рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рд░рде - рдПрдХ рдпुрдЧ рдХा рдЕрд╡рд╕ाрди

рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рд░рде
рд░ाрдд рдоें рддुрдо्рд╣ें 
рдирд╣ीं рдХрд░ूंрдЧा рд╕्рдкрд░्рд╢ 
рдХрджाрдЪिрдд рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् 
рддुрдо рдЬрд▓... рдоैं рдкрд╡рди 
рдШुрд▓ рдЬाрдКँрдЧा рдЙрд╕рдоें 
рдХрджाрдЪिрдд рдЬрди्рдо рдЬрди्рдоांрддрд░ 
рддुрдордХो рдкाрдиे рдХा 
рдХрд░्рдордлрд▓ рдХा 
рд╣ो рдЬाрдПрдЧा рдЕंрдд 
рдХрджाрдЪिрдд् 
рдоेрд░ी рдЪेрддрдиा рдХे рд╕ीрдоांрдд рдкрд░ 
рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдХोрдИ рд░ूрдк рд░рд╣ рдЬाрдПрдЧा...

рдпे рд╢рдм्рдж, рдпрд╣ рд╢рдм्рдж рд╡िрди्рдпाрд╕, рдпे рдкंрдХ्рддिрдпाँ, рдпрд╣ рдЖрд╡ेрдЧ, рд╡ рднाрд╡ों рдХा рдк्рд░ाрдЪुрд░्рдп рд╣ै рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рд░рде рдХा। рдЬिрдирдХा рдЬрди्рдо рдУреЬिрд╢ा рдХी рдк्рд░ाрдЪीрди рдирдЧрд░ी рдХрдЯрдХ рдоें 13 рджिрд╕рдо्рдмрд░ 1934 рдХो рд╣ुрдЖ рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд░ाрд╡ेрди्рд╢ा рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп (рдЙрд╕ рд╕рдордп рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдеा) рд╕े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рдХिрдпा। 1957 рдоें рд╡े рднाрд░рддीрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕ेрд╡ा рдоें рдиिрдпुрдХ्рдд рд╣ुрдП рдПрд╡ं 1992 рдоें рдоुрдЦ्рдп рд╕рдЪिрд╡ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рдд рд╣ुрдП। рдЗрддрдиी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрджрд╡ी рдкрд░ рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдХрдИ рджुрд╡िрдзाрдУं рд╕े рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рднी рдХрд╡िрддा рд╕े рдХрднी рджूрд░ рдирд╣ीं рд╣ुрдП рдПрд╡ं рдЙрдирдХी рдЕрдирди्рдп рдХृрддि ' рд╢्рд░ी рд░ाрдзा ' 1992 рдоें рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рд╕рдо्рдоाрди рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рднी рд╣ुрдИ। рдЙрд╕рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдЙрдирдХी рдЕрди्рдпрддрдо рд╕ुंрджрд░ рдХृрддि ' рд╕рдк्рддрдо् рдЛрддु' 1978 рдоें рдХेंрдж्рд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी рд╕े рдкुрд░рд╕्рдХृрдд рд╣ुрдИ рдеी। 1984 рдоें рдХाрд╡्рдп рд╕ंрдХрд▓рди 'рд╕рдЪिрдд्рд░ рдЕंрдзाрд░' рд╣ेрддु рдЙрди्рд╣ें рд╢ाрд░рд▓ा рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рддрдеा 2006 рдоें рдЙрди्рд╣ें рдкрдж्рдо рднूрд╖рдг рд╕рдо्рдоाрди рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рдХेрд╡рд▓ рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं 2018 рдоें рдЙрди्рд╣ें рдЕрддिрдмреЬी рдЬрдЧрди्рдиाрде рджाрд╕ рд╕рдо्рдоाрди рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдПрд╡ं рд╡рд╣ 1993 рд╕े 1998 рдкрд░्рдпंрдд рдХेंрдж्рд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी рдоें рдЙрдкрд╕рднाрдкрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдиिрдпुрдХ्рдд рд░рд╣े рдПрд╡ं рдЙрди्рд╣ोंрдиे 1998 рд╕े 2003 рдкрд░्рдпंрдд рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी рдоें рд╕рднाрдкрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рджाрдпिрдд्рд╡ рдХा рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рдХिрдпा। рдЙрдирдХा рдк्рд░рдердо рдХाрд╡्рдп рд╕ंрдХрд▓рди 'рдХेрддे рджिрди рд░' 1962 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрд╕ рд╕ंрдХрд▓рди рдиे рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХी рдХाрд╡्рдпрдзाрд░ा рдХो рдПрдХ рдирд╡्рдп рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдоें, рдПрдХ рдиूрддрди рдЪिंрддрди рдХे рд╕्рд░ोрдд рдоें рдЕрдХрд╕्рдоाрдд рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ рджिрдпा। рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рдиे рдУреЬिрдЖ рдХाрд╡्рдпрдиाрд░ी рдХो рднाрд╡ाрд╡ेрдЧ рдХे рдХाрд░ाрдЧाрд░ рд╕े рдоुрдХ्рддрдХрд░ рдмौрдж्рдзिрдХ рддрдеा рдЕрддि рдмौрдж्рдзिрдХ рдЪेрддрдиा рдХे рдРрд╢्рд╡рд░्рдп рд╕े рд╕рдоृрдж्рдз рдХिрдпा। рдПрдХ рд╕рдЪेрддрди рддрдеा рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рд╡्рдпрдХ्рддि, рдк्рд░рдХृрддि рдПрд╡ं рд╕ृрд╖्рдЯि рдХी рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рджुрд░्рднेрдж्рдп рдПрд╡ं рдЕрд╣ेрддुрдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдоें рдХैрд╕े рдкीреЬिрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рд╕ंрддाрдкिрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рдЙрд╕ рднाрд╡ рдХा, рдЙрд╕ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХा рдк्рд░рддिрдлрд▓рди рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рджृрд╖्рдЯिрдЧोрдЪрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рд░рде рдЯी рдПрд╕ рдПрд▓िрдпрдЯ рдПрд╡ं рдПрдЬ्рд░ा рдкाрдЙंрдб рдЬैрд╕े рдХрд╡िрдпों рд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдеे рдПрд╡ं рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рдЕрдиेрдХ рд░ूрдкрдХрд▓्рдк рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рднी рдХрд░рддे рдеे। рд░рд╣рд╕्рдпрд╡ाрдж рддрдеा рдЬीрд╡рди-рдоृрдд्рдпु рдХी рдк्рд░рд╣ेрд▓िрдХा рдХे рдЕрди्рд╡ेрд╖ी рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рдХी рдЖрдд्рдоा рдПрдХांрдд-рдиिрд╡ाрд╕ी рдеी।

рдЕрдиिрдоा рджाрд╕

рдХрднी-рдХрднी рд╣ोрддा рдк्рд░рддीрдд 
рдоैं рд╣ूँ рдЖрдХाрд╢ рд╕ा рдк्рд░рд╢рд╕्рдд 
рддрдеाрдкि рд╣ूँ рд╢ूрди्рдп 
рдПрд╡ं рджेрдЦрддा рд╣ूँ рдкृрде्рд╡ी рд╕ी 
рд╕्рддीрд░्рдг рддुрдо्рд╣ाрд░ी рднुрдЬाрдПँ 
рдЬрд╣ाँ рд╣ूँ рдХрд░рддा рдоैं рдЕрд╡рддрд░рдг 
рд╣ोрддा рд╣ै рддुрдо्рд╣ाрд░ा рд╣ी рдЖрд▓िंрдЧрди 
.........

рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдкंрдХ्рддिрдпाँ рдЙрдирдХे рдк्рд░рдердо рдХाрд╡्рдп рд╕ंрдХрд▓рди 'рдХेрддे рджिрди рд░'.. рд╕े рдЙрдж्рдзृрдд рд╣ैं। рд╡рд╣ рдХाрд╡्рдпрдоुрдЦрд░ рдеे рдПрд╡ं рдХрд╣рддे рдеे рдХि рдПрдХ рдХрд╡ि рд╕рдордЧ्рд░ рдЬीрд╡рди рдоें рдПрдХ рд╣ी рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦрддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЙрдирдХी рд▓ेрдЦрдиी рдЕंрддрд░ाрдд्рдоा рдХी рдз्рд╡рдиि рд╕े рдк्рд░рддिрдз्рд╡рдиिрдд рд╣ोрддी рд╣ै - рдЪंрдЪрд▓ рдирджी рд╕ी рд╣ृрджрдп рдЧрд╣्рд╡рд░ рд╕े рдиिрд╕्рд╕ृрдд рд╣ोрдХрд░ рдХाрд╡्рдп рдк्рд░ेрдоिрдпों, рдкाрдардХों рдХे рдорд░्рдо рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЖрдЬीрд╡рди рд░рд╣ рдЬाрддी рд╣ै рдПрдХ рдЬीрд╡ंрдд рд╕्рдоृрддि рдмрдирдХрд░। рдХрд╡ि рдиे рдЬीрд╡рди рдХी рдЕрдкрд░िрдоिрдд рд╡्рдпрдеाрдУं рдХो рдпंрдд्рд░рдгाрдУं рдХो, рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рд╣ृрджрдп рдХे рдЕрд╕्рдкрд░्рд╢्рдп рднाрдЧ рдоें рдЕрдиुрднूрдд рдХिрдпा। рдРрд╕े рд╣ी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдПрд╡ं рд╕ंрдХрдЯों рдХा рд╕рдоाрдзाрди рднी рдЕрдкрдиे рддीрдХ्рд╖्рдг рдпुрдХ्рддिрдкूрд░्рдг рдмौрдж्рдзिрдХ рд╕्рддрд░ рд╕े рд╣ी рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рд╣ृрджрдп рдХा рднाрд╡ाрд╡ेрдЧ рдПрд╡ं рдмौрдж्рдзिрдХ рд╡िрдЪाрд░ рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдХा рдПрдХ рдордзुрд░ рд╕рдорди्рд╡рдп рдк्рд░рдЧрдЯ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрдирдХी рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХрд╡िрддा рдХे рд╕्рд╡рд░ рдоें рдЬिрддрдиा рдЧांрднीрд░्рдп рд╡ рд╕ंрдпрдо рд╣ै рдЙрддрдиी рд╣ी рд╕ुрдХोрдорд▓рддा, рд╕ुрдордзुрд░рддा рддрдеा рд╕्рдиिрдЧ्рдзрддा рднी рд╣ै। рдХрд╡िрддाрдУं рдХा рдкाрда рдХрд░рддे рд╕рдордп рдРрд╕ा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдЬैрд╕े рд╣ृрджрдп рдкрдж्рдо рд╕рд╣рд╕्рд░рджрд▓ рдоें рдЙрди्рдоुрдХ्рдд рд╣ोрдХрд░ рдк्рд░рд╕्рдлुрдЯिрдд рд╣ोрддा рд╣ै ... рдЬैрд╕े рдорди рдХा рдХрдкाрдЯ рднी рдЙрди्рдоुрдХ्рдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдПँ рдкाрдардХ рдХे рдордирднूрдоि рдкрд░ рдЕрд╕ंрдЦ्рдп рдЖрд╡ेрдЧ рд╡ рдЖрд▓ोреЬрди рдХी рд╕ृрд╖्рдЯि рдХрд░рддी рд╣ैं। 

рдЕрди्рдп рд╕рднी рд╕ुрдмрд╣ рд╕े 
рдЖрдЬ рдХी рд╕ुрдмрд╣ 
рдХ्рдпों рд╣ोрддी рдк्рд░рддीрдд 
рднिрди्рди - рдкृрдердХ 
рдзूрдк рдоें рд╣ै рдЗрддрдиी рдЙрди्рдордд्рддрддा 
рдкрд╡рди рд╣ै рдЕрди्рдпрдордирд╕्рдХ 
рдирд╣ीं рд╣ै рдХुрдЫ рднी рдкूрд░्рд╡рд╡рдд 
рдЬैрд╕े рдХोрдИ рджेрд╢ांрддрд░ рдк्рд░ेрдоी 
рд░рд╣рддा рд╣ै рдпрд╣ीं рдХрд╣ीं 
рдХिрд╕ी рдЫрдж्рдо рд░ूрдк рдоें...

рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрдиेрдХ рдоौрд▓िрдХ рд░рд╣рд╕्рдп рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा, рдЕрдиुрд╕рди्рдзिрдд्рд╕ा, рдЕрдиुрднूрддि рддрдеा рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рдХा рд╕्рд╡рд░ рд╕्рд╡рд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрдкिрддु, рд╕ृрд╖्рдЯि рдПрд╡ं рдЗрд╕рдХे рд╕ृрд╖्рдЯा, рдЗрд╕рдХी рдиिрдпрддि, рдЗрд╕рдХा рд╡िрдзाрди рдПрд╡ं рдЗрд╕рдХी рдкрд░िрдгрддि рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдПрдХ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ी рдЖрдд्рдоा рдХी рдХрдЯु рднрд░्рдд्рд╕рдиा рдПрд╡ं рдк्рд░рддिрд╡ाрдж рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рджृрд╖्рдЯ рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрджि рдЙрдирдХी рд▓ेрдЦрдиी рдоाрдирд╡ीрдп рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрдиुрд░ाрдЧ, рдЕрднीрдк्рд╕ा, рд╡िрд░рдХ्рддि, рд╡िрдкрди्рдирддा, рдЕंрддрд░्рдж्рд╡рди्рдж рдПрд╡ं рдЕрдиुрдк्рд░ेрд░рдгा рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддी рд╣ै рдЕрди्рдпेрдХ рджिрд╢ा рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЕंрдХुрд╢, рдЕрд╕ंрдЧрддि, рдЕрдзिрдХाрд░рд╡ाрдж, рдмрдж्рдзрддा рдоें рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЖрдд्рдордкीреЬрди рдХी рдЬ्рд╡ाрд▓ा рдПрд╡ं рдЙрд╕рдХी рдЕрдиुрднूрддि рдХी рдЙрдЪ्рдЪाрдЯрддा рдХो рднी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддी рд╣ै।

рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдПँ рдХाрд▓рдЬрдпी рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХाрд▓рдЦंрдб рдХे рдкाрдардХों рдХे рдорди рдХो рдЙрд╕ी рдк्рд░рдердо рдиूрддрдирдд्рд╡ рд╕े рд╣ी рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рддी рд╣ैं рдЙрдирдХे рднाрд╡ рдЕрдиुрд░ूрдк।

рдЬैрд╕े рд╣рдоें рдпрд╣ рдЬ्рдЮाрдд рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдк्рд░рдХृрддि рдХा рд╕ौंрджрд░्рдп, рдоाрдзुрд░्рдп рдХा рд░рд╣рд╕्рдп, рдЙрдирдХी рддूрд▓िрдХा рд╕े рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рдЕрдиंрдд рд▓ाрд▓िрдоा, рдордзुрд░ рдоूрд░्рдЫрдиा, рд╣рд░िрдд рдкрд░्рдгों рдкрд░ рд▓िрдЦिрдд рд╕्рд╡рд░्рдгिрдо рд░рд╢्рдоिрдпाँ рддрдеा рдирдХ्рд╖рдд्рд░рдордп рдирдн рдкрд░ рд╡िрдХीрд░्рдг рд░рдЬрдд рд░ंрдЧ, рд╕рдм рдХुрдЫ рдХрд╡िрддा рд╣ी рд╣ै... рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд░рд╣рд╕्рдпрдордпी рдХрд╡िрддा...। рдпрджि рдХрд╡िрддा рдоें рд░рд╣рд╕्рдпाрдд्рдордХрддा рдПрд╡ं рд╕ांрдХेрддिрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ै рддो рд╡рд╣ рдХрд╡िрддा рдЕрд▓ंрдХाрд░ рд░рд╣िрдд, рд╢ृंрдЧाрд░ рд░рд╣िрдд рд╡िрдж्рд░ूрдк рдЕрд╕ंрдкूрд░्рдг рдиाрд░ी рдХे рд╕рдоाрди рд╣ै। рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддा 'рдЗрд╕ рдирджी рддрдЯ рдкрд░' рдХी рдХुрдЫ рдкंрдХ्рддिрдпाँ,

рдЗрд╕ рдирджी рдкрд░ 
рдХрд╣ीं рдПрдХ рдЧीрдд 
рд╕ो рд░рд╣ा рд╣ै,
рдЗрд╕ рдЙрдкрдд्рдпрдХा рдХे рддрдорд╕ рдоें 
рд╕ूрд░्рдп рдХा рд╣ो рд░рд╣ा рд░рдХ्рддрд╕्рд░ाрд╡ 
рднрдЧ्рди рддрд░िрдгी рдХे рднрдЧ्рдиाрд╡рд╢ेрд╖ 
рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं рдПрдХрдд्рд░िрдд 
рддुрдо рдоेрд░े рдЖрд▓िंрдЧрди рдоें 
рдПрдХ рджीрдкрдХ рдХрд░ рдк्рд░рдЬ्рдЬрд▓िрдд 
рд╕्рдоृрддि рдХे рд╕рднी рд╕ंрдХीрд░्рдг рдкрде рдХो 
рдХрд░рддी рдЖрд▓ोрдХिрдд...

рдкрдж्рдорднूрд╖рдг рд░рдоाрдХांрдд рд░рде рдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рджिрдЧंрдд рд╡्рдпाрдк्рдд рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХрддा рдПрд╡ं рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдПँ рджृрд╖्рдЯ рд╣ोрддी рд╣ैं। рдк्рд░ाрдЪीрди, рдЕрд░्рд╡ाрдЪीрди, рдЕрдд्рдпाрдзुрдиिрдХ рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рдХी рд▓ेрдЦрдиी рдХी рднूрдоिрдХा рдЪिрд░рд╕्рдеाрдпी рдк्рд░ेрд░рдгा рд╣ै। рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХ्рд╖ोрдн рднी рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддा рд▓ाрд▓рдЯेрди (рд▓ंрдарди) рдПрдХ рдмрд╣ुрдЪрд░्рдЪिрдд рддрдеा рдордирдирд╢ीрд▓ рдХрд╡िрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдХрд╡ि, рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд╣ृрджрдп рдоे рдПрдХ рдЕрд╡्рдпрдХ्рдд рдиिрднृрдд рдХोрдг рд╕े рд╕ंрдЪрд░िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдХрд╡िрддा рдоें рдХрд╡ि рдЪिрдд्рд░рдХрд▓्рдк рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рдордиुрд╖्рдп рдХी рдпांрдд्рд░िрдХ рджिрдирдЪрд░्рдпा рдХी рдХाрдо, рдХ्рд░ोрдз, рдиिрд░ाрд╢ा,рдЬ्рд╡рд▓рди, рдХ्рд╖ोрдн, рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдЖрджि рдХो рдЪुрдо्рдмрдХीрдп рд╕्рдкрд░्рд╢ рджेрдХрд░ рджрд░्рд╢ाрдпा рд╣ै। рдХрд╡िрддा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╕рдоाрд▓ोрдЪрдХ рдкрддिрдд рдкाрд╡рди рдЧिрд░ि,рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рдХी рдХрд╡िрддा рдоें рдЖрд░्рдд, рджुрд╖्рдЯ, рд╡िрдЪाрд░рд╣ीрди рдордиुрд╖्рдп рдХे рд╕्рд╡рд░ рд╕ंрдмंрдз рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рд╣рдоाрд░ी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдкрд░ рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЙрд╕рдХी рджिрдирдЪрд░्рдпा рдоें рдЬो рдЬीрд╡рди рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рдХрд░рддा рд╣ै рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрд╕рдХी рдиैрддिрдХрддा, рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рдЬ्рдЮाрди рдПрд╡ं рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рдХा рдоूрд▓्рдпрдмोрдз рдк्рд░рддिрднाрд╕िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рд╡ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдЬрди рдХрд▓्рдпाрдг рдиीрддि рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣ी рдПрдХ рд╡ृрд╣рдж рддाрдд्рдкрд░्рдпрдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рдЙрджрднाрд╕िрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рдЗрд╕ी рднाрд╡ рд╡िрдЪाрд░ рдХो рдЕрдкрдиी рдк्рд░рддीрдХрдзрд░्рдоी рд╡ рд╕ांрдХेрддिрдХ рдЕрд░्рдердкूрд░्рдг рд╢рдм्рджों рд╕े рдиिрд░्рдоिрдд рдХрд░ рдЗрд╕ рдХрд╡िрддा рдоें рдЗंрдЧिрдд рдХिрдпा рд╣ै।

 'рд▓ंрдарди' рдХрд╡िрддा рдХा рд╣िंрджी рдЕрдиुрд╡ाрдж (рд▓ाрд▓рдЯेрди) рдоेрд░े рдк्рд░рдердо рдЕрдиूрджिрдд рд╕ॉрдиेрдЯ рд╕ंрдХрд▓рди 'рдк्рд░рддीрдЪी рд╕े рдк्рд░ाрдЪी рдкрд░्рдпंрдд' рдоें рд▓िрдкिрдмрдж्рдз рд╣ै।

рд▓ाрд▓рдЯेрди (рд╕ॉрдиेрдЯ)

рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рддेрд▓, рдХुрдЫ рдХीрдЯ, рдЕрдЧ्рдиिрд╢िрдЦा, рдзुрдПँ рдХा рдЖрдХाрд░ 
рдпे рд╕рдорд╕्рдд рд╣ोрддे рд╣ैं рдПрдХ рдзाрдд्рд╡िрдХ рдкрд░िрд╡ेрд╖्рдЯрди рдоें рдПрдХрдд्рд░िрдд 
 рдЗрд╕ рдЖрд╡рд░рдгрд╣ीрди рдзाрдд्рд╡िрдХ рдкाрдд्рд░ рдоें рдЕрдЧ्рдиि-рд╕рдоुрдж्рд░ рдХे рдЬ्рд╡ाрд░ 
 рд╡ीрднрдд्рд╕ рдЕंрдзрдХाрд░ рдоें рдКрд░्рдз्рд╡ рд▓ाँрдШ рдХрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं рдк्рд░рдЬ्рд╡рд▓िрдд।

рдЕрдЧ्рдиि рд╣ै рдЬрд▓рддी, рд▓ौрд╣-рдкाрдд्рд░ рдХी рдкрд░िрдзि рдоें рд░рд╣рддी рдЕрдиुрд╡्рд░рдд 
рдХौрддुрдХाрдЧाрд░ рдХे рд╡्рдпाрдШ्рд░ рд╕рдо рдХ्рд░ूрд░ рдЕрдЧ्рдиि рд╣ोрддी рдк्рд░рддीрдд рд╢ांрдд рд╕ी
рдХрджाрдЪिрдд् рд╣ै рд╡рд╣ рдЕрдЬ्рдЮाрдд рдХि рдХैрд╕े рд╣ुрдЖ рдпрд╣ рд▓ाрд▓рдЯेрди рдЙрдд्рддрдк्рдд 
рдХрджाрдЪिрдд् рд╣ै рд╡рд╣ рдЕрдкрд░िрдЪिрдд рдЗрд╕ рдХृрд╖्рдг-рд▓ौрд╣-рдкाрдд्рд░ рд╕े рднी।

рддुрдо рд╡рд╣ी рд╣ो рдЬो рд╡рд░्рд╖ा рдХी рддंрдж्рд░ा рдХो рд╕рджा рд░рдЦ рдкрд▓рдХों рдоें 
рд╡ рдиेрдд्рд░-рдЧोрд▓рдХों рдХे рд╕ंрдЪрд▓рди рд╣ेрддु рд╣ो рдХрд░рддी рдХрдаिрди рд╢्рд░рдо 
рд╡ рдЧрд╣рди-рдХेрд╢ рдоें рдПрдХ рдЪрдо्рдкрдХ рдкुрд╖्рдк рдЧूँрде рд▓िрдпा рд╣ै рддुрдордиे 
рдХ्рдпा рддुрдо рдХрднी рджेрдЦ рдкाрддी рд╣ो рдоेрд░े рдЬрд▓рддे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХा рдорд░्рдо?

рдХ्рдпा рддुрдо рдХрд░ рдкाрдУрдЧी рдЕрдиुрдоाрди рдоैं рддीрд╡्рд░ рдХрд╖्рдЯ рд╣ूँ рд╕рд╣ рд░рд╣ा?
рдЖрдзी рдзोрддी -рдЗрд╕्рддрд░ी рдХिрдП рд╣ुрдП рдЖрдзे рдХुрд░्рддे рдоें рд╣ूँ рд░рд╣ рд░рд╣ा?
-0-

рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рд░рде рдиे рд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рдЖрд░ोрд╣ рдЕрд╡рд░ोрд╣ рдоें рд╕рджैрд╡ рдЬीрд╡рди рдХी рдЙрди рд╕्рдеिрддिрдпों рдХो рд╕рд╣рди рдХिрдпा рдЬिрд╕рдоें рдПрдХ рд╕ाрдзाрд░рдг рдоाрдирд╡ рдЕрдкрдиी рдЪिंрддाрд╢рдХ्рддि рд╕े рдкрд░ाрдЬिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрдирдХे рдХाрд░्рдпрдХाрд▓ рдоें рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрдирдХे рд╡рд╕рднрд╡рди рдкрд░ рдоिрде्рдпा рддрде्рдп рдХे рдХाрд░рдг рдЫाрдкा рдоाрд░ा рдЧрдпा। рдпрд╣ рдЙрдирдХो рд╕рд╣्рдп рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ। рдЙрд╕ी рдХ्рд╖рдг рдЙрдирдХे рдорди рдоें рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░ рдЖрдпा рдХि рдпрджि рд╡рд╣ рд╕рдд्рдп рдкрде рдкрд░ рд╣ैं рддो рдПрдХ рджिрди рд╡рд╣ рдиिрд░्рджोрд╖ рдк्рд░рдоाрдгिрдд рд╣ोंрдЧे рдПрд╡ं рдРрд╕ा рд╣ी рд╣ुрдЖ, рдПрдХ /рджो рд╡рд░्рд╖ рдоें рд╡рд╣ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рджोрд╖ рдк्рд░рдоाрдгिрдд рднी рд╣ुрдП।

рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХी рдЙрдирдХी рдПрдХ рдХрд╡िрддा 'рдХेрдЬाрдгि' (рдирд╣ीं рд╣ै рдЬ्рдЮाрдд) рдХी рдХुрдЫ рдкंрдХ्рддिрдпों рдоें рдпрд╣ рдЬ्рдЮाрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╡े рдХिрддрдиे рд╡िрдЪाрд░рд╢ीрд▓ рдеे рдПрд╡ं рдоृрдд्рдпु рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдирдХे рднाрд╡ рдоें рдиिрд░्рд▓рдк्рддрддा рдеी рдПрд╡ं рд╕्рд╡рдпं рдкрд░ рдк्рд░рдЧाреЭ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдеा-

рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХрд░рдиे рд╣ेрддु 
рдЕрдиेрдХ рдмाрд░ рдоैं рдЖрдпा рд╣ूँ,
рдХिंрддु рдк्рд░рддिрдмाрд░ рдоैं рд╕рд╢рд░ीрд░ 
рд▓ौрдЯ рдЬाрддा рд╣ूँ,
рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдиिрд╢्рдЪिрдд 
рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддा 
рдХि рдоैं рдЕрдм рдорд░ рдЬाрдКँ 
рдЕрдерд╡ा рдХुрдЫ рджिрди рдкрд╢्рдЪाрдд्? 
рдХрдм рдорд░рдиा рдЙрдЪिрдд рд╣ोрдЧा —
рджिрди рдоें рдЕрдерд╡ा рдЕрд░्рдзрд░ाрдд्рд░ि рдоें?
рдХ्рдпों рдРрд╕े рдХिрдпा 
рдПрдХ рдкрдд्рд░ рдоें рдХाрд░рдг рд▓िрдЦ рджूँ 
рдЕрдерд╡ा рдФрд░ рдХोрдИ 
рд╡्рдпрд░्рде рдХाрд░्рдп рдоें 
рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рди рдХрд░ूँ...?.

