![]() |
рдбॉ. рдзрдирдЮ्рдЬрдп рдХुрдоाрд░ рдоिрд╢्рд░ |
- рдзрдиंрдЬрдп рдХुрдоाрд░ рдоिрд╢्рд░
рд╡िрднाрдЧाрдз्рдпрдХ्рд╖, рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╡िрднाрдЧ, рд╕ंрддाрд▓ рдкрд░рдЧрдиा рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╕िрджो-рдХाрди्рд╣ु рдоुрд░्рдоू рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рджुрдордХा-814101 (рдЭाрд░рдЦрдг्рдб) рдЪрд▓рднाрд╖: +91 993 965 8233рд╡ैрджिрдХ рд╡ाрдЩ्рдордп рднाрд░рддीрдп рдордиीрд╖ा рдХा рд╕ंрдЪिрдд рдХोрд╖ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд╡िрд╡िрдз рд╡िрдзाрдУं рдиे рдЕрдЦिрд▓ рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХो рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдЖрдХृрд╖्рдЯ рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдк्рд░рдХृрддि рдХी рдЧोрдж рдоें рдмैрдаे рдЛрд╖िрдпों рдХे рдЙрдж्рдЧाрд░ рд╣ैं, рдХрд░्рдордХाрдг्рдб рдХी рдкूрд░्рдг рдЖрд╕्рдеा рд╣ै, рдХाрд╡्рдп рдХी рдордзुрд░ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ै, рдЕрдирди्рдд рдоें рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдХे рдЕрд╡рдзाрд░рдг рдХी рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा рд╣ै, рддाрд░्рдХिрдХ рдоेрдзा рдХी рдЧрд╡ेрд╖рдгा рд╣ै, рддो рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╡िрд╡िрдз рдкрдХ्рд╖ों рдХा рдЙрди्рдоीрд▓рди рднी рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рд╡ेрджрдд्рд░рдпी, рдм्рд░ाрд╣्рдордг, рдЖрд░рдг्рдпрдХ рдФрд░ рдЙрдкрдиिрд╖рдж् рд╡ैрджिрдХ рд╡ाрдЩ्рдордп рдХे рдмृрд╣рдж् рднрдг्рдбाрдЧाрд░ рд╣ैं рд╡рд╣ीं рд╡ेрджांрдЧ рд╡ेрджाрд░्рде рдХो рд╕рд░рд▓рддा рд╕े рд╕рдордЭрдиे рд╕рдордЭाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡ेрдж рднрдЧрд╡ाрди् рдХे рдЕंрдЧрд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ैं। рдХрд╣ा рднी рдЧрдпा рд╣ै - “рд╡ेрджः рдЕрдЩ्рдЧрдпрди्рддे рдЬ्рдЮाрдпрди्рддे рдЕрдоीрднिः рдЗрддि рд╡ेрджाрдЩ्рдЧाрдиि” рдЕрд░्рдеाрдд् рдЬिрд╕рд╕े рд╡ेрджों рдХे рдЕрд░्рдеों рдХो рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рд╡े рд╡ेрджांрдЧ рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рд╡ेрджांрдЧ рд╡ेрджों рдХे рднाрдЧ рдирд╣ीं рд╣ैं рдЕрдкिрддु рд╡े рд╡ेрджों рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХे рд░рдХ्рд╖рдХ рд╣ैं рдЬो рдЕрд░्рдеों рдХो рд╕рдордЭрдиे-рд╕рдордЭाрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддे рд╣ें। рд╡ेрджांрдЧों рдХो рдЬाрдиे рдмिрдиा рд╡ेрджों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдЕрдзूрд░ा рд╣ी рд░рд╣рддा рд╣ै। рд╢िрдХ्рд╖ा, рдХрд▓्рдк, рд╡्рдпाрдХрд░рдг, рдиिрд░ुрдХ्рдд, рдЫрди्рдж рдФрд░ рдЬ्рдпोрддिрд╖् рдпे рдЫрд╣ рд╡ेрджांрдЧ рдХрд╣े рдЧрдП рд╣ैं -
“рд╢िрдХ्рд╖ा рдХрд▓्рдкोрд╜рде рд╡्рдпाрдХрд░рдгं рдиिрд░ुрдХ्рддं рдЫрди्рджрд╕ा рдЪ рдпः।
рдЬ्рдпोрддिрд╖ाрдордпрдиं рдЪैрд╡ рд╡ेрджाрдЩ्рдЧाрдиि рд╖рдбैрд╡ рддु॥”
рдЖрдЪाрд░्рдп рдкाрдгिрдиी рдиे рдкाрдгिрдиीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рд╡ेрджों рдХी рдкुрд░ुрд╖ рд░ूрдк рдоें рддрдеा рд╡ेрджांрдЧों рдХो рдЙрд╕рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЕंрдЧों рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ुрди्рджрд░ рдХрд▓्рдкрдиा рдХी рд╣ै -
“рдЫрди्рджः рдкाрджौ рддु рд╡ेрджрд╕्рдп рд╣рд╕्рддौ рдХрд▓्рдкोрд╜рде рдкрда्рдпрддे।
рдЬ्рдпोрддिрд╖ाрдордпрдиं рдЪрдХ्рд╖ुः рдиिрд░ुрдХ्рддं рд╢्рд░ोрдд्рд░рдоुрдЪ्рдпрддे॥
рд╢िрдХ्рд╖ा рдШ्рд░ाрдгं рддु рд╡ेрджрд╕्рдп рдоुрдЦं рд╡्рдпाрдХрд░рдгंрд╕्рдоृрддрдо्
рддрд╕्рдоाрдд्рд╕ाрдЩ्рдЧрдордзीрдд्рдпैрд╡ рдм्рд░рд╣्рдорд▓ोрдХे рдорд╣ीрдпрддे॥
рдЕрд░्рдеाрдд्- рд╡ेрдж рдХे рдкैрд░ рдЫрди्рдж рд╣ैं, рд╣ाрде рдХрд▓्рдк рд╣ैं, рдиेрдд्рд░ рдЬ्рдпोрддिрд╖् рд╣ै, рдХाрди рдиिрд░ुрдХ्рдд рд╣ै, рдиाрд╕िрдХा рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣ै рдФрд░ рдоुрдЦ рд╡्рдпाрдХрд░рдг рд╣ै। рдЕंрдЧों рд╕рд╣िрдд рд╡ेрджों рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдХे рд╣ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдм्рд░рд╣्рдо рд▓ोрдХ рдоें рдорд╣िрдоा рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рдЪाрд░ों рд╡ेрджों рдХे рдорди्рдд्рд░ рдк्рд░ाрдпः рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЫрди्рджों рдоें рдиिрдмрдж्рдз рд╣ैं рддो рдЙрди рдЫрди्рджों рдХो рдкैрд░ рдХी рдЙрдкрдоा рдХ्рдпों рджी рдЧрдИ рд╣ै? рдпрд╣ рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдордиुрд╖्рдп рдЖрджि рдк्рд░ाрдгिрдпों рдХे рд╢рд░ीрд░ рдоें рдкैрд░ рдЬрд╣ाँ рд╕ाрд░े рд╢рд░ीрд░ рдХे рднाрд░ рдХो рдеाрдоे рд╣ुрдП рд░рд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдХ्рд╖рд░рдкрд░िрдгाрдоाрдд्рдордХ рдЕрдерд╡ा рдоाрдд्рд░ाрдХ्рд╖рд░-рдиिрдпрддाрдд्рдордХ рд╡ेрджрд╡ाрдгी рдХे рдЖрдзाрд░рднूрдд рдЧाрдпрдд्рд░ी рдЖрджि рдЫрди्рдж рднी рдк्рд░рдпोрдЧрдХाрд▓ рдоें рд╡рдХ्рддाрдУं рдХी рд╡ाрдгिрдпों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ोрддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ी рд╕्рд╡рд░ рдЫрди्рджोрдпुрдХ्рдд рдорди्рдд्рд░ों рдХा рдЪрд▓рдиा рдФрд░ рдЫрди्рдж рдкрд░ рдЯिрдХрдиा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдЫрди्рджों рдХो