เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค—ंเค—ा เค•े เคญाเค—ीเคฐเคฅ: เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा

เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ा เค•ाเคฒเค•्เคฐเคฎाเคจुเคธाเคฐ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ: เคชुเคธ्เคคเค• เคธเคฎीเค•्เคทा: เคฆेเคตी เคจाเค—เคฐाเคจी

เคฆेเคตी เคจाเค—เคฐाเคจी
เคช्เคฐเค–เคฐ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ-เคธเคฎ्เคฐाเคŸ เคถ्เคฐी เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคœी เคจे เค–ुเคฆ เคญी เค•เคนा เคนै, “เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ी เคฌुเคฆ्เคงि เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคญाเคตเคจाเค“ं เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•เคฐเคจेเคตाเคฒी เคฐเคšเคจा เค•ो เคนी เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•เคนเคคे เคนैं” เคตे เค†เค—े เค•เคนเคคे เคนैं ‘เคœिเคธ เคฐเคšเคจा เคฎें เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เค‰เคฆ्เค˜ाเคŸเคจ เคนो, เคœिเคธเค•ी เคญाเคทा เคช्เคฐौเฅ เคเคตं เคชเคฐिเคฎाเคฐ्เคœिเคค เคเคตं เคธुंเคฆเคฐ เคนो, เคœिเคธ เคฎें เคฆिเคฒ เค”เคฐ เคฆिเคฎाเฅš เคชเคฐ เค…เคธเคฐ เคกाเคฒเคจे เค•ा เค—ुเคฃ เคนो, เคœिเคธ เคฎें เคœीเคตเคจ เค•ी เคธเคš्เคšाเค‡เคฏाँ เคต्เคฏเค•्เคค เค•ी เค—เคˆ เคนों เคตเคนी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคนै।”

เค•ोเคˆ เคญी เคฐเคšเคจाเค•ाเคฐ เคธเคฎเคฏ เค”เคฐ เคธเคฎाเคœ เคธे เคจिเคฐเคชेเค•्เคท เคนोเค•เคฐ เคฒेเค–เคจ เค•ो เค…ंเคœाเคฎ เคคเคฒเค• เคชเคนुँเคšा เคนी เคจเคนीं เคธเค•เคคा। เค•ाเคฒ เค”เคฐ เคชเคฐिเคตेเคถ เค•ा เคธूเค•्เคท्เคฎ เคชाเคฐเค–ी เคนी เคœीเคตंเคค เคฐเคšเคจाเค“ं เค•ो เคœเคจ्เคฎ เคฆे เคธเค•เคคा เคนै, เค•्เคฏोंเค•ि เคฐเคšเคจा เค•ा เคœเคจ्เคฎ เคถूเคจ्เคฏ เคธे เคจเคนीं เคนुเค† เค•เคฐเคคा, เค…เคชिเคคु เคธृเคœเคจ เค•े เค—เคฐ्เคญ เคธे เคธृเคท्เคŸा เค•ा เคตैเคฏเค•्เคคिเค• เคเคตं เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคฐिเคตेเคถ เคธे เคนुเค† เค•เคฐเคคा เคนै। เคœเคฌ เคตैเคฏเค•्เคคिเค• เคตेเคฆเคจाเคँ เคฒेเค–เคจी เค•ो เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคฌเคจाเค•เคฐ เคธเคฎूเคšे เคตเคฐ्เค— เค•ी เคตेเคฆเคจाเคँ เคฌเคจ เคœाเคคी เคนैं เคคो เคฎเคนाเคจ เคฐเคšเคจा เค•ा เคœเคจ्เคฎ เคนोเคคा เคนै। เค”เคฐ เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เค•ी เคต्เคฏाเคชเค•เคคा เคฐเคšเคจा เค•ी เค–्เคฏाเคคि เค•ा เคธเคฌเคฌ เคฌเคจเค•เคฐ เค‰เคธे เค•ाเคฒเคœเคฏी เคฌเคจा เคฆेเคคी เคนै।
เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा 
เคเค• เคเคธी เคนी เค•ाเคฒเคœเคฏी เค•ृเคคि เคนै ‘เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ा เค•ाเคฒเค•्เคฐเคฎाเคจुเคธाเคฐ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ’ เคœिเคธเค•े เค•े เคธृเคœเคจเคนाเคฐ เคถ्เคฐी เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा เคœी เคนैं। เค‰เคจเค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เค•्เคทिเคคिเคœ เค•ा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค†เคœ เคœिเคธ เฅžเคฒเค• เค•ो เค›ू เคฐเคนा เคนै เคตเคน เคฏเคนी เคช्เคฐเคฎाเคฃिเคค เค•เคฐเคคा เคนै เค•ि เคตे เคเค• เคเคธे เค†เคฒोเคšเค• เค”เคฐ เคถोเคงเค•เคฐ्เคฎी เคนैं เคœो เคฆेเคถ-เคตिเคฆेเคถ เคฎें เคฐเคšे เคœा เคฐเคนे เคนिเคจ्เคฆी เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เค—ंเคญीเคฐเคคा เคธे เคฒेเคคे เคนैं, เค”เคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคจเคˆ เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เค•ुเค› เคฎाเคจ्เคฏเคคाเคँ, เค•ुเค› เคถंเค•ाเคฏें, เค•ुเค› เคธเคฎाเคงाเคจ เคœो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจी เฅ˜เคฒเคฎ เค•ी เคงाเคฐเคงाเคฐ เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เคธे, เค…เคจेเค•ों เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐों เคต เคฌाเคคเคšीเคค เค•े เคฆौเคฐाเคจ เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เค–ुเคฒाเคธा เค•िเคฏे เคนैं, เคœिเคจเค•ो เคชเฅเคคे เคนुเค เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै เค•ि เค‰เคจเค•ा เคฒเค—ाเคต เคนिเคจ्เคฆी เค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคช्เคฐเคคि เคธाเคงเคจा เคฌเคจ เค—เคฏा เคนै। เค‡เคธी เคฐाเคน เค•ी เคตिเคกंเคฌเคจाเคँ, เค…เฅœเคšเคจें, เค‰เคชेเค•्เคทाเคँ  เค…เคจेเค•ों เคชเฅœाเคตों เคชเคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เคฎूเคฒ्เคฏाँเค•เคจ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒों เค•ी เคตिเคšाเคฐเคงाเคฐाเค“ं เค•े เคฐूเคช เคฎें เคธाเคฎเคจे เค†เคˆ เคนोंเค—ी, เค‰เคจ्เคนें เคญी เคเค• เคชเฅœाเคต เคธเคฎเค เค•े เคชाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจी เคตिเคšाเคฐाเคค्เคฎเค• เคธोเคš-เคธเคฎเค, เค—เคนเคฐे เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคธे เคเค• เคฐเคšเคจा เคธंเคธाเคฐ เค•ा เคธृเคœเคจ เค•िเคฏा เคนै। เคนिเคจ्เคฆी เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคช्เคฐเคšाเคฐ-เคช्เคฐเคธाเคฐ เคคเคฅा เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा เค•े เคฒिเคฏे เคฏเคน เคช्เคฐोเคค्เคธाเคนเคจ เค•ा เค•ाเคฐ्เคฏ เคตเคน เฅ˜ाเคฌिเคฒे-เคคाเคฐीเคซ़ เคนै।

