рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╕्рдорд░рдЬीрдд рдЬैрдиा: рдПрдХ рдЪिрдХिрдд्рд╕ा-рд╡िрдЬ्рдЮाрдиी рдРрд╕ा рднी

рдк्рд░ेрдордкाрд▓ рд╢рд░्рдоा


  рджेрд╢-рд╕рдоाрдЬ рдХे рдХुрдЫ рдРрд╕े рдирд░-рд░рдд्рди рдЕрд╕рдордп рд╣ी рдХोрд░ोрдиा рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХी рднेंрдЯ рдЪрдв़ рдЧрдП, рдЬिрдирд╕े рдкैрджा рд╣ुрдИ рд░िрдХ्рддрддा рдХो рдХрднी рднрд░ा рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा। рдЙрди्рд╣ीं рдоें рд╕े рдПрдХ рдеे—рднाрд░рдд рдоें рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдк्рд░рдгेрддा рдФрд░ рдорд╣ाрдоाрд░ी рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ, рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╕्рдорд░рдЬीрдд рдЬैрдиा। рдоेрд░े рдоिрдд्рд░ рдЕंрдЧрдж рд╢рд░्рдоा рдХे рд╡े рдЧुрд░ु рдеे, рдлोрди рдкрд░ рдХрднी-рдХрднी рдоेрд░ी рднी рдЙрдирд╕े рдмाрдд рд╣ो рдЬाрдпा рдХрд░рддी рдеी। рдбॉ. рдЬैрдиा рд╣рдоेрд╢ा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे рдХि рд╢рд░्рдоाрдЬी рдХे рд╕ाрде рдХрднी рдХोрд▓рдХाрддा рдЖрдЗрдП। рд╕ो рдХोрд░ोрдиा рдХी рдзीрдоी рд╣ोрддी рд░рдл्рддाрд░ рдХे рдмाрдж 23 рдлрд░рд╡рд░ी, 2021 рдХो рдХोрд▓рдХाрддा рдоें рдЙрдирд╕े рднेंрдЯ рдХा рд╕ुрдпोрдЧ рдмрдиा। рдкूрд░े рдПрдХ рд╕рдк्рддाрд╣ рдЙрдирдХे рд╕ाрде рд░рд╣рдХрд░ рдХिрдП рдПрдХ рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдоें рдоैंрдиे рдЙрдирдХी рдЬीрд╡рди-рдХрд╣ाрдиी рдХो рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рд╕ुрдиा рдФрд░ рдлिрд░ рдЙрдирдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдПрд╡ं рдХृрддिрдд्рд╡ рдкрд░ рдоेрд░ा рдПрдХ рдкुрд╕्рддрдХ рд▓िрдЦрдиे рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдмрдиा рдеा। рдЬुрд▓ाрдИ рдоें рд╣рдоें рдЙрдирд╕े рджोрдмाрд░ा рдоिрд▓рдиा рдеा, рдкрд░ рдХोрд░ोрдиा рдХी рджूрд╕рд░ी рд▓рд╣рд░ рдиे 8 рдордИ, 2021 рдХो рдЙрди्рд╣ें рд╣рдоेрд╢ा рдХे рд▓िрдП рд╣рдорд╕े рдЫीрди рд▓िрдпा। рдЙрд╕ рджिрди рдЬрдм рдоेрд░े рдоिрдд्рд░ рдиे рд╕ुрдмрдХрддे рд╣ुрдП рдлोрди рдкрд░ рдоुрдЭे рдмрддाрдпा рдХि рднाрдИ, рдбॉ. рдЬैрдиा рдирд╣ीं рд░рд╣े рддो рдоैं рд╕рди्рди рд░рд╣ рдЧрдпा। рд╣ाрдп рд╡िрдзाрддा! рдордЬрджूрд░, рдЙрдкेрдХ्рд╖िрдд, рджीрди-рджुрдЦिрдпों рдХे рдорд╕ीрд╣ा рдХो рдЫीрдирдХрд░ рдЙрди рдкрд░ рдРрд╕ा рд╡рдЬ्рд░рдкाрдд рдХ्рдпों рдХिрдпा?

рдПрдХ рдЦ्рдпाрддिрдк्рд░ाрдк्рдд рдПрдкिрдбेрдоिрдпोрд▓ॉрдЬिрд╕्рдЯ рдПрд╡ं рд╕ोрд╢рд▓ рдХрдо्рдпुрдиिрдЯी рдоेрдбिрд╕िрди рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ рдбॉ. рд╕्рдорд░рдЬीрдд рдЬैрдиा рдиे рдЬॉрди рд╣ॉрдкрдХिंрд╕ рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी, рдоिрд╢िрдЧрди рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी, рд╡ाрд╢िंрдЧрдЯрди рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рддрдеा рдЕрди्рдп рдХрдИ рд╡िрджेрд╢ी рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯीрдЬ рдХे рд╕ाрде рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоुрдж्рджों рдкрд░ рд▓ंрдмे рд╕рдордп рддрдХ рдХाрд░्рдп рдХिрдпा। рд╡े рднाрд░рдд рдоें рдПрдЪрдЖрдИрд╡ी/рдПрдб्рд╕ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдкрд░िрдпोрдЬрдиा рдХे рдиिрджेрд╢рдХ, рдХрд▓рдХрдд्рддा рдХे рд╕ोрдиाрдЧाрдЫी рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдПрд╡ं рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्‍рдеाрди рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ुрдП рднाрд░рдд рдоें рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдк्рд░рдгेрддा рдмрдиे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд▓рдХрдд्рддा рдХी рдмрджрдиाрдо рдмрд╕्рддिрдпों рдоें рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рдмीрдЪ рд░рд╣рдХрд░ рд╕рдмрд╕े рд╕рдлрд▓ рдПрдЪрдЖрдИрд╡ी/рдПрдб्рд╕ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдпा।

рдЕрдкрдиी рдпोрдЧ्рдпрддा рдФрд░ рдХ्рд╖рдорддा рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рдбॉ. рдЬैрдиा рд╕рди् 2012 рдоें рдХोрд▓рдХाрддा рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд 19рд╡ें рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдб्рд╕ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдмрдиे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмिрд▓ рдЧेрдЯ्рд╕ рдПрд╡ं рдоेрд▓िंрдбा рдЧेрдЯ्рд╕ рдлाрдЙंрдбेрд╢рди рдХे рднाрд░рддीрдп рдЪैрдк्рдЯрд░ рдХे рд╕рджрд╕्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрдо рдХिрдпा। рдбॉ. рдЬैрдиा рдпूрдПрди рдПрдб्рд╕ рдФрд░ рдпूрдПрди рдПрдлрдкीрдП рдХे рддрд╣рдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрдЧीрджाрд░ी рдлोрд░рдо рдХे рдХाрд░्рдпрдХाрд░ी рд╕рджрд╕्рдп рднी рд░рд╣े। рдЙрди्рд╣ोंрдиे ‘рдЖрд▓ рдЗंрдбिрдпा рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдСрдл рд╕ेрдХ्рд╕ рд╡рд░्рдХрд░्рд╕’ рдХे рдЧрдарди рдоें рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ। рднाрд░рддीрдп рд╣ी рдирд╣ीं, рдПрд╢िрдпा рдХी рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рд╕рдмрд╕े рдмрдб़े рд╕ंрдЧрдарди ‘рджुрд░्рдмाрд░ рдорд╣िрд▓ा рд╕рдорди्рд╡рдп рд╕рдоिрддि’ (DMSC) рдХी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्‍рдеाрдкрдиा рдХрд░рд╡ाрдИ рдФрд░ рдЬीрд╡рдирдкрд░्рдпंрдд рдЗрд╕рдХे рдоुрдЦ्рдп рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рд░рд╣े। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдорд╣िрд▓ा, рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рд╕рд╢рдХ्рддीрдХрд░рдг рдХे рд▓िрдП ‘рдЙрд╖ा’ рдорд▓्рдЯीрдкрд░्рдкрдЬ рдХोрдСрдкрд░ेрдЯिрд╡ рд▓ि. рдХी рд╕्‍рдеाрдкрдиा рдХрд░рд╡ाрдИ। рд╕рд╣рдХाрд░िрддा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдпрд╣ рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдРрд╕ा рдЖंрджोрд▓рди рд╣ै, рдЬो рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдЪрд▓ाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдоें рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рд╢्рд░рдоिрдХों рдХे рд╕рд╣рдХाрд░िрддा рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдоीрд▓ рдХा рдкрдд्рдерд░ рдмрди рдЧрдпा। рдЖрдЬ рдкैंрд╕рда рд╣рдЬाрд░ рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпाँ рдЗрд╕рдХी рд╕рджрд╕्рдп рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рд╕ाрд▓ाрдиा рдХाрд░ोрдмाрд░ рдкрдЪ्рдЪीрд╕ рдХрд░ोрдб़ рд╕े рдКрдкрд░ рд╣ै। рдбॉ. рдЬैрдиा рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпाँ рдЕрдирдЧिрдирдд рд╣ैं।

рдкीрдб़िрдд-рд╢ोрд╖िрдд, рдЕрднाрд╡рдЧ्рд░рд╕्рдд рдХी рд╕ेрд╡ा рдХो рд╣ी рдИрд╢्рд╡рд░-рд╕ेрд╡ा рдоाрдирдиेрд╡ाрд▓े рдбॉ. рд╕्рдорд░рдЬीрдд рдЬैрдиा рдХा рдЬрди्рдо 21 рдЬुрд▓ाрдИ, 1952 рдХो рдоिрджрдиाрдкुрд░ рдЬिрд▓े (рдк. рдмंрдЧाрд▓) рдХे рдмौрд╣ुрд▓्рдпा рдЧाँрд╡ рдоें рдПрдХ рдЕрдд्рдпंрдд рд╕ाрдзाрд░рдг рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рд╣ुрдЖ। рджाрджी рдХे рд▓ाрдб़-рдк्рдпाрд░ рдХे рдЪрд▓рддे рдЙрдирдХी рд╕्рдХूрд▓ी рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрд░ рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ो рдкाрдИ। рдЙрдирдХे рдкिрддा рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ेрд╡ा, рдпाрдиी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡िрднाрдЧ рдоें рдеे, рд╕ो рдкिрддा рдХे рд╕्‍рдеाрдиांрддрд░рдг рдХे рдЪрд▓рддे рдЙрдирдХे рд╕्рдХूрд▓ рднी рдмрджрд▓рддे рд░рд╣े। рдЖрд▓рдо рдпрд╣ рд░рд╣ा рдХि рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдкाँрдЪрд╡ीं рдХрдХ्рд╖ा рдоें рд╣ी рд╕्рдХूрд▓ рдХा рдоुँрд╣ рджेрдЦा। рд╢ुрд░ू рд╕े рд╣ी рдбॉ. рдЬैрдиा рдХैрдоिрд╕्рдЯ्рд░ी рдХे рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рдмрдирдиा рдЪाрд╣рддे рдеे, рдкрд░ рдЧाँрд╡ рдоें рдЕрдЪ्рдЫे рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рдбिрдк्‍рдеीрд░िрдпा рд╕े рдЫोрдЯी рдмрд╣рди рдХी рдоौрдд рд╣ो рдЬाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдкिрддा рдХे рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдкрд░ рдбॉрдХ्рдЯрд░ी рдХी рдкрдв़ाрдИ рдХрд░рдХे рд╡े рдПрдо.рдмी.рдмी.рдПрд╕., рдПрдо.рдбी. рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдмрдиे।