рдкाрджрд╕्рдеाрдиी рдЙрдкрдоिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдкрдд्рд░ рдоें рд╡ेрдж рдкुрд░ुрд╖ рдХे рдкाрджрд╕्рд╡рд░ूрдк рдкंрдЪрдо рдЕंрдЧ рдЫрди्рдж рдФрд░ рд╡ैрджिрдХ рд╡ाрдЩ्рдордп рдоें рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рд╡िрд╡िрдз рдкрдХ्рд╖ों рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рд╕ाрде рд╣ी рд╡ेрджрдорди्рдд्рд░ों рдХे рд╢ुрдж्рдз рдкाрда рдХे рд▓िрдП рдПрд╡ं рдЕрд░्рдеाрд╡рдмोрдз рдХे рд▓िрдП рдЫрди्рдж рдХी рдорд╣рдд्рддा рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓ा рдЧрдпा рд╣ै। рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджों рдЧाрдпрдд्рд░ी, рдЙрд╖्рдгिрдХ्, рдЕрдиुрд╖्рдЯुрдк्, рдмृрд╣рддी, рдкंрдХ्рддि, рдд्рд░िрд╖्рдЯुрдк्, рдЬрдЧрддी рдЖрджि рдкрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдЪрд░्рдЪा рдХी рдЧрдИ рд╣ै।
рд╡िрджिрдд рд╣ै рдХि рд╡ैрджिрдХ рд╡ाрдЩ्рдордп рдоें рдЫрди्рджः рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХा рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╡ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрди рд╣ै। рдпрд╣ рд╡ेрдж рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд् рдЙрдкрдХाрд░рдХ рд╣ै। рд╖рдбंрдЧों рдоें рдЕрди्рдпрддрдо рд╣ै। рд╡ेрджाрд░्рде рдк्рд░ाрд╕ाрдж рдЗрд╕ी рдкрд░ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░ рд╡िрдж्рдпा рд╕्рдеाрди рднी рд╣ै। рдХाрд╡्рдп рдХा рддो рдпрд╣ рдк्рд░ाрдг рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ी рд╣ै। рдЫрди्рдж рдЬ्рдЮाрди рдХे рдмिрдиा рдирд╡ीрди рдХाрд╡्рдп-рд╕рд░्рдЬрди рдЕрд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै рддрдеा рдХाрд╡्рдпों рдоें рдЕрдк्рд░рддिрд╣рдд рдЧрддि рднी рдЕрд╢рдХ्рдп рд╣ै। рдпुрдзिрд╖्рдаिрд░ рдоीрдоांрд╕рдХ рдХी рдпрд╣ рдЙрдХ्рддि рдХि ‘рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рд╕рдо्рдпрдХ् рдЬ्рдЮाрди рдХे рдмिрдиा рд╡ेрдж рдХे рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдЕрд░्рде рдХी рдк्рд░рддीрддि рдЕрд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै’ рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╣ै।
рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХा рдк्рд░ाрдЪीрди рдиाрдо рдЫрди्рджोрд╡िрдЪिрддि рд╣ै। рдЗрд╕ рдиाрдо рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЧ्рд░рди्рде рдЬिрд╕рдоें рдЫрди्рджों рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЪрдпрди (рдЪिрддि, рд╕ंрдЧ्рд░рд╣) рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ो। рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХрдИ рдФрд░ рдиाрдо рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдпुрдзिрд╖्рдаिрд░ рдоीрдоांрд╕рдХ рдЕрдкрдиे рдХाрд▓рдЬрдпी рдЧ्рд░рди्рде рд╡ैрджिрдХ-рдЫрди्рджोрдоीрдоांрд╕ा рдоें рднी рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрдеा - рдЫрди्рджोрд╜рдиुрд╢ाрд╕рди, рдЫрди्рджोрд╡िрд╡ृрддि, рдЫрди्рджोрдоाрди, рдЫрди्рджोрднाрд╖ा, рдЫрди्рджोрд╡िрдЬिрдиी рддрдеा рдЫрди्рджोрд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди рдЖрджि। рдЖрдЪाрд░्рдп рдкिंрдЧрд▓ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдоिрдд рдпрд╣ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдЗрддрдиा рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै рдХि рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рд╣ी рдкिंрдЧрд▓ рдХे рдиाрдо рд╕े рд░ूреЭ рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै। рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХो рд╡िрдж्рдпाрд╕्рдеाрди рдХрд╣рддे рд╣ुрдП рд╡ाрдпुрдкुрд░ाрдг рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै -
рдЕंрдЧाрдиि рд╡ेрджाрд╢्рдЪрдд्рд╡ाрд░ो рдоीрдоांрд╕ा рди्рдпाрдпрд╡िрд╕्рддрд░ः।
рдзрд░्рдорд╢ाрд╕्рдд्рд░ं рдкुрд░ाрдгं рдЪ рд╡िрдж्рдпाрд╢्рдЪрддुрд░्рджрд╢॥ (61/78)
рдпाрдЬ्рдЮрд╡рд▓्рдХ्рдп рд╕्рдоृрддि рднी рдХрд╣рддी рд╣ै -
рдкुрд░ाрдгрди्рдпाрдпрдоीрдоांрд╕ाрдзрд░्рдорд╢ाрд╕्рдд्рд░ाрдЩ्рдЧрдоिрд╢्рд░िрддाः।
рд╡ेрджाः рд╕्рдеाрдиाрдиि рд╡िрдж्рдпाрдиां рдзрд░्рдорд╕्рдп рдЪ рдЪрддुрд░्рджрд╢॥ (1/3)
рдЫрди्рдж рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде:- рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╡ाрдЩ्рдордп рдоें рдЫрди्рджः рдкрдж рд╡िрд╡िрдз рдЕрд░्рдеों рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдпрдеा - рд╕ूрд░्рдп, рд╕ूрд░्рдпрд░рд╢्рдоि, рд╕рдк्рддрдзाрдо, рдЕрдЧ्рдиिрдк्рд░िрдпाрддрдиू, рд╡ेрджрд╡िрд╢ेрд╖, рдЧाрдпрдд्рд░ी рдЖрджि рдкрдж्рдп, рд╕ंрд╣िрддा, рд╡ेрдж, рдЗрдЪ्рдЫा, рдЕрднिрд▓ाрд╖ा, рдЖрд░्рд╖рдЧ्рд░рди्рде, рдЕрдиिрдпрди्рдд्рд░िрдд рдЖрдЪाрд░ (рд╕्рд╡ैрд░) рдЖрджि। рдХोрд╢рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдЫрди्рджः рдкрдж рдХा рдЕрд░्рде рдкрдж्рдп рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд▓ोрдХ рдоें рднी рдпрд╣ рдк्рд░ाрдпः рдкрдж्рдп рдЕрд░्рде рдоें рд╣ी рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдк्рд░ाрдЪीрди рдЖрд░्рд╖рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдоें рдЧрдж्рдп рднी рдЫрди्рджोрдпुрдХ्рдд рдоाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं। рднрд░рддрдоुрдиि рдЕрдкрдиे