рдЬрдпрд╢ंрдХрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдХी рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ

рд░ाрдоेрд╢्рд╡рд░ рдХाрдо्рдмोрдЬ ‘рд╣िрдоांрд╢ु’
рдЬрдпंрд╢рдХрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЙрди рдЧिрдиे-рдЪुрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ैं, рдЬिрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдЬрдирдЪेрддрдиा, рдЙрджाрдд्рддрддा рдоाрдирд╡ рдоूрд▓्рдпों рдХे рдк्рд░рддि рдЪिंрддा рдПрд╡ं рдордиोрднूрдоि рдХे рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рдХा рд╕рдЬрдЧ рдЕрд╡рдЧाрд╣рди рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдпुрдЧ рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдЬрдЧрддा, рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рд╡рд░्рддрдоाрди рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг, рд╕्рд╡рдЪ्рдЫंрджрддाрд╡ाрджी рдХрд▓ाрдд्рдордХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг, рднाрд╡ाрдиुрднूрддि, рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдиुрд░ाрдЧ, рднाрд╖ा рдХी рдЪाрд░ुрддा, рд╢рдм्рдж-рд╡िрди्рдпाрд╕ рдХी рдХोрдорд▓рддा, рдЪिंрддрди рдХी рддाрд░्рдХिрдХрддा рдФрд░ рдЗрди рд╕рдмрдХे рдКрдкрд░ рдоाрдирд╡ рдЪрд░िрдд्рд░ рдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдоाрддिрд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдкрд░рдЦ, рдЗрдирдХी рд╢рдХ्рддि рд░рд╣ी рд╣ै। рдк्рд░рд╕ाрдж рдЕрдкрдиे рдпुрдЧ рдХे рдРрд╕े рдк्рд░рд╕्рдеाрди рдмिंрджु рдкрд░ рдЦрдб़े рд╣ैं, рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рдУрд░ рдЙрдирдХी рджृрд╖्рдЯि рдк्рд░ाрдЪीрди рднाрд░рддीрдп рдЧौрд░рд╡ рдХे рдорд╣िрдоाрдоंрдбिрдд рд╕्рд╡рд░ूрдк рдкрд░ рдХेंрдж्рд░िрдд рд╣ै, рддो рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рдЪिंрддा рд╕े рдЙрдж्рд╡ेрд▓िрдд рднी рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рдХी рд╡ेрджрдиा рд╕े рдЙрдмрд░рдиे рдХा рдоाрд░्рдЧ рддрд▓ाрд╢ рдХрд░рдиा рдЗрди рдЪिрди्рддाрдУं рдХे рдоूрд▓ рдоें рд╣ै। рдЕрддीрдд рднाрд╡рдоुрдЧ्рдз рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╡рд░्рддрдоाрди рдЬрдб़рддा рдХो рддोрдб़рдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ै; рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рдЖрд╢ा рдиिрд░ाрдзाрд░ рдХрд▓्рдкрдиा рдпा рд╢рдм्рдж рд╡िрд▓ाрд╕ рдирд╣ीं, рд╡рд░рди्‌ рдХрдЯु рдПрд╡ं рдЕрд╕рд╣्рдп рд╡рд░्рддрдоाрди рдХी рджिрд╢ा рдмрджрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдаा рд╡ाрдорди-рдЪрд░рдг рд╣ै। рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕ुрдЦ-рд╕ाрдзрдиों рдХा рдЙрдд्рд╕рд░्рдЧ, рдЙрджाрдд्рдд рдЖрджрд░्рд╢ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдШрд░्рд╖, рд░ुрдв़िрдпों рдПрд╡ं рдЖрдбंрдмрд░ों рдХे рдк्рд░рддि рд╕ाрд╣рд╕рдкूрд░्рдг рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдПрд╡ं рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рд╕्рд╡рд░ рдЗрдирдХी рд╕рднी рдХृрддिрдпों рдоें рд╕рдоाрд╣िрдд рд╣ै।
рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдЗрдирдХे рд▓िрдП рдЕрддीрддрдЬीрд╡ी рд╣ोрдиा рдпा рдШрдЯрдиाрдУं рдФрд░ рддिрдеिрдпों рдХा рджोрд╣рд░ाрд╡ рдирд╣ीं, рд╡рд░рди्‌ рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै, рд╡рд░्рддрдоाрди рдХा рдЙрдд्рддрд░ рддрд▓ाрд╢рдиे рдХी рд╡्рдпाрдХुрд▓рддा рд╣ै। рдЗрди्рд╣ें рдЕрддीрдд рдпा рдЕрддीрдд рдХे рдЪिрдд्рд░ рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░ рдЙрддрдиे рд╣ी рд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдп рд╣ैं, рдЬिрддрдиे рд╡े рд╡рд░्рддрдоाрди рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ैं। рдЕрд╡рд░ोрдзрдХ рдмрдиी рдк्рд░ाрдЪीрди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдпा рджрдо рддोрдб़рддी, рдк्рд░рддिрд╣िंрд╕ा рдЬрдЧाрддी рдХिрд╕ी рд╡िрдЪाрд░-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдк्рд░рддि рдХोрдИ рдоोрд╣рдЬрдиिрдд рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдирд╣ीं рд╣ै।