рдЬрдм рдоैं рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдбॉ. рдЬैрдиा рд╕े рдоिрд▓ा рддो рд╡े рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдХी рддीрд╕рд░ी рдоंрдЬिрд▓ рдкрд░ рдЕрдкрдиे рдХैрдмिрди рдоें рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ рдкрд░ рдХाрдо рдХрд░ рд░рд╣े рдеे। рдкैंрдЯ рдХे рдКрдкрд░ рд╕ाрджा рд╢рд░्рдЯ, рдмिрдиा рдХंрдШी рдХिрдП рд╕िрд░ рдХे рдЫिрддрд░े рдмाрд▓, рддेрдЬ рд╕े рджेрджीрдк्рдпрдоाрди рдЪौрдб़ा рд▓рд▓ाрдЯ, рд╕ाрдоाрди्рдп рдоूँрдЫें, рд╕рд╣рдЬ рд╕्рд╡рднाрд╡, рдкैрд░ों рдоें рд╕्рдкोрд░्рдЯ рд╢ूрдЬ, рдлीрддे рдЦुрд▓े рд╣ुрдП, рдЕрдкрдиे рдк्рд░рддि рд▓ाрдкрд░рд╡ाрд╣ рд╕े, рдЕрдзेрдб़ाрд╡рд╕्‍рдеा рдХो рдкाрд░ рдХрд░ рдЪुрдХे рдЗрд╕ рдиाрдордЪीрди рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдХी рд╕ाрджрдЧी рдиे рдоुрдЭे рдЕрдЪंрднे рдоें рдбाрд▓‌ рджिрдпा। рдЕрднिрд╡ाрджрди рдХे рдмाрдж рд╣рдоें рдХुрд░рд╕िрдпों рдкрд░ рдмैрдаाрддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкूрдЫा, рдпाрдд्рд░ा рдоें рдХोрдИ рдкрд░ेрд╢ाрдиी рддो рдирд╣ीं рд╣ुрдИ? рдлिрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдм्рд▓ैрдХ рдЯी рдоँрдЧрд╡ाрдИ, рдбॉ. рдЬैрдиा рдм्рд▓ैрдХ рдЯी рд╣ी рдкिрдпा рдХрд░рддे рдеे। рдЪाрдп-рдкाрди рдХे рдмाрдж рдмोрд▓े рдХि рдЖрдЬ рдЖрдк рд▓ोрдЧ рдеोрдб़ा рдШूрдо-рдлिрд░ рд▓ो, рдХрд▓ рд╕े рдоैं рдЖрдкрдХो рдкूрд░ा рд╕рдордп рджूँрдЧा рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдЬीрд╡рди-рдпाрдд्рд░ा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдмрддाрдКँрдЧा। рдлिрд░ рдкूрдЫा рдХि рдЦाрдиे рдХा рдХैрд╕े рд░рд╣ेрдЧा, рдЗрдзрд░ рдЪрдкाрддी рддो рдоिрд▓рддा рдирд╣ीं рд╣ै। рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдХी рдХैंрдЯीрди рдоें 20-25 рд▓ोрдЧों рдХा рднोрдЬрди рдмрдирддा рд╣ै, рдЖрдк рдЪाрд╣ें рддो рджुрдкрд╣рд░ рдоें рдпрд╣ीं рднोрдЬрди рдХрд░ рд▓िрдпा рдХрд░ें, рдкрд░ рдпे рд▓ोрдЧ рднी рдЪрдкाрддी рдирд╣ीं рдмрдиाрддा рд╣ै; рдирд╣ीं рддो рдЖрдк рдЬैрд╕ा рдЪाрд╣ें, рдХрд╣ीं рднी рднोрдЬрди рдХрд░ рд▓िрдпा рдХрд░ें, рд╣рдо рдЙрд╕рдХा рднुрдЧрддाрди рдХрд░ рджेрдЧा। рдлिрд░ рдЕрдкрдиे рдб्рд░ाрдЗрд╡рд░ рдХрди्рд╣ाрдИ рдХो рдлोрди рдкрд░ рдЖрджेрд╢ рдХिрдпा рдХि рд╢рд░्рдоाрдЬी рдХो рдЖрдЬ рдмेрд▓ूрдб़ рдЖрджि рдШुрдоा рд▓ाрдУ। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं, 67 рд╡рд░्рд╖ीрдп рдбॉ. рдЬैрдиा рддीрд╕рд░े рдоाрд▓े рд╕े рдкैрджрд▓ рд╕ीрдв़िрдпाँ рдЪрд▓рдХрд░ рд╣рдоें рдиीрдЪे рддрдХ рдЫोрдб़рдиे рдЖрдП। рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЦ्рдпाрддि рдк्рд░ाрдк्рдд рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдЗрддрдиा рд╕рд╣рдЬ-рд╕рд░рд▓ рднी рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै, рд╕рд╣рд╕ा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ोрддा, рдкрд░ рдк्рд░рд╕िрдж्рдзि рд╕े рджूрд░ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдбॉ. рдЬैрдиा рдРрд╕े рд╣ी рдеे।

рдбॉ. рдЬैрдиा рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╕े рд╣ी рдкрд░ोрдкрдХाрд░ी рдЬीрд╡ рдеे। рдЬрдм рд╡े рдХрд▓рдХрдд्рддा рдоेрдбिрдХрд▓ рдХॉрд▓ेрдЬ рдоें рдПрдордмीрдмीрдПрд╕ рдХी рдкрдв़ाрдИ рдХрд░ рд░рд╣े рдеे, рддрдм рдмाрдв़, рддूрдлाрди, рдЕрдХाрд▓ рдЖрджि рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЖрдкрджाрдУं рдХे рд╕рдордп рдЕрдкрдиे рд╕рд╣рдкाрдаिрдпों рдХे рд╕ाрде рдкीрдб़िрддों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ाँ рдЬाрдХрд░ рд░ाрд╣рдд рдХैंрдк рд▓рдЧाрдпा рдХрд░рддे, рдЬрд░ूрд░рдд рдХी рдЪीрдЬें, рджрд╡ाрдЗрдпाँ рдЖрджि рд░ाрд╣рдд-рд╕ाрдордЧ्рд░ी рд╡िрддрд░िрдд рдХрд░рддे рдФрд░ рдХрд░рд╡ाрддे рдеे। рдЙрди рджिрдиों рдкुрд░ुрд▓िрдпा рдЬिрд▓ा рдоें рдкाрдиी рдХी рдХрдоी рд╕े рднाрд░ी рд╕ूрдЦा рдкрдб़ा рддो рдЬрдоीрди рдКрдЬрдб़ рд╣ो рдЧрдИ, рдЕрдХाрд▓ рдХे рдХाрд░рдг рдЪाрд░ों рдУрд░ рднुрдЦрдорд░ी рдлैрд▓ рдЧрдИ, рддрдм рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдЕрдХाрд▓ рдкीрдб़िрддों рдХी рдорджрдж рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рд╕рд╣рдкाрдаिрдпों рдХा рдПрдХ рдЧ्рд░ुрдк рдмрдиाрдпा, рджो рд╕рдк्рддाрд╣ рддрдХ рдЧाрдиा-рдмрдЬाрдиा рдХрд░рдХे рд░ुрдкрдпा рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХिрдпा рдФрд░ рдЙрди рд░ुрдкрдпों рд╕े рд╕ूрдЦा рдкीрдб़िрддों рдХी рдорджрдж рдХी।
рдРрд╕े рд╣ी рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें ‘рднोрд▓ा’ рдиाрдордХ рд╕рдоुрдж्рд░ी рддूрдлाрди рдиे рднाрд░ी рддрдмाрд╣ी рдордЪाрдИ, рддрдм рдбॉ. рдЬैрдиा рдЕрдкрдиी рдЯीрдо рдХे рд╕ाрде рд╡рд╣ाँ рдЬाрдХрд░ рд░ाрд╣рдд-рдХाрд░्рдпों рдоें рдЬुрдЯ рдЧрдП, рдЦुрдж рдПрдХ-рдПрдХ рдм्рд░ेрдб рдкीрд╕ рдЦाрдХрд░ рд░ाрд╣рдд-рдХाрд░्рдпों рдоें рд▓рдЧे рд░рд╣े। рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдХрдИ рдЗрд▓ाрдХों рдоें рдмाрдв़ рдЖрдИ, рддрдм рднी рдбॉ. рдЬैрдиा рд░ाрд╣рдд-рдХाрд░्рдпों рдоें рд╕рдмрд╕े рдЖрдЧे рд░рд╣े। рд╕рди् 1975 рдоें рджेрд╢ рдоें рдЗрдорд░рдЬेंрд╕ी рд▓рдЧी рддो рдоेрдбिрдХрд▓ рдХॉрд▓ेрдЬ рдХी рдХैंрдЯीрди рдХा рдаेрдХेрджाрд░ рдХाрдо рдЫोрдб़рдХрд░ рднाрдЧ рдЧрдпा, рдЙрд╕ рд╕рдордп рднी рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдЕрдкрдиे рд╕рд╣рдкाрдаिрдпों рдХे рд╕ाрде рдХैंрдЯीрди рдХा рдХाрдо рд╕ँрднाрд▓ा, рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдХрднी рдмाрдЬाрд░ рди рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдбॉ. рдЬैрдиा рд╕рдм्рдЬी рдоंрдбी рдЬाрдХрд░ рд╕рдм्рдЬिрдпाँ рдЦрд░ीрджрдХрд░ рд▓ाрддे, рдордЫрд▓ी рдмाрдЬाрд░ рдЬाрддे, рд░ाрд╢рди рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्‍рдеा рдХрд░рддे; рдкрдЪाрд╕-рд╕ाрда рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХा рдЦाрдиा рдЦुрдж рдмрдиाрддे, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХॉрд▓ेрдЬ рдХे рд╣ॉрд╕्рдЯрд▓ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рдХोрдИ рдкрд░ेрд╢ाрдиी рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рджी। рдиेрддृрдд्рд╡ рдХा рдЧुрдг рдЙрдирдоें рдЬрди्рдордЬाрдд рдеा। рдЕрдкрдиे рд╢िрдХ्рд╖ा рдХाрд▓ рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣рд░ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЖрдкрджाрдУं рдоें рдЖрдЧे рдмрдв़рдХрд░ рд░ाрд╣рдд рд╢िрд╡िрд░ рд▓рдЧाрдП, рдЖрдо рд▓ोрдЧों рдХी рдкрд░ेрд╢ाрдиिрдпों рдХो рдЬाрдиा-рд╕рдордЭा।