рдиाрдЯ्рдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं - рдЫрди्рджोрд╣ीрдиो рди рд╢рдм्рджोрд╜рд╕्рддि рди рдЫрди्рджः рд╢рдм्рджрд╡рд░्рдЬिрддрдо्। (14/45) рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдиिрд░ुрдХ्рдд рдХे рдЯीрдХाрдХाрд░ рдЖрдЪाрд░्рдп рджुрд░्рдЧ рдиिрд░ुрдХ्рдд рдХी рд╡ृрдд्рддि рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं - рдиाрдЪ्рдЫрди्рджрд╕ि рд╡ाрдЧुрдЪ्рдЪрд░рддि। (7/2) рдХाрдд्рдпाрдпрдирдоुрдиि рдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि рдЬ्рдЮाрдиी рдкुрд░ुрд╖ рдХे рд▓िрдП рд╕ाрд░ा рд╡ाрдЩ्рдордп рдЫрди्рджोрд░ूрдк рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЫрди्рдж рдФрд░ рдкृрдЪ्рдЫा рдХे рдмिрдиा рдХोрдИ рд╢рдм्рдж рдк्рд░рд╡ृрдд्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा - “рдЫрди्рджोрднूрддрдоिрджंрд╕рд░्рд╡ंрд╡ाрдЩ्рдордпंрд╕्рдпाрдж्рд╡िрдЬाрдирддः। рдиाрдЪ्рдЫрди्рджрд╕ि рди рдЪाрдкृрд╖्рдЯे рд╢рдм्рджрд╢्рдЪрд░рддि рдХрд╢्рдЪрди॥” рдЗрд╕ рдЖрд▓ेрдЦ рдоें рдЫрди्рдж рд╕े рд╣рдоाрд░ा рдз्рдпेрдп рд╡ैрджिрдХ рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдкрдж्рдп рдЕрдерд╡ा рдЧрдж्рдп рдХे рд░рдЪрдиा рд╡िрд╢ेрд╖ рдХे рдиिрдпрдоों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рд╣ै।
рдЫрди्рдж рд╢рдм्рдж рдХी рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि:- рдЖрд╣्рд▓ाрджाрд░्рдердХ рдЪैрд░ाрджिрдХ ‘рдЪрджि’ рдзाрддु рд╕े ‘рдЪрди्рджेрд░ाрджेрд╢्рдЪ рдЫः’ (3/4/668) рд╕ूрдд्рд░ рд╕े ‘рдЕрд╕ुрди्’ рдк्рд░рдд्рдпрдп рдХрд░рдХे рддрдеा рдЪрдХाрд░ рдХो рдЫрдХाрд░ाрджेрд╢ рдХрд░рдХे рдЫрди्рджः рд╢рдм्рдж рдмрдирддा рд╣ै। рдЕрд░्рде рд╣ै- ‘рдЫрди्рджрдпрддि рдЖрд╣्рд▓ाрджрдпрддि рдЪрди्рдж्рдпрддेрд╜рдиेрди рд╡ा рдЫрди्рджः’, рдЕрд░्рдеाрдд् рдЬो рдордиुрд╖्рдпों рдХो рдк्рд░рд╕рди्рди рдХрд░े, рдЙрд╕рдХा рдиाрдо рдЫрди्рдж рд╣ै। рдЕрдерд╡ा рдЫाрджрдиाрд░्рдердХ рдЪैрд░ाрджिрдХ ‘рдЫрдж्’ рдзाрддु рд╕े ‘рдЕрд╕ुрди्’ рдк्рд░рдд्рдпрдп рдХрд░рдХे ‘рдкृрд╖ोрджрд░ाрджिрдд्рд╡ाрдд्’ рдиुрдоाрдЧрдо рдХрд░рдХे рдЫрди्рджः рдкрдж рдмрдирддा рд╣ै। “рдЫाрджрдпрддि рдорди्рдд्рд░рдк्рд░рддिрдкाрдж्рдпрдпрдЬ्рдЮाрджीрдиीрддिрдЪ्рдЫрди्рджः ।” рдЬो рдпрдЬ्рдЮाрджि рдХी рдЕрд╕ुрд░ाрджिрдХों рдХे рдЙрдкрдж्рд░рд╡рд╕े рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░े, рдЙрд╕े рдЫрди्рдж рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдиिрд░ुрдХ्рддрдХाрд░ рдпाрд╕्рдХ рдиे рднी рдЫрди्рдж рд╢рдм्рдж рдХा рдРрд╕ा рд╣ी рдЕрд░्рде рдмрддрд▓ाрдпा рд╣ै- ‘рдорди्рдд्рд░ा рдордирдиाрдд्। рдЫрди्рджांрд╕ि рдЫाрджрдиाрдд् (рд╕्рддोрдоः рд╕्рддрд╡рдиाрдд्) । рдпрдЬुрд░्рдпрдЬрддेрд░िрдд्рдпाрджि।’ (рдиिрд░ुрдХ्рдд 7/3/12) ‘рдордирди рдХрд░рдиे рд╕े рдд्рд░ाрдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╢рдм्рджрд╕рдоूрд╣ рдХो рдорди्рдд्рд░ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЬिрд╕рд╕े рдпрдЬ्рдЮाрджि рдЫाрджिрдд рд╣ों (рд░рдХ्рд╖िрдд рд╣ों), рдЙрд╕े рдЫрди्рдж рдХрд╣рддे рд╣ैं, (рдЬिрд╕рд╕े рджेрд╡рддा рдХी рд╕्рддुрддि рдХी рдЬाрдп, рдЙрд╕े рд╕्рддोрдо рдХрд╣рддे рд╣ैं)। рдЬिрд╕рд╕े рдпрдЬ्рдЮ рдХिрдпा рдЬाрдп, рдЙрд╕े рдпрдЬुः рдХрд╣рддे рд╣ैं।” рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЗрд╕рдХे рджो рдЕрд░्рде рд╣ैं - рдПрдХ рддो рдЖрдЪ्рдЫाрджрди рдФрд░ рджूрд╕рд░ा рдЖрд╣्рд▓ाрджрди। ‘рдЫрджि рд╕ंрд╡рд░рдгे’ рдФрд░ ‘рдЪрджि рдЖрд╣्рд▓ाрджрдиे’ рдзाрддु рд╕े рдЗрд╕рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै। рдЖрдЪ्рдЫाрджрди рд╕े рдЖрд╢рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЫрди्рдж рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд░рд╕, рднाрд╡ рддрдеा рд╡рдг्рд░्рдпрд╡िрд╖рдп рдХो рдЖрдЪ्рдЫाрджिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬो рд╡िрдж्рд╡ाрди् рдЫрди्рдж рдХी рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि ‘рдЪрджि рдЖрд╣्рд▓ाрджрдиे’ рд╕े рдоाрдирддे рд╣ैं, рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрд╣्рд▓ाрджрди рдХा рдЕрд░्рде рдордиोрд░рдЮ्рдЬрди рд╣ोрддा рд╣ै рдЕрд░्рдеाрдд् рдЫрди्рдж рдоाрдирд╡-рдорди рдХा рдордиोрд░рдЮ्рдЬрди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЕрддः рдЫрди्рдж рд╡ेрджों рдХे рдЖрд╡рд░рдг рдФрд░ рдоाрдирд╡-рдорди рдХे рдЖрд╣्рд▓ाрджрди рдХे рд╕ाрдзрди рд╣ैं।
рдЫрди्рдж рдХा рд▓рдХ्рд╖рдг:- рдХाрдд्рдпाрдпрди рдиे рд╕рд░्рд╡ाрдиुрдХ्рд░рдордгी (12/6) рдоें рдЫрди्рдж рдХा рд▓рдХ्рд╖рдг рджिрдпा рд╣ै - “рдпрджрдХ्рд╖рд░рдкрд░िрдоाрдгं рддрдЪ्рдЫрди्рджः” рдЕрд░्рдеाрдд् рдЬिрд╕рдоें рд╡рд░्рдгों рдпा рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ोрддी рд╣ै, рдЙрд╕े рдЫрди्рдж рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджों рдХा рдЖрдзाрд░ рдЕрдХ्рд╖рд░ рдпा рд╡рд░्рдгों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै। рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рдЫрди्рджों рдХे рдиाрдо рд░рдЦे рдЧрдП рд╣ैं। рд╢्рд░ुрддि рдоें рднी рдЫрди्рдж рдХा рдпрд╣ी рдЕрд░्рде рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рд╣ै। “ 24 рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдХा рдЧाрдпрдд्рд░ी, 28 рдХा рдЙрд╖्рдгिрдХ्, 32 рдХा рдЕрдиुрд╖्рдЯुрдк्, 36 рдХा рдмृрд╣рддी, 40 рдХा рдкंрдХ्рддि, 