рдЙрдж्рдзृрдд рдкंрдХ्рддिрдпाँ рдЙрд╕ рдХрд╡िрддा рдХी рд╣ैं, рдЬिрд╕рдоें рдХрд╡ि рдПрдХ рд╕ाрдзाрд░рдг рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдордиोрднाрд╡ рдХी рдЫрд╡ि, рдирдХाрд░ाрдд्рдордХ рд╕्рдеिрддि рдоें рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ोрдЧी рдпрд╣ рджрд░्рд╢ाрдпा рд╣ै।

'рд▓ाрд▓рдЯेрди', 'рдирд╡ рдЧुंрдЬाрд░', 'рдЕрд░ुंрдзрддी', 'рдмाрдШ рд╢िрдХाрд░', 'рдмूреЭा рд▓ोрдХ', рд╡ 'рдзрд░्рдордкрдж рд░ рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा' рдЗрдд्рдпाрджि рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рд╡िрд╡िрдз рдк्рд░рддीрдХों рдПрд╡ं рдЪिрдд्рд░рдХрд▓्рдк рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рд░рде рдиे рдЖрдзुрдиिрдХ рдоाрдирд╡ рдХी рдЬीрд╡рдиाрдиुрднूрддिрдпों рдХो рд╡्рдпंрдЬрдиाрдд्рдордХ рд▓ेрдЦрдиी рд╕े рд░рдЪिрдд рдХिрдпा рд╣ै, рдЬो рдЙрдд्рдХрд▓ीрдп рдХрд▓ा, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдПрд╡ं рдкрд░ंрдкрд░ाрдУं рдХा рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпांрдХрди рддो рдХрд░рддी рд╣ी рд╣ै, рд╕ाрде рд╣ी рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╕рд░рдХाрд░ी рдХाрд░्рдп рдкрдж्рдзрддि рд╡ рдиिрд╖्рдк्рд░рдн рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рднी рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд░рддी рд╣ै।

рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рдХाрд╡्рдп рдкुрд╕्рддрдХ ' рд╢्рд░ी рдкрд▓ाрддрдХ ' рдХे рдоुрдЦрдмंрдз рдоें рдпрд╣ рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि 'рдпрджि рдЕрддीрдд рдоें рд╡िрдЪрд░рдг рдХрд░рдиे рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдПрдХ рд╡िрдбंрдмрдиा рд╣ै рддो рднрд╡िрд╖्рдп рдХा рдЕрднिрд▓рд╖िрдд рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХिрддрдиा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╣ै! рдЕрднी рддрдХ рдЕрдк्рд░ाрдк्рддि рдоें рдХुрдЫ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдХाрдордиा рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХिंрд╡ा рдХुрдЫ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд... рдЗрд╕рдХी рдФрд░ рдХ्рдпा рднिрдд्рддि рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै ? рд╡рд╣ी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХिрд╕ी рдХी рд╕ाрдзрдиा-рдк्рд░рд╕ूрдд рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै... рдХिрд╕ी рдХी рдЕрдиुрднूрддिрд╕िрдж्рдз рднी рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै рдХिंрддु рддुрдо्рд╣ाрд░े рднрд╡िрд╖्рдп рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдпрд╣ рдоाрдирдиे рдоें рдХिрддрдиी рдпрдеाрд░्рдерддा рд╣ै! рдЙрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╣ै рддुрдо्рд╣ाрд░ी рд╕्рд╡рдпं рдХी рдЕрдиुрднूрддिрдпों рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा। рдХाрд▓ рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдХे рдиिрдпрдоाрдиुрд╕ाрд░, рдЕрддीрдд рдоें рдкुрдиः рдЕрд╡рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ोрдиा рдпрджि рдЕрд╕ंрднрд╡ рд╣ै рддो рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдЕंрддिрдо рдЪрд░рдг рдкрд░ рдЖрдХрд░ рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХा рд╣ोрдиा рдХ्рдпों рдоाрдиा рдЬाрдПрдЧा? рдпрджि рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдХрд╣ीं рдкрд╣ुँрдЪрдиा рд╣ै рдирд╣ीं рддрдеाрдкि рддुрдо्рд╣ाрд░े рдПрдХ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдкोрд╖िрдд рдХрд░рдиे рд╕े рдиिрд╡ृрдд्рдд рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддे рддो, рдЕрддीрдд рдоें рдЕрдиुрднूрдд рдПрдХ рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рдПрд╡ं рдХुрдЫ рдмोрдзрдЧрдо्рдп рд╕рдо्рднाрд╡рдиाрдУं рдоें рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХो рд╕рддृрд╖्рдг рдирдпрдиों рдоें рджेрдЦрддे рд░рд╣рдиे рдоें рдХ्рдпा рд╡िрдбंрдмрдиा рдеी ?' рдХрд╡ि рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдпрдеाрд░्рдерд╡ाрджी рдеे।
рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦрдиा рдЬैрд╕े рдЙрдирдХे рднाрдЧ्рдп рдоें рд╣ी рд▓िрдЦिрдд рдеा। рдХрд╡िрддाрдПँ рд╕्рд╡рдпं рдЙрдирдХे рд╣ृрджрдп рд╡ рдЖрдд्рдоा рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рддी рд╣ुрдИ рд╢рдм्рджों рдоें рд░ूрдкांрддрд░िрдд рд╣ो рдЬाрддी рдеीं। рдУреЬिрдЖ рдХрд╡िрддाрдУं рдХो рд╕рд░्рд╡рднाрд░рддीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдкрд░िрдЪрдп рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдеा। рд╡рд╣ рдХрд╣рддे рдеे рдХि 'рд╣рдоाрд░ी рдоाрддृрднाрд╖ा рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЕрдд्рдпंрдд рдЙрдЪ्рдЪрдХोрдЯि рдХी рд╣ै, рдЕрди्рдп рднाрд╖ा рдЕрдерд╡ा рдЕрди्рдп рд╡िрджेрд╢ी рднाрд╖ा рдХी рддुрд▓рдиा рдоें'। рд╡िрджेрд╢ों рдоें рднी рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рд░рде рдЕрдд्рдпंрдд рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдеे। рдЙрди्рд╣ें рдЕрддुрд▓рдиीрдп рд╢्рд░рдж्рдзा рдПрд╡ं рд╕рдо्рдоाрди рднी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╡рд╣ рдХрд╣рддे рдеे рдХि рдпрджि рдоाрдирд╡ рд╣ृрджрдп рдХोрдорд▓ рдПрд╡ं рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рди рд╣ोрдЧा рддो рд╡рд╣ рдХрднी рдХрд╡ि рдирд╣ीं рдмрди рдкाрдПрдЧा। рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдПँ рдЖрд╢्рдЪрд░्рдпрдЪрдХिрдд рдХрд░рддी, рдиिрд╣िрдд рдЕрд░्рде рдХे рдЕрд▓ंрдХाрд░ рд╕े рдЕрд▓ंрдХृрдд рд╣ैं।

рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдЬीрд╡рди рдоें рдЙрдирдХी рд░рдЪिрдд рдХрд╡िрддाрдПँ рдЬिрддрдиी рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдеीं рдПрд╡ं рдУреЬिрд╢ा рдХी рд╡िрднिрди्рди рд╕ुрдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ोрддी рдеीं, рдЙрддрдиी рд╣ी рдЙрдирдХे рдХाрд░्рдпрдХाрд▓ рдоें рд░рдЪिрдд рдХрд╡िрддाрдПँ рдоाрдирд╡ीрдп рдЬीрд╡рди рдХी рджैрдиिрдХ рд╡ рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕्рдеिрддिрдпों рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕рдордХाрд▓ीрди рдкрдд्рд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХा рд╢ोрднाрд╡рд░्рдзрди рдХрд░рддी рдеीं।