рджो рдЯूрдХ рдмाрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдбॉ. рдЬैрдиा рдХो рдардХुрд░рд╕ुрд╣ाрддी рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдирд╣ीं рд╕ुрд╣ाрддी рдеी। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рдеा рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд▓рдХрдд्рддा рдоेрдбिрдХрд▓ рдХॉрд▓ेрдЬ рдоें рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ों рдХी рдЬ्рдпाрджрддिрдпों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдЫाрдд्рд░-рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдиेрддृрдд्рд╡ рдХिрдпा। рд╡े рдХिрд╕ी рдЫाрдд्рд░-рд╕ंрдЧрдарди рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ुрдП, рдмрд▓्рдХि ‘рд╕्рдЯूрдбेंрдЯ्рд╕ рдПрд╕ोрд╕िрдПрд╢рди’ рдиाрдо рд╕े рдЕрдкрдиा рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдЫाрдд्рд░-рд╕ंрдЧрдарди рдмрдиाрдпा। рдпे рд╕ाрд░े рдЕрдиुрднрд╡ рдЖрдЧे рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЙрдирдХे рдмрдб़े рдХाрдо рдЖрдП। рдбॉ. рдЬैрдиा рдХा рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдмрдб़ा рд╣ी рдЙрд░्рд╡рд░ рдеा, рд╡े рдЪिंрддрди рдХिрдпा рдХрд░рддे рдХि рд╣рдо рдЬिрди рдбेрдбрдмॉрдбीрдЬ рдкрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХिрдпा рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЖрдЦिрд░ рдпे рдбेрдбрдмॉрдбीрдЬ рдЖрддी рдХрд╣ाँ рд╕े рд╣ैं? рдЬ्рдпाрджाрддрд░ рдпे рдЧрд░ीрдм, рдЕрд╕рд╣ाрдп, рд▓ाрд╡ाрд░िрд╕ рдЕрднाрдЧे рд▓ोрдЧों рдХी рд╣ी рд╣ोрддी рд╣ैं।

рдЕрдкрдиे рд╕्рдЯूрдбेंрдЯ рд▓ाрдЗрдл рдоें рд╣ी рдбॉ. рдЬैрдиा рдЕрдкрдиी рдмाрддें рддрдеा рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЕрдиुрднрд╡ों рдХो рд▓ोрдЧों рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдЦрдмाрд░ों рдФрд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рд▓िрдЦा рдХрд░рддे рдеे। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं, рд▓ोрдЧों рдХो рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдХрд░рдиे рддрдеा рдЕрдкрдиे рдЪिрдХिрдд्рд╕ीрдп рдЕрдиुрднрд╡ों рд╕े рдкрд░िрдЪिрдд рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे ‘рд╣ेрд▓्‍рде рдРंрдб рд╕ोрд╕ाрдЗрдЯी’ рдиाрдордХ рдкрдд्рд░िрдХा рднी рдиिрдХाрд▓ी, рджूрд╕рд░े рдЬрд░्рдирд▓्рд╕ рдоें рднी рдмрд░ाрдмрд░ рд▓िрдЦрддे рд░рд╣े। рдбॉ. рдЬैрдиा рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдоेрдбिрдХрд▓ рдХी рдкрдв़ाрдИ рдХрд░ рд░рд╣े рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд▓िрдП рдоेрдбिрдХрд▓ рдХैंрдк рдЬрд░ूрд░ рд▓рдЧाрдП рдЬाрдиे рдЪाрд╣िрдП, рдЗрдирд╕े рдЙрди्рд╣ें рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै। ‘рд╕्рд╡ाрд╕्‍рде्рдп рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рдЦाрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдХ्рдпा рдирд╣ीं’ рдЗрд╕ рдкрд░ рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЫोрдЯी-рдЫोрдЯी рдкुрд╕्рддрдХें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░ाрдИं, рдЬो рд▓ोрдХрд▓ рдЯ्рд░ेрдиों рдоें рдЦूрдм рдмिрдХा рдХрд░рддी рдеीं। рдЪूँрдХि рдбॉ. рдЬैрдиा рдХोрд╡िрдб-19 рдЯाрд╕्рдХ рдлोрд░्рд╕ рдХे рд╕рджрд╕्‍рдп рдеे, рдЙрди рджिрдиों рдХोрд░ोрдиा рд░ोрдХрдеाрдо рдкрд░ рдЙрдирдХा рд▓िрдЦा рдЖрд░्рдЯिрдХрд▓ рдмрдб़ा рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ुрдЖ рдеा। рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдХрдИ рдкुрд╕्рддрдХें рднी рд▓िрдЦीं। рдХंрдкрдиिрдпाँ рдЕрдкрдиे рдЙрдд्рдкाрджों рдХे рдЭूрдаे рдпा рдмрдв़ा-рдЪрдв़ाрдХрд░ рдХрд╣ी рдмाрддों рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдХो рдХैрд╕े рд▓ूрдЯрддी рд╣ैं, рдЗрдирдХे рдЦिрд▓ाрдл рд▓िрдЦрдХрд░ рд╡े рдЬрди-рдЬाрдЧрд░рдг рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे। рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рджेрд╢ों рдоें рдХाрдо рдХिрдпा, рджुрдиिрдпा рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рд╕ेрдоिрдиाрд░-рдЪрд░्рдЪा, рдЧोрд╖्рдаी, рдмैрдардХों рдоें рднाрдЧ рд▓िрдпा, рдЗрди рдпाрдд्рд░ाрдУं рдПрд╡ं рдЕрдиुрднрд╡ों рдХो рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░ाрдпा। рд╡िрдбंрдмрдиा рдпрд╣ рд╣ै, рдбॉ. рдЬैрдиा рдХा рд╕ाрд░ा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдпा рддो рдмांрдЧ्рд▓ा рдоें рд╣ै рдпा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें।
рдЕрдкрдиे рдЫाрдд्рд░-рдЬीрд╡рди рд╕े рд╣ी рдбॉ. рдЬैрдиा рдХो рдордЬрджूрд░ों, рдоेрд╣рдирддрдХрд╢ рд▓ोрдЧों рдХे рдк्рд░рддि рдмрдб़ी рд╣рдорджрд░्рджी рдеी। рдЬрдм рд╡े рдПрдо.рдбी. рдХрд░ рд░рд╣े рдеे, рддрдм рдХी рдмाрдд рд╣ै, рдЙрди рджिрдиों рд╕ाрд░े рдХाрдо рдордЬрджूрд░ рд╣ी рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे, рдЖрдЬ рдХी рддрд░рд╣ рдорд╢ीрдиें рдирд╣ीं рдеीं, рдЙрди рджिрдиों рдХрд▓рдХрдд्рддा рдоेрдЯ्рд░ो рдХा рдХाрдо рдЪрд▓ рд░рд╣ा рдеा, рддрдм рдмрдб़ी рддाрджाрдд рдоें рдордЬрджूрд░ рдШाрдпрд▓-рдЪोрдЯिрд▓ рд╣ोрддे рдеे, рд╡े рдЗрд▓ाрдЬ рдХे рд▓िрдП рдЙрдирдХे рдоेрдбिрдХрд▓ рдХॉрд▓ेрдЬ рдоें рдЖрдпा рдХрд░рддे। рдЬिрди рдордЬрджूрд░ों рдХे рдЗрд▓ाрдЬ рдоें рдЦрд░्рдЪा рд▓рдЧрддा, рд╡ैрд╕े рдордЬрджूрд░ों рдХो рдаेрдХेрджाрд░ рд▓ोрдЧ рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдоें рдЫोрдб़рдХрд░ рднाрдЧ рдЬाрддे рдеे; рдпрд╣ाँ рдл्рд░ैрдХ्рдЪрд░ рд╡ाрд▓े рдорд░ीрдЬ рднी рднрд░рддी рдирд╣ीं рдХिрдП рдЬाрддे рдеे, рд╕ीрдиिрдпрд░ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдЬिрди рдорд░ीрдЬों рдХे рдкрд░рдЪे рдкрд░ ‘E’ рдпाрдиी Emergency рд▓िрдЦ рджिрдпा рдХрд░рддे, рдЙрди्рд╣ीं рдХो рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдоें рднрд░рддी рдХिрдпा рдЬाрддा, рдЕрди्рдпрдеा рдорд░рд╣рдордкрдЯ्рдЯी рдХрд░ рджрд╡ाрдЗрдпाँ рджेрдХрд░ рднेрдЬ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рдбॉ. рдЬैрдиा рдордЬрджूрд░ों рдХे рджुःрдЦ-рддрдХрд▓ीрдлों рд╕े рдж्рд░рд╡िрдд рд╣ो рдЬ्рдпाрджाрддрд░ рдорд░ीрдЬों рдХे рдкрд░рдЪे рдкрд░ ‘E’ рд▓िрдЦ рджिрдпा рдХрд░рддे, рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╡े рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдШाрдпрд▓-рдкीрдб़िрдд рдорд░ीрдЬों рдХो рднрд░рддी рдХрд░рд╡ा рджिрдпा рдХрд░рддे рдеे। рд╡рд╣ाँ рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рджेрдЦा рдХि рдордЬрджूрд░ों рдХे рд╕ाрде рдХैрд╕ी рдЬ्рдпाрджрддी рдФрд░ рдЕрдирджेрдЦी рдХी рдЬाрддी рдеी, рджिрдиोрджिрди рдЙрдирдХे рдк्рд░рддि рдбॉ. рдЬैрдиा рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдмрдв़рддी рдЧрдИ।

рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рджिрд▓ рдХो рдЭрдХрдЭोрд░ рджेрдиेрд╡ाрд▓ा рдПрдХ рд╡ाрдХрдпा рд╕ुрдиाрдпा рдеा। рдЙрди рджिрдиों рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдоें рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рдЖрдЧ рд╕े рдЬрд▓рдиे рдХे рдХेрд╕ рдмрд╣ुрдд рдЖрддे рдеे, рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдПрдХ рдорд╣ीрдиे рдоें 25-30 рднी। рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдХे рдиाрддे рдЬрдм рд╡े рдЙрд╕ рдорд╣िрд▓ा рд╕े рдкूрдЫрддाрдЫ рдХрд░рддे рдХि рдХैрд╕े рдЬрд▓ рдЧрдпा, рддो рд╡े рдпрд╣ी рдХрд╣ा рдХрд░рддीं рдХि рд╕ाрдм, рд╕्рдЯोрд╡ рдлрдЯ рдЧрдпा। рд╡े рдкूрдЫрддे, рд╕्рдЯोрд╡ рд╕ाрдордиे рдеा рддो рдкीрда рдХैрд╕े рдЬрд▓ा? рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдмрддाрдпा, рдоैं рдЬाрдирддा рдеा рдХि рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХा рдмрдб़े рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЙрдд्рдкीрдб़рди рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдорд░्рдж рдЙрди्рд╣ें рдЬрд▓ाрдХрд░ рдоाрд░рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░рддे рдеे рдФрд░ рд╡े рднोрд▓ी-рдЕрднाрдЧी рдорд░рддे-рдорд░рддे рднी рдЕрдкрдиे рдШрд░рд╡ाрд▓ों рдХो рдмрдЪाрддी рдеीं। рдХैрд╕ा рд╕рдорд░्рдкрдг рдеा рдЙрдирдХा। рдПрдХ рдЙрдирдХे рдорд░्рдж рдеे рдХि рдЙрди्рд╣ें рдоिрдЯा рд░рд╣े рдеे।