44 рдХा рдд्рд░िрд╖्рдЯुрдк्, 48 рдХा рдЬрдЧрддी, 52 рдХा рдЕрддिрдЬрдЧрддी, 56 рдХा рд╢рдХ्рд╡рд░ी, 60 рдХा рдЕрддिрд╢рдХ्рд╡рд░ी, 64 рдХा рдЕрд╖्рдЯि, 68 рдХा рдЕрдд्рдпрд╖्рдЯि, 72 рдХा рдзृрддि, 76 рдХा рдЕрддिрдзृрддि, 80 рдХा рдХृрддि, 84 рдХा рдк्рд░рдХृрддि, 88 рдХा рдЖрдХृрддि, 92 рдХा рд╡िрдХृрддि, 96 рдХा рд╕ंрдХृрддि, 100 рдХा рдЕрднिрдХृрддि рдФрд░ 104 рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдХा рдЙрдд्рдХृрддि рдЫрди्рдж рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ 24 рдЕрдХ्рд╖рд░ рд╕े рд▓ेрдХрд░ 104 рдЕрдХ्рд╖рд░ рддрдХ рдЧाрдпрдд्рд░ी рдЖрджि 21 рдЫрди्рдж рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрдирдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоें рдПрдХ рдЕрдХ्рд╖рд░ рдХрдо рд╣ोрдиे рд╕े ‘рдиिрдЪृрдд्’ рд╡िрд╢ेрд╖рдг рд▓рдЧрддा рд╣ै рдФрд░ рдПрдХ рдЕрдХ्рд╖рд░ рдЕрдзिрдХ рд╣ोрдиे рд╕े ‘рднूрд░िрдЬ्’ рд╡िрд╢ेрд╖рдг рд▓рдЧрддा рд╣ै। рджो рдЕрдХ्рд╖рд░ рдХрдо рд╣ोрдиे рд╕े ‘рд╡िрд░ाрдЯ्’ рд╡िрд╢ेрд╖рдг рд▓рдЧрддा рд╣ै рдФрд░ рджो рдЕрдХ्рд╖рд░ рдЕрдзिрдХ рд╣ोрдиे рд╕े ‘рд╕्рд╡рд░ाрдЯ्’ рд╡िрд╢ेрд╖рдг рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрди рдкूрд░्рд╡ोрдХ्рдд рдЫрди्рджों рдХे рдЕрдиेрдХ рднेрдж рд╕рд░्рд╡ाрдиुрдХ्рд░рдорд╕ूрдд्рд░, рдкिрдЩ्рдЧрд▓рд╕ूрдд्рд░ाрджि рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ैं।
рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХी рдкрд░рдо्рдкрд░ा:- рдм्рд░ाрд╣्рдордгрдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдЫрди्рджों рдХे рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХे рдмाрдж рд╢ांрдЦाрдпрди рд╢्рд░ौрддрд╕ूрдд्рд░ рдоें рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЫрди्рджः рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдЪрд░्рдЪा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдЧ्рд░рди्рде рдоें рдЧाрдпрдд्рд░ी, рдЙрд╖्рдгिрдХ्, рдЕрдиुрд╖्рдЯुрдк्, рдмृрд╣рддी, рдкंрдХ्рддि, рдд्рд░िрд╖्рдЯुрдк् рдФрд░ рдЬрдЧрддी рдиाрдо рд╕े рд╕ाрдд рдЫрди्рджों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЫрди्рджों рдХे рдиाрдо рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдд्рд░िрдкрджा, рдкुрд░ः, рдХрдХुрдн्, рд╡िрд░ाрдЯ्, рд╕рддः, рдиिрдЪृрдд् рдФрд░ рднुрд░िрдХ् рдЗрдд्рдпाрджि рдЙрдкрдиाрдоों рдХे рд╕ाрде рдХिрди्рд╣ीं рдЫрди्рджों рдХे рдкाрджों рдФрд░ рд╡рд░्рдгों рдХी рдЧрдгрдиा рднी рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдкाрддंрдЬрд▓ рдиिрджाрдирд╕ूрдд्рд░, рд╢ौрдирдХीрдп рдЛрдХ्рдк्рд░ाрддिрд╢ाрдЦ्рдп рддрдеा рдХाрдд्рдпाрдпрдиीрдп рдЛрдХ्рд╕рд░्рд╡ाрдиुрдХ्рд░рдордгी рдоें рднी рдЙрдХ्рдд рд╕ाрддों рдЫрди्рджों рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдХुрдЫ рдЫрди्рдж рдк्рд░рд╡рдХ्рддाрдУं- рддाрдг्рдбी, рдХ्рд░ौрд╖्рдЯुрдХि, рдпाрд╕्рдХ, рд╕ैрддрд╡, рдХाрд╢्рдпрдк, рд╢ाрдХрд▓्рдп, рд░ाрдд рддрдеा рдоाрдг्рдбрд╡्рдп рдХा рдиाрдоोрд▓्рд▓ेрдЦ рдкिрдЩ्рдЧрд▓ीрдп рдЫрди्рджःрд╕ूрдд्рд░ рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै, рдХिंрддु рдЙрдирдХे рдЫрди्рджः рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдЧ्рд░рди्рдеों рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рд╡ेрджाрдЩ्рдЧ рдХा рдЖрдзाрд░-рдЧ्рд░рди्рде рд╣ै рдкिрдЩ्рдЧрд▓ाрдЪाрд░्рдпрдХृрдд “рдЫрди्рджःрд╕ूрдд्рд░рдо्”। рдЗрд╕ рдорд╣рдиीрдп рдЧ्рд░рди्рде “рдЫрди्рджःрд╕ूрдд्рд░рдо्” рдХे рд░рдЪрдпिрддा рдЖрдЪाрд░्рдп рдкिрдЩ्рдЧрд▓ рд╣ैं। рдпрд╣ рдЧ्рд░рди्рде рд╕ूрдд्рд░рд░ूрдк рдоें рд╣ै рдФрд░ рдЖрда рдЕрдз्рдпाрдпों рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рд╣ै। рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╕े рдЪैрдеे рдЕрдз्рдпाрдп рдХे рд╕ाрддрд╡ें рд╕ूрдд्рд░ рддрдХ рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджोंрдХे рд▓рдХ्рд╖рдг рд╣ैं। рддрджрдирди्рддрд░ рд▓ौрдХिрдХ рдЫрди्рджों рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै।
рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рдк्рд░ाрдЪीрди рд╡िрдж्рд╡ाрди - рдкिрдЩ्рдЧрд▓ рдиे рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдЧ्рд░рди्рде рдЫрди्рджः рд╕ूрдд्рд░ рдоें рдЕрдиेрдХ рдЫрди्рджः рдк्рд░рд╡рдХ्рддाрдУं рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рд╣ै। рдиिрджाрдирд╕ूрдд्рд░ рддрдеा рдЙрдкрдиिрджाрдирд╕ूрдд्рд░ рдоें рд╕ाрдд рдФрд░ рдЪाрд░ рдЫाрди्рджрд╕-рдЖрдЪाрд░्рдпों рдХे рдорддों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। рдкिрдЩ्рдЧрд▓ рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдЫрди्рджः-рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рд╡िрд╖рдпрдХ рдХोрдИ рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░ рдЧ्рд░рди्рде рддो рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा, рдХिंрддु рдкिрдЩ्рдЧрд▓ рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдЬिрди рдЪाрд░ рдЖрдЪाрд░्рдпों рдиे рдЕрдкрдиे-рдЕрдкрдиे рдЧ्рд░рди्рде рдоें рдЫрди्рджों рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рд╣ै, рдЙрдирдХे рдиाрдо рд╣ैं - рднрд░рдд, рдкрддрдЮ्рдЬрд▓ि, рд╢ौрдирдХ рдФрд░ рдХाрдд्рдпाрдпрди। рдкिрдЩ्рдЧрд▓ рдиे рдЕрдкрдиे рдЧ्рд░рди्рде рдоें рдЬिрди рдЖрда рдЫाрди्рджрд╕-рдЖрдЪाрд░्рдпों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рд╣ै, рдЙрдирдХे рдЫрди्рджोрдЧ्рд░рди्рде рддो рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддे, рдХिंрддु рдЙрдирдХे рдиाрдо рд╕े рдПрдХ-рдПрдХ рдЫрди्рдж рдЕрд╡рд╢्рдп рдоिрд▓рддा рд╣ैं।
рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рдЧ्рд░рди्рде:- рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдЧ्рд░рди्рде рдЖрдЪाрд░्рдп рдкिंрдЧрд▓ рдХृрдд рдЫрди्рджः рд╕ूрдд्рд░ рд╣ै। рд╡ैрд╕े рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджों рд╕े рд╕ंрдмрдж्рдз рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЧ्рд░рди्рде рд╣ै - рдЛрдк्рд░ाрддिрд╢ाрдЦ्рдп (рдкрдЯрд▓ 16 рд╕े 18), рд╢ांрдЦाрдпрди рд╢्рд░ौрддрд╕ूрдд्рд░ (рдХेрд╡рд▓ 7/27 рдоें), рд╕ाрдорд╡ेрдж рдХा рдиिрджाрдирд╕ूрдд्рд░, рдкिंрдЧрд▓-рдк्рд░рдгीрдд рдЫрди्рджः рд╕ूрдд्рд░ рдФрд░ рдХाрдд्рдпाрдпрди-рдХृрдд рджो рдЫрди्рджोрд╜рдиुрдХ्рд░рдордгिрдпाँ। рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рдж рд╡ृрдд्рддाрдд्рдордХ (рд╡рд░्рдгрд╡ृрдд्рдд) рд╣ैं। рд╡ेрджों рдоें рдоाрдд्рд░िрдХ рдЫрди्рджों рдХा рдЕрднाрд╡ рд╣ै । рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджों рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдкाрдж рдоें рд╡рд░्рдгों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ै। рдЛрдХ् рдк्рд░ाрддिрд╢ाрдЦ्рдп рдХे рддीрди рдкрдЯрд▓ों (рдЕрдз्рдпाрдпों) рдоें рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЫрди्рджों рдХा рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡िрд╡ेрдЪрди рд╣ै। рдиिрджाрдирд╕ूрдд्рд░ рдоें рдЫрди्рджों рдХे рдиाрдо рдФрд░ рд▓рдХ्рд╖рдг рджिрдП рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рдЫрди्рджों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╕ाрдорд╡ेрдж рдХे рдЕंрдЧ рдЙрдХ्рде, рд╕्рддोрдо, рдЧाрди рдЖрджि рдХा рднी рд╡िрд╡ेрдЪрди рд╣ै। рдХुрдЫ рдк्рд░ाрдЪीрди рд▓ेрдЦрдХ рдЗрд╕े рдкрддंрдЬрд▓ि рдХी рд░рдЪрдиा рдоाрдирддे рд╣ैं। рдкिंрдЧрд▓ рдХे рдЫрди्рджःрд╕ूрдд्рд░ рдХे рдкूрд░्рд╡рднाрдЧ рдоें рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджों рдХा рд╡िрд╡ेрдЪрди рд╣ै। рдЙрдд्рддрд░рднाрдЧ рдоें рд▓ौрдХिрдХ рдЫрди्рджों рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рд╣ै। рдХाрдд्рдпाрдпрди-рдХृрдд рдЫрди्рджोрд╜рдиुрдХ्рд░рдордгी рдоें рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЫрди्рджों рдХी рдиाрдоाрд╡рд▓ी рд╣ै।
рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा:- рд╡ेрджों рдоें 26 рдЫрди्рдж рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं, рдЬिрдирдоें рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХे 13 рдЫрди्рдж, рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рдХे 8 рдФрд░ рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж рдоें 5 рдЫрди्рдж рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░рдХ्рдд рд╕ाрдорд╡ेрдж рдФрд░ рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж рдоें рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдУрд░ рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рдоें рд╣ी рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЫрди्рдж рдоिрд▓рддे рд╣ैं। рд╡ैрд╕े рднेрджोрдкрднेрдж рд╕े рдХुрд▓ 261 рдЫрди्рдж рд╡ेрджों рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं।
рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджों рдХे рдоुрдЦ्рдп рднेрдж - рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджों рдХे рдоुрдЦ्рдп рднेрджों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдРрдХрдордд्рдп рдирд╣ीं рд╣ै, рдкрд░ंрддु рд╕рдорд╕्рдд рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 26 рд╣ै। рдЗрдирдоें рдк्рд░ाрдердоिрдХ 5 рдЫрди्рдж рд╡ेрдж рдоें рдЕрдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ैं рддрдеाрдкि рдЕрдерд░्рд╡ рд╡ेрдж рдоें рдоिрд▓рддे рд╣ैं। рдЙрдирдХो рдЫोреЬрдХрд░ рдЕрд╡рд╢िрд╖्рдЯ рдЫрди्рджों рдХो рд╣рдо рддीрди рд╕рдк्рддрдХों рдоें рдмाँрдЯ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЫрди्рджों рдоें рдЧाрдпрдд्рд░ी рдк्рд░рдердо рдЫрди्рдж рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें 24 рдЕрдХ्рд╖рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕрддः рдк्рд░рдердо рд╕рдк्рддрдХ рдЧाрдпрдд्рд░ी рд╕े рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХे рдкाँрдЪ рдЫрди्рдж рдЧाрдпрдд्рд░ी рдкूрд░्рд╡рдкंрдЪрдХ рдХे рдиाрдорд╕े рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдиाрдо рд╣ैं- (1) рдоा (рдЕрдХ्рд╖рд░ рд╕ंреж 4), (2) рдк्рд░рдоा (рдЕреж рд╕ंреж 8), (3) рдк्рд░рддिрдоा (рдЕреж 12), (4) рдЙрдкрдоा (рдЕреж рд╕ंреж 16) (5) рд╕рдоा (рдЕреж рд╕ं0 20)- рдпे рдиाрдо рдЛрдХ् рдк्рд░ाрддिрд╢ाрдЦ्рдпрдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ैं। рдЕрди्рдп рдЧ्рд░рди्рдеोंрдоें рдЗрдирд╕े рднिрди्рди рдиाрдо рд╣ैं, рдЬैрд╕े- рднрд░рддрдоुрдиि рдХे рдиाрдЯ्рдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें рдЙрдирдХे рдХ्рд░рдоाрдиुрд╕ाрд░ рдиाрдо рдпे рд╣ैं-рдЙрдХ्рддा, рдЕрдд्рдпुрдХ्рддा, рдордз्рдпा, рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рдФрд░ рд╕ुрдк्рд░рддिрд╖्рдаा।