เคกॉ॰ เคฌाเคฒ เค•ृเคท्เคฃ เคชांเคกेเคฏ เคœी เค•ा เคธिเคฆ्เคงांเคค : “เคฒेเค–เค• เค•ा เคต्เคฏเค•्เคคिเค—เคค เคœीเคตเคจ เค‰เคธเค•ी เคตिเคšाเคฐ เคช्เคฐเคคिเค•ृเคฏा เค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•ा เคนेเคคु เคนोเคคा เคนै, เค•्เคฏोंเค•ि เคฒेเค–เค• เค•ा เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เคนी เคตिเคšाเคฐों เค•ा เค‰เคฆเคญाเคตเค• เคนोเคคा เคนै। เค‡เคธเคฒिเค เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคธे เคนी เคตिเคšाเคฐों เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคนोเคคा เคนै।” เคตैเคธे เคญी เค•िเคธी เคฒेเค–เค• เค•ो เคœाเคจเคจा-เคชเคนเคšाเคจा เค…เคคि เค•เค िเคจ เคนोเคคा เคนै। เคซिเคฐ เคญी เคชเค เคจीเคฏเคคा เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค‰เคจเค•ी เคนเคธ्เคคाเค•्เคทเคฐ เคฐเคšเคจाเค“ं เคธे เคตाเฅ˜िเฅž เคนोเค•เคฐ เคฏเคนी เคœाเคจा เคœाเคคा เคนै เค•ि เคฐเคšเคจाเค•เคฐ เค…เคชเคจी เคฐเคšเคจा เคธे เคฆूเคฐ เคจเคนीं। เค‰เคจเค•ी เคฐเคšเคจाเคค्เคฎเค• เคฆुเคจिเคฏा เค‰เคจเค•े เคตिเคšाเคฐों เค•ा เคชเคฐिเคšाเคฏเค• เคฌเคจเคคी เคนै, เคฏा เคฏूं เค•เคนें เคตिเคšाเคฐ เคช्เคฐเคคिเค•ृเคฏा เค•ा เคช्เคฐเคคिเคซเคฒเคจ เคนी เคฐเคšเคจा เคนै। เคฐเคšเคจा เคนी เคตिเคšाเคฐों เค•ी เคธंเคตाเคนिเค•ा เคนोเคคी เคนै, เคฒेเค•िเคจ เคฒेเค–เค• เค…เคชเคจी เคตिเคšाเคฐ เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐिเคฏा เคนी เคฐเคšเคจा เคฎें เคขाเคฒเคคा เคนै, เค‡เคธเคฒिเค เคฐเคšเคจा เคตिเคšाเคฐाเคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เค•ा เคธाเคงเคจ เคนै।

เคฏเคนी เคธाเคงเคจ เคธाเคงเคจा เค•ी เคนเคฆ เคธे เคธเคฐเคนเคฆों เค•ो เค•िเคธ เคคเคฐเคน เค›ू เคชเคคा เคนै, เคฏเคน เคคเคฌ เคœाเคจा เคœเคฌ เคถ्เคฐी เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा เคœी เค•ा เคถोเคง-เค—्เคฐंเคฅ เคจुเคฎां เคธंเค—्เคฐเคน ‘เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ा เค•ाเคฒเค•्เคฐเคฎाเคจुเคธाเคฐ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ’ เคนाเคฅ เคฎें เค†เคฏा เค”เคฐ เคฎेเคฐी เคชเค เคจीเคฏเคคा เคฎुเคे เค‡เคธ เคช्เคฐेเคฎเคฎเคฏ เค•ृเคคि เคฎें เค•ुเค› เคฏूं เคงँเคธเคจे เคชเคฐ เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐเคคी เคฐเคนी เค•ि เคฎैं เค…เคชเคจे เค•ुเค› เคตिเคšाเคฐ เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคจे เคธे เคฌाเฅ› เคจ เค† เคธเค•ी।

เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เค…เคง्เคฏेเคคा-เคกॉ॰ เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा เค•े เคฐเคšเคฏिเคค 757 เคชเคจ्เคจों เคตाเคฒे เค‡เคธ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคถाเคธ्เคค्เคฐ เค•ो เคชเฅเคคे เคนुเค เคเค• เคฌाเคค เคจिเคถ्เคšिเคค เคฐूเคช เคธे เคธाเคฎเคจे เค†เคˆ เค•ि เค‰เคจเค•ी เคฐเคšเคจाเคค्เคฎเค• เคถिเคฐाเค“ं เคฎें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ुเค› เคฏूं เคฐเคš เคฌเคธ เค—เค เคนैं เค•ि เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เคœीเคตเคจ, เคชเคฐिเคตेเคถ, เคต เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคงँเคธเค•เคฐ เคœिเคธ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เคธृเคœเคจ เค•िเคฏा เคนै, เคตเคนी เค‰เคจเค•े เคฐเคšเคจเคงเคฐ्เคฎिเคคा เค•ी เคช्เคฐाเคฎाเคฃिเค•เคคा เคนै เคœो เค‰เคจ्เคนें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคธ्เค•ाเคฒเคฐ เค”เคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคตिเคถेเคทเคœ्เคž  เค•े เคจाเคฎ เคธे เคเค• เค…เคฒเค— เคชเคนเคšाเคจ เคธे เค…เคฒंเค•ृเคค เค•เคฐเคจे เคธे เคจเคนीं เคšूเค•ी।  เคฏเคน เคนिเคจ्เคฆी เคฎें เคเค• เค…เคจूเค े เคขंเค— เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै เค”เคฐ เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เคฎीเคฒ เค•ा เคชเคค्เคฅเคฐ เคฎाเคจा เคœाเคเค—ा। เคฏเคนी เคจเคนीं เค‡เคธเคธे เคช्เคฐेเคฐเคฃा เคชाเค•เคฐ เค•ुเค› เค”เคฐ เค…เคจ्เคตेเคทเคฃเค•เคฐ्เคคा เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เค•ाเคฐ्เคฏ เคถुเคฐू เค•เคฐेंเค—े, เค”เคฐ เคนिเคจ्เคฆी เคฎें เค…เคจ्เคฏ เคฏเคถเคธ्เคตी เค•เคตि-เคฒेเค–เค•ों เค•े เคตिเคถ्เคตเค•ोเคถ เค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ –เค•ाเคฐ्เคฏ เคธे เคธंเคฒเค—्เคจ เคนोंเค—े।
เค‡เคธ เค—्เคฐंเคฅ เค•े เค…เคจ्เคค เคฎें เคชเคฐिเคถिเคท्เค -เค— เค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เคฒिเค–ी เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी 26 เคชुเคธ्เคคเค•ों เค•ी, เค…เคจ्เคฏ เคธाเคนिเคค्เคฏเค•ाเคฐों เคชเคฐ 17 เคชुเคธ्เคคเค•ें, เคนिเคจ्เคฆी เค•े เคช्เคฐเคตाเคธी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคชเคฐ 6 เคธंเค—्เคฐเคนों เค•ी เคธूเคšी เคฆเคฐ्เคœ เคนै। เคนिเคจ्เคฆी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคœเค—เคค เคฎें เค‡เคจ เค•ृเคคिเคฏों เค•ी เคธंเคชเคจ्เคจเคคा เค‰เคจเค•ी เค…เค•्เคทเคฏ เค•ीเคฐ्เคคि เค•ी เค†เคงाเคฐ เคถिเคฒा เคนै เค”เคฐ เคฐเคนेเค—ी।

เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจिเคฏों เค•े เค‡เคธ เค•ाเคฒเค•्เคฐเคฎाเคจुเคธाเคฐ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•ो เค†เค  เค…เคง्เคฏाเคฏों เคฎें เคตिเคญाเคœिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै।

เค…เคง्เคฏाเคฏ: เคเค•- เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ : เค•เคนाเคจीเค•ाเคฐ เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ, เค•เคนाเคจी เค•ी เคธ्เคฅिเคคि, เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ी เคธंเค–्เคฏा เค”เคฐ เคนिเคจ्เคฆी-เค‰เคฐ्เคฆू-เค•เคนाเคจी เคธंเค—्เคฐเคน                                                                              
เค…เคง्เคฏाเคฏ: เคฆो- เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•ाเคฒเค•्เคฐเคฎाเคจुเคธाเคฐ เคธूเคšी
เค…เคง्เคฏाเคฏ: เคคीเคจ- เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ा เค•เคนाเคจी เคฆเคฐ्เคถเคจ
เค…เคง्เคฏाเคฏ: เคšाเคฐ- เคช्เคฐเคฅเคฎ เคฆเคถเค• (1908-1910)
เค…เคง्เคฏाเคฏ: เคชाँเคš- เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคฆเคถเค• (1911-1920)
เค…เคง्เคฏाเคฏ: เค›ः – เคคृเคคीเคฏ เคฆเคถเค• (1921- 1930)
เค…เคง्เคฏाเคฏ: เคธाเคค- เคšเคคुเคฐ्เคฅ เคฆเคถเค• (1931-1936)
เค…เคง्เคฏाเคฏ: เค†เค  –เค‰เคชเคธंเคนाเคฐ
เคฌाเคตเคœूเคฆ เค‡เคธเค•े เคชเคฐिเคถिเคท्เค  เค•, เค–, เค—, เคฎें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจी เคธौเคค’ เค•ी เคฎूเคฒ เคชाเคฃ्เคกुเคฒिเคชि, เค•ुเค› เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ी เค…ंเค—्เคฐेเฅ›ी เคฐूเคชเคฐेเค–ाเคँ, เคต เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा เค•ी เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคชुเคธ्เคคเค•ों เค•ी เคธूเคšी เคถाเคฎिเคฒ เคนै।

เค‡เคธी เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคถ्เคฐी เคญाเคฐเค•ुเคธ เค“เคฐिเคงिเคฏเคธ เค•ा เค•เคฅเคจ เคนै “เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ा เคœीเคตเคจ เค‰เคธเค•ी เคตैเคšाเคฐिเค•เคคा เค”เคฐ เคฎाเคจเคธिเค•เคคा เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เค•เคฐเคคा เคนै”। เคธเคš เคนी เคนै, เคœเคฌ เค•िเคธी เคฐเคšเคจाเค•ाเคฐ เค•ी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฐुเคšि เค•िเคธी เคเค• เค–ाเคธ เคตिเคงा เคฎें เคนो เค”เคฐ เคตเคน เค‰เคธเค•े เคฒिเคฏे เคœुเคธ्เคคเคœू เคฌเคจ เคœाเคฏे เคคो เคตเคนाँ เคฒेเค–เคจ เค•เคฒा เคธाเคงเคจा เคธ्เคตเคฐूเคช เคธी เคนो เคœाเคคी เคนै. เคเคธी เคนी เคธ्เคฅिเคคी เคฎें เค…เค—เคฐ เคฒเค•्เคท्เคฏ เคญी เคเค•เคฒเคต्เคฏ เค•ी เคคเคฐเคน เคจिเคถाเคจा เคธाเคงे เคนुเค เคนृเคฆเคฏ เคฌुเคฆ्เคงि-เคšाเค• เคชเคฐ เค•เคธा เคนुเค† เคนो เคคो เคฏเฅ˜ीเคจเคจ เค…เคจुเคญूเคคिเคฏों เค•े เคตिเคธ्เคซोเคŸ เค•ो เคตाเคฃी เคฎिเคฒ เคœाเคคी เคนै।เค‡เคธी เคชเคฐिเคญाเคทा เคฎें เคเค• เค”เคฐ เค•เฅœी เคกॉ॰ เคถ्เคฏाเคฎ เคธिंเคน ‘เคถเคถि’ เคœी เคจे เค‰เคจเค•ी เค…เคชเคจी เค•ृเคคि ‘เคธाเค—เคฐเคฎाเคฅा’ เคฎें เคœोเฅœเคคे เคนुเค เคฒिเค–ा เคนैं, “เคœो เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฆेเคถ-เคธเคฎाเคœ เคคเคฅा เคธเคฎूเคšी เคฎाเคจเคตเคคा เค•ो เค•ुเค› เคจเคนीं เคฆेเคคा, เค‰เคธเค•ा เคธृเคœเคจ เค•เคฐเค•े เค•ाเค—เฅ› เค•ाเคฒे-เคชीเคฒे เค•เคฐเคจे เค•ा เค•ोเคˆ เค…เคฐ्เคฅ เคจเคนीं।” เค…เคฌ เคฏเคน เค—เคฃिเคค เคœोเฅœเคจा เค•ि เค—ोเคฏเคจเค•ा เคœी เคจे เค…เคชเคจी เคธृเคœเคจाเคค्เคฎเค• เคธंเคธाเคฐ เคฎें เค•िเคคเคจा เค•िเคธเคชเคฐ เคฒिเค–ा, เค•िเคคเคจा เค‰เคจเคชเคฐ เคฒिเค–ा เค—เคฏा เคนै เค•เคนเคจा เคฌเคนुเคค เค•เค िเคจ เคนै।           

