдпрд╕्рдп рднाрд╡: рд╕ाрд╣िрдд्рдп’ рдЕрд░्рдеाрдд् рд╕рд╣िрдд рд╣ोрдиे рдХा рднाрд╡। рдХोрд╢ीрдп рдЖрдзाрд░ों рдкрд░ рджेрдЦрдиे рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЕрд░्рде рдХा рдоूрд▓ рднाрд╡ рднी рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рдоाрди рд╣ै। ‘рдЗрди्рд╕ाрдИрдХ्рд▓ोрдкीрдбिрдпा рдСрдл рд╡рд░्рд▓्рдб рд▓िрдЯ्рд░ेрдЪрд░’ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдЕрдиुрднрд╡ рдХा рднाрд╖िрдХ рд╢ैрд▓ी рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдо्рдк्рд░ेрд╖рдг рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╣ै।”  ‘рдбिрдХ्рд╢рдирд░ी рдСрдл рд▓िрдЯрд░ेрд░ी рдЯрд░्рдордЬ़’ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╡рд╣ рд╣ै рдЬो рдХेрд╡рд▓ рд▓िрдЦрдиे рдХी рд╣ोрдб़ рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдИं рдХृрддिрдпों рд╕े рдКрдкрд░ рд╣ो।”  ‘рд╡िрд╢ाрд▓ рд╢рдм्рдж рд╕ाрдЧрд░’ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, “рдХिрд╕ी рднाрд╖ा рдпा рджेрд╢ рдХे рдЙрди рд╕рдорд╕्рдд рдЧ्рд░рди्рдеों, рд▓ेрдЦों рдЖрджि рдХा рд╕рдоूрд╣ рдЕрдерд╡ा рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд░ाрд╢ि рдЬिрд╕рдоें рд╕्рдеाрдпी рдЙрдЪ्рдЪ рдФрд░ рдЧूрдв़ рд╡िрд╖рдпों рдХा рд╕ुрди्рджрд░ рд░ूрдк рд╕े рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд╡िрд╡ेрдЪрди рд╣ुрдЖ рд╣ो”  рдХो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХрд╣ेंрдЧे। ‘рд╣िрди्рджी рд╢рдм्рдж рд╕ाрдЧрд░’ рдЙрди рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЧ्рд░рди्рдеों рдХो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдмрддाрддा рд╣ै - “рдЬिрдирдоें рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╣िрдд рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╕्рдеाрдпी рд╡िрдЪाрд░ рд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣рддे рд╣ैं।”  рдФрд░ ‘рдоाрдирдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╣िрди्рджी рдХोрд╢’ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЙрди рдХृрддिрдпों рдХो рд▓ेрддा рд╣ै, “рдЬिрдирдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рд░ूрдк рд╡िрдзाрдирдЧрдд рд╕ौрди्рджрд░्рдп рдЕрдерд╡ा рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рд╣ो।”  рдХोрд╢ों рдХे рдЙрдХ्рдд рдЕрдиुрд╢ीрд▓рди рдХे рдмाрдж рдЬो рдмाрдд рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддी рд╣ै рд╡рд╣ рдпрд╣ рдХि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдиुрднрд╡ рд╕े рдЬрди्рдо рд▓ेрддा рд╣ै, рд╡िрдзाрдирдЧрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕ुंрджрд░ рдПрд╡ं рдЙрджाрдд्рддрдЧुрдг рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рд╣िрддрдХाрд░ी рд╣ोрддा рд╣ै। рдХिंрддु рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХेрд╡рд▓ рдпрд╣ी рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдмрд▓्рдХि рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рднी рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдкрд░िрдзि рдоें рдЖрддा рд╣ै।

рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬीрд╡рди рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддाрдУं рдХा рдм्рдпौрд░ा рджेрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рд╕ाрдоाрдЬिрдХों рдХे рджुःрдЦ-рд╕ुрдЦ рдХो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдоें рдирд╡ीрди рддрде्рдпों рдХा рдк्рд░рдХрдЯीрдХрд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै। рднाрд╡рд╡िрд╣рд▓ рддрдеा рдЖрди्рджोрд▓िрдд рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХी рддाрдХрдд рд░рдЦрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд▓िрдпे рдЬो рдоूрд▓ рдмрдирддा рд╣ै, рд╡рд╣ рд╣ै рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рд░рдЪрдиे рд╡ाрд▓े рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдЬो рдЙрдХ्рдд рд╕ृрдЬрди рд╣ेрддु рдХрдЪ्рдЪे рдоाрд▓ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। рдПрдХ рд░рдЪрдпिрддा рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдиुрднрд╡ рдХो рдХрдЪ्рдЪा рдоाрд▓ рдХेрд╡рд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдп-рд░рдЪрдиा рдХे рд╡िрдЪाрд░ рд╕े рдирд╣ीं рдмрдиाрдпा рдЬाрддा рдмрд▓्рдХि рд╡рд╣ рдЙрд╕ (рдЕрдиुрднрд╡) рд╕े рд╕рдо्рдкूрд░्рдгрддा рдХे рд╕ाрде рдЧुрдЬ़рд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд░рдЪрдиा рд░ूрдк рдоें рдЙрд╕े рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рднी рдХрд░рддा рд╣ै। “рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╡्рдпрдХ्рддि рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЕрдиुрднрд╡ों рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХे рд▓िрдпे рдХी рдЧрдИ рдХोрд╢िрд╢ рд╣ै, рдЕрдд:, рдпрд╣ рдкрд╣рд▓े рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрдиुрднрд╡ рдоें рд╕े рдЧुрдЬрд░рддा рд╣ै рдлिрд░ рдкूрд░्рдгрдд: рд╕ंрддुрд▓िрдд рд╕рдордЧ्рд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкрд░िрджृрд╢्рдп рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै।”

рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд░рдЪрдпिрддा рд╡рд░्рдЧ рд╕ाрдоाрди्рдп рдк्рд░ाрдгी рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓, рдЧ्рд░рд╣рдгрд╢ीрд▓, рдЪिंрддрдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рдкैрдиी рджृрд╖्рдЯि рд╡ाрд▓ा рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рдоें рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдЬрдм рд╡рд╣ рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдШрдЯрдиाрдУं, рд╕्рдеिрддिрдпों рдФрд░ рдкрд░िрд╡ेрд╢ рд╕े рдЧुрдЬрд░рддा рд╣ै рддो рдЙрдирд╕े рдЕрдЫूрддा рдирд╣ीं рд░рд╣рддा рдмрд▓्рдХि рдЧрд╣рди рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдХा рд░рдЪрдиा-рд╕ंрд╕ाрд░ рдЬрди्рдо рд▓ेрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдЕрдиुрднрд╡ों рдХी рдкрдб़рддाрд▓ рдХрд░рддे рд╣ुрдпे рдХुрдЫ рд╡िрдЪाрд░ों рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрддा рд╣ै рдкрд░ рдХेрд╡рд▓ рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╕े рд╣ी рд╕ृрдЬрдирдзрд░्рдо рдкूрд░ा рдирд╣ीं рд╣ो рдЬाрддा, рдЕрд░्рдеाрдд् рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рд╡िрдЪाрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ैं। рдпрд╣, “рд╡рд╣ рд░рдЪрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдХोрдИ рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдк्рд░рдХрдЯ рдХी рдЧрдИ рд╣ो, рдЬिрд╕рдХी рднाрд╖ा рдк्рд░ौрдв़, рдкрд░िрдоाрд░्рдЬिрдд рдПрд╡ं рд╕ुрди्рджрд░ рд╣ो рдФрд░ рдЬिрд╕рдоें рджिрд▓ рдФрд░ рджिрдоाрдЧ рдкрд░ рдЕрд╕рд░ рдбाрд▓рдиे рдХा рдЧुрдг рд╣ो।”  рдЕрдиुрднрд╡, рд╡िрдЪाрд░ рдФрд░ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЖрдпाрдо рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрди рдЖрдпाрдоों рд╕े рд╣ी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЖрдЧे рдЕрдиेрдХ рдЙрдк-рдЖрдпाрдо рдиिрдХрд▓рддे рд╣ैं।

рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╢рдм्рдж рдХी рдПрдХ рдЕрди्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдпुрдЧ рдФрд░ рдкрд░िрд╡ेрд╢ाрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдкрдиा рдЕрд░्рде рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХрд░рддा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рдорд╣ाрд╡ीрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдж्рд╡िрд╡ेрджी, “рдЬ्рдЮाрди-рд░ाрд╢ि рдХे рд╕ंрдЪिрдд рдХोрд╢ рдХो рд╣ी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХрд╣рддे рд╣ैं”  рдорд╣ाрджेрд╡ी рд╡рд░्рдоा рдХे рд╡िрдЪाрд░ рд╕े, “рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдордиुрд╖्рдп рдХी рд╢рдХ्рддि-рджुрд░्рдмрд▓рддा, рдЬрдп-рдкрд░ाрдЬрдп, рд╣ाрд╕-рдЕрд╢्рд░ु рдФрд░ рдЬीрд╡рди-рдоृрдд्рдпु рдХी рдХрдеा рд╣ै।”  рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕ рд╢рд░्рдоा рдоाрдирддे рд╣ैं рдХि “рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдирддा рдХी рд╡ाрдгी рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдЬाрддीрдп рдЪрд░िрдд्рд░ рдХा рджрд░्рдкрдг рд╣ै। рдк्рд░рдЧрддि-рдкрде рдоें рдмрдв़рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕рдХा рдордиोрдмрд▓ рд╣ै। рдЙрд╕рдХी рд╕ौрди्рджрд░्рдп рдХी рдЪाрд╣ рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╕ाрдзрди рд╣ै।”  рдпाрдиी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдПрдХ рдмाрдд рд╕рд╣рдЬрддा рд╕े рд╕्рд╡ीрдХृрдд рд╣ै рдХि рд╕рдоाрдЬ рд╕े рдкрд░े рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдХोрдИ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдкрд╢्рдЪिрдоी рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╡िрдж्рд╡ाрди рд╡рд░्рд╕рдлीрд▓्рдб рдХा рдордд рд╣ै рдХि “Literature is the brain of humanity.” (рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоाрдирд╡ рд╕рдоाрдЬ рдХा рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рд╣ै)”  рдХॉрд▓рд░िрдЬ рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рдп рдЧुрдгों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╢ैрд▓ी рдкрдХ्рд╖ рднрд░ рднी рд╡िрд╢ेрд╖ рдмрд▓ рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि “рд╕рд░्рд╡ोрдд्рддрдо рд╢рдм्рджों рдХा рд╕рд░्рд╡ोрдд्рддрдо рдХ्рд░рдо рд╣ी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╣ै”  рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЪिंрддрдХ рдлोрд░्рдб рдоैрдбॉрдХ्рд╕ рдлोрд░्рдб рд▓िрдЦрддे рд╣ैं, "рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХ, рдХрд▓्рдкрдиाрд╢ीрд▓ рдпा рдХाрд╡्рдпाрдд्рдордХ рдХृрдд्рдп рдХे рд▓िрдпे рд╣рдо рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЧुрдг, рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рдоाрдирд╡рддा рдХा рдЧुрдг рд╣ै, рдпрд╣ рдЧुрдг рд╣ै рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддि рдФрд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдмीрдЪ, рдоाрдирд╡ рд╣ृрджрдп рдХे рд░рд╣рд╕्рдп рдФрд░ рд╣рдоाрд░े рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ों рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╕рдо्рдк्рд░ेрд╖िрдд рдХрд░рддा рд╣ै।"  рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें, “рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рд░ंрдЪрдиा рд╕्рд╡ंрдп рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕ंрд╢्рд▓िрд╖्рдЯ рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд╣рдоाрд░े рдЕрдиुрднрд╡ों рдФрд░ рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЬ्рдЮाрди-рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕ूрдд्рд░ рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдЕрдиुрд╕्рдпूрдд рд╣ैं। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЗрд╕ рд╕ंрд╢्рд▓िрд╖्рдЯ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╕рдХ्рд╖рдо рдХрд▓ाрдд्рдордХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ै।"

рдЕрдд: рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдкрд░िрднाрд╖ाрдУं рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рдд: рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рдХि рд╣ै, ‘рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬीрд╡рди рдХी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рд╣ै।’ рдПрдХ рдРрд╕ी рдХрд▓ाрдд्рдордХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ै рдЬो рдЙрджाрдд्рддрдЧुрдг рд╕рдо्рдкрди्рди рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рд╣िрддрдХाрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै рддрдеा рдЬिрд╕рдоें рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдпा рдкрд░ोрдХ्рд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЖрд╢िрдХ рдпा рдкूрд░्рдгрдд: рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдЕрдерд╡ा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд╣ोрддी рд╣ै। 
***

рд╕ंрджрд░्рдн:

1.  рдЗрди्рд╕ाрдИрдХ्рд▓ोрдкीрдбिрдпा рдСрдл рд╡рд░्рд▓्рдб рд▓िрдЯ्рд░ेрдЪрд░, рди्рдпूрдпाрд░्рдХ, рдл्рд░ेрдб्рд░िрдХ рдЕंрдЧрд░ рдкрдм्рд▓िрд╢िंрдЧ рдХंреж, 1973, рдкृ. 276 
2.  рдбिрдХ्рд╢рдирд░ी рдСрдл рд▓िрдЯ्рд░ेрд░ी рдЯрдо्рдЬ, рджिрд▓्рд▓ी, рдЗрдг्рдбिрдпрди рдмुрдХ рдХंреж, 1973, рдкृреж 359 
3.  рд╡िрд╢ाрд▓ рд╢рдм्рдж рд╕ाрдЧрд░, рджिрд▓्рд▓ी, рди्рдпू рдЗрдо्рдкीрд░िрдпрд▓ рдмुрдХ рдбिрдкू, 1966, рдкृ. 1440 
4.  рд╣िрди्рджी рд╢рдм्рдж рд╕ाрдЧрд░, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, рдиाрдЧрд░ी рдоुрдж्рд░рдг, 1973, рдкृреж 5093 
5.  рдоाрдирдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╣िрди्рджी рдХोрд╢, рдк्рд░рдпाрдЧ, рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоुрдж्рд░ाрдгрд▓рдп, 1971, рдкृреж 803 
6.  Literature is an attempt made by men to understand their social experience, it is thus more of a victim to that particular experience than illumininating a fully balanced account of the complete social scene.
рдЬॉрди рд╣ाрд▓, рдж' рд╕ोрд╢ॉрд▓ोрдЬी рдСрдл рд▓िрдЯ्рд░ेрдЪрд░, рди्рдпूрдпाрд░्рдХ, рд▓ांрдЧрдоैрди рдЗंрдХреж, 1979, рдкृреж 36 
 7. рдк्рд░ेрдордЪрди्рдж, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп, рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж, рд╣ंрд╕ рдк्рд░рдХाрд╢рди, 1954, рдкृ. 2 
8.  рдиाрдорджेрд╡ рдЙрддрдХрд░ 'рдиाрджेрдб़ी', рдЖрдард╡े рджрд╢рдХ рдХी рд╣िрди्рджी рдХрд╡िрддा рдоें рд╕рдоाрдЬ рдмोрдз, рдкृреж ॥
9.  рдЙрдж्рдзृрдд, рд╢्рдпाрдорд╕ुрди्рджрд░, рдордзु рд╡рд░्рдоा, рдмृрд╣рдд् рд╕ूрдХ्рддिрдХोрд╢, рдкृ. 1246 
10.  рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕ рд╢рд░्рдоा, рд╡िрд░ाрдордЪिрд╣्рди, рдкृ. 141 рд╡ाрдгी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдпी рджिрд▓्рд▓ी, рдж्рд╡िрддीрдп рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2002
11.  Hukum SinghLiterary Essays, p.12, 1962
12. рдиाрдорджेрд╡ рдЙрддрдХрд░ 'рдиाрджेрдб़ी', рдЖрдард╡ें рджрд╢рдХ рдХी рд╣िрди्рджी рдХрд╡िрддा рдоें рд╕рдоाрдЬ рдмोрдз, рдкृреж ॥ 
13.  It is therefore in the sense of creative, imaginative or poetic work that we shall henceforth employ the word literature, the quality of literature, in short, is the quality of humanity. It is quality that communicates between man and men, the secret of human hearts and the story of our vicissitudes. 
рдлोрд░्рдб рдоैрдбॉрдХ्рд╕ рдлोрд░्рдб, рдоाрд░्рдЪ рдСрдл рд▓िрдЯ्рд░ेрдЪрд░, рд▓ंрджрди, рдЬॉрд░्рдЬ рд░ेрд▓рди рдПрдг्рдб рдЕрдирд╡िрди рд▓िрдоिреж, 1947, рдкृ. 15 
14.  рд╕рдордХाрд▓ीрди рдХрд╡िрддा : рд╕ंрдк्рд░ेрд╖рдг: рд╡िрдЪाрд░: рдЖрдд्рдордХрде्рдп - рд╡ीрд░ेंрдж्рд░ рд╕िंрд╣, рдкृ 143  


No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।