1. рдк्рд░рдердо рд╕рдк्рддрдХ рдХे рд╕ाрдд рдЫрди्рджों рдХे рдиाрдо рд╣ैं-рдЧाрдпрдд्рд░ी (24 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдЙрд╖्рдгिрдХ् (28 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдЕрдиुрд╖्рдЯुрдк् (32 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдмृрд╣рддी (36 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдкंрдХ्рддि (40 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдд्рд░िрд╖्рдЯुрдк् (44 рдЕрдХ्рд╖рд░) рдФрд░ рдЬрдЧрддी (48 рдЕрдХ्рд╖рд░)। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрдХ्рд╖ेрдкрдоें рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджोंрдХा рд╡िрд╡рд░рдг рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
2. рдж्рд╡िрддीрдп рд╕рдк्рддрдХ рдХे рд╕ाрдд рдЫрди्рджों рдХे рдиाрдо рд╣ैं- рдЕрддिрдЬрдЧрддी (52 рдЕрдХ्рд╖рд░), рд╢рдХ्рд╡рд░ी (56 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдЕрддिрд╢рдХ्рд╡рд░ी (60 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдЕрд╖्рдЯि (64 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдЕрдд्рдпрд╖्рдЯि (68 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдзृрддि (70 рд╡рд░्рдг рд╡्рдпूрд╣ рд╕े 72 рдЕрдХ्рд╖рд░) рдФрд░ рдЕрддिрдзृрддि (76 рдЕрдХ्рд╖рд░)।
3. рддृрддीрдп рд╕рдк्рддрдХ рдХे рд╕ाрдд рдЫрди्рджों рдХे рдиाрдо рд╣ैं- рдХृрддि (80 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдк्рд░рдХृрддि (84 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдЖрдХृрддि (88 рдЕрдХ्рд╖рд░), рд╡िрдХृрддि (92 рдЕрдХ्рд╖рд░), рд╕ंрдХृрддि (96 рдЕрдХ्рд╖рд░), рдЕрднिрдХृрддि (100 рдЕрдХ्рд╖рд░) рдФрд░ рдЙрдд्рдХृрддि (104рдЕрдХ्рд╖рд░)।
рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдЫрди्рджोрд╡िрдзाрди:- рдпрдж्рдпрдкि рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рд░ूрдк рд╕े рджेрдЦा рдЬाрдп рддो рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें 20 рдЫрди्рджों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ुрдЖ рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдЗрдирдоें рд╕े рдХेрд╡рд▓ 7 рдЫрди्рдж рд╣ी рдоुрдЦ्рдпрд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╣ैं। рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдХुрд▓ рдоंрдд्рд░ 10472 рд╣ैं, рдЬिрдирдоें рд╕े рдЙрдХ्рдд рд╕ाрдд рдЫрди्рджों рдоें 10171 рдоंрдд्рд░ рд╣ैं। рд╢ेрд╖ 13 рдЫрди्рджों рдоें рдХुрд▓ 301 рдоंрдд्рд░ рд╣ैं। рдоुрдЦ्рдп рд╕ाрдд рдЫрди्рджों рдоें рднी рдХेрд╡рд▓ рдЪाрд░ рдЫрди्рдж рд╣ी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ैं - рдд्рд░िрд╖्рдЯुрдк्, рдЧाрдпрдд्рд░ी, рдЬрдЧрддी рдФрд░ рдЕрдиुрд╖्рдЯुрдк् । рдЗрдирдоें рд╣ी рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХे рд▓рдЧрднрдЧ 90 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдоंрдд्рд░ рд╣ैं। рдоंрдд्рд░рд╕ंрдЦ्рдпा рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЗрдирдХा рдХ्рд░рдо рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдпрд╣ рд╣ै -
1. рдд्рд░िрд╖्рдЯुрдк् (4251 рдоंрдд्рд░),
2. рдЧाрдпрдд्рд░ी (2449 рдоंрдд्рд░)
3. рдЬрдЧрддी (1346 рдоंрдд्рд░),
4. рдЕрдиुрд╖्рдЯुрдк् (858 рдоंрдд्рд░),
5. рдкंрдХ्рддि (498 рдоंрдд्рд░),
6. рдЙрд╖्рдгिрдХ् (398 рдоंрдд्рд░),
7. рдмृрд╣рддी (371 рдоंрдд्рд░)।
рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХे рдЫрди्рдж:- рдЖрдЪाрд░्рдп рд╢ौрдирдХ рдХे рдорддाрдиुрд╕ाрд░ рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдЧाрдпрдд्рд░ी рд╕े рдЕрддिрдзृрддि рддрдХ 14 рдЫрди्рджों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдоिрд▓рддा рд╣ै, рдХिрди्рддु рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдХिрдпे рдЧрдпे рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг рд╕े рдЬ्рдЮाрдд рд╣ुрдЖ рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдоें рдЧाрдпрдд्рд░ी рд╕े рдзृрддि рддрдХ 13 рдЫрди्рджों рдХा рд╣ी рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ै। рдЕрддिрдзृрддि рдЫрди्рдж рдХी рдЕрдХ्рд╖рд░-рдЧрдгрдиा рддो рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХे рдХिрд╕ी рднी рдорди्рдд्рд░ рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी। рд╕рдорд╕्рдд рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдорди्рдд्рд░ рдоें рд╣ी рдЕрддिрдзृрддि рдЫрди्рдж рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рд╣ै рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХे рдк्рд░рдердо рдордг्рдбрд▓ рдХा рд╕ूрдХ्рдд 127 рд╡ें рдХा рдЫрдаा рдорди्рдд्рд░। рдЗрд╕ी рдорди्рдд्рд░ рдоें рд╢ौрдирдХ, рдХाрдд्рдпाрдпрди рдФрд░ рд╡ेंрдХрдЯрдоाрдзрд╡ рдиे рдЕрддिрдзृрддि рдЫрди्рдж рдоाрдиा рд╣ै, рдХिंрддु рдЗрд╕рдоें рдЕрддिрдзृрддि рдЫрди्рдж рдХी рд╡рд░्рдг-рд╕ंрдЦ्рдпा 76 рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рдЕрдкिрддु 68 рд╡рд░्рдг рдоिрд▓рддे рд╣ैं, рдЬो рд╡्рдпूрд╣рдж्рд╡ाрд░ा рднी 76 рд░ूрдк рдоें рд╕ंрдЧрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддे। рдПрдХ рдпा рджो рдЕрдХ्рд╖рд░ों рд╕े рди्рдпूрди рдЫрди्рдж рдХो рд╡рд░्рдгрдкूрд░्рддि рддो рд╡्рдпूрд╣рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрдЧрдд рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै, рдХिंрддु рдЫрд╣ рд╡рд░्рдгां рдХी рдХрдоी рдХो рд╡्рдпूрд╣рдж्рд╡ाрд░ा рдкूрд░ा рдХрд░рдиा рд╕рд░्рд╡рдеा рдЕрд╕ंрдЧрдд рд╣ी рд╣ै। рдЕрддः рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд 13 рдЫрди्рдж рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं-