рдбॉ. рдЬैрдиा рдЧрд▓рдд рдЪीрдЬ рдХрднी рдмрд░्рджाрд╢्рдд рдирд╣ीं рдХрд░рддे рдеे। рдПрдо.рдбी. рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдЕрдкрдиे рд╕ाрдеी рдбॉрдХ्рдЯрд░ों рдХे рд╕ाрде ‘рдб्рд░рдЧ рдоेрдбिрд╕िрди рдлोрд░рдо’ рдмрдиाрдпा рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрд╡ाрдЬ рдЙрдаाрдИ рдХि рдЬो рджрд╡ाрдЗрдпाँ рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдХे рд▓िрдП рд╣ाрдиिрдХाрд░рдХ рд╣ैं, рдЙрди्рд╣ें рдмंрдж рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдП। рдЙрди рджिрдиों рдЗрддрдиी рдЕंрдзेрд░рдЧрд░्рджी рдеी рдХि рдмाрд╣рд░ рдХे рджेрд╢ों рдоें рдЬो рджрд╡ाрдЗрдпाँ рдб्рд░рдЧ рдХंрдЯ्рд░ोрд▓рд░ рдж्рд╡ाрд░ा ‘рд╡ेрди’ рдХрд░ рджी рдЧрдИ рдеीं, рд╡े рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдоें рдзрдб़рд▓्рд▓े рд╕े рдмेрдЪी рдФрд░ рдЦाрдИ рдЬा рд░рд╣ी рдеीं। рдЗрд╕ рд╡िрд╖рдп рдоें рдЬрдирддा рдХो рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдЫोрдЯी-рдЫोрдЯी рдкुрд╕्рддिрдХाрдПँ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░ рдмँрдЯрд╡ाрдИं, рдЗрд╕рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдЕрдЦрдмाрд░ों рдоें рд▓िрдЦा। рдмाрдж рдоें рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рд╕े рдпрд╣ рдПрдХ рдЖंрджोрд▓рди рд╣ी рдмрди рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдРрд╕ा рдЕрд╕рд░ рд╣ुрдЖ рдХि рднाрд░рдд рдХे рдб्рд░рдЧ рдХंрдЯ्рд░ोрд▓рд░ рдиे рдРрд╕ी 28 рджрд╡ाрдЗрдпों рдХो рдк्рд░рддिрдмंрдзिрдд рдХрд░ рдЗрдирдХी рдмिрдХ्рд░ी рдкрд░ рдкाрдмंрджी рд▓рдЧा рджी।

рдИрдоाрдирджाрд░ी, рдХाрдо рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдорд░्рдкрдг рдФрд░ рдиिрдбрд░рддा рдЬैрд╕े рдЧुрдг рдбॉ. рдЬैрдиा рдоें рдХूрдЯ-рдХूрдЯ рдХрд░ рднрд░े рдеे। рд╡े рдорд░ीрдЬ рдХा рдкрд░рдлेрдХ्рдЯ рдЗрд▓ाрдЬ рд╣ोрдиे рдХे рд╣िрдоाрдпрддी рдеे। рдПрдХ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдбॉ. рдЬैрдиा рдХी рдкрд╣рд▓ी рдиिрдпुрдХ्рддि рдиाрджिрдпा рдЬिрд▓ा рдХे рд╢्рдпाрдордирдЧрд░ рдоेрдбिрдХрд▓ рд╕ेंрдЯрд░ рдоें рд╣ुрдИ। рдпрд╣ाँ рдХा рдЖрд▓рдо рдРрд╕ा рдеा рдХि рд╡рд░्рд╖ों рд╕े рдпрд╣ाँ рдХे рд╕ेंрдЯрд░ рдкрд░ рдХोрдИ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдирд╣ीं рдеा; рдХोрдИ рдЖрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдЪाрд╣рддा рдеा। рдпрд╣ाँ рдХा рдХंрдкाрдЙंрдбрд░ рд╣ी рдЗрд╕े рд╕ँрднाрд▓ рд░рд╣ा рдеा рдФрд░ рд╡рд╣ी рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдорд░ीрдЬों рдХो рдЬैрд╕े-рддैрд╕े рджрд╡ाрдИ рд╡िрддрд░िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдХрд░рддा рдеा। рдбॉ. рдЬैрдиा рдЬрдм рдпрд╣ाँ рдкрд╣ुँрдЪे рддो рд▓ोрдЧों рдиे рдЙрдирдХा рдмрдб़ा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рдХिрдпा। рд▓ेрдХिрди рдХुрдЫ рджिрдиों рдоें рд╣ी рдпрд╣ाँ рдХे рдЬрдоींрджाрд░ рдФрд░ рджрдмंрдЧ рд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиी рджрдмंрдЧрдИ рджिрдЦाрдиे рд▓рдЧे। рдбॉ. рдЬैрдиा рд╕рдм рд▓ोрдЧों рдХो рд▓ाрдЗрди рдоें рд▓рдЧрдХрд░ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдХो рджिрдЦाрдиे рдХो рдХрд╣рддे рдеे, рдкрд░ंрддु рдпे рджрдмंрдЧ рд▓ोрдЧ рдХрд╣рддे рдХि рдбॉрдХ्рдЯрд░, рдпрджि рд╣рдо рд▓ोрдЧ рдордЬрджूрд░ों рдХे рд╕ाрде рд▓ाрдЗрди рдоें рд▓рдЧेंрдЧे рддो рд╣рдоाрд░ी рдХ्рдпा рдЗрдЬ्рдЬрдд рд░рд╣ рдЬाрдПрдЧी; рд╣рдоें рддो рдмिрдиा рд▓ाрдЗрди рдХे рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рджेрдЦрдиा рд╣ोрдЧा। рдкрд░ рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рд╕ाрдл рдХрд╣ рджिрдпा, рдЖрдкрдХो рдоेрд░े рдпрд╣ाँ рджिрдЦाрдиा рд╣ै рддो рд▓ाрдЗрди рдоें рд▓рдЧрдиा рд╣ी рдкрдб़ेрдЧा, рдоेрд░े рдпрд╣ाँ рдХोрдИ рдЫोрдЯा-рдмрдб़ा рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрд░ рд╡े рд▓ोрдЧ рдХрд╣рдиे рд▓рдЧे рдХि рд╣рдоें рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдкрд░ рдЕрд▓рдЧ рд╕े рджेрдЦ рд▓िрдпा рдХрд░ो। рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рд╕ाрдл-рд╕ाрдл рдХрд╣ рджिрдпा, рдоैं рдШрд░ рдкрд░ рдорд░ीрдЬ рдирд╣ीं рджेрдЦрддा। рддрдм рдЙрди рд▓ोрдЧों рдиे рдбॉ. рдЬैрдиा рдХो рддрд░рд╣-рддрд░рд╣ рд╕े рдбрд░ाрдпा, рдзрдордХी рджी, рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं, рд╡ीрдбीрдУ рд╕े рд╢िрдХाрдпрдд рдХрд░ рджी। рдкрд░ рдбॉ. рдЬैрдиा рдХो рди рдбрд░рдиा рдеा, рд╕ो рди рдбрд░े, рдФрд░ рдмाрдж рдоें рд╡िрд╡рд╢ рд╣ोрдХрд░ рд╡े рд▓ोрдЧ рднी рд▓ाрдЗрди рдоें рд▓рдЧрдХрд░ рдЕрдкрдиा рдЗрд▓ाрдЬ рдХрд░ाрдиे рд▓рдЧे।
рдпрд╣ीं рдХा рдФрд░ рдПрдХ рд╡ाрдХрдпा рд╣ै, рдЬो рдбॉрдХ्рдЯрд░ी рдкेрд╢ेрд╡ाрд▓ों рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдХрд░рдгीрдп рд╣ै। рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдмрддाрдпा рдХि рдЙрди рджिрдиों рдоेрдбिрдХрд▓ рд╕ेंрдЯрд░ рдоें рдкेंрд╕िрд▓िрди рдЗंрдЬेрдХ्‍рд╢рди рд▓рдЧाрдП рдЬाрддे рдеे। рдоैं рдХंрдкाрдЙंрдбрд░ рдХो рд╕рдордЭाрддा рдХि рдкेंрд╕िрд▓िрди рдХी рджूрд╕рд░ी рдбोрдЬ рдЫрд╣ рдШंрдЯे рдмाрдж рдорд░ीрдЬ рдХो рдоिрд▓ рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП, рддрднी рд╡рд╣ рдЕрд╕рд░рджाрд░ рд╣ोрддी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдХंрдкाрдЙंрдбрд░ рдк्рд░ाрддः рджрд╕ рдмрдЬे рдорд░ीрдЬ рдХो рдЗंрдЬेрдХ्‍рд╢рди рд▓рдЧाрддा рддो рдЧाँрд╡-рджेрд╣ाрдд рдХे рдорд░ीрдЬ рдЕрдЧрд▓े рджिрди рд╣ी рдЖрддे рдеे, рддрдм рдЙрди्рд╣ें рджूрд╕рд░ी рдбोрдЬ рд▓рдЧाрддा, рджोрдиों рдбोрдЬ рдХे рдмीрдЪ рдХाрдлी рд▓ंрдмा рд╕рдордп рд╣ो рдЬाрдиे рд╕े рдорд░ीрдЬ рдХो рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рдлाрдпрджा рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдеा। рдбॉ. рдЬैрдиा рдХрд╣рддे рдХि рдЬिрди рдорд░ीрдЬ рдХो рдкेंрд╕िрд▓िрди рд▓рдЧाрдпा рд╣ै, рдЙрди्рд╣ें рджूрд╕рд░ी рдбोрдЬ рдХे рд▓िрдП рд╕ाрдпं рддрдХ рд░ोрдХ рд▓िрдпा рдХрд░ो। рдПрдХ рддो рдЕрдм рдорд░ीрдЬ рдЗрддрдиी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдЖрдиे рд▓рдЧे рдеे рдХि рдЙрди्рд╣ें рджेрдЦрддे-рдиिрдмрдЯाрддे рдЕрдкрд░ाрд╣्рди‍ рдХे 2-3 рд╡ैрд╕े рд╣ी рдмрдЬ рдЬाрдпा рдХрд░рддे। рдбॉ. рдЬैрдиा рд╕рдордп рдХा рд╡ाрд╕्рддा рджेрдХрд░ рдХрднी рдХिрд╕ी рдорд░ीрдЬ рдХो рд▓ौрдЯाрддे рдирд╣ीं рдеे। рдЗрд╕рд╕े рдХंрдкाрдЙंрдбрд░ рдЪिрдв़ рдЧрдпा, рдЙрд╕рдиे рджूрд╕рд░े рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХो рднी рднрдб़рдХा рджिрдпा рдФрд░ рд╣рдб़рддाрд▓ рдХрд░ рджी, рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं, рдпूрдиिрдпрди рдоें рд╢िрдХाрдпрдд рднी рдХрд░ рджी рдХि рдбॉ. рдЬैрдиा рд╣рдо рд▓ोрдЧों рд╕े рд╕рдордп рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдХाрдо рд▓ेрддे рд╣ैं, рдЕрдкрдиे рд╕्рдЯाрдл рдХो рддंрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдкрд░ рдбॉ. рдЬैрдиा рддो рдХिрд╕ी рддрд░рд╣ рдорд░ीрдЬों рдХा рднрд▓ा рд╣ी рдЪाрд╣рддे рдеे, рдЙрди्рд╣ें рддो рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╕े рдорддрд▓рдм рдеा, рд╕ो рд╡े рдЦुрдж рд╣ी рд╕рдм рдорд░ीрдЬों рдХो рджेрдЦрддे, рдЗंрдЬेрдХ्‍рд╢рди рд▓рдЧाрддे рдФрд░ рдлिрд░ рджрд╡ाрдИ рднी рджेрддे। рдХ्рдпा рдбॉ. рдЬैрдиा рдЬैрд╕ा рд╕рдорд░्рдкрдг рдФрд░ рд╕ेрд╡ा-рднाрд╡ рдЕрдкрдиे рдорд░ीрдЬों рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдм рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд░рдЦрддे рд╣ैं? рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдоेрдбिрдХрд▓ рд╕ेंрдЯрд░ рдХा рдХोрдИ рдХाрдо рд░ुрдХрдиे рдирд╣ीं рджिрдпा। рд╡े рдЕрдХेрд▓े рд╣ी рд╡рд╣ рд╕ेंрдЯрд░ рдЪрд▓ाрддे рд░рд╣े। рд╕рдк्рддाрд╣ рднрд░ рдоें рд╣ी рд╢рд░्рдоिंрджा рд╣ोрдХрд░ рдкूрд░ा рд╕्рдЯाрдл рдХाрдо рдкрд░ рд▓ौрдЯ рдЖрдпा рдФрд░ рдпूрдиिрдпрди рд▓ीрдбрд░ рдиे рднी рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╕ाрд╣рдм рд╕े рд╕рдордЭौрддा рдХрд░рдиे рдоें рдЕрдкрдиी рднрд▓ाрдИ рд╕рдордЭी। рдРрд╕े рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдмाрдХрдпे рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдбॉрдХ्рдЯрд░ी рдкेрд╢े рдоें рдЖрдП, рдкрд░ рд╡े рд╕рджैрд╡ рдЕрдкрдиे рдХрд░्рддрд╡्рдп-рдкрде рдкрд░ рдЕрдбिрдЧ рд░рд╣े।