  เคเคธी เคนी เค•ाเคฒเคœเคฏी เค•ृเคคिเคฏों เค•े เคธृเคœเคจเคนाเคฐ เค•े เคฐूเคช เคฎें เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เคœी เค•ो เคœाเคจเคจा, เคชเคนเคšाเคจเคจा เคฐेเคค เค•े เค•เคฃों เคฎें เคธे เคเค• เคธुเคˆ เค•ो เคคเคฒाเคถเคจा เคนै। เค‰เคจเค•े เคœीเคตเคจ เคธे เคชाเค เค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฎैं เคฌเคนुเคค เฅ›्เคฏाเคฆा เคชเคฐिเคšिเคค เคจเคนीं, เคซिเคฐ เคญी เค…เคจुเคฎाเคจ เคฒเค—ाเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เค•ोเคˆ เค•เคฒाเค•ाเคฐ เค…เคชเคจे เค•เคฒाเค•ृเคคि เคธे เคฆूเคฐ เคจเคนीं เคนोเคคा. เคถाเคฏเคฆ เค‡เคธी เคเคตเคœ़ เคถเคฐเคค เคฌाเคฌू เคจे เค•เคตि เคฐเคตिंเคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐे เคธे เค•เคนा เคฅा; “เค…เคชเคจी เค†เคค्เคฎ เค•เคฅा เคฒिเค–เค•เคฐ เคฎैं เคฒोเค—ों เค•ा เคฌोเค เคจเคนीं เคฌเฅाเคจा เคšाเคนเคคा, เคœो เคฎुเคे เคœाเคจเคจा เคšाเคนเคคा เคตเคน เคฎुเคे เคฎेเคฐी เคฐเคšเคจाเค“ं เคฎें เคฆेเค– เคธเค•เคคा เคนै. เค•्เคฏा เคฎैं เคตเคนां เคจเคนीं เคนूँ?  เคœो เค‰เคจเค•े เคฒिเค เคเค• เคชुเคธ्เคคเค• เค”เคฐ เคฌเฅाเคŠँ?”
   
เคชुเคธ्เคคเค•ें เคฏเฅ˜ीเคจเคจ เคธाเคฎाเคœिเค• เค•्เคฐांเคคि เค•ा เคช्เคฐाเคฎाเคฃिเค• เคฆเคธ्เคคाเคตेเฅ› เคนोเคคी เคนै। เค•िเคคाเคฌें เคฌोเคฒเคคी เคนैं, เคฎเคจ เคฎें เค‰เค े เคธเคตाเคฒों เค•ा เคœเคตाเคฌ เคฆेเคคी เคนै। เคถ्เคฐी เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•ाเคฒเคœเคฏी เค•ृเคคिเคฏाँ เค•เคฒा เคคเคฅा เคšिंเคคเคจ เค•ी เค•ृเคคिเคฏाँ เคนैं เคœो เคธเคฎเคฏ เค•े เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เค•े เคธाเคฎเคจे เคŸिเค•ी เคนुเคˆ เคนैं। เค‰เคจเค•ी เคฐเคšเคจाเค“ं เคฎें เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฎเคจोเค•ृเคคि เค•ा เคช्เคฐเคคिเคฌिंเคฌ เคจिเคนिเคค เคนै। เค‰เคจเค•े เคฎाเคจเคธ เคชเคŸเคฒ เคชเคฐ เคธंเคตेเคฆเคจाเค“ं, เคญाเคตเคจाเค“ं เค”เคฐ เคตिเคšाเคฐों เค•े เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคฎाเคฃिเคค, เค…เคชเคจे เค†เคธ-เคชाเคธ เค•ी เค˜เคŸिเคค เค˜เคŸเคจाเค“ं เค•ो, เค•्เคฐांเคคिเคฏों เค•ो, เคธंเค˜เคฐ्เคทों เค•े เคชเคนाเฅœों เคธे เคฐाเคธ्เคคा เคจिเค•ाเคฒเคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคธे, เค…เคชเคจी เค•ृเคคिเคฏों เค•ो เค•เคนाเคจी เค•े เค•िเคฐเคฆाเคฐों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคœเคจ เค•े เคธाเคฎเคจे เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•िเคฏा เคนै।

เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เค–ुเคฆ เคญी เค•เคนा เคนै, “เคœीเคตเคจ เคธे เคฌเฅœी เคชुเคธ्เคคเค• เค•ोเคˆ เคจเคนीं, เคจ เค•ोเคˆ เคตेเคฆ, เคจ เค•ोเคˆ เคถाเคธ्เคค्เคฐ, เคจ เค•ोเคˆ เคธाเคงू เคจ เค•ोเคˆ เคธंเคค।” เค”เคฐ เค‰เคธी เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เคœीเคตเคจ เค•ी เคชुเคธ्เคคเค• เค•ा เคนเคฐ เคชเคจ्เคจा เคชเคฒเคŸเคจे เคตाเคฒे เค•เคฐ्เคฎ เคฏोเค—ी เคถ्เคฐी เค—ोเคฏเคจเค•ा เคœी เค‡เคธ เคฐाเคน เค•े เคชเคฅिเค• เคฌเคจเค•เคฐ เค…เคชเคจी เคถ्เคฐเคฎเคถीเคฒเคคा เคต เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เคญाเคตเคจा เคธे ‘เคชเคนाเฅœों เคธे เคฆूเคง เค•ा เคฆเคฐिเคฏा’ เคจिเค•ाเคฒ เคฒाเคจे เค•ी เคนเคฐ เคฎुเคฎเค•िเคจ เค•ोเคถिเคถ เคฎें เคฏเคน เค…เคฅเค• เคฏाเคค्เคฐा เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं। เคตिเคšाเคฐों เค•ी เค‡เคธ เคฆृเฅเคคा เค”เคฐ เคธ्เคฅिเคฐเคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เค‡เคธ เค•ाเคฒเคœเคฏी เค•ाเคฐ्เคฏ เค•े เคธंเค•เคฒ्เคช เคฐूเคชी เคฎเคนाเคฏเคœ्เคž เคฎें เค…เคชเคจा เคœीเคตเคจ เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เค•िเคฏा เคนै।
                                             