рдЕрдиेрдХ рдХोрдард░ी, рдирд╡ рдЧुंрдЬрд░, рд╕ंрджिрдЧ्рдз рдоृрдЧрдпा рдЖрджि рдХाрд╡्рдп рд╕ंрдХрд▓рди рдоें рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рдХी рдЕрдоृрддрдордп рдЖрдд्рдоा рдоाрдирд╡ рдХे рди рдХेрд╡рд▓ рджुःрдЦ рдПрд╡ं рджुःрдЦ рдЬрдиिрдд рдЕрд╣ेрддुрдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрдпा рд╣ै, рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХी рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рддрдеा рдордз्рдп рд╡рд░्рдЧ рдХे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЖрддे рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХा рд╡рд░्рдгрди рдЕрдж्рднुрдд рдЪिрдд्рд░рдХрд▓्рдк рдПрд╡ं рдк्рд░рддीрдХों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ोрддे рднी рджृрд╖्рдЯ рд╣ोрддे рд╣ैं।
рдХрд╡ि рдХрд╣рддे рдеे 'рдоेрд░े рд╢рдм्рдж рд╕ंрднाрд░ рдЗрддрдиा рд╕рдоृрдж्рдз рдирд╣ीं рд╣ै, рддрдеाрдкि рдкाрдардХों рдХे рд╣ृрджрдп рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рдиा рдоेрд░ी рдЕрд╡ांрдЫिрдд рдЗрдЪ्рдЫा рд╣ै, рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ै। рдоेрд░े рдХрде्рдп рдоें рдЫрд▓ рдЕрдерд╡ा рд╡्рдпंрдЬрдиा рдирд╣ीं рд╣ै।' рдЙрдирдХा рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЧुрдг рдеा рдХि рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд░рдЦे рдмिрдиा рдХрд░्рддрд╡्рдп рдкрде рдкрд░ рдиिрд░ंрддрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ोрдиा।

рд╡рд╣ рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦрддे рд╕рдордп рдоुрдХ्рддि рдвूंреЭрддे рдеे। рд╣ृрджрдп рдХी рдЬ्рд╡рд▓рди рдХो рдиिрд░्рд╡ाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдкрд░्рдпंрдд рдХрд╡िрддा рдХी рдпंрдд्рд░рдгा рдХो рд╕рд╣рди рдХрд░рддे рдеे। рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕ेрд╡ा рдХाрд░्рдпрдХाрд▓ рдоें рдУреЬिрд╢ा рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЖрджрд╡ाрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЙрдирдХा рд╕्рдеाрдиांрддрд░рдг рд╣ुрдЖ, рд░ाрдЬрдиेрддाрдУं рдХे рд╕ंрд╕्рдкрд░्рд╢ рдоें рднी рд░рд╣े рдХिंрддु рдХोрдИ рднी рдЕрд╕рдд्рдп, рдЬрдЯिрд▓ рд╕्рдеिрддिрдпाँ рдЕрдерд╡ा рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдХे рд╕्рд░ोрдд рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрдИ।

16 рдоाрд░्рдЪ 2025 рдХो рдЬрдм рдпрд╣ рд╕ूрдЪрдиा рдоिрд▓ी рдХि рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рд░рде рд╕्рд╡рд░्рдЧाрднिрдоुрдЦ рдпाрдд्рд░ा рдоें рд╣ै, рддрдм рдЙрдирдХी рдУреЬिрд╢ा рд╕рдоेрдд рджेрд╢, рд╡िрджेрд╢, рдЪрддुрд░्рджिрд╢ाрдУं рдХो рдЙрдж्рд╡ेрд▓िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी 1992 рдоें рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рд╕рдо्рдоाрди рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рд╢्рд░ीрд░ाрдзा рдХी рдПрдХ рдХрд╡िрддा рд╕्рдоृрддि рдкрдЯрд▓ рдкрд░ рд╕्рд╡рддः рдЖ рдЧрдИ। рдЗрд╕ рдХрд╡िрддा рдХा рдЕрдиुрд╡ाрдж рдХрд░рддे рд╕рдордп рдРрд╕ा рдЕрдиुрднूрдд рд╣ुрдЖ рдЬैрд╕े рдХिрд╕ी рдЕрдиंрдд рд╢ूрди्рдпрддा рдоें рд░рдХ्рдд рдк्рд░рд╡ाрд╣ рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ो, рдЬैрд╕े рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рдкрд░्рдпंрдд рдПрдХ рдЕрджृрд╢्рдп рдХिंрддु рдПрдХ рджीрд░्рдШ рдкрде рд▓ंрдмिрдд рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдХोрдИ рдЕंрдд рдирд╣ीं, рдЬैрд╕े рдХोрдИ рдЕрдкрдиे рд╡िрд╕्рддृрдд рднुрдЬाрдУं рдоें рднрд░ рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рддो рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै рдкрд░ंрддु, рдПрдХ рдорд╣ाрджीрд░्рдШ рджूрд░рдд्рд╡ рд╣ै ... рдЕрд╡рд░्рдгрдиीрдп рд╢ूрди्рдпрддा рд╣ै।

рдХрд╡िрддा (12)
рдХेрд╡рд▓ рд╣рдо рджोрдиों рд╣ी рдеे рдПрдХ рдиाрд╡ рдкрд░ 
рдоुрдЭे рдХेрд╡рд▓ рдЗрддрдиा рд╕्рдорд░рдг рд╣ै 
рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоुрдЭे рдмुрд▓ाрдпा рдеा 
рд╕्рдоिрддрд╣ाрд╕ рд╕े... рдХोрдорд▓ рд╕्рдкрд░्рд╢ рд╕े...
рдиाрд╡ рдкрд░ рдкाँрд╡ рд░рдЦрддे рд╣ी
рд╡рд╣ рдиाрд╡ рдХो рдмреЭा рд▓े рдЧрдП।
рд╡рд╣ рдиाрд╡ рдХрд╣ाँ рдЬा рд░рд╣ी рдеी,
рдоुрдЭे рдирд╣ीं рдеा рдЬ्рдЮाрдд,
рдХрджाрдЪिрдд् рд╡рд╣ाँ,
рдЬрд╣ाँ рдЖрдХाрд╢ рдХा рд╣ोрддा рдЕंрдд 
рдЕрдерд╡ा рд╡рд╣ाँ рдЬрд╣ाँ рдк्рд░рддिрдХ्рд╖рдг 
рдирд╡्рдп рд░ूрдк рд▓ेрддी рд╣ुрдИं 
рдЖрд╢ाрдУं рдХा рдЕंрддрд░ीрдк 
рд╣ो рд░рд╣ा рдеा рджृрд╢्рдпрдоाрди।
рдоैं рдеी рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЕрд╡рдЪेрддрдиा рдоें।
рдХ्рд░рдорд╢ः рджृрд╖्рдЯ рд╣ोрддे рдирджीрддрдЯ,рд╡рди,рдЬрдирд╡рд╕рддि
рд╕рдордЧ्рд░ рджृрд╢्рдп рд╣ो рд░рд╣े рдеे рдЕрджृрд╢्рдп 
рдЕंрдд рдоें рдХेрд╡рд▓ рджृрд╖्рдЯ рд╣ोрддे рдеे 
рдЙрдирдХे рднिрди्рди-рднिрди्рди рд╡рд░्рдг।
рдЕрдм рд╕рдмрдХुрдЫ рд╣ै рдЕрджृрд╢्рдп,
рдирджी рд╡ рдирджी рдоें рдмрд╣рддी рдиाрд╡ рднी 
рдЖрдХाрд╢ рднी рд╣ुрдЖ рдЕрджृрд╢्рдп,
рд╕ूрд░्рдп, рдЪंрдж्рд░рдоा рдЕрдерд╡ा рдирдХ्рд╖рдд्рд░ 
рдеे рдпा рдирд╣ीं, рдиिрд╢्рдЪिрдд рдирд╣ीं рдеा।
рдХेрд╡рд▓ рд╡рд╣ рд╣ोрддे рдеे рджृрд╢्рдпрдоाрди 
рдЪрддुрд░्рджिрд╢ рдХेрд╡рд▓ рдЙрдирдХा рд╣ी рд░ूрдк 
рдЙрдирдХी рд╕рдд्рддा,
рдоेрд░ा рдмाрд░рдо्рдмाрд░ рдЬрди्рдо рдПрд╡ं 
рдоेрд░ी рдмाрд░рдо्рдмाрд░ рдоृрдд्рдпु 
рдХрд╣ाँ рдХैрд╕े рдЕрджृрд╖्рдЯ рд╣ो рдЧрдП।
рдХрдИ рдмाрд░ рдордиा рдХрд░рдиे рд╕े рднी 
рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХिрдпा рдоेрд░े 
рдЖрдд्рдорд╡िрд╕्рдоृрдд рдпौрд╡рди рдХो,
рдЕрдХрд╕्рдоाрдд, рд╕рдорд╕्рдд рд╕ंрдн्рд░рдо
 рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдП,
рджूрд░ рдХрд░ рджिрдП рдоैंрдиे 
рдоुрдЭे рдЖрдЪ्рдЫाрджिрдд рдХрд░рддे 
рд╕рдорд╕्рдд рдЕрдиुрдпाрдпी рдЕрднीрдк्рд╕ाрдУं рдХो।
рдХ्рд╖рдгिрдХ рдоें, рдоैं рдеी рд╡рд╣ाँ 
рдЬрд╣ाँ рдеा рдЧрд╣рди рдЕंрдзрдХाрд░,
рдЬрд╣ाँ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдиाрдо,
рди рд╕рдордп, рд╕рдорд╕्рдд рдЖрдХृрддिрдпों рдХी 
рдкूрд░्рд╡ाрдкрд░ рдиिрд╢्рдЪिрд╣्рдирддा 
рд╡्рдпाрдк्рдд рд╣ो рд░рд╣ी рдеी
рджिрдЧ-рджिрдЧंрдд рдкрд░्рдпंрдд।
рдоैं рд╡рд╣ाँ рдЖ рдЧрдИ рдеी 
рдЕрдиेрдХ рдпुрдЧों рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рддी рд╣ुрдИ,
рдЬрд╣ाँ рдХोрдИ рдЖрдХाрд░ рдирд╣ीं рдеा,
рдеी рдХेрд╡рд▓ рдЪेрддрдиा,
рдЬैрд╕े рдПрдХ рд╕рдоुрдж्рд░ 
рдЬिрд╕рдХा рди рдХोрдИ рддрдЯ рд╣ोрддा 
рдЬो рд╣ोрддा рд╣ै рдЕрддрд▓।
рдПрдХ рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдПрдХ рдирдХ्рд╖рдд्рд░рдоंрдбрд▓ 
рдЬ्рд╡ाрд░ рд╕े рдКрд░्рдз्рд╡ рд╣ो рд░рд╣े рдеे рдЙрдд्рдеिрдд
 рд╕्рдеाрд╡рд░-рдЬंрдЧрдо 
рд╣ो рд░рд╣े рдеे рдиिрд╢्рдЪिрд╣्рди 
рдЙрд╕ рддрд░рд▓ рдк्рд░рдХाрд╢ рдоें।
рдоैं рднी рд╕्рд╡рдпं рдХрдИрдмाрд░ 
рдПрдХ рдЬ्рд╡ाрд░ рд╕ी рд╣ुрдИ рд╣ूँрдЧी рдЙрдд्рдеिрдд 
рдПрд╡ं рдХрдИрдмाрд░ рд╣ुрдИ рд╣ूँрдЧी 
рдЕंрд╢-рдЕंрд╢ рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд 
рдЕрдм рдХрдИрдмाрд░ рдХिрд╕ी 
рд▓ुрдк्рдд рдирджी рддрдЯ рдкрд░ 
рдЧीрдд рдЧा рд░рд╣ी рд╣ूँрдЧी।
рдХिрддрдиी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдоें 
рдХिрддрдиी рдкोрд╢ाрдХों рдоें 
рд╣ुрдЖ рд╣ोрдЧा рдоेрд░ा рдЖрдЧрдорди 
рд╡ рдк्рд░рдд्рдпाрдЧрдорди 
рдПрд╡ं рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдмाрд░ 
рдиिрд╕्рддрдм्рдз рд╣ो рдЧрдИ рд╣ोрдЧी 
рджिрдЧंрдд рд╡िрд╕्рддृрдд рдоेрд░ी 
рд╕ुрдЪ्рдпрдЧ्рд░ рдХी рдкृрде्рд╡ी।
рд╕рдмрдХुрдЫ рд╣ो рд░рд╣ा рдеा рд╕्рдорд░рдг 
рдоैं рдЖрдЧрдорди-рдк्рд░рдд्рдпाрдЧрдорди рд╕े 
рд╣ो рдЕрдд्рдпंрдд рдХ्рд▓ांрдд 
рдЙрдирдХे рд╡рдХ्рд╖ рдкрд░ рд╕ो рдЧрдИ 
рдХौрди рдкिрддा, рдХौрди рдкрддि 
рд╕рдмрдХुрдЫ рд╣ुрдЖ рд╡िрд╕्рдоृрдд 
рдЙрдирдХे рд╕ंрдЧ рдиौрд╡िрд╣ाрд░ рдоें।
рдЬो рднी рдоैं рдХрд╣ рд░рд╣ी рд╣ूँ 
рдХ्рдпा рдпрд╣ рд╕рдорд╕्рдд рд╢рдм्рдж 
рд╣ैं рдк्рд░рддिрдз्рд╡рдиि?
рдХिंрдмा рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХे рдХрд▓рд░рд╡ 
рдкрд╡рди рдХा рд╢ु-рд╢ु рд╢рдм्рдж 
рдк्рд░рддिрдз्рд╡рдиि рдоेрд░े рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдоें?
рдирд╣ीं рдеे рд╡рд╣ рдкूрд░्рд╡рд╡рдд् 
рдЕрдЬрд╕्рд░ рдЖрдХृрддिрдпों рдоें 
рдПрдХ рдЖрдХृрддि рд╕ा,
рдХिрд╕рдХो рдХрд░рддी рдк्рд░рд╢्рди рдоैं 
рдХि рдоैं рдЬीрд╡िрдд рд╣ूँ рдЕрдерд╡ा 
рдоेрд░ी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै ?
рдиौрдХा-рджुрд░्рдШрдЯрдиा рдоें 
рдЕрдерд╡ा рдХिрд╕ी рдЕрдЬ्рдЮाрдд рд╡्рдпाрдзि рдоें?
рдХुрдЫ рд╕рдордп рдкрд╢्рдЪाрдд् 
рдиाрд╡ рдеी рддрдЯ рдкрд░।
рдоैं рдиाрд╡ рд╕े рдЙрддрд░ рдЖрдИ।
рдк्рд░рдд्рдпाрд╡рд░्рддрди рдХे рд╕рдордп 
рдХ्рдпों рд╣ो рд░рд╣ा рдеा рдпрд╣ рдЕрдиुрднूрдд 
рдХि рдоेрд░ी рджेрд╣ рдиिрд╖्рдк्рд░ाрдг рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ै,
рдРрд╕ा рд╣ो рд░рд╣ा рдеा рдк्рд░рддीрдд рдХि 
рдЬैрд╕े рдЕрдиेрдХ рдпुрдЧों рдХे рдмंрдзрди рд╕े 
рдоेрд░े рдкाँрд╡ рдмंрдз рдЧрдП рд╣ैं 
рдЬрд╣ाँ рднी рдЬाрдУ, рд╡рд╣ी 
рдЕрдкрд░िрд╖्рдХाрд░ рдЕрдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд 
рдирджी рдШाрдЯ рдкрд░ рдиिрдд्рдп рд╣ोрдЧा 
рдоेрд░ा рдЖрдЧрдорди।
рдкुрдиः рдЖрдПрдЧी рд░ाрдд्рд░ि, 
рдк्рд░рдд्рдпाрдЧрдорди рдХे рдкрде рдкрд░ 
рдиिрд╖्рдк्рд░рдн рд╕्рд╡рдк्рдиों рдХे рдоृрдд рд╢рд░ीрд░ рд╕े 
рдЯрдХрд░ा рдЬाрдКँрдЧी, 
рдХिрддрдиे рд╕рдордп рдкрд░्рдпंрдд рд╕ुрдиूँрдЧी 
рдирджी рддрдЯ рдкрд░ рдХोрдИ 
рд╡िрджाрдИ рджे рд░рд╣ा рд╣ोрдЧा।
-0-

рдЗрд╕ рдЕрдж्рднुрдд рдХाрд╡्рдп рд╢ैрд▓ी рдоें рд╕ाрдзाрд░рдг рдкाрдардХ рдХो рдЪिрд░ंрддрди рдЖрдиंрдж рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ोрддी рд╣ै। рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдпрд╣ рдЪिंрддрди рд░ाрдзा рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХृрд╖्рдг рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рд╕े рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдХिрддрдиा рдЬреЬिрдд рд╣ै, рдПрдХाрдд्рдо рд╣ै - рдпрд╣ рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдХिंрддु рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рдЕрдкрдиे рд╢рдм्рджों рдХो рдз्рд╡рдиि рдПрд╡ं рдЕрд╡्рдпрдХ्рдд рднाрд╡ рд╕े рдоुрдХ्рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рде рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं... рдХ्рдпोंрдХि рдХрд╡ि рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЬрдм рд░ाрдзा рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рд╣ोрдиे рдЬा рд░рд╣ी рдеीं , рдЬрдм рдЕрдд्рдпंрдд рд╕ुंрджрд░ рд╡ рдЕрдирди्рдп рд╣ोрдиे рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╕्рд╡рдпं рдХो рдЕрд░्рдердкूрд░्рдг рдХрд░ рд░рд╣ीं рдеीं, рддрднी рдоेрд░ा рдЪिंрддрди рдЙрд╕ी рд╕्рддрд░ рд╕े рдЙрд╕ी рдХ्рд╖рдг рд▓ौрдЯ рдЖ рд░рд╣ा рдеा।

рдХрд╡ि рдХैрд╕े рдпрд╣ рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд░рдЦрддा рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдХी рдХрд╡िрддा рдЙрд╕рдХी рдЕрдиुрдкрд╕्рдеिрддि рдоें рдЬीрд╡ंрдд рд░рд╣ेрдЧी। рдпрд╣ рд╕ौрднाрдЧ्рдп рдЙрд╕рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХिрддрдиे рдХрд╡िрдпों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рд╣ोрдЧा? рдЙрдирдХी рд▓ेрдЦрдиी рдоें рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рд╡े рдЕрднी рд╡िрд╕्рдоृрдд рд╣ैं рдЕрдерд╡ा рд╡िрд╕्рдоृрддрдк्рд░ाрдп рд╣ैं। рдЕрддрдПрд╡ рдЗрд╕рдХा рднाрдЧ्рдп рдХैрд╕े рдкृрдердХ рд╣ो рдкाрдПрдЧा? рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рдХрд╣рддे рдеे рдХि 21/22 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдоें рдоेрд░ी рд▓िрдЦी рд╣ुрдИ рдХрд╡िрддाрдПँ рдЖрдЬ рдХी рдоेрд░ी рдХрд╡िрддाрдУं рд╕े рдХिрддрдиी рднिрди्рди рд╣ैं? рдпрджि рдоेрд░े рдЬीрд╡ंрдд рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдпрд╣ рдШрдЯिрдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдоेрд░ी рдЕрдиुрдкрд╕्рдеिрддि рдоें рдоेрд░ी рдХрд╡िрддाрдПँ рдоेрд░ी рд╣ैं рдХрд╣рдиे рд╣ेрддु рдХौрди рд╣ोрдЧा?

рдХрд╡ि рд░рдоाрдХांрдд рд░рде рд╕рдоाрдХाрд▓ीрди рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рдХाрд▓ाрддीрдд рдеे, рдЙрдирдХे рд╕ृрдЬрди рд╕рднी рдкीреЭी рдХे рдкाрдардХों рдХो рди рд╣ी рдХेрд╡рд▓ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै, рдХाрд╡्рдп-рдЪेрддрдиा рдХो рдПрдХ рдЕрдж्рднुрдд рд╕्рддрд░ рджिрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХी рд▓ेрдЦрдиी рдпुрдЧांрддрд░рдХाрд░ी рд╣ै।
-0-

рд╕ंрджрд░्рдн – 
1- рдХрд╡ि рдд्рд░िрдиाрде рд╕िंрд╣ рдХी рдХाрд╡्рдпाрдиुрд╡ृрдд्рддि 'рдиिрд╢्рд╡ाрд╕ рд░ рдХाрд░ुрдХाрд░्рдп'
2-рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рддрдеा рдЕрдиुрд╡ाрджрдХ рдоोрдиाрд▓िрд╕ा рдЬेрдиा - 'рд░рдоाрдХांрдд рд░рде-"рдХाрд╡्рдп- рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг" 
***

рдЕрдиिрдоा рджाрд╕ (рд╕ॉрдиेрдЯिрдпрд░)
рдХрдЯрдХ, рдУреЬिрд╢ा

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।