рдХुрдЫ рд╕рдордп рддрдХ рдбॉ. рдЬैрдиा рд╣ाрд╡рдб़ा рд╕्рдеिрдд рдЙрд▓ूрдмेрд░िрдпा рдХे рдИрдПрд╕рдЖрдИ рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдоें рднी рд░рд╣े। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рдИрдПрд╕рдЖрдИ рдХे рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдлाрдпрджे рд╣ैं, рдЬिрдирдХी рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХो рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै। рдИрдПрд╕рдЖрдИ рдоें рдЪाрд░ рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдоिрд▓рддी рд╣ैं—рд╣ेрд▓्‍рде рдЗंрд╢्рдпोрд░ेंрд╕, рдЖрдЙрдЯрдбोрд░ рдЯ्рд░ीрдЯрдоेंрдЯ, рдЕрдирд▓िрдоिрдЯेрдб рдЯ्рд░ीрдЯрдоेंрдЯ рдФрд░ рдкूрд░ी рдлैрдоिрд▓ी рдХो рдЪिрдХिрдд्рд╕ा-рд╕ुрд╡िрдзा। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рджрд╡ाрдЗрдпाँ рдмाрд╣рд░ рд╕े рдирд╣ीं рдЦрд░ीрджрдиी рдкрдб़рддीं, рдоेрдбिрдХрд▓ рд▓ीрд╡्рд╕ рдХी рд╕ुрд╡िрдзा, рдпाрдиी рдШाрдпрд▓ рдпा рдл्рд░ैрдХ्рдЪрд░ рд╣ोрдиे рдкрд░ рджो-рддिрд╣ाрдИ рд╡ेрддрди рдоिрд▓рддा рд░рд╣ेрдЧा। рдЬрдм рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдЬैрдиा рдоेрдбिрдХрд▓ рдЗंрд╕्рдкेрдХ्рдЯрд░ рдмрдиे рддो рдкैрдирд▓ рдХे рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рддрдеा рдХ्рд▓ीрдиिрдХों рдоें рдлाрд▓рддू рддрдеा рдорд╣ँрдЧी рджрд╡ाрдЗрдпाँ рд▓िрдЦрд╡ाрдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рдлिрд░ рд╕े рдоेрдбिрдХрд▓ рд╕्рдЯोрд░ों рдкрд░ рдмेрдЪ рджेрдиे рдХे рд░ैрдХेрдЯों рдХा рднंрдбाрдлोрдб़ рдХिрдпा। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рджрд╡ा рдоाрдлिрдпाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрди्рд╣ें рдЬाрди рд╕े рдоाрд░рдиे рдХी рдзрдордХी рддрдХ рдоिрд▓ी, рдкрд░ рдХोрдИ рдЙрди्рд╣ें рдбрд░ा рдирд╣ीं рд╕рдХा। рдбॉ. рдЬैрдиा рдХрд╣ा рдХрд░рддे рдеे рдХि рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рджेрд╢ рдХी рддрд░рдХ्рдХी рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।

рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рддो рдбॉ. рдЬैрдиा рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी рдХे рдПрдо्рд╕ рдоें рдСрдХ्рдпूрдкेрд╢рдирд▓ рд╣ेрд▓्‍рде рдоें рдЕрд╕िрд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рд╣ो рдЧрдП। рдбॉ. рдЬैрдиा рдПрдХ рдЕрдЪ्рдЫे рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдХे рдиाрддे рдСрдХ्рдпूрдкेрд╢рдирд▓ рд╣ेрд▓्‍рде рдХी рдкрдв़ाрдИ рдХрд░ рд░рд╣े рдЕрдкрдиे рд╕्рдЯूрдбेंрдЯ्рд╕ рдХो рднूрдоिрдЧрдд рдХोрдпрд▓ा рдЦрджाрдиों рдкрд░ рд▓ेрдХрд░ рдЬाрддे, рд╡рд╣ाँ рдЙрди्рд╣ें рд╡े рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рджिрдЦाрддे рдХि рдордЬрджूрд░ рднीрд╖рдг рдЧрд░рдоी рдФрд░ рдШुрдк्рдк рдЕँрдзेрд░े рдоें рдЦрджाрди рдоें рдХिрди рд╣ाрд▓ाрдд рдоें рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं। рдбॉ. рдЬैрдиा рдЕрди्рдпाрди्рдп рдСрдХ्рдпूрдкेрд╢рдирд▓ рд╕ाрдЗрдЯों рдкрд░ рдЕрдкрдиे рд╕्рдЯूрдбेंрдЯ्рд╕ рдХो рд▓े рдЬाрдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░ाрддे рдеे। рдЙрди рджिрдиों рдЖрдкрджा рдк्рд░рдмंрдзрди рдЬैрд╕ा рдХोрдИ рд╡िрднाрдЧ рдирд╣ीं рдеा, рдпрд╣ीं рд░рд╣рддे рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХे рд╕ाрде рд╡िрдЪाрд░-рд╡िрдорд░्рд╢ рдХे рджौрд░ाрди рдПрдирдбीрдЖрд░рдПрдл рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХी, рдЬो рд╕рд╣рдЬ рд╣ी рдоाрди рд▓ी рдЧрдИ рдФрд░ рджेрд╢ рдоें рдкрд╣рд▓े-рдкрд╣рд▓ рдЖрдкрджाрдУं рд╕े рд▓рдб़рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдирдбीрдЖрд░рдПрдл рд╡िрднाрдЧ рдмрдиा।

рдЬрдм рдбॉ. рдЬैрдиा рдПрдо्рд╕ рдоें рдПрдкेрдбेрдоिрд▓ॉрдЬी рдкрдв़ा рд░рд╣े рдеे, рддрдм рд╡े рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдУрд░ рд╕े рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдЬिрдЯ्рд╕ рдкрд░ рдЬाрдпा рдХрд░рддे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоुрдЭे рджिрд▓्рд▓ी рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдоिрд▓ рдоें рд╡िрдЬिрдЯ рдХा рдмрдб़ा рд╣ी рдордЬेрджाрд░ рд╡ाрдХрдпा рд╕ुрдиाрдпा। рдмोрд▓े рдХि рдоैं рдкूрд░ी рдоिрд▓ рдХा рдоुрдЖрдпрдиा рдХрд░ рдЖрдпा, рдкрд░ рдоुрдЭे рдпрд╣ाँ рдХे рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рджूрд╖рдг рдХा рдЬрд░ा рднी рдкрддा рдирд╣ीं рдЪрд▓ा, рдЬрдмрдХि рдХрдИ рдПрдЬेंрд╕िрдпों рдиे рдпрд╣ाँ рдХी рдмрд╣ुрдд рд╢िрдХाрдпрддें рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рднेрдЬी рдеीं। рдоैं рдЦुрдж рдЕрдЪंрднे рдоें рдеा рдХि рдРрд╕ा рдХैрд╕े рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдкрд░ рдЬрдм рдоैं рдоुрдЖрдпрдиा рдХрд░ рдмाрд╣рд░ рдЧेрдЯ рдкрд░ рдЖрдпा рддो рд╡рд╣ाँ рдХा рдЧाрд░्рдб рдмोрд▓ा рдХि рд╕рд░, рд▓ाрдУ, рдоैं рдЖрдкрдХे рдХрдкрдб़े рдлींрдЪ рджूँ। рдоैंрдиे рд╕ोрдЪा, рдпрд╣ рдоेрд░े рдХрдкрдб़े рдХ्рдпों рдЦींрдЪрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै। рдЖрдЦिрд░ рдЙрд╕рдиे рдоुрдЭे рд╕ीрдзा рдЦрдб़ा рдХрд░ рд╕्рдЯीрдо рд░ोрд▓рд░ рд╕े рдоेрд░ा рдХोрдЯ-рдкैंрдЯ рд╕ाрдл рдХिрдпा। рдоैंрдиे рджेрдЦा, рдоेрд░ा рдиीрд▓ा рдХोрдЯ-рдкैंрдЯ рдзूрд▓ рдФрд░ рд░ोрдУं рд╕े рдПрдХрджрдо рд╕рдлेрдж рд╣ो рдЧрдпा рдеा। рдЕрдм рдоैं рд╕рдордЭा, рдЬрдм рдоेрд░े рдЕंрджрд░ рдЬाрдХрд░ рдмाрд╣рд░ рдЖрдиे рдоें рд╣ी рдиीрд▓ा рдХोрдЯ рд╕рдлेрдж рд╣ो рдЧрдпा, рддो рдЬो рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдкूрд░े рдЖрда рдШंрдЯे рдЕंрджрд░ рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЙрдирдХे рдлेрдлрдб़ों рдоें рдХिрддрдиा рдЧрд░्рдж-рд░ेрд╢ा рднрд░ рдЬाрддा рд╣ोрдЧा। рджрд░рдЕрд╕рд▓ рдпрд╣ाँ рдХे рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдЕрдзेрдб़ाрд╡рд╕्‍рдеा рдоें рд╣ी рдЯी.рдмी., рджрдоा рдЬैрд╕े рднрдпंрдХрд░ рд░ोрдЧों рдХे рд╢िрдХाрд░ рд╣ो рдЬाрддे рдеे।
рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдЕрдиेрдХ рдмाрд░ рдХрдкрдб़ा рдоिрд▓ों, рдХोрдпрд▓ा рдЦрджाрдиों, рд╕्рдЯोрдирдХ्рд░ैрд╢рд░ों, рд╕ीрдоेंрдЯ рдлैрдХ्рдЯрд░िрдпों, рдкрд░рдоाрдгु рдмिрдЬрд▓ीрдШрд░ों рдЗрдд्рдпाрджि рдХा рджौрд░ा рдХिрдпा। рд╡рд╣ाँ рдордЬрджूрд░ों рдХे рдЬीрд╡рди рд╕े рд╣ो рд░рд╣ी рдЦिрд▓рд╡ाрдб़, рд╡рд╣ाँ рдХे рдЬाрдирд▓ेрд╡ा рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╕рдЦ्рдд рд░िрдкोрд░्рдЯ рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдкेрд╢ рдХी, рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдкुрд░ाрдиे рдЬрдоाрдиे рдХी рдЬ्рдпाрджाрддрд░ рдХрдкрдб़ा рдоिрд▓ें рдмंрдж рдХрд░ рджेрдиी рдкрдб़ीं। рдХाрд░рдЦाрдиों-рдоिрд▓ों рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХाрдордЧाрд░ों рдХो рдЕрдЪ्рдЫा рдоाрд╣ौрд▓, рд╕рднी рдЬрд░ूрд░ी рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдоिрд▓ें, рдРрд╕े рд╕рдЦ्рдд рдХाрдиूрди рдмрдиे। рдордЬрджूрд░ों рдХो рдЧ्рд▓рдм्рдЬ, рдоाрд╕्рдХ, рдЬूрддा, рд╣ैрдЯ рдЖрджि рдкрд╣рдирдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рдЖрдЬ рдордЬрджूрд░ों рдХो рдЬो рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдоिрд▓ рд░рд╣ी рд╣ैं, рд╡े рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ों рдХा рд╣ी рд╕ुрдлрд▓ рд╣ैं। рдЙрдж्рдпोрдЧрдкрддिрдпों рдХे рдЕрдиेрдХ рд▓ाрд▓рдЪ рджिрдП рдЬाрдиे рдкрд░ рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЬрдоीрд░ рдХो рдХрднी рдоैрд▓ा рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рджिрдпा।

рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдПрдХ рдмрдб़ा рд╣ी рдЪौंрдХाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╕рдирд╕рдиीрдЦेрдЬ рддрде्рдп рдмрддाрдпा рдХि рд╕ीрдоेंрдЯ рдлैрдХ्рдЯрд░ी рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдордЬрджूрд░ 35 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЕрд╡рд╕्‍рдеा рдоें рд╣ी рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рдЕрдХ्рд╖рдо рд╣ो рдЬाрддे рдеे। рдЙрдирдХे рдлेрдлрдбों рдоें рдЗрддрдиी рдбрд╕्рдЯ рднрд░ рдЬाрддी рдеी рдХि рд╡े рдЕрд╕рдордп рд╣ी рдоौрдд рдХे рдоुँрд╣ рдоें рдЪрд▓े рдЬाрддे рдеे, рдФрд░ рдордЬे рдХी рдмाрдд рдпрд╣ рдХि рдЗрди рд╕рдм рдЦрддрд░ों рд╕े рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдЕрдирдЬाрди рдеे। рд╡िрдбंрдмрдиा рджेрдЦिрдП рдХि рдзूрд▓ рд╕े рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ाँ рдордЬрджूрд░ों рдХो рд╕ाрдпं рдХो рдЧुрдб़ рдЦाрдиे рдХो рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЙрдирдХा рддрд░्рдХ рдеा рдХि рдЧुрдб़ рдЦाрдиे рд╕े рдзूрд▓-рдЧрд░्рдж рдкेрдЯ рдоें рдЪрд▓ी рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рддрд░्рдХ рдиे рддो рдоाрдирд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХो рднी рдлेрд▓ рдХрд░ рджिрдпा। рд╢्рд╡ाрд╕ рд╕े рд▓ी рдЬाрдиेрд╡ाрд▓ी рдзूрд▓-рдЧрд░्рдж рдкेрдЯ рдоें рдХैрд╕े рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै, рд╡рд╣ рддो рд╕ीрдзे рдлेрдлрдб़ों рдоें рд╣ी рдЬाрдПрдЧी। рддो рдРрд╕ा-рдРрд╕ा рдЦिрд▓рд╡ाрдб़ рдордЬрджूрд░ों рдХी рдЬिंрджрдЧी рд╕े рд╣ो рд░рд╣ा рдеा।

рднोрдкाрд▓ рдЧैрд╕ рдХांрдб рдХी рдЬाँрдЪ рдХा рдЬिрдо्рдоा рднी рдбॉ. рдЬैрдиा рдФрд░ рдЙрдирдХी рдЯीрдо рдХो рд╕ौंрдкा рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдЬाँрдЪ рдХा рдЙрдирдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдмрдб़ा рджुрдЦрдж рд░рд╣ा। рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЬाрдирдмूрдЭрдХрд░ рдпूрдиिрдпрди рдХाрд░्рдмाрдЗрдб рдХे рдоाрд▓िрдХ рдПंрдбрд░्рд╕рди рдХो рднाрдЧ рдЬाрдиे рджिрдпा। рд╕ेрд╡ा-рд╕рд╣ाрдпрддा рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд╡рд╣ाँ рдЕрдиेрдХ рд╕ंрдЧрдарди рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдоें рдЖ рдЧрдП, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЦूрдм рдкैрд╕ा рдмрдиाрдпा। рдЬрдм рд╕рд░рдХाрд░ рд╣ी рдХंрдкрдиी рдХे рдоाрд▓िрдХ рдХो рдмрдЪा рд░рд╣ी рдеी рддो рдХोрдИ рдХ्рдпा рдХрд░ рд╕рдХрддा рдеा। рдЙрдирдХी рдЯीрдо рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХिрдП рдЧрдП рд╕рдмूрдд рддрдеा рдЖँрдХрдб़े рднी рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдкुрд▓िрд╕ рдиे рдЙрдирд╕े рдЫीрди рд▓िрдпे; рд╣ोрдЯрд▓ рдоें рдЖрдХрд░ рдкुрд▓िрд╕ рдиे рдЯीрдо рдХे рд╕ाрде рдмрджрд╕рд▓ूрдХी рдХी, рдбॉрдХ्рдЯрд░ों рдХो рдоाрд░ा-рдкीрдЯा।

рдбॉ. рдЬैрдиा рдорд╣ाрдоाрд░ी рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ рдеे। 1991 рдоें рдЬрдм рд╕ूрд░рдд рд╢рд╣рд░ рдоें рдк्рд▓ेрдЧ рдлैрд▓ा, рддрдм рдбॉ. рдЬैрдиा рдПрдо्рд╕ рдоें рд╣ी рдеे। рдЙрдирдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдбॉрдХ्рдЯрд░ों рдХी рдПрдХ рдЯीрдо рд╕ूрд░рдд рдХे рдк्рд▓ेрдЧ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдЗрд▓ाрдХों рдоें рд╣ाрд▓ाрдд рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ рд░िрдкोрд░्рдЯ рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднेрдЬी। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдордгिрдкुрд░ рдоें рдк्рд▓ेрдЧ рдлैрд▓рдиे рдХे рд╕рдоाрдЪाрд░ рдЖрдиे рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╡рд╣ाँ рднी рдЗрди्рд╡ेрд╕्рдЯीрдЧेрд╢рди рдХे рд▓िрдП рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдЯीрдо рднेрдЬी। рдпрд╣ाँ рдХे рдЕрдиुрднрд╡ рдмрдб़े рд╣ी рд╣ाрд╕्рдпाрд╕्рдкрдж рдФрд░ рдордЬेрджाрд░ рдеे। рдЗрд╕рдХे рдХрд░ीрдм рдПрдХ рд╕ाрд▓ рдмाрдж рд╣ी рджेрд╢-рджुрдиिрдпा рдоें рдПрдЪрдЖрдИрд╡ी/рдПрдб्рд╕ рдХा рд╕рдирд╕рдиीрдЦेрдЬ рдмोрд▓рдмाрд▓ा рд╣ुрдЖ। рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдиिрд╢्рдЪрдп рдХिрдпा рдХि рдЗрд╕े рджेрд╢ рдоें рдлैрд▓рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ी рд░ोрдХрдиा рдЪाрд╣िрдП, рд╕ो рддुрд░рдд-рдлुрд░рдд ‘рдиेрд╢рдирд▓ рдПрдб्рд╕ рдХंрдЯ्рд░ोрд▓рд░ рдмोрд░्рдб’ рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЖрдИрдПрдорд╕ीрдЖрд░ рдХे рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯрд░ рдиे рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдпा рдХि рдПрдЪрдЖрдИрд╡ी рдкрд░ рдЕрд▓рдЧ рд╕े рд╡िрднाрдЧ рдмрдиाрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╡िрд╢्рд╡ рд╕्рд╡ाрд╕्‍рде्рдп рд╕ंрдЧрдарди (WHO) рдФрд░ рд░ेрдбрдХ्рд░ाॅрд╕ рд╕ोрд╕ाрдЗрдЯी рдиे рд╢्рд░ीрдоाрди рдЖрд░.рдЖрд░. рджाрд╕ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдЗрд╕ рдкрд░ рдПрдХ рдСрдлिрд╕ рд╢ुрд░ू рдХिрдпा। рдбрдм्‍рд▓्рдпूрдПрдЪрдУ рдиे рдЕрдкрдиा рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдпा рдХि рдХुрдЫ рднी рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдпрд╣ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░ो рдХि рднाрд░рдд рдоें рдПрдЪрдЖрдИрд╡ी/рдПрдб्рд╕ рд╣ै рднी рдпा рдирд╣ीं? рдЗрд╕ рдкрд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд░िрд╕рд░्рдЪ рдкрд░ рдбрдм्‍рд▓्рдпूрдПрдЪрдУ рдзрди рдЙрдкрд▓рдм्‍рдз рдХрд░ाрдПрдЧा।

рдлिрд░ рдХ्рдпा рдеा, рджेрд╢ рдХे рдЪाрд░ рдорд╣ाрдирдЧрд░ों—рджिрд▓्рд▓ी, рдХрд▓рдХрдд्рддा, рдЪेрди्рдирдИ, рдоुंрдмрдИ—рдоें рдПрдЪрдЖрдИрд╡ी/рдПрдб्рд╕ рдкрд░ рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рд▓िрдП рдкाрдпрд▓рдЯ рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдЧрдпा। рдбрдм्‍рд▓्рдпूрдПрдЪрдУ рдиे рджो рдХंрд╕рд▓्рдЯेंрдЯ рднी рд╣ाрдпрд░ рдХिрдП, рд╕рдмрдХो рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рдХाрдо рдХрд░рдиा рдеा। рд░ेрдбрд▓ाрдЗрдЯ рдПрд░िрдпा рдоें рдЬाрдХрд░ рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों (рд╕ेрдХ्рд╕ рд╡рд░्рдХрд░्рд╕) рд╕े рдЬाрдирдХाрд░ी рдЬुрдЯाрдиी рдеी, рдЙрдирдХी рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдЬाँрдЪ рдХрд░ाрдиी рдеी। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЕрди्рдп рд╢рд╣рд░ों рдХे рд▓िрдП рддो рд░िрд╕рд░्рдЪрд░ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ो рдЪुрдХे рдеे, рдкрд░ рдХрд▓рдХрдд्рддा рдЖрдиे рдХो рдХोрдИ рддैрдпाрд░ рди рдеा। рдЖрдЦिрд░ рдбिрдкाрд░्рдЯрдоेंрдЯ рдиे рдЗрд╕ рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХे рд▓िрдП рдбॉ. рдЬैрдиा рдХो рдХрд▓рдХрдд्рддा рднेрдЬा। рддрдм рдбॉ. рдЬैрдиा рдЖрд▓ рдЗंрдбिрдпा рдЗंрд╕्рдЯीрдЯ्рдпूрд╢рди рдСрдл рд╣ाрдЗрдЬीрди рдРंрдб рдкрдм्рд▓िрдХ рд╣ेрд▓्‍рде, рдХोрд▓рдХाрддा рдоें рдкрдм्рд▓िрдХ рд╣ेрд▓्‍рде рд╕ाрдЗंрдЯिрд╕्рдЯ рдХे рдиाрддे рдПрдб्рд╕ рдкрд░ рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ोрдиाрдЧाрдЫी рдФрд░ рджूрд╕рд░े рд░ेрдб рд▓ाрдЗрдЯ рдПрд░िрдпा рдоें рджौрд░े рдХिрдП।