เค‡เคธ เคฌเคฆเคฒเคคे เคฏुเค— เค•े เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจเคถीเคฒ เคฆौเคฐ เคฎें เค‡เคจ्เคธाเคจी เฅ›िंเคฆเค—ी เคฎें เค†เค เคนเคฐ เคจเค เคฌเคฆเคฒाเคต เค•ो เคฎเคนเคธूเคธ เค•เคฐเคจा, เคœเคจเคคा เค•ी เคธंเคตेเคฆเคจाเค“ं, เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เค•ो เค†เคตाเฅ› เคฆेเคจा เคญी เคเค• เคธाเคงเคจा เคนै, เคœो เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค‰เคธ เฅ›िंเคฆเค—ी เค•े เคจिเคธ्เคฌเคค เค”เคฐ เคธเคš्เคšाเคˆ เค•ो เคฌेเคชเคฐ्เคฆा เค•เคฐे, เคฏเคนी เค‡เคจ्เคธाเคจिเคฏเคค เคชเคฐเคธ्เคคी เค•ा เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคนै। เคฎाเคฐ्เค•्เคธเคตाเคฆी เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคญी เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เคชเคนเคฒा เคธिเคฆ्เคงांเคค เคฐเคšเคจाเค•ाเคฐ, เค•เคฒाเค•ाเคฐ เค•ा เค…เคชเคจे เคธाเคฎाเคœिเค• เคฆाเคฏिเคค्เคต เค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคšेเคค เคนोเคจा เคนै।
                              
เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคธ्เค•ाเคฒเคฐ เค”เคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคตिเคถेเคทเคœ्เคž เคถ्เคฐी เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा เคœी เค…เค•ेเคฒे เคเค• เคเคธे เค†เคฒोเคšเค• เค”เคฐ เคถोเคงเค•เคฐ्เคฎी เคนैं เคœो เคฆेเคถ-เคตिเคฆेเคถ เคฎें เคฐเคšे เคœा เคฐเคนे เคนिเคจ्เคฆी เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เคญी เค‡เคคเคจी เค—ंเคญीเคฐเคคा เคธे เคฒेเคคे เคนैं |  เค†เคช เคจे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค”เคฐ เคช्เคฐเคตाเคธी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคชเคฐ เค…เคชเคจा เคœीเคตเคจ เคนोเคฎ เค•เคฐ เคฆिเคฏा | เค…เคฎेเคฐिเค•ा เค•ी เคธाเคนिเคค्เคฏเค•ाเคฐा  เคธुเคงा เค“เคฎ เคขींเค—เคฐा, เคœो เค…เคชเคจी เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคฐเคšเคจाเคค्เคฎเค• เคฆुเคจिเคฏा เคฎें เค•เคˆ เคธंเคธ्เคฅाเคจों เคธे เคœुเฅœी เคฐเคนเค•เคฐ เคนिเคจ्เคฆी เคญाเคทा เค•े เคช्เคฐเคšाเคฐ-เคช्เคฐเคธाเคฐ เค•ो เคจिเคฏเคฎिเคค เคฐूเคช เคธे เค†เค—े เคฌเฅा เคฐเคนी เคนैं, เคเค• เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เคฎंเคš เคชเคฐ เค‰เคจเคธे เคฐूเคฌเคฐू เคนोเคคी เคนै เคœो เค•เคฅाเคฌिंเคฌ เค•े 2011 เค…ंเค• เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคนुเค†।  เค‰เคจเค•ी เคฌाเคคเคšीเคค เคธाเคนिเคค्เคฏ เคช्เคฐेเคฎी เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เคœी เค•ो เค…เคชเคจे เคถोเคงाเคฐ्เคฅी เคœीเคตเคจ เค•ी เคชเค—เคกंเคกिเคฏों เคชเคฐ เคฒे เค†เคคी เคนै, เคœเคนाँ เคธुเคงा เคœी เค•ी เคช्เคฐเคถ्เคจाเคตเคฒी เค‰เคจเค•े เคฎเคจ เค•ी เค—ाเค ें เค–ोเคฒเคคीं เคœाเคคी เคนैं। เคฏเคน เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เคนเคฎें เค‰เคจเค•े เคœीเคตเคจ เค•े เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เค•ोเคฃों เคธे เคตाเฅ˜िเฅž เค•เคฐा เคชाเคจे เคฎें เคฌเคนुเคค เคธเคนी, เคธเคŸीเค• เคต เคธเค•्เคทเคฎ เคนै। เคธाเค•्เคทाเคค्เค•ाเคฐ เค•े เค•ुเค› เค…ंเคถ เค‰เคจเค•े เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค”เคฐ เค‡เคธ เคฎाเคฐ्เค— เคชเคฐ เคœीเคตเคจ เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เคเค• เค…เคนเคฎ เคนिเคธ्เคธा เคนैं, เคœो เค‡เคธ เคเคคिเคนाเคธिเค• เคถोเคง เค•ाเคฐ्เคฏ เค•ी เคจींเคต เคชเคฐ เคŸिเค•े เค…เคจेเค• เคธเคตाเคฒों เค•ी เคชเคฐเคคों เคธे เคœเคตाเคฌों เคฆ्เคตाเคฐा เค‰เคจเค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•เคˆ เคฐोเคšเค• เคธเคš्เคšाเค‡เคฏाँ เคธाเคฎเคจे เค†เคคी เคนैं।