1. рдЧाрдпрдд्рд░ी 24 рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 1/1/1)
2. рдЙрд╖्рдгिрдХ् 28 рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 1/92/16)
3. рдЕрдиुрд╖्рдЯुрдк् 32 рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 1/10/7)
4. рдмृрд╣рддी 36 рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 1/36/7)
5. рдкंрдХ्рддि 40рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 9/113/4)
6. рдд्рд░िрд╖्рдЯुрдк् 44рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 1/24/1)
7. рдЬрдЧрддी 48 рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 9/84/4)
8. рдЕрддिрдЬрдЧрддी 52 рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 4/1/2)
9. рд╢рдХ्рд╡рд░ी 56рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 8/36/1)
10. рдЕрддिрд╢рдХ्рд╡рд░ी 60рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 1/137/1 )
11. рдЕрд╖्рдЯि 64 рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 1/127/1)
12. рдЕрдд्рдпрд╖्рдЯि 68 рд╡рд░्рдг, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 1/127/6)
13. рдзृрддि 70 рд╡рд░्рдг, рд╡्рдпूрд╣ рд╕े 72, (рдЛрдЧ्рд╡ेрдж 1/133/6)
рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рдХे 8 рдЫрди्рдж:- рдкрдж्рдп рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЧрдж्рдп рднी рдк्рд░ाрдЪीрди рдЖрд░्рд╖ рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЫрди्рджोрдмрдж्рдз рдоाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं, рдХ्рдпोंрдХि рдмिрдиा рдЫрди्рджрдХे рд╡ाрдгी рдЙрдЪ्рдЪрд░िрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी। рдЫрди्рдж рд╕े рд░рд╣िрдд рдХोрдИ рд╢рдм्рдж рднी рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдФрд░ рд╢рдм्рдж рд╕े рд░рд╣िрдд рдХोрдИ рдЫрди्рдж рднी рдирд╣ीं рд╣ोрддा - “рдЫрди्рджोрд╣ीрдиो рди рд╢рдм्рджोрд╜рд╕्рддि рди рдЫрди्рджः рд╢рдм्рджрд╡рд░्рдЬिрддрдо्” (рдиाрдЯ्рдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░рдо् 15/40)। рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд╡ाрдЩ्рдордп рдЫрди्рджोрдпुрдХ्рдд рд╣ै рдФрд░ рдЫрди्рдж рдХे рдмिрдиा рдХुрдЫ рднी рдирд╣ीं рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЧрдж्рдп рднी рдЫрди्рджोрдмрдж्рдз рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕрддः рдпाрдЬुрд╖рдЧрдж्рдп рдХे рдорди्рдд्рд░ рднी рдЫрди्рджोрдмрдж्рдз рд╣ैं। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдкрддрдЮ्рдЬрд▓ि, рд╢ौрдирдХ рдФрд░ рдХाрдд्рдпाрдпрди рдЖрджि рдЖрдЪाрд░्рдпोंрдиे рдПрдХ рдЕрдХ्рд╖рд░ рд╕े 104 рдЕрдХ्рд╖рд░ рддрдХ рдХे рдЫрди्рджों рдХे рд╡िрдзाрди рдЕрдкрдиे рдЕрдкрдиे рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдХिрдпा рд╣ै, рдЬिрдирдоें рд╕े рдЧाрдпрдд्рд░ी рд╕े рдзृрддि рддрдХ 13 рдЫрди्рдж рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ैं рдФрд░ рдЕрддिрдзृрддि рд╕े рдЙрдд्рдХृрддि рдкрд░्рдпрди्рдд 8 рдЫрди्рджों рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рдоें рдоिрд▓рддे рд╣ैं, рдЬिрдирдХा рд╡िрд╡рд░рдг рдиिрдо्рдиाрдЩ्рдХिрдд рд╣ै -
1. рдЕрддिрдзृрддि 76 рд╡рд░्рдг, (рдпрдЬुреж 22/5)
2. рдХृрддि 80 рд╡рд░्рдг, (рдпрдЬुреж 9/32)
3. рдк्рд░рдХृрддि 84 рд╡рд░्рдг, (рдпрдЬुреж 15/16)
4. рдЖрдХृрддि 88 рд╡рд░्рдг, (рдпрдЬुреж 15/64)
5. рд╡िрдХृрддि 92 рд╡рд░्рдг, (рдпрдЬुреж 15/15)
6. рд╕ंрдХृрддि 96 рд╡рд░्рдг, (рдпрдЬुреж 24/1-2)
7. рдЕрднिрдХृрддि 100 рд╡рд░्рдг, (рдпрдЬुреж 26/1)
8. рдЙрдд्рдХृрддि 104 рд╡рд░्рдг, (рдпрдЬुреж 15/58)
рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж рдХे 5 рдЫрди्рдж:-
1. рдЙрдХ्рддा 4 рд╡рд░्рдг, (рдЕрдерд░्рд╡реж 2/129/8)
2. рдЕрдд्рдпुрдХ्рддा 8 рд╡рд░्рдг, (рдЕрдерд░्рд╡реж 2/129/1)
3. рдордз्рдпा 12 рд╡рд░्рдг, (рдЕрдерд░्рд╡реж 20/129/13)
4. рдк्рд░рддिрд╖्рдаा 16 рд╡рд░्рдг, (рдЕрдерд░्рд╡реж 20/131/5)
5. рд╕ुрдк्рд░рддिрд╖्рдаा 20 рд╡рд░्рдг, (рдЕрдерд░्рд╡реж 20/134/2)
рдЗрдирдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╕ाрдорд╡ेрдж рдФрд░ рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж рдоें рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдФрд░ рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЫрди्рджों рдХा рд╣ी рдк्рд░рдпोрдЧ рдоिрд▓рддा рд╣ै, рдЬिрдирдХे 261 рднेрдж-рдк्рд░рднेрдж рд╣ैं।
рдЫрди्рдж рдоें рдЕрдХ्рд╖рд░ рдХрдо рдпा рдЕрдзिрдХ рд╣ोрдиा:- рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд╡े рдкाрд░िрднाрд╖िрдХ рд╢рдм्рдж рд╣ैं - (1 рдЕрдХ्рд╖рд░ рдХрдо рдиिрд╡ृрдд्, 1 рдЕрдХ्рд╖рд░ рдЕрдзिрдХ рднुрд░िрдХ, 2 рдЕрдХ्рд╖рд░ рдХрдо рд╡िрд░ाрдЯ्, 2 рдЕрдХ्рд╖рд░ рдЕрдзिрдХ рд╕्рд╡рд░ाрдЯ्) рдЬैрд╕े рдЧाрдпрдд्рд░ी рдХे 3 рдкाрдж рдоें 24 рдЕрдХ्рд╖рд░ рд╣ोрддे рд╣ैं। 23 рдЕрдХ्рд╖рд░ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдиिрд╡ृрдд рдЧाрдпрдд्рд░ी, 25 рдЕрдХ्рд╖рд░ рд╣ोрдиे рдкрд░ - рднुрд░िрдХ् рдЧाрдпрдд्рд░ी, 22 рдЕрдХ्рд╖рд░ рд╣ोрдиे рдкрд░ - рд╡िрд░ाрдЯ् рдЧाрдпрдд्рд░ी рдФрд░ 26 рдЕрдХ्рд╖рд░ рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╕्рд╡рд░ाрдЯ् рдЧाрдпрдд्рд░ी рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै।
рдЫрди्рджों рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡:- рдЫрди्рджों рдХे рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХे рдХрдИ рдХाрд░рдг рд╣ैं। рдЫрди्рдж рд╣ृрджрдп рдХे рдХोрдорд▓ рднाрд╡ों рдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдордиोрд░рдо рд╕ाрдзрди рд╣ै। рдпрд╣ рд╡िрд╕्рддृрдд рднाрд╡ों рдПрд╡ं рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рд╕ुрд╕ंрдмрдж्рдз рд░ूрдк рд╕े рдХрдерди рдХी рдПрдХ рд╕ुрди्рджрд░ рд╡िрдзा рд╣ै । рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдоें рдоाрдзुрд░्рдп рдЖрддा рд╣ै, рд╕ाрде рд╣ी рд╕ंрдЧीрддाрдд्рдордХ рд╣ोрдиे рд╕े рд╣ृрджрдпाрд╣्рд▓ाрджрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЫрди्рдж рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдХ्рд░рдордмрдж्рдзрддा рджेрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рд╕рд░рд▓рддा рд╕े рд╕्рдорд░рдгीрдп рд╣ोрддा рд╣ै । рдЫрди्рджों рдоें рдиैрд╕рд░्рдЧिрдХ рд╕ुрд╖рдоा рд╣ै, рдЕрддः рджेрд╡ाрд░ाрдзрди рдХे рд▓िрдП рдЫрди्рджोрдордпी рд╡ाрдгी рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рд╡ैрджिрдХ рд╡ाрдгी рдЫрди्рджोрдордп рд╣ै, рдЕрддः рдЫрди्рджрдЬ्рдЮाрди рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖ाрдЧ्рд░рди्рдеों рдЖрджि рдоें рдмрд╣ुрдд рдмрд▓ рджिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рджेрд╡рддा-рдЫрди्рдж рдЖрджि рдХे рдЬ्рдЮाрди рдХे рдмिрдиा рди рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рди рдЬрдк рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП ।
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рддः рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╡ैрджिрдХ рд╡ाрдЩ्рдордп рдоें рдЫрди्рджрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХिрд╕ी рднी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдХрдо рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХाрдлी рдк्рд░ाрдЪीрди рд╣ै।
***
рдЕрдиुрд╢ीрд▓िрдд рд╕рд╣ाрдпрдХ рдЧ्рд░рди्рде
1. рд╡ैрджिрдХ рдЫрди्рджोрдоीрдоांрд╕ा - рдкं0 рдпुрдзिрд╖्рдаिрд░ рдоीрдоांрд╕рдХ, рд░ाрдорд▓ाрд▓ рдХрдкूрд░ рдЯ्рд░рд╕्рдЯ, рдЕрдоृрддрд╕рд░, 1959 рдИ0
2. рдкिрдЩ्рдЧрд▓рдЪ्рдЫрди्рджрд╕ूрдд्рд░рдо् - рд╕рдо्рдкाрджрдХ рдкं0 рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдПрд╕िрдпंрдЯिрдХ рд╕ोрд╕ाрдпрдЯी рдЖрдл рдмंрдЧाрд▓, рдХрд▓рдХрдд्рддा 1871 рдИ0
3. рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╢ाрд╕्рдд्рд░ों рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рдЖрдЪाрд░्рдп рдмрд▓рджेрд╡ рдЙрдкाрдз्рдпाрдп, рдЪौрдЦрдо्рдмा рд╡िрдж्рдпाрднрд╡рди, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2006 рдИ0
4. рд╡ैрджिрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдПрд╡ं рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдбॉ рдХрдкिрд▓рджेрд╡ рдж्рд╡िрд╡ेрджी, рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2010 рдИ0
5. рд╡ैрджिрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╡िрдорд░्рд╢, рдбॉ рдХृрд╖्рдг рдХुрдоाрд░, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рднрдг्рдбाрд░, рдоेрд░рда, 1975 рдИ0
6. рдж рди्рдпू рд╡ैрджिрдХ рд╕ेрд▓ेрдХ्рд╕рди рднाрдЧ 1, рддैрд▓ंрдЧ рдм्рд░рдЬ рдмिрд╣ाрд░ी рдЪैрдмे, рднाрд░рддीрдп рд╡िрдж्рдпा рдк्рд░рдХाрд╢рди, рджिрд▓्рд▓ी 2017 рдИ0
7. рдЕрд╖्рдЯाрдз्рдпाрдпी рдЖрдЪाрд░्рдп рдкाрдгिрдиिрдХृрдд
8. рдиिрд░ुрдХ्рдд рдЖрдЪाрд░्рдп рдпाрд╕्рдХрдХृрдд
9. рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рд╕ंрд╣िрддा рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдк्рд░рдХाрд╢рди
10. рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рд╕ंрд╣िрддा рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдк्рд░рдХाрд╢рди
11. рд╕рдорд╡ेрдж рд╕ंрд╣िрддा рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдк्рд░рдХाрд╢рди
12. рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж рд╕ंрд╣िрддा рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдк्рд░рдХाрд╢рди
13. рд╡ेрдж рд╡िрд╢ेрд╖ांрдХ рдЧीрддाрдк्рд░ेрд╕ рдЧोрд░рдЦрдкुрд░
14. рдкाрдгिрдиीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдоोрддीрд▓ाрд▓ рдмрдиाрд░рд╕ी рджाрд╕ рдкрдЯрдиा
15. рдпाрдЬ्рдЮрд╡рд▓्рдХ्рдп рд╕्рдоृрддि, рдбॉ рдХेрд╢рд╡ рдХिрд╢ोрд░ рдХाрд╢्рдпрдк, рдЪौрдЦрдо्рдмा рдХृрд╖्рдгрджाрд╕ рдЕрдХाрджрдоी, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 2014 рдИ0
16. рдХौрдЯिрд▓ीрдпрдо् рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░, рд╡ाрдЪрд╕्рдкрддि рдЧैрд░ोрд▓ा, рдЪौрдЦрдо्рдмा рд╡िрдж्рдпाрднрд╡рди рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 1984рдИ0
17. рдиाрдЯ्рдпрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рднрд░рддрдоुрдиि рдХृрдд
18. рдЛрдЧ्рднाрд╖्рдп рд╕ंрдЧ्рд░рд╣, рдбॉ рджेрд╡рд░ाрдЬ рдЪाрдирдиा, рдоुрди्рд╢ीрд░ाрдо рдордиोрд╣рд░рд▓ाрд▓ рдкрдм्рд▓िрд╢рд░्рд╕, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी 1996
No comments :
Post a Comment
We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।