‘рдк्рд░рддिрдз्рд╡рдиि’ рдк्рд░рд╕ाрдж рдХी рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдХा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╣ै। рд╕рди् 1925 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдХो рдбॉ. рд╕ूрд░्рдпрдк्рд░рд╕ाрдж рджीрдХ्рд╖िрдд (‘рдк्рд░рд╕ाрдж рдХा рдЧрдж्рдп’) рдиे рднी рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рдоाрдиा рд╣ै। рдЗрди рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдХा рдпुрдЧ рджो рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдзों рдХे рдмीрдЪ рдХा рдпुрдЧ рд░рд╣ा рд╣ै। рдк्рд░рддिрд╣िंрд╕ा, рдЫрд▓рдЫрдж्‌рдо, рдЯрдХрд░ाрд╡, рдзूрд░्рддрдд्рддाрдкूрд░्рдг рд░ाрдЬрдиीрддि, рдЕंрдз рд╢рдХ्рддि рдХा рд╡िрд╕्рдлोрдЯ, рд╣ृрджрдпрд╣ीрди рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХрддा, рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕ंрдХीрд░्рдгрддा, рд╢्рд░ेрд╖्рдарддा рдХा рдоिрде्рдпाрдмोрдз, рдЕрд╣рдорди्рдпрддा, рд╢ोрд╖рдХ-рд╡рд░्рдЧ рдХा рдордзुрд╡ेрд╖्рдЯिрдд рд╡ाрдЧ्рдЬाрд▓ рдкूрд░े рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдорд╣ाрдпुрдж्рдз рдХे рдЬ्рд╡ाрд▓ाрдоुрдЦी рдоें рдзрдХेрд▓рдиे рдХो рдЖрддुрд░ рдеे। рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрддा рдиे рдиिрд░ाрд╢ा рдХो рдЬрди्рдо рджिрдпा, рд╕ाрде рд╣ी рд╕ांрдХेрддिрдХрддा рдХा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХिрдпा। рдЕрд╡рдЪेрддрди рдоें рдПрдХ рдФрд░ рдоाрдирд╡ рдорди рдоें рджुрдмрдХा рд╣ुрдЖ рднрдп рдеा рддो рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╢рдХ्рддि-рдордж рдоें рдЪूрд░ рд╡рд░्рдЧ рдХा рдк्рд░рддिрд╣िंрд╕ाрд░ूрдкी рджाрдирд╡। рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЧाँрдзी рд╕рдд्рдп-рдЕрд╣िंрд╕ा рдХी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдоें рдк्рд░ाрдг-рдкрдг рд╕े рдЬुрдЯे рдеे। рдк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдкाрдд्рд░ों рдоें рдЬрд╣ाँ рдЕрд╕рд╣ाрдп рд╣ोрдиे рдХी рдкीрдб़ा рдФрд░ рд╡िрд╡рд╢рддा рд╣ै, рдЙрддрдиे рд╣ी рд╡ेрдЧ рдоें рд╢ोрд╖िрдд-рджрдоिрдд рд╣ोрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХो рдЙрд▓рдЯ рджेрдиे рдХा рдЖрдХ्рд░ोрд╢ рдПрд╡ं рд╕ंрдХрд▓्рдк рднी рд╣ै।
рдк्рд░рд╕ाрдж рдиे рдЕрдкрдиी рдЕрдзिрдХрддрд░ рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдпрдеाрд░्рде рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд▓्рдкрдиा рд╕े рдЧрдв़े рд╣ैं। рдЗрдирдХे рд╕्рд╡рдЪ्рдЫंрджрддाрд╡ाрджी рдкाрдд्рд░ рдк्рд░ेрдо, рдХрд░ुрдгा, рд╕ौंрджрд░्рдп, рднाрд╡ुрдХрддा рдЖрджि рдЧुрдгों рдХे рдХाрд░рдг рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдХрдо, рд╕्рд╡рдк्рдирд▓ोрдХ рдХी рд╕ृрд╖्рдЯि рдЕрдзिрдХ рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдлिрд░ рднी, рдоाрдирд╡рддा рдХो рдкрдж-рджрд▓िрдд рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ी рд╢рдХ्рддिрдпों рдХा рд╡िрд░ोрдз, рдкрд░ाрдзीрдирддा рдХे рдк्рд░рддि рдЖрдХ्рд░ोрд╢, рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдФрд░ рдЪिंрддрди рдХे рдк्рд░рддि рд╢्рд░рдж्рдзा, рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рд╡िрд╡ाрд╣ рд╕े рдЬुрдб़ी рдн्рд░ाрди्рдд рдзाрд░рдгाрдУं рдХा рдЦрдг्рдбрди, рдЖрдбрдо्рдмрд░ों рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдЖрд╕्рдеा рдХी рд╢ुрдЪिрддा рдоुрдЦрд░ рд╣ै। рдХेрди्рдж्рд░-рдмिрди्рджु рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ैं - рд╢ाрд╢्рд╡рдд्‌ рдоाрдирд╡ рдоूрд▓्рдп। рдЗрдирдХे рдкाрдд्рд░ों рдХे рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрдд рдЪрд░िрдд्рд░ рдЕрдкрдиे рдпुрдЧ рд╕े рднी рдЖрдЧे рдмрдв़рдХрд░ рдЪрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрддुрд░ рд╣ैं। рдк्рд░ेрдо, рджрдпा, рдЙрджाрд░рддा, рдорди рдХी рдкрд╡िрдд्рд░рддा рдЖрдЬ рдХे рдпुрдЧ рдоें рдЕрдкрдиा рдоूрд▓्рдп рдЦोрддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं। рдк्рд░рд╕ाрдж рдЕрдкрдиी рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрдирдХी рдкुрдирд░्рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд▓िрдП рдЪिंрддिрдд рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдкाрдд्рд░ -’рдк्рд░рд╕ाрдж’, ‘рдЧूрджрдб़ рд╕ाрдИं’, ‘рдкрдд्рдерд░ рдХी рдкुрдХाрд░’, ‘рдЦंрдбрд╣рд░ рдХी рд▓िрдкि’, ‘рджुрдЦिрдпा’ рдЖрджि рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдоें рдЗрдирдХे рд▓िрдП рд╕ंрдШрд░्рд╖рд░рдд рд╣ैं। рдЗрди рдкाрдд्рд░ों рдоें рдпрд╣ рдк्рд░рд╕्рдлुрдЯрди рдмाрд╣्рдп рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХрдо, рдЕंрдд:рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдзिрдХ рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдиाрд░ी рдкाрдд्рд░ рднाрд╡ुрдХрддा рдПрд╡ं рдЧрдо्рднीрд░рддा рдХी рдк्рд░рддिрдоूрд░्рддि рд╣ैं। рдЙрдирдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рд╣ै, рдХिрди्рддु рдиैрддिрдХрддा рдФрд░ рд╕ंрдпрдо рдХा рдЕंрдХुрд╢ рднी рд╣ै। рд╡рд╣ рдкुрд░ुрд╖ рдХे рд╕ाрде рдЙрд╕рдХी рд╢рдХ्рддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдоौрдЬूрдж рд╣ै, рджुрд░्рдмрд▓рддा рдХे рд░ूрдк рдоें рдирд╣ीं। ‘рдкाрдк рдХी рдкрд░ाрдЬрдп’, ‘рд╕рд╣рдпोрдЧ’, ‘рдХрд▓ाрд╡рддी рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा’, ‘рдк्рд░рддिрдоा рдФрд░ рдк्рд░рд▓рдп’ рдЖрджि рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рдЗрд╕рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ैं।
рдк्рд░рд╕ाрдж рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ैं, рдлिрд░ рднी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЪेрддрдиा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрдирдХा рд╕рдорд╖्рдЯिрдЧрдд рдЪिрди्рддрди рдЙрднрд░рдХрд░ рд╕ाрдордиे рдЖрддा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЬ्рд╡рд▓рди्рдд рдк्рд░рд╢्рдиों рдХा рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рдк्рд░рд╕ाрдж рдиे рд╡िрд╡ेрдЪрди рдХिрдпा рд╣ै। рдк्рд░рд╕ाрдж рдХा рдпुрдЧ рднंрдпрдХрд░ рдЙрд▓рдЯрдлेрд░ рдХा рдпुрдЧ рдеा। рдЧुрд▓ाрдоी рдХी рдЕрдкрдоाрдирдЬрдирдХ рдкीрдб़ा рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХो рдорде рд░рд╣ी рдеी। рдЕрдд: рдоुрдХ्рддि рдХा рд╕ंрдХрд▓्рдк рдЗрдирдХे рдкाрдд्рд░ों рдХे рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдоुрдХ्рддि рдЪाрд╣े рдЬंрдЧ рдЦाрдИ рдоाрди्рдпрддाрдУं рд╕े рд░рд╣ी рд╣ो, рдЪाрд╣े рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдКрд╣ाрдкोрд╣ рд╕े। рд╕ाрдордпिрдХ рдк्рд░рд╢्рдиों рдХी рдЪрд░्рдЪा рд╕ीрдзे рддौрд░ рдкрд░ рди рд╣ोрдХрд░ рдк्рд░ाрдп: рдкрд░ोрдХ्рд╖ рд░ूрдк рдоें рд╣ुрдИ рд╣ै। рдпे рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рд╕рдордп рд╡िрд╢ेрд╖ рдХी рдкрд░िрдзि рдоें рдмँрдзрдХрд░ рдирд╣ीं рдЪрд▓ीं। рдпे рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╕рдд्рдпों рдХे рдк्рд░рддि рдк्рд░рддिрдмрдж्рдз рд╣ैं। ‘рд╕рд╣рдпोрдЧ’, ‘рдЪрдХ्рд░рд╡рд░्рддी рдХा рд╕्рддंрдн’, ‘рдкрдд्рдерд░ рдХी рдкुрдХाрд░’ рдЖрджि рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдХा рдХाрд▓рдмोрдз рдЕрдд्рдпंрдд рд╡्рдпाрдкрдХ рд╣ै।
‘рдк्рд░рд╕ाрдж’ рд▓рдШुрдХрдеा рдоें рдиिрд░्рдоाрд▓्рдп рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдорди рдХी рд╢ुрдЪिрддा рдХो рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╕рдорд░्рдкрдг рднाрд╡ рд╣ी рд╕рдЪ्рдЪी рднрдХ्рддि рд╣ै рдФрд░ рджेрд╡рддा рдХो рдк्рд░рд╕рди्рди рдХрд░рдиे рдХा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд╕ाрдзрди। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдиे рдЗрд╕ рдХрдеा рдоें ‘рдЙрдкाрджाрди’ рдХो рд╣ी рднрдХ्рддि рдоाрди рд▓ेрдиे рдХे рдн्рд░рдо рдХा рдиिрд╡ाрд░рдг рдХिрдпा рд╣ै। рд╕рд░рд▓ा рдХे рд╢्рд░рдж्рдзाрдкूрд░्рд╡рдХ рдЕрд░्рдкिрдд рдХिрдП рдЧрдП рдеोрдб़े-рд╕े рдкुрд╖्рдкों рд╕े рдирдЧ्рди рдФрд░ рд╡िрд░рд▓ рд╢ृंрдЧाрд░ рдоूрд░्рддि рд╕ुрд╢ोрднिрдд рд╣ो рдЙрдаी। рдк्рд░рд╕ाрджрд╕्рд╡рд░ूрдк рдЬाрдиे рдпा рдЕрдирдЬाрдиे рдоें рдкुрдЬाрд░ी рдиे рднрдЧрд╡ाрди рдХी рдПрдХाрд╡рд▓ी рд╕рд░рд▓ा рдХी рдЭुрдХी рд╣ुрдИ рдЧрд░्рджрди рдоें рдбाрд▓ рджी। рдк्рд░рддिрдоा рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ोрдХрд░ рд╣ँрд╕ рдкрдб़ी। рдк्рд░рддिрдоा рдХी рдпрд╣ рдк्рд░рдлुрд▓्рд▓рддा рд╡рд╕्рддुрдд: рд╢्рд░рдж्рдзा рднाрд╡ рдХी рд╕्рд╡ीрдХृрддि рд╣ै, рд╕рдЪ्рдЪा рдк्рд░рд╕ाрдж рд╣ै। ‘рдЧूрджрдб़ рд╕ाँрдИ’ рдХा рдЧूрджрдб़рдзाрд░ी рд╕ाрдзु рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдКँрдЪाрдИ рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╡्рдпрдХ्рддि рд╣ै। “рд╕ोрдиे рдХा рдЦिрд▓ौрдиा рддो рдЙрдЪрдХ्рдХे рднी рдЫीрдирддे рд╣ैं, рдкрд░ рдЪिрдердб़ों рдкрд░ рднрдЧрд╡ाрди рд╣ी рджрдпा рдХрд░рддे рд╣ैं।”  рд╕ाँрдИ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЧूрджрдб़ рдЫीрдирдХрд░ рднाрдЧрдиे рд╡ाрд▓े рдмрдЪ्рдЪे рднрдЧрд╡ाрди рдХा рд╣ी рдк्рд░рддीрдХ рд╣ैं। рд╕्рд╡рдпं рдЪोрдЯ рдЦाрдиे рдкрд░ рди рд░ोрдиा рддрдеा рд▓рдб़рдХे рдкрд░ рдоाрд░ рдкрдб़рддे рджेрдЦрдХрд░ рд░ो рдкрдб़рдиा рд╣ी рд╕рдЪ्рдЪी рдХрд░ुрдгा рд╣ै। рдк्рд░рд╕ाрдж рдиे ‘рдЧूрджрдб़ рд╕ाँрдИ’ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдоाрдирд╡ рдорди рдХी рдХрд░ुрдгा рдХो рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдХिрдпा рд╣ै। ‘рдЧूрджрдб़ी рдоें рд▓ाрд▓’ рдЕрднाрдЧिрдиी рдХिрди्рддु рд╕्рд╡ाрднिрдоाрдиी рдмुрдв़िрдпा рдХी рдЪрд░िрдд्рд░ рдк्рд░рдзाрди рдХрдеा рд╣ै। рд╢рд░ीрд░ рдердХ рдЬाрдиे рдкрд░ рднी рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рдХी рджрдпा рдкрд░ рдЖрд╢्рд░िрдд рдирд╣ीं рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣рддी। рд░ाрдордиाрде рдЙрд╕рд╕े рдХुрдЫ рднी рдХाрдо рдирд╣ीं рд▓ेрдиा рдЪाрд╣рддा, рджрдпाрд░्рдж्рд░ рд╣ोрдХрд░ рдЙрд╕рдХो рд╕рд╣ाрдпрддा рджेрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै; рдХिрди्рддु рдмुрдв़िрдпा рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рд╣ै - “рдоैं рдмिрдиा рдХिрд╕ी рдХाрдо рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕рдХा рдкैрд╕ा рдХैрд╕े рд▓ूँрдЧी? рдХ्рдпा рдпрд╣ рднीрдЦ рдирд╣ीं?’’рд╢्рд░рдо рдХी рдорд╣рдд्рддा рдФрд░ рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рдкूрд░рдХ рд╣ैं। рдХрд░्рдо-рд╡िрд░рдд рд╣ोрдХрд░ рдЙрджрд░рдкोрд╖рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे। рд╕ाрдордпिрдХ рдк्рд░рд╢्рди рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░рддंрдд्рд░рддा рдХी рдкीрдб़ा рднी рдЗрд╕ рд▓рдШुрдХрдеा рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ुрдИ рд╣ै – “рдЬिрд╕ рджेрд╢ рдХा рднрдЧрд╡ाрди рд╣ी рдирд╣ीं, рдЙрд╕े рд╡िрдкрдд्рддि рдХ्рдпा! рд╕ुрдЦ рдХ्рдпा!” рдк्рд░рдХाрд░ांрддрд░ рд╕े рдк्рд░рд╕ाрдж рдЧुрд▓ाрдоी рдХे рдЬीрд╡рди рдХो рдХрд╖्рдЯрдХрд░ рдоाрдирддे рд╣ैं। рдмुрдв़िрдпा рдХी рдиिрд░ाрд╢ा рдоें рднी рдЬीрд╡рди рдХे рдХ्рд░ूрд░ рдк्рд░рд╢्рди рдЫिрдкे рд╣ुрдП рд╣ैं। рд╡рд╣ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рд╡िрд╖рдп рдЬाрд▓ рдХो рднी рдЪुрдиौрддी рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддी рд╣ै।
‘рдЕрдШोрд░ी рдХा рдоोрд╣’ рдоें рдк्рд░рд╕ाрдж рдХा рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рд░ूрдк рдЙрднрд░ा рд╣ै। рдЬिрд╕ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдЪिंрддрди рдХा рдЬीрд╡рди рдХे рдХрдЯु рдпрдеाрд░्рде рд╕े рдкрд░िрдЪрдп рдирд╣ीं, рд╡рд╣ рдЕрдзूрд░ा рд╣ै। рдЬीрд╡рди рд╕े рднाрдЧрдиा рдХोрдИ рддрдк-рд╕ाрдзрдиा рдирд╣ीं, рд╡рд░рди्‌ рдкрд▓ाрдпрди рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдЕрдкрдиे рдорди рдХे рдиिрдЧूрдв़ рд╕рдд्рдп рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдирд╣ीं рдХрд░рддा। рдЙрд╕рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдЬो рдЙрд╕े рдоाрдирд╡ рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै; рдЙрд╕рдХी рд╢рдХ्рддि рдХा рдпрдеाрд░्рде рд╣ै। рдЕрдШोрд░ी рдмрдиा рдХिрд╢ोрд░ рдХा рдоिрдд्рд░ рд▓рд▓िрдд, рдЙрд╕рдХे рдЦेрд▓рддे рд╣ुрдП рдмрдЪ्рдЪे рдХो рдЪूрдордиे рд▓рдЧा। рди рдкрд╣рдЪाрдирдиे рдХे рдХाрд░рдг рдХिрд╢ोрд░ рдиे рдЙрд╕рдХो рдРрд╕ा рдХрд░рдиे рд╕े рдордиा рдХрд░ рджिрдпा рддो рд╡рд╣ рдиिрд░ाрд╢ рдФрд░ рд╣рддाрд╢ рд╣ो рдЙрдаा। рдЖँрдЦें рдбрдмрдбрдмा рдЖрдИ। рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдЬीрд╡рди рдХे рдк्рд░рддि рдоोрд╣ рдХी рдЬाрдЧृрддि рд╣ी рдЗрд╕ рдХрдеा рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै। рдЕрдШोрд░ рд╡्рд░рдд рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рдкрд░ рднी рдЙрд╕рдХा рдорди рдЕрдШोрд░ी рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ। ‘рдкाрдк рдХी рдкрд░ाрдЬрдп’ рдХी рдоूрд▓ рд╕्рд╡рд░ рдкाрдк-рдкुрдг्рдп рдХा рдЕंрддрд░्рдж्рд╡ंрдж्рд╡ рд╣ै। рдкाрдк-рдкुрдг्рдп рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рдЬीрд╡рди рдХी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рд╕े рдЙрдкрдЬрддी рд╣ै। рд╡ाрд╕рдиा-рд╕ौंрджрд░्рдп рдФрд░ рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдп рдХे рдд्рд░िрдЖрдпाрдоी рдЪिंрддрди рдоें рдХрд░ुрдгाрд╢्рд░िрдд рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдп рд╣ी рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ी рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╕рдж्‌рд╡ृрдд्рддि рдХे рдЬाрдЧрд░рдг рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдХ рд╣ै। ‘рдХेрддрдХी рд╡рди рдХी рд░ाрдиी’ рдЕрдкрдиी рдЕрдХाрд▓ рдкीрдб़िрдд рдЬрдирддा рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиी рдЕрд╕्рдоिрддा рднी рджाँрд╡ рдкрд░ рд▓рдЧाрдиे рдХो рддрдд्рдкрд░ рд╣ै рдЕрдкрдиे рд░ूрдк рдХो рдмेрдЪрдХрд░ рднी рдЕрдиाрдеों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ै рд╡рд╣ рд░ूрдк-рд╡िрдХ्рд░рдп рдХे рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдХो рдкुрдг्рдп рд╕рдордЭрддी рд╣ै। рдШрдирд╢्рдпाрдо рдХे рдордиा рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╡рд╣ рдЙрд╕े рд╕्рдорд░рдг рджिрд▓ाрддी рд╣ै; “рдЫि:, рдкाрдк рдХे рд▓िрдП рд╕ाрд╣рд╕ рдеा рдФрд░ рдкुрдг्рдп рдХे рд▓िрдП рдирд╣ी?’’ рдЙрдд्рддрд░ рдоें рдШрдирд╢्рдпाрдо рд░ो рдкрдб़ा। рд╕рдд्‌-рдЕрд╕рдд्‌ рдХे рдЕंрддрд░्рдж्рд╡ंрдж्рд╡ рд╕े рд╕рдЪ्рдЪे рд╕ौंрджрд░्рдп рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣ुрдЖ। рдпрд╣ рд╕ौंрджрд░्рдп рд╣ै рдХрд░ुрдгा, рдЬो рдХрд░्рддрд╡्рдп-рдмोрдз рдХрд░ाрдХрд░ рд╡ाрд╕рдиा рдХे рдХрд▓ुрд╖ рдХो рднрд╕्рдоीрднूрдд рдХрд░рддी рд╣ै । рд╕ौंрджрд░्рдп рдЕрд╕рдд्‌ рдирд╣ीं рд╣ैं, рдЕрдд: рднोрдЧ्рдп рдирд╣ीं рд╣ै। рд╕ौंрджрд░्рдп рд╕рдд्‌ рд╣ै, рдХрд░ुрдгा рдЬрдЧाрдиेрд╡ाрд▓ा рд╣ै। рдЕрдд: рдЙрдкाрд╕рдиा рдХे рдпोрдЧ्рдп рд╣ै। рдРрд╕े рд╣ी ‘рд╕рд╣рдпोрдЧ’ рдоें рджाрдо्рдкрдд्рдп рдХे рд╕ंрддुрд▓िрдд рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХी рдорд╣рдд्рддा рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХी рд╣ै। рдиाрд░ी рдкрд░ рдХ्рд░ूрд░ рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиा рдкौрд░ुрд╖ рдХी рд╡िрдЬрдп рдирд╣ीं, рд╡рд░рди्‌ рдкрд░ाрдЬрдп рд╣ै। рд╢ूрдж्рд░ा рдкрдд्рдиी рдордиोрд░рдоा рдЕрдкрдиे рд╡िрдиीрдд рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╕े рд╕рд╕ुрд░ाрд▓ рдоें рдЖрдд्рдоीрдп рднाрд╡ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд▓ेрддी рд╣ै। рдк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- ‘рдЙрд╕े рдж्рд╡िрдЬрди्рдоा рдХрд╣рдиे рдоें рдХोрдИ рдмाрдзा рдирд╣ीं।’ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡рд░्рдгрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдЬрди्рдордиा рдоाрди рд▓ेрдиे рдХे рдЬрдб़ рд╡िрдЪाрд░ рдкрд░ рдк्рд░рд╕ाрдж рдиे рдЕрддीрдд рдоोрд╣ рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░рдХे рдХрдб़ा рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХिрдпा। рдиाрд░ी рд╕рд╣рдЬ рд░ूрдк рдоें рдЪिрд░рд╕ंрдЧिрдиी рдмрдирдХрд░ рд░рд╣े, рди рдХि рджाрд╕ी рдмрдирдХрд░। рдиाрд░ी рдХो рдкрд╢ु-рд╕ंрдкрдд्рддि рдоाрдирдиे рдХा рдк्рд░рд╕ाрдж рдиे рдЕрдкрдиी рдЕрди्рдп рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рднी рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा рд╣ै। рдЕрдЫूрддोрдж्рдзाрд░ рдЖंрджोрд▓рди рдХा рднी рдЗрд╕ рд▓рдШुрдХрдеा рдкрд░ рдк्рд░рднाрд╡ рд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
‘рдкрдд्рдерд░ рдХी рдкुрдХाрд░’ рд▓рдШुрдХрдеा рдоें рднाрд░рдд рдХी рдкрд░рддंрдд्рд░рддा рдХी рдкीрдб़ा рд╣ी рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ुрдИ рд╣ै। рд╢िрд▓्рдкी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡ाрдпрд╡ी рдЪिंрддрди рдкрд░ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрдоीрд░ рдЖрджрдоी рдкрдд्рдерд░ рдХा рд░ोрдиा рдФрд░ рдкрд╡рди рдХी рд╣ँрд╕ी рд╕ुрди рд▓ेрддे рд╣ैं, рдкрд░ंрддु рджुрдЦी рд╣ृрджрдп рдХी рд╡्рдпрдеा рдирд╣ीं। рджु:рдЦी рд╣ृрджрдп рдХी рдкीрдб़ा рд╕ुрдирдиा рд╣ी рд╕рдЪ्рдЪी рдХрд▓ा рд╣ै। ‘рдЙрд╕ рдкाрд░ рдХा рдпोрдЧी’ рдк्рд░рд╕ाрдж рдХी рд░рд╣рд╕्рдпрд╡ाрджी рд▓рдШुрдХрдеा рд╣ै। рдЗрд╕ рд▓рдШुрдХрдеा рдоें рдХрдеा рд╕ूрдд्рд░ рдЕрдд्рдпंрдд рд╡िрд░рд▓ рд╣ै। рдк्рд░рдгрдп рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХो рд╕ाрд░्рд╡рднौрдо рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдХिрд░рдг рдФрд░ рд▓рд╣рд░ рдЬैрд╕े рдоाрдирд╡ेрддрд░ рдкाрдд्рд░ рднी рдЗрд╕े рд▓рдШुрдХрдеा рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рднाрд╡рдХрдеा рдХा рд░ूрдк рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ैं। ‘рдХрд░ुрдгा рдХी рд╡िрдЬрдп’ рдоें рди्рдпाрдп рдХी рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рди्рдпाрдп рдХा рджाрдпिрдд्рд╡ рдпрд╣ рднी рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЕрдкрд░ाрдз рдХे рд╕рд╣ी рдХाрд░рдг рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдП। рдЕрдкрд░ाрдз рдХा рдЬрди्рдо рдЕрдЧрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡рд╣ीрдирддा рд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХा рджंрдб рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдирд╣ीं рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा। рдЗрд╕ рд╕рдорд╕्рдпाрдоूрд▓рдХ рд▓рдШुрдХрдеा рдоें рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдиिрд░्рдзрдирддा рдХो рди्рдпाрдп рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рджोрдиों рдХे рд▓िрдП рдЬрдЯिрд▓ рд╕рдорд╕्рдпा рдоाрдиा рд╣ै। рд╡рд╣ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп рдХो рдк्рд░рдоुрдЦ рдоाрдирддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд▓рдШुрдХрдеा рдоें рдиिрд░्рдзрдирддा рдФрд░ рдХрд░ुрдгा рдХा рдЕंрддрд░्рдж्рд╡ंрдж्рд╡ рд╡рд╕्рддुрдд: рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрд╡рд╢рддा рдФрд░ рди्рдпाрдп рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХा рдЕंрддрд░्рдж्рд╡ंрдж्рд╡ рд╣ै। рдЬрдм рди्рдпाрдп рдХрд░ुрдгा рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓ेрддा рд╣ै, рддрднी рдЕंрддрд░्рдж्рд╡ंрдж्рд╡ рдХा рдЕрд╡рд╕ाрди рд╣ोрддा рд╣ै। рднाрд░рдд рдХो рдкрд░ाрдзीрди рдмрдиाрдХрд░ рди्рдпाрдп рдХे рд╕ाрде рдЦिрд▓рд╡ाрдб़ рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд▓िрдП рди्рдпाрдп-рдмुрдж्рдзि рд╕े рдХाрдо рд▓ेрдиे рдХा рд╕ंрдХेрдд рдпрд╣ाँ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдЦंрдбрд╣рд░ рдХी рд▓िрдкि’ рдоें рдиाрд░ी-рдк्рд░ेрдо рдХी рдЙрджाрдд्рддрддा, рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХी рдорд╕ृрдгрддा рдХो рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд▓िрдкि рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡ैрднрд╡ рдХो рднी рдк्рд░рдХрдЯ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдиिрд░्рджोрд╖ рдХाрдоिрдиी рджेрд╡ी рдХे рд╕рдЪ्рдЪे рдк्рд░ेрдо рдХो рд╕рдордп рдкрд░ рди рд╕рдордЭ рдкाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдпुрд╡рдХ рдХी рдЫрдЯрдкрдЯाрд╣рдЯ рдПрд╡ं рд╡िрд╡рд╢рддा рдоाрд░्рдоिрдХ рдвंрдЧ рд╕े рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ुрдИ рд╣ै। ‘рдХрд▓ाрд╡рддी рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा’ рдоें рдиाрд░ी рдкुрд░ुрд╖ рдХी рд╕рд╣рдЪрд░ी рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ै, рдЕрдиुрдЪрд░ी рдХे рд░ूрдк рдоें рдирд╣ीं। рдХрдардкुрддрд▓ी рдХे рд╡्рдпाрдЬ рд╕े рдХрд▓ाрд╡рддी рдЕрдкрдиे рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдкрддि рд╢्рдпाрдорд╕ुंрджрд░ рдкрд░ рдХрд▓ाрдд्рдордХ рд░ीрддि рд╕े рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХрд░рддी рд╣ै। рдХрд▓ाрд╡рддी рдЕंрддрд░ाрдд्рдоा рдХे рджाрд╕рдд्рд╡ рдХो рднी рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдирд╣ीं рд╣ै। ‘рдЪрдХ्рд░рд╡рд░्рддी рдХा рд╕्рддंрдн’ рд▓рдШुрдХрдеा рдХा рдЖрдзाрд░ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╣ै। рдк्рд░рдХृрддि рдзрд░्рдо рдФрд░ рдЪिंрддрди рд╕े рдКрдкрд░ рд╣ै। рдЬो рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЖрдЪрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдоाрдирд╡-рдоूрд▓्рдпों рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдк्рд░рдХृрддि рдЕрдкрдиे рдоाрд░्рдЧ рдоें рдЖрдиेрд╡ाрд▓े рд╣рд░ рдЕрд╡рд░ोрдз рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░ рдбाрд▓рддी рд╣ै। ‘рд╕рдорд╕्рдд рдЬीрд╡ों рдХे рдк्рд░рддि рджрдпा рднाрд╡’ рдЗрд╕ рдХрдеा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╣ै। рдк्рд░рд╕ाрдж рдХा рдмौрдж्рдз-рджрд░्рд╢рди рдХे рдк्рд░рддि рд╡िрд╢ेрд╖ рдЭुрдХाрд╡ рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। ‘рджुрдЦिрдпा’ рдоें рджुрдЦिрдпा рджु:рдЦी рдиाрд░ी рдХा рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै। рдк्рд░ेрдо рдПрд╡ं рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХी рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्‌ рдк्рд░рддिрдоूрд░्рддि рджुрдЦिрдпा рдХрд░्рдо рдХो рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдоाрдирддी рд╣ै। рдЬीрд╡рди рдХे рд╕ुрдЦ рдХा рдЫोрдЯा-рд╕ा рдХ्рд╖рдг рд╕ाрд░े рджु;рдЦों рдФрд░ рдЕрднाрд╡ों рдХो рдкोंрдЫ рджेрддा рд╣ै। рд░ेрдЦाрдЪिрдд्рд░ рдХी рд╢ैрд▓ी рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдИ рдпрд╣ рдХрдеा рджुрдЦिрдпा рдХे рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рдФрд░ рднाрд╡ुрдХрддा рдХो рд▓ेрдХिрди рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдирд╣ीं рдЙрднाрд░ рд╕рдХी рд╣ैं।
‘рдк्рд░рддिрдоा’ рдФрд░ ‘рдк्рд░рд▓рдп’ рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рди рд╣ोрдХрд░ рдЧрдж्рдп-рдХाрд╡्рдп рдХे рдиिрдХрдЯ рд╣ैं। ‘рдк्рд░рддिрдоा’ рдоें рдХाрд╡्рдпрдордп рдЪिрдд्рд░рдг рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдкрд░िрдд्рдпрдХ्рдд рдоंрджिрд░ рдХी рдк्рд░рддिрдоा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХा рд╕ंрдмрд▓ рдкाрдХрд░ рдкूрдЬ्рдп рд╣ो рдЙрдаी। рдЗрд╕ी рд░рдЪрдиा рдоें ‘рд╢िрд╡-рдк्рд░рддिрдоा’ рдХा рдХुंрдЬ рдмिрд╣ाрд░ी рд╣ोрдиा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХा рд╣ी рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै। ‘рдк्рд░рд▓рдп’ рдоें рдк्рд░рдХृрддि рдФрд░ рдкुрд░ुрд╖, рд╢рдХ्рддि рдФрд░ рд╢िрд╡ рд░ूрдк рдоें рдЪिрдд्рд░िрдд рд╣ैं। рдк्рд░рд▓рдп рдПрд╡ं рд╕ृрд╖्рдЯि рджोрдиों рд╣ी рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ैं, рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░рд▓рдп рднी рдПрдХ рд╕ृрд╖्рдЯि рд╣ै। рдк्рд░рд▓рдп рднी рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рд╣ै। ‘рдХाрдоाрдпрдиी’ рдХा рдмीрдЬрд░ूрдк рдЗрд╕ рд░рдЪрдиा рдоें рдиिрд╣िрдд рд╣ै।
рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХा рд╕рдЬीрд╡ рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕ाрдж рдиे рдЕрдкрдиी рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдоें рдХाрд╡्рдпрдордпी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рд╣ै। рдРрд╕े рд╕्рдерд▓ों рдкрд░ рднाрд╡ाрд╡ेрдЧ рдХे рдХाрд░рдг рдХрдеाрдирдХ рд╢िрдеिрд▓ рд╣ुрдЖ рд╣ै। ‘рдк्рд░рд╕ाрдж’, ‘рдкाрдк рдХी рдкрд░ाрдЬрдп’, ‘рдЦंрдбрд╣рд░ рдХी рд▓िрдкि’, ‘рджुрдЦिрдпा’ рдЬैрд╕ी рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рдРрд╕े рдк्рд░рд╕ंрдЧों рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдИ рд╣ैं। ‘рдЧूрджрдб़ рд╕ाँрдИ’ рд░ेрдЦाрдЪिрдд्рд░ рдХे рдЬ्рдпाрджा рдиिрдХрдЯ рд╣ै। рд╕ंрд╡ाрджों рдоें рд╢िрдеिрд▓рддा рдирд╣ीं, рдХрдеाрдирдХ рднी рдкूрд░्рдгрддрдпा рд╕ंрд╢्рд▓िрд╖्рдЯ рд╣ै। ‘рдЧुрджрдб़ी рдоें рд▓ाрд▓’ рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рдХे рдПрдХ рдмिंрджु рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै। рд╕्рд╡рдЧрдд рдХрдерди рдоें рджाрд░्рд╢рдиिрдХрддा рдХा рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдХिрдпा рдЧрдпा। ‘рдЕрдШोрд░ी рдХा рдоोрд╣’ рдХрдеा рдХा рдЕंрддрд░ाрд▓ 25 рд╡рд░्рд╖ों рдХा рд╣ै। рдлिрд░ рднी, рдХрдеा рдХी рдПрдХाрди्рд╡िрддि рдЦंрдбिрдд рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рд╣ै। рдк्рд░рд╕ाрдж рдиे рд╕ांрдХेрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд▓рд▓िрдд рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдХा рдЖрднाрд╕ рдХрд░ा рджिрдпा рд╣ै। ‘рдоोрд╣’ рдХा рднाрд╡ рд░ूрдк рд╣ी рдЗрд╕ рд▓рдШुрдХрдеा рдХी рд░ीрдв़ рд╣ै। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдШрдЯрдиाрдУं рдХा рдЕंрддрд░ाрд▓ рдмाрдзा рдирд╣ीं рдмрдирддा।
‘рдкाрдк рдХी рдкрд░ाрдЬрдп’ рдХा рдЖрдХाрд░ рдмрдб़ा рд╣ै, рдЬो рд▓рдШुрдХрдеा рдХे рд╕ांрдЪे рдоें рдирд╣ीं рдЕँрдЯрддा, рдкрд░ंрддु рдпрд╣ рдХрдеा рдПрдХ рд╣ी рд╡िрдЪाрд░-рдмिंрджु рд╕े рдЕंрдХुрд░िрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡рд╣ рдмिंрджु рд╣ै : рдЖрдЦिрд░ рдкाрдк рдХ्рдпा рд╣ै? рд╕ांрдХेрддिрдХ рд╢ैрд▓ी рдХी рдкूрд░्рдгрддрдпा рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рд╣ुрдЖ рд╣ै। ‘рд╕рд╣рдпोрдЧ’ рдХे рд╡рд╕्рддु-рд╡िрди्рдпाрд╕ рдоें рд╡्рдпंрдЬрдиा рдХी рдк्рд░рдоुрдЦрддा рд╣ै। ‘рдкрдд्рдерд░ рдХी рдкुрдХाрд░’ рдХा рд╢िрд▓्рдк рд╕ंрддुрд▓िрдд, рднाрд╖ा рд╕ांрдХेрддिрдХ, рд╕ंрд╡ाрдж рдиाрдЯрдХीрдп, рд╢ैрд▓ी рдЧрдж्рдпрдЧीрдд рдХी рдПрд╡ं рдХрдеाрд╡рд╕्рддु рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╣ै। ‘рдЙрд╕ рдкाрд░ рдХा рдпोрдЧी ‘рдмिрдЦрд░ाрд╡ рдФрд░ рдЕрд╕्рдкрд╖्рдЯрддा рдХे рдХाрд░рдг рдмोрдЭिрд▓ рд╣ुрдИ рд╣ै। рдоाрдирд╡ीрдХрд░рдг рдПрд╡ं рдк्рд░рддीрдХ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рдХाрд░рдг рд▓рдШुрдХрдеा рдХा рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдЕрд╡рд░ुрдж्рдз рд╣ुрдЖ рд╣ै। ‘рдХрд░ुрдгा рдХी рд╡िрдЬрдп’ рдоें рдШрдЯрдиाрдУं рдХा рдШाрдд-рдк्рд░рддिрдШाрдд рд░рдЪрдиा рдХो рдк्рд░рд╡ाрд╣рдордпी рдмрдиाрддा рд╣ै। рдкाрдд्рд░ों рдХा рдоाрдирд╡ीрдХाрд░рдг рд╕рд╣рдЬ рдПрд╡ं рдХрде्рдп рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╣ै। ‘рдЦрдбंрд╣рд░ рдХी рд▓िрдкि’ рдоें рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рддрддा, рднाрд╡ाрдд्рдордХ рд╢ैрд▓ी рдФрд░ рд╡िрд╢рдж рд╕ुрдХुрдоाрд░ рдХрд▓्рдкрдиा рд▓рдШुрдХрдеा рдХो рд╕рд╢рдХ्рдд рдмрдиाрддे рд╣ै। рднाрд╖ा рдХी рдХрдордиीрдпрддा рдк्рд░ेрдо рдХे рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХो рд╕рдЬीрд╡ рдмрдиाрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ै। рдЬिрди рд▓рдШुрдХрдеाрдУं рдХा рдЖрд░ंрдн рд╕ंрд╡ाрджों рд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै, рдЙрдирдоें рдк्рд░рд╡ाрд╣ рдмрдиा рд╣ुрдЖ рд╣ै। ‘рдХрд▓ाрд╡рддी рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा’, ‘рдЪрдХ्рд░рд╡рд░्рддी рдХा рд╕्рддंрдн’, ‘рдкрдд्рдерд░ рдХी рдкुрдХाрд░’, ‘рдЕрдШोрд░ी рдХा рдоोрд╣’, ‘рдЧूрджреЬ рд╕ाँрдИ’ рдЗрд╕ी рд╢्рд░ेрдгी рдХी рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рд╣ैं।
‘рдк्рд░рддिрдз्рд╡рдиि’ рдХी рдЗрд╕ рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХो ‘рд╡ैрд░ाрдЧी’(рдЖрдХाрд╢рджीрдк) рдЬैрд╕ी рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рд╢िрдЦрд░ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрддी рд╣ैं। рдпрд╣ рд▓рдШुрдХрдеा рдк्рд░рд╕ाрдж рдХी рдк्рд░рддिрдиिрдзि рд▓рдШुрдХрдеा рдХрд╣ी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдк्рд░рд╕ाрдж рдХी рдпे рд▓рдШुрдХрдеाрдПँ рдЕрдкрдиे рдпुрдЧ рдХे рдк्рд░рддि рдЬिрддрдиी рдк्рд░рддिрдмрдж्рдз рд╣ैं, рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдпों рдХे рдк्рд░рддि рднी рдЙрддрдиी рд╣ी рдЪिंрддाрдХुрд▓ рд╣ैं। рднाрд╖ा рдХा рдЧौрд░рд╡ рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдорд╣िрдоा, рджोрдиों рд╣ी рдЗрдирд╕े рдиिрд░ंрддрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рд╕े рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рд╣ुрдП рд╣ैं।