рдХुрд▓ рдоिрд▓ाрдХрд░ рдордЬा рдпрд╣ рдХि рддीрди рдорд╣ाрдирдЧрд░ों рдоें рдЬिрди рдбॉрдХ्рдЯрд░ों рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдпрд╣ рдкाрдпрд▓рдЯ рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ, рд╡рд╣ рдлेрд▓ рд╣ो рдЧрдпा, рд╡े рд░िрд╕рд░्рдЪ рдХा рд╕рдм рд░ुрдкрдпा рдЪрдЯ рдХрд░ рдЧрдП, рдмाрдж рдоें рдЙрди्рд╣ें рдЬेрд▓ рдЬाрдиा рдкрдб़ा। рдХेрд╡рд▓ рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा। рдЗрд╕рд╕े рдбॉ. рдЬैрдиा рдмрд╣ुрдд рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ो рдЧрдП। рддрдм рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдПрдЪрдЖрдИрд╡ी/рдПрдб्рд╕ рдХंрдЯ्рд░ोрд▓ рдХा рдк्рд░ोрдЧ्рд░ाрдо рдкूрд░े рджेрд╢ рдоें рд▓ाрдЧू рд╣ुрдЖ। рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдоें рдкрд╣рд▓े рд╕рдм рд░ेрдб рд▓ाрдЗрдЯ рдПрд░िрдпा рдоें рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдЧ्рд░ुрдк рдмрдиाрдП, рдлिрд░ рдЗрдирдХा рдПрдХ рдмрдб़ा рд╕ंрдЧрдарди рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рд╕рди् 1995 рдоें рд╕ेрдХ्рд╕рд╡рд░्рдХрд░्рд╕ рдСрд░्рдЧेрдиाрдЗрдЬेрд╢рди рдкूрд░े рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рд▓рдЧा। рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рд╕ोрдЪा рдХि рдПрдЪрдЖрдИрд╡ी/рдПрдб्рд╕ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХो рд╣рдо рдЕрдкрдиे рд╣ाрде рдоें рдХ्рдпों рд░рдЦें, рд╣рдоें рдЗрд╕рдХी рд▓ीрдбрд░рд╢िрдк рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХो рд╣ी рджेрдиी рдЪाрд╣िрдП, рдЙрди्рд╣ें рд╕рдорд░्рде рдмрдиाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдкрд░ рдбॉ. рдЬैрдиा рдЬिрд╕ рдЗंрд╕्рдЯीрдЯ्рдпूрдЯ рдоें рдХाрд░्рдпрд░рдд рдеे, рдЙрд╕рдХा рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯрд░ рдХрд╣рдиे рд▓рдЧा рдХि рдЗрд╕ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХो рд╣рдо рдЪрд▓ाрдПँрдЧे, рд▓ेрдХिрди рдбॉ. рдЬैрдиा рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдЗрд╕рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХो рд╣ी рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЕрддः рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдоें рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рд╕рдмрд╕े рдмрдб़े рд╕ंрдЧрдарди DMSC, рдпाрдиी ‘рджुрд░्рдмाрд░ рдорд╣िрд▓ा рд╕рдорди्рд╡рдп рд╕рдоिрддि’ рдХा рдЧрдарди рд╣ुрдЖ।

рдЗрд╕ рдмाрдд рд╕े рдЗंрд╕्рдЯीрдЯ्рдпूрдЯ рдХा рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯрд░ рдиाрд░ाрдЬ рд╣ो рдЧрдпा рдФрд░ рдбॉ. рдЬैрдиा рдХो рдмुрд░ा-рднрд▓ा, рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдоीрд░рдЬाрдлрд░ рдХрд╣рдХрд░ рдмेрдЗрдЬ्рдЬрдд рдХрд░рдиे рд▓рдЧा। рдЗрд╕рд╕े рдХ्рд╖ुрдм्‍рдз рд╣ोрдХрд░ рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдпрд╣ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдиौрдХрд░ी рдЫोрдб़ рджी, рдЬрдмрдХि рд╡े рд╕्рд╡рдпं рдХुрдЫ рдорд╣ीрдиे рдмाрдж рд╣ी рдЗрд╕ рдЗंрд╕्рдЯीрдЯ्рдпूрдЯ рдХे рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯрд░ рдмрдирдиे рд╡ाрд▓े рдеे। рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдоें ‘рджुрд░्рдмाрд░’ рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХा рдПрд╢िрдпा рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд╕ंрдЧрдарди рдмрдиा। рдоेрд░े рдкूрдЫे рдЬाрдиे рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрддाрдпा рдХि ‘рджुрд░्рдмाрд░’ рдмांрдЧ्рд▓ा рднाрд╖ा рдХा рд╢рдм्рдж рд╣ै, рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै—‘рд░ुрдХрдиा рдирд╣ीं, рдЪрд▓рддे рдЬाрдиा।’

рд╣рд░ рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рдЬрдб़-рдоूрд▓ рд╕े рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиा рдбॉ. рдЬैрдиा рдХी рдЖрджрдд рдеी। рдбॉ. рдЬैрдиा рдЕрдм рджुрд░्рдмाрд░ рдХे рд╕рд▓ाрд╣рдХाрд░ рдХे рдиाрддे рдЗрд╕े рдмрд╣ुрдЖрдпाрдоी рдмрдиा рд░рд╣े рдеे рддो рд╡рд╣ीं рджुрдиिрдпा рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╕ंрдЧрдардиों рдХे рд╕ाрде рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдоुрдж्рджों рдкрд░ рднी рдХाрдо рдХрд░ рд░рд╣े рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдоेрд░िрдХा рдХी рд╕ंрд╕्‍рдеा care рдЬॉрдЗрди рдХрд░ рд▓ी рдеी; рдмाрдж рдоें NACO рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рд▓рдЧे। рдмैंрдХॉрдХ, рдл्рд░ांрд╕, рдпूрдПрд╕рдП, рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рд╕рд╣िрдд рдХुрд▓ рдоिрд▓ाрдХрд░ рекрез рджेрд╢ों рдоें рдПрдЪрдЖрдИрд╡ी рддрдеा рдЕрди्рдп рдоुрдж्рджों рдкрд░ рдХाрдо рдХिрдпा। рдЖрдЬ рджुрд░्рдмाрд░ рдпाрдиी DMSC рдоें 65 рд╣рдЬाрд░ рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпाँ рд░рдЬिрд╕्рдЯрд░्рдб рд╣ैं рдФрд░ рдХोрд▓рдХाрддा рдорд╣ाрдирдЧрд░ рдоें рд╣ी рджुрд░्рдмाрд░ рдХे рдЕрдкрдиे рддीрди рдмрдб़ी-рдмрдб़ी рдЗрдоाрд░рддों рдоें рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рд╣ैं, рдЬिрдирдоें рд╕ैрдХрдб़ों рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпाँ рдмрддौрд░ рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ैं।

рджुрд░्рдмाрд░ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рд╕рд╢рдХ्рддीрдХрд░рдг рдоें ‘рдЙрд╖ा’ рдорд▓्рдЯीрдкрд░्рдкрдЬ рдХोрдСрдкрд░ेрдЯिрд╡ рд╕ोрд╕ाрдЗрдЯी рд▓ि. рдПрдХ рдФрд░ рдоीрд▓ рдХा рдкрдд्рдерд░ рдмрдиा, рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХा рдЕрдкрдиा рдмैंрдХ, рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдЗрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рд╣рдХाрд░िрддा рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдирдИ рдзाрд░ рджी। ‘рдЙрд╖ा’ рдиे рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХो рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕ंрдмрд▓ рджिрдпा। рд╣ाрд▓ाँрдХि рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХो рд╕ूрджрдЦोрд░ों рдХे рдЪंрдЧुрд▓ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓рдиे рдФрд░ ‘рдЙрд╖ा’ рдХो рдЦрдб़ा рдХрд░рдиे рдоें рдбॉ. рдЬैрдиा рдХो рдЕрдкрдиी рдЬाрди рдкрд░ рдЦेрд▓рдиा рдкрдб़ा। рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рдмीрдЪ рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рдирдИ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЖрддी рдЧрдИं, рдбॉ. рдЬैрдиा рднी рдЙрдирдХे рд╕рдоाрдзाрди рдоें рдПрдХ-рдПрдХ рдирдпा рд╕ंрдЧрдарди рдЦрдб़ा рдХрд░рддे рдЧрдП। рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा-рджीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдХोрд▓рдХाрддा рдХे рдмрд░рдИрдкुрд░ рдоें ‘рд░ाрд╣ुрд▓ рд╡िрдж्рдпा рдиिрдХेрддрди’, рдпाрдиी рдЪिрд▓्рдб्рд░рди рд╣ोрдо рдЦрдб़ा рдХिрдпा, рдпрд╣ाँ рдЙрдирдХा рд░рд╣рдиा-рдЦाрдиा рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдиिрд╢ुрд▓्рдХ рд░рдЦा, рдмрдЪ्рдЪों рдХे рдЙрдд्рддрдо рд╕्рд╡ाрд╕्‍рде्рдп рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕ी рдХे рдкрд░िрд╕рд░ рдоें рджुрдЧ्‍рдз рдХे рд▓िрдП рдЧाрдп-рдмрдХрд░ी рдкाрд▓рди, рдордд्рд╕्рдп рдкाрд▓рди рдХे рд▓िрдП рджो рддाрд▓ाрдм, рдЪाрд╡рд▓-рд╕рдм्рдЬी рдХे рд▓िрдП рдЦेрддी рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्‍рдеा рдХी, рдЬिрд╕рд╕े рдпрд╣ाँ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдмрдЪ्рдЪों рдХो рддाрдЬा-рдкौрд╖्рдЯिрдХ рднोрдЬрди рдоिрд▓рддा рд░рд╣े।

рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рдЬो рдмрдЪ्рдЪे рдкрдв़рдиे рдоें рд░ुрдЪि рдирд╣ीं рд░рдЦрддे рдеे, рдкрд░ рдЬिрдирдоें рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдк्рд░рддिрднा рдеी, рдЙрдирдХे рд▓िрдП ‘рдХोрдорд▓ рдЧांрдзाрд░’ рдиाрдордХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдПрдХेрдбрдоी рдмрдиाрдИ, рдЖрдЬ рдЗрд╕рдХे рдХрд▓ाрдХाрд░ рдиृрдд्рдп-рдЧाрди рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╣ी рдирд╣ीं, рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рджрд░्рдЬ рдХрд░ा рд░рд╣े рд╣ैं। рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдлुрдЯрдмाॅрд▓ рдмेрд╣рдж рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╣ै, рдЕрддः рдЦेрд▓ рдоें рд░ुрдЪि рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓े рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП ‘рджुрд░्рдмाрд░ рд╕्рдкोрд░्рдЯрд╕ рдПрдХेрдбрдоी’ рд╣ी рдирд╣ीं рдмрдиाрдИ, рдмрд▓्рдХि рд╣ोрдо рдкрд░िрд╕рд░ рдоें рдк्рд░ैрдХ्рдЯिрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╢ाрдирджाрд░ рдлुрдЯрдмाॅрд▓ рдк्рд▓ेрдЧ्рд░ाрдЙंрдб рднी рдмрдирд╡ाрдпा, рдкрд░िрдгाрдо рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рдмрджрдиाрдо рдЧрд▓िрдпों рдоें рдЕрдкрд░ाрдз рдХी рдУрд░ рднрдЯрдХ рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдпे рдиौрдЬрд╡ाрди рдЖрдЬ рднाрд░рдд рд╣ी рдирд╣ीं, рджुрдиिрдпा рдХी рдмрдб़ी-рдмрдб़ी рдлुрдЯрдмॉрд▓ рдЯीрдоों рдоें рдЦेрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдиेрд╢рдирд▓ рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдСрдл рд╕ेрдХ्рд╕рд╡рд░्рдХрд░्рд╕, рд╕ेрд▓्рдл рд░ेрдЧुрд▓ेрдЯрд░ी рдмोрд░्рдб, рдпौрдирдХрд░्рдоी рдЧेрд╕्рдЯрд╣ाрдЙрд╕, рдпौрдирдХрд░्рдоी рдУрд▓्рдб рдПрдЬ рд╣ोрдо, рдлुрдЯрдмॉрд▓ рдк्рд▓ेрдпрд░ рд╕्рдЯे рд╣ोрдо, рдЕрдорд░ा рдкрджाрддि, рд╢्рд░рдордЬीрд╡ी рдорд╣िрд▓ा рд╕ंрдШ, рдмрд▓рд░ाрдо рдбे рд╕्рдЯ्рд░ीрдЯ рдЖрдиंрджрдо्, рдордорддा рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ рдСрдл рдкॉрдЬिрдЯिрд╡ рд╡ूрдоेрди, рд╕ोрд╕ाрдЗрдЯी рдлॉрд░ рд╣ुрдоा рдбрд╡рд▓рдкрдоेंрдЯ рдРंрдб рд╕ोрд╢рд▓ рдПрдХ्‍рд╢рди, рд╡िрдиोрджिрдиी рд╢्рд░рдоिрдХ рдпूрдиिрдпрди, рджुрд░्рдмाрд░ рджिрд╢ा, рдорд╣िрд▓ा рдЧृрд╣рд╢्рд░рдоिрдХ рд╕рдорди्рд╡рдп рд╕ंрдЧрдарди, рджुрд░्рдЬोрдп рджुрд░्рдмाрд░, рджुрд░्рдмाрд░ рдк्рд░ाрдХрд╢िрдиी, рд╕ोрдиाрдЧाрдЫी рд░िрд╕рд░्рдЪ рдРंрдб рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ рдЗंрд╕्рдЯीрдЯ्рдпूрдЯ, рдоाрдирднूूрдо рд▓ोрдХ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХृрддि рд╡ рдирдЪिрдиी рдЙрди्рдирдпрди рд╕рдоिрддि, рдЕрдорд▓ाрд╕ोрд▓ рдмिрд░рд╕ा рдоुंрдбा рдЧ्рд░ाрдо рдЙрди्рдирдпрди рдХрдоेрдЯी, рд▓ाрдЧाрдбोрд░ी рдЧ्рд░ाрдо рдХрд▓्рдпाрдг рд╕рдоिрддि рдЖрджि рди рдЬाрдиे рдХिрддрдиे рд╕ंрдЧрдарди рдЦрдб़े рдХिрдП। рдбॉ. рдЬैрдиा рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╕ंрд╕्‍рдеाрдУं рдХी рд╢ृंрдЦрд▓ा рдеे। рдЬिрди рдмрджрдиाрдо рдмрд╕्рддिрдпों рдХी рдУрд░ рджिрди рдХे рдЙрдЬाрд▓े рдоें рд▓ोрдЧ рдЬाрдиा рднी рдкрд╕ंрдж рдирд╣ीं рдХрд░рддे, рд╢ोрд╖рдг рдФрд░ рдЙрдд्рдкीрдб़рди рдХे рджрд▓рджрд▓ рдоें рдлँрд╕ी рдЗрди рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рдЙрдд्рдеाрди рдоें рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдЕрдкрдиा рдкूрд░ा рдЬीрд╡рди рд▓рдЧा рджिрдпा।

рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рд▓िрдП рд╣ी рдирд╣ीं, рдШрд░ों рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдбोрдоेрд╕्рдЯिрдХ рд╡рд░्рдХрд░्рд╕ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рд▓िрдП рднी рдХाрдо рдХिрдпा। рднрд▓े рдПрдЪрдЖрдИрд╡ी/рдПрдб्рд╕ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ें ‘рдиेрд╢рдирд▓ рдкрдм्рд▓िрдХ рд╕рд░्рд╡िрд╕ рдПрдХ्рд╕ीрд▓ेंрд╕ рдЕрд╡ाрд░्рдб’, рдоाрдирд╡рддा рдХी рд╕ेрд╡ा рдХे рд▓िрдП ‘рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдЬ्рдпोрддि рдЕрд╡ाрд░्рдб’ рдоिрд▓े, рдкрд░ рдРрд╕ा рдХोрдИ рдЕрд╡ाрд░्рдб рдирд╣ीं, рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдирдХी рд╕ेрд╡ाрдУं рдХो рдЖँрдХा рдЬा рд╕рдХे। рдбॉ. рдЬैрдиा рдмрдб़े рд╣ी рдкрд░рджुःрдЦрдХाрддрд░ рдеे। рдЬрдм рдХोрд░ोрдиा рдорд╣ाрдоाрд░ी рдоें рд▓ॉрдХрдбाрдЙрди рдХे рдЪрд▓рддे рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХा рдзंрдзा рд╣ी рдЪौрдкрдЯ рд╣ो рдЧрдпा рдеा। рджो рдЧрдЬ рдХी рджूрд░ी рдХे рдЪрд▓рддे рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рдЖ рд╣ी рдирд╣ीं рд╕рдХрддे рдеे, рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпाँ рднुрдЦрдорд░ी рдХे рдХрдЧाрд░ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдИं। рдЙрдирдХी рдл्рд░िрдХ рдХрд░рддे рдбॉ. рдЬैрдиा рдПрдХ рджिрди рднी рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдкрд░ рдирд╣ीं рдмैрдаे, рд░ोрдЬाрдиा рдЕрдкрдиे рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдЖрддे рд░рд╣े। рдХोрд▓рдХाрддा рд╣ाрдИрдХोрд░्рдЯ рдоें рдЕрд░्рдЬी рд▓рдЧрд╡ाрдХрд░ рдмंрдЧाрд▓ рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рд▓िрдП рд╕ूрдЦे рд░ाрд╢рди рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्‍рдеा рдХрд░ाрдИ, рдбोрд░ рдЯू рдбोрд░ рд░ाрд╢рди рдЙрдирдХे рдШрд░ों рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрд╡ाрдпा। рдЧрд░ीрдм рд▓ोрдЧों рдХा рдЗрд▓ाрдЬ рднी рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдкрд░ рдХрд░рддे рд░рд╣े, рдЙрд╕ी рджौрд░ाрди рд╡े рдХोрд░ोрдиा рдХी рдкрдХрдб़ рдоें рдЖ рдЧрдП। рдХोрд░ोрдиा рдХी рднрдпाрд╡рд╣рддा рдХो рд╡े рдЬाрдирддे рдеे, рдЖрдИрд╕ीрдПрдордЖрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдХोрд╡िрдб рдкрд░ рдЧрдаिрдд рдиेрд╢рдирд▓ рдЯाрд╕्рдХ рдлोрд░्рд╕ рдХे рд╡े рд╕рджрд╕्рдп рднी рдеे, рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдЬिंрджрдЧी рдХी рдкрд░рд╡ाрд╣ рди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХी рд╣рд░ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдорджрдж рдоें рд▓рдЧे рд░рд╣े, рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХी рдорджрдж рдХрд░рддे-рдХрд░рддे рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдХो рд╣ी рдоिрдЯा рдмैрдаे।

рдЪिрд▓्рдб्рд░िрди рд╣ोрдо рдкрд░िрд╕рд░ рдоें рдЯрд╣рд▓рддे рд╣ुрдП рдмाрддрдЪीрдд рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоुрдЭрд╕े рдХрд╣ा рдеा—рд╢рд░्рдоाрдЬी, рдЕрдм рдоैं рдПрдирд╡ाрдпрд░рдирдоेंрдЯ рдкрд░ рднी рдХाрдо рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ। рдЖрдЬ рдХा рдФрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдХा рдпрд╣ рд╕рдмрд╕े рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдоुрдж्рджा рд╣ै। рдЖрдк рдЬुрд▓ाрдИ рдоें рджुрдмाрд░ा рдЖ рд╣ी рд░рд╣े рд╣ैं, рддрдм рдЗрд╕ рдкрд░ рдбिрд╕рдХрд╕ рдХрд░ेंрдЧे; рдкрд░ рдиिрдпрддि рдХो рдпрд╣ рдоंрдЬूрд░ рди рдеा рдФрд░ рдЖрда рдордИ рдХो рд╣ी рд╡े рджूрд╕рд░े рдоिрд╢рди рдкрд░ рдиिрдХрд▓ рдЧрдП। рдкрд░ рдЬिрди рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиा рдХॅрд░िрдпрд░ рддрдеा рдЬीрд╡рди, рджोрдиों рдиिрдЫाрд╡рд░ рдХрд░ рджिрдП, рдЙрди рдпौрдирдХрд░्рдоिрдпों рдиे рдбॉ. рдЬैрдиा рдХे рдЕрд╡рджाрди рдХो рдЬрд▓्рджी рд╣ी рднुрд▓ा рджिрдпा। рдбॉ. рдЬैрдиा рдж्рд╡ाрд░ा ‘рдЙрд╖ा’ рдмैंрдХ рдоें рдЬрдоा рдХрд░ाрдП рдЧрдП рд░ुрдкрдпों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдирдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХो рдХोрд░्рдЯ-рдХрдЪрд╣рд░ी рдХे рдЪрдХ्рдХрд░ рд▓рдЧाрдиे рдкрдб़ рд░рд╣े рд╣ैं। рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдХрднी рдХрд▓्рдкрдиा рднी рдирд╣ीं рдХी рд╣ोрдЧी рдХि рдРрд╕ा рднी рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै, рдкрд░ рдбॉ. рдЬैрдиा рдорд╣ाрдоाрдирд╡ рдеे; рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рдЕрдкрдиा рдпा рдкрд░ाрдпा рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдбॉ. рдЬैрдиा рдЬैрд╕े рд▓ोрдЧ рдХрднी рдирд╣ीं рдорд░ рд╕рдХрддे, рд╡े рдЕрдкрдиे рдХाрдоों рдоें, рд╕ोрдЪ рдоें, рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдоें рд╣рдоेрд╢ा рдЬिंрджा рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдоैं рдкрд╣рд▓ा рдРрд╕ा рд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ूँ, рдЬिрд╕े рдбॉ. рдЬैрдиा рдиे рдЕрдкрдиी рдкूрд░ी рдЬीрд╡рди-рдХрд╣ाрдиी рд╕ुрдиाрдИ рдеी। рдЙрдирдХी рдк्рд░рдердо рдкुрдг्рдпрддिрдеि рдкрд░ рдоैं рдкूрд░ी рд╢्рд░рдж्рдзा рдФрд░ рд╣ृрджрдп рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдиी рд╢्рд░рдж्рдзांрдЬрд▓ि рдЕрд░्рдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ूँ।
***

рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдоृрдд, 4/19 рдЖрд╕рдл рдЕрд▓ी рд░ोрдб, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी-110002
рджूрд░рднाрд╖: 9868525741

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।