เคธुเคงा เคœी เค•ा เคเค• เคธเคตाเคฒ : “เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค”เคฐ เค…เคจुเคธंเคงाเคจ เค•ा เคตिเคทเคฏ ‘เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ’ เค•ो เค•्เคฏों เคšुเคจा?” เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें เคœเคตाเคฌ เคฆेเคคे เคนुเค เค—ोเคฏเคจเค•ा เคœी เค‡เคธ เคธเคค्เคฏ เค•ो เคจเค•ाเคฐ เคจเคนीं เคชाเคฏे เค•ि เคจिเคฏเคคि เคจे เคนी เค‰เคจ्เคนें เค‡เคธ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•े เคฒिเค เคšुเคจा। เคเคฎ เค เค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจ्เคนोเคจे เคชी เคเคš เคกी เค•े เคฒिเค เคถोเคง เคตिเคทเคฏ เคธ्เคตीเค•ाเคฐा เคคो เคตเคน เคฅा “เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธों เค•ा เคถिเคฒ्เคช เคตिเคงाเคจ”। เคคเคฆ เค‰เคชเคฐांเคค เคตे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เคนो เค—เค, เค”เคฐ เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เคญाเคตเคจा เคฎें เคจिเคท्เค ा เค•ुเค› เคฏूँ เค˜ुเคฒ-เคฎिเคฒ เค—เคˆ เค•ि เค‰เคจเค•ी เคชเคนเคฒी เคชเคนเคšाเคจ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ, เคฆूเคธเคฐी เคชเคนเคšाเคจ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค”เคฐ เคคीเคธเคฐी เคชเคนเคšाเคจ เคญी เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคนै” เค…เคคः เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค”เคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा เคœी เคเค• เคนो เคšुเค•े เคนैं। เค•เคฎाเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा เค…เคฐ्เคฅाเคค ... เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ!

เค‰เคจเค•े เค…เคชเคจे เคถเคฌ्เคฆों เคฎें “1981 เคฎें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ: เคตिเคถ्เคตเค•ोเคท (เคฆो เค–ंเคก-เคฒเค—เคญเค— เคเค• เคนเฅ›ाเคฐ เคชृเคท्เค ों เค•ी เคธाเคฎเค—्เคฐी เคชाเค เค•ों-เคธเคฎीเค•्เคทเค•ों เค•े เคธाเคฎเคจे เค‰เคจ्เคนें เคšเค•िเคค เค•िเค เคฌिเคจा เคจ เคฐเคน เคธเค•ी) เค›เคชเค•เคฐ เค†เคฏा เค”เคฐ เคœिเคคเคจा เคต्เคฏाเคชเค• เค‰เคธเค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนुเค†, เค‰เคธเคจे เคคो เคฎुเคे เคนเคฎेเคถा เค•े เคฒिเค เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคนी เคฌเคจा เคฆिเคฏा। เคฏเคน เคเค• เคธाเคงเคจा–เค†เคฐाเคงเคจा เค•े เคช्เคฐเคคिเคซเคฒ เค•े เค‡เคฒाเคตा เค•्เคฏा เคนो เคธเค•เคคा เคนै?
เคฒाเคฒी เคฎेเคฐे เคฒाเคฒ เค•ी เคœिเคค เคฆेเค–ूँ เค‰เคค เคฒाเคฒ
เคฒाเคฒी เคฆेเค–เคจ เคฎैं เคšเคฒी เคฎैं เคญी เคนो เค—เคˆ เคฒाเคฒ!

เค‡เคธ เคธ्เคฅिเคคि เค•ा เค•ाเคฐเคฃ เคญी เคฏเคนी เคนोเค—ा, เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคชเคฐ เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เค•ी เคจ เคœाเคจे เค•िเคคเคจी เค‹เคคुเคँ, เค•िเคคเคจे เคตเคธंเคค เคต्เคฏเคคीเคค เค•เคฐ เค—เค เค•ि เคตे เค…เคชเคจे เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคเคตं เค•ाเคฒ เคฌोเคง เค•ी เคšेเคคเคจा เค•ी เคนเคฐ เคชเคฐिเคงी เคธे เคชเคฐे เคฐเคนे। เคฌเคธ เค•ाเคฎ เคธाเคงเคจा เคฌเคจ เค—เคฏा, เค‰เคชाเคธเคจा เคฌเคจ เค—เคฏा। เคฏเคนाँ เคฎेเคฐी เคฆुเคตिเคงा เคฏเคน เคนै เค•ि เคฎैं เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ เคชเคฐ เคคเคต्เคตเคœो เคฆूँ เคฏा เค—ोเคฏเคจเค•ा เคœी เค•ी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคธाเคงเคจा เคชเคฐ, เคœो เค…เคธाเคง्เคฏ เค•ाเคฐ्เคฏ เค‰เคจเคชเคฐ เค•िเคฏा เคนै เค‰เคธเคชเคฐ เค•ुเค› เคฒिเค–ूँ। เคนเคฐ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถเคฎाเคจ เคฆोเคจों เคนी เคนुเค เคœाเคคे เคนैं। เคเค• เค•े เคฌिเคจा เคฆूเคœे เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•ुเค› เคธोเคš เคจเคนीं เคธเค•เคคे, เคเค• เคฆूเคธเคฐे เค•े เคชूเคฐเค• เคœो เคธिเคฆ्เคง เคนुเค เคนैं।

เคถเคฐเคฆ เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคชเคฐ เคถ्เคฐเคฎ เค”เคฐ เคจिเคท्เค ा เคชूเคฐ्เคตเค• เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคตिเคท्เคฃु เคช्เคฐเคญाเค•เคฐ เคจे เคธ्เคตเคฏं เค•เคนा: “เคกॉ॰ เค—ोเคฏเคจเค•ा เคจे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคชเคฐ เคœिเคคเคจा เค•ाเคฐ्เคฏ เค•िเคฏा เคนै, เคตैเคธा เคธंเคญเคตเคค: เค•िเคธी เคถोเคงเค•เคฐ्เคคा เคจे เค•िเคธी เคฒेเค–เค• เคชเคฐ เคจเคนीं เค•िเคฏा เคนोเค—ा।“  เค‡เคธी เคธिเคฒเคธिเคฒे เคฎें เค•เฅœी เคœोเฅœเคคे เคนुเค ‘เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคตिเคถ्เคตเค•ोเคถ’ เคชเคฐ เคฒिเค–े เคนुเค เคเค• เคฒेเค– เคฎें เคถ्เคฐी เคธเคฐ्เคตेเคถเคตเคฐ เคฆเคฏाเคฒ เคธเค•्เคธेเคจा เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เค‰เคจเค•ा เค•เคฅเคจ: “เค—ोเคฏเคจเค•ा เคจे เคฌเฅœी เค–ोเคœเคฌीเคจ เค•े เคธाเคฅ เคฆुเคฐ्เคฒเคญ เคคเคฅ्เคฏ, เคฆเคธ्เคคाเคตेเฅ› เค†เคฆि เคเค•เคค्เคฐिเคค เค•िเค เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เคคเคฐเคคीเคฌ เคธे เคฒเค—ा เคฆिเคฏा เคนै। เคเคธा เค•ाเคฎ เค•िเคธी เคฒेเค–เค• เคชเคฐ เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคนुเค† เคนै, เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคฏเคน เคˆंเคŸ, เคฐोเฅœे เคนเคŸाเค•เคฐ, เคธเฅ™्เคค เคฎिเคŸ्เคŸी เค•ो เคคोเฅœเค•เคฐ เคธเคฎเคคเคฒ เคญुเคฐเคญुเคฐी เค•เคฐ เคเค• เค–ेเคค เคฌเคจाเคจे เค•े เคœैเคธा เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เค•ाเคฎ เค•िเคฏा เคนै, เคœिเคธเคฎें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เค†เคœ เค•े เค”เคฐ เค†เค—े เค†เคจे เคตाเคฒे เค…เคง्เคฏेเคคा เค…เคชเคจी เค…เคชเคจी เคจเฅ›เคฐ เค•े เคฌीเคœ เคกाเคฒเค•เคฐ เค…เคชเคจी เคฎเคจ เคตांเค›िเคค เฅžเคธเคฒ เค‰เค—ा เคธเค•เคคे เคนैं เค”เคฐ เคซเคฒ-เคซूเคฒ เคฌाँเคŸ เคธเค•เคคे เคนैं। เค—ोเคฏเคจเค•ा เคจे เคช्เคฐเคฎเคšंเคฆ เคœैเคธे เคฆेเคนाเคคी เคฒेเค–เค• เค•े เคฒिเค เค ेเค  เคฆेเคนाเคคी เค•ाเคฎ เค•िเคฏा เคนै। เค–ेเคค เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ा เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคฒिเค เคœो เค•เฅœी เคงूเคช เคธเคนी เคนै, เคฎेเคนเคจเคค เค•ी เคนै เค”เคฐ เคชเคธीเคจा เคฌเคนाเคฏा เคนै, เค‰เคธเค•ा เคฎूเคฒ्เคฏ เค†เค—े เฅžเคธเคฒ เค‰เค—ाเคจे เคตाเคฒे เฅ›्เคฏाเคฆा เค†เคธाเคจी เคธे เคชเคนเคšाเคจ เคธเค•ेंเค—े,” (เคฆिเคจเคฎाเคจ-เค…เค—เคธ्เคค 1982)

เค‡เคธ เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เคญाเคตเคจा เคฎें เคธिเคฐ्เฅž เค”เคฐ เคธिเคฐ्เฅž เคเค•เคฒเคต्เคฏ เค•ी เคฎाเคจिंเคฆ เคฒเค•्เคท्เคฏ เคธाเคฎเคจे เคฐเค–เค•เคฐ เคœिเคธ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคธाเคงเคจा เคฎें เคตे เค‡เคคเคจे เคฒीเคจ เคนुเค เค”เคฐ เค†เคœ เคญी เคนैं, เค‰เคธเคธे เคคो เฅ›ाเคนिเคฐ เคนोเคคा เคนै, เคตे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคฎें เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคฐूเคช เคธे เคคเคจ्เคฎเคฏ เคนोเค•เคฐ เค‰เคจเคธे เค…เคŸूเคŸ เคฐूเคช เคฎें เคœुเฅœเค•เคฐ เค‰เคจ्เคนीं เค•ी เคญांเคคि เค‡เคธ เค…เคฎเคฐ เคช्เคฐेเคฎ เคฎें เค–ुเคฆ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคฌเคจ เค—เค เคนैं। เคกॉ॰ เค•เคฎเคฒा เคฐเคค्เคจเคฎ เคœी เคจे “เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค—ंเค—ा เค•े เคญाเค—ीเคฐเคฅ: เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा’ เคจाเคฎเค• เคฒेเค– เคฎें เค…เคชเคจी เคญाเคตเคจाเค“ं เค•ो เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฒिเค–ा เคนै- “เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा เคจे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคฎें เค…เคฆ्เคญुเคค เค”เคฐ เคฎौเคฒिเค• เคฎाเคจเคฆंเคฃ्เคก เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•िเค เคนैं। เคฎाเคค्เคฐ เคชंเคฆ्เคฐเคน เคธाเคฒों เคตเคฐ्เคทों เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคจे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เคธเคฎ्เคฌंเคง เคฎें เค…เค•ेเคฒे เคœिเคคเคจी เคฆुเคฐ्เคฒเคญ เค”เคฐ เคช्เคฐाเคฎाเคฃिเค• เคœाเคจเค•ाเคฐी เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•ी เคนै, เค‰เคคเคจी เคฆเคธ เคต्เคฏเค•्เคคि เคฎिเคฒเค•เคฐ เค‡เคคเคจे เคธเคฎเคฏ เคฎें เค•เคฐ เคชाเคคे, เค‡เคธเคฎें เคธंเคฆेเคน เคนै। เค‡เคธเคฒिเค เค—ोเคฏเคจเค•ा เค•ो เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ–เค—ंเค—ा เค•ा เคญाเค—ीเคฐเคฅ เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।“ เคฏे เค…เคฒंเค•ाเคฐ เค‰เคจเค•े เคธंเค•เคฒ्เคช- ‘เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ो เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เค‰เคจเค•े เคœीเคตเคจ เค•ी เคตाเคŸिเค•ा’ เค•े เคธเคช्เคคเคฐंเค—ी เคธुเคฎเคจ เคนै, เคœो เคนเคฎेเคถा เค–िเคฒเคคे เคฐเคนेंเค—े, เคฎเคนเค•เคคे เคฐเคนेंเค—े।

เคนिเคจ्เคฆी-เค•เคนाเคจी เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ो เคตैเคธे เคญी เค…เคฎเคฐเคค्เคต เคช्เคฐाเคช्เคค เคนै, เคœैเคธे เคตाเคฒ्เคฎीเค•ि, เคต्เคฏाเคธ, เค•ाเคฒीเคฆाเคธ, เคคुเคฒเคธीเคฆाเคธ เค•เคฌीเคฐ เค•ो เคช्เคฐाเคช्เคค เคนै। เคฏเคฆि เคญเคตिเคท्เคฏ เคฎें เค•ोเคˆ เคฒेเค–เค• เค‡เคธ เค…เคฎเคฐเคค्เคต เค•ो เคธिเคฆ्เคง เค•เคฐเคคा เคนै เคคो เค‰เคธे เค‡เคจ्เคนीं เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธाเคนिเคค्เคฏเค•ाเคฐों เค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ-เคชाเค  เคธे เค—ुเฅ›เคฐเคจा เคนोเค—ा।

เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจिเคฏों เค•े เค•ाเคฒเค•्เคฐเคฎाเคจुเคธाเคฐ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ: เคฎें 1908-1936, 29 เคตเคฐ्เคท เค•े เค…เคชเคจे เคฐเคšเคจाเคค्เคฎเค• เค•ाเคฒ เคฎें 301 เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ी เคฐเคšเคจा เค•ी। เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ, เคฌเคคाเคคा เคนै เค•ि เค‰เคจเคฎें เคชाเคฐिเคตाเคฐिเค•, เคธाเคฎाเคœिเค•, เค†เคฐ्เคฅिเค•, เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ, เคธंเคธ्เค•ृเคคिเค•, เคงाเคฐ्เคฎिเค• เค†เคฆि เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงों เคธे เคฌुเคจी เคนुเคˆ เค•เคนाเคจिเคฏों เคฎें เคœเคนाँ เคฐिเคถ्เคคों เค•े เคจिเคฌाเคน เค”เคฐ เคจिเคฐ्เคตाเคน เค•े เค…เคตिเคธ्เคฎเคฐเคฃीเคฏ เคช्เคฐเคธंเค— เคฆเคฐ्เคถाเคฏे เคนैं เคตเคนीं เคฎเคจोเคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคขंเค— เคธे เคฎเคจुเคท्เคฏเคคा เค•े เค…เคจेเค• เคšेเคนเคฐों-เคฐूเคชों เค•ा เคšिเคค्เคฐเคฃ เค•เคฐाเคคे เคนुเค เคฎाเคจเคตเคคा เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•เคฐाเคคी เคนुเคˆ  เค‰เคจเค•ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคญाเคฐเคคीเคฏเคคा เค•ी เค…เคจुเคญूเคคि เค•เคฐाเคคी เคนैं, เคœो เคชाเค เค• เค•ो ‘เค‡ंเคกिเคฏा’ เค•ी เคจเคนीं ‘เคญाเคฐเคค’ เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เค•เคฐाเคคी เคนैं।

เคเค• เคจเคนीं, เค…เคจेเค• เคเคธी เคฌाเคคें เคชाเค เค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เคœाเคจเคจा เคฎेเคฐे เคฒिเค เคเค• เค†เคถ्เคšเคฐ्เคฏเคœเคจเค• เค…เคจुเคญूเคคि เคนै। เคเค•-เคฆो เคตिเคถेเคท เค‰เคฒ्เคฒेเค– เฅ›เคฐूเคฐ เค•เคฐเคจा เคšाเคนूंเค—ी। (เคธंเคฆเคฐ्เคญ: เค•เคฒ्เคชाเคจ्เคค -2009, เคกॉ॰ เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा –เคนिเคจ्เคฆी เค•เคฅाเค•ाเคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคฎเคฐ्เคฎเคœ्เคž- เคฎें เคธे)  เคกॉ॰ เคฐเคฎेเคถ เค•ुंเคคเคฒ เคฎेเค˜ เค…เคชเคจे เคเค• เคชเคค्เคฐ เคฎें เคฒिเค–เคคे เคนै-เคธिเคฐ्เคซ เค…ंเคถ เคนै- “เค†เคชเคจे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆाเคฏเคจ เค•ो เคต्เคฏाเคชเค• เค—เคคि เคฆी เคนै। เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เค…เคชเคจे-เค…เคชเคจे เคนैं। เคตे เคธुเคฐเค•्เคทिเคค เคฐเคนेंเค—े। เคฎैं เค†เคชเค•ी เคฎेเคนเคจเคค, เคฒเค—เคจ เค”เคฐ เคถोเคง-เคธाเคงเคจा เค•ा เคธเคฆैเคต เคธे เฅ˜เคฆ्เคฐเคฆाเคจ เคฐเคนा เคนूँ เคฌाเคตเคœूเคฆ เค‡เคธเค•े เค•ि เคนเคฎाเคฐी เคตिเคšाเคฐเคงाเคฐाเคँ เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคนैं।“ เค†เค—े เคตे เคฒिเค–เคคे เคนैं- “เคญोเคชाเคฒ เค•े เคญाเคฐเคค เคญเคตเคจ เคธे เคนเคŸें เคจเคนीं เคกเคŸें। เค–िเฅœเค•िเคฏाँ เคšाเคฐों เคฆिเคถाเค“ं เคฎें เค–ुเคฒเคตाเคँ। เค†เคชเคจे เคœो เค•ाเคฐ्เคฏ เค•िเคฏा เคนै เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคชเคฐ, เคตเคน เคเค• เคธंเคธ्เคฅा เคญी เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคी।”

เคฏเคนाँ เค—ोเคฏเคจเค•ा เคœी เค•े เค•ुเค› เคตैเคšाเคฐिเค•เคคा เคธाเคฎเคจे เค†เคคी เคนै। เค‰เคจ्เคนें เค›เคฒ, เคूเค , เค”เคฐ เคฆोเคนเคฐा เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เค•เคคเคˆ เคช्เคฐिเคฏ เคจเคนीं, เค…เคชเคจे เคตिเคšाเคฐों เค•ी เค‡เคธ เคฆृเคงเคคा เค”เคฐ เคธ्เคฅिเคฐเคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคญी เค‰เคจเค•े เคถเคค्เคฐु เคญी เค‰เคจเค•ी เคช्เคฐเคถंเคธा เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं। เค‰เคจเค•ी เคตिเคจเคฎ्เคฐเคคा เค•ा เคเค• เคชเค•्เคท เค•เคฎเคฒेเคถ्เคตเคฐ เคœी เค•े เคชเคค्เคฐ เคธे เค‰เคฆ्เค˜ाเคŸिเคค เคนुเค† เคนै। เค•ुเค› เค…ंเคถ เค‰เคธी เฅ™เคค เคธे ...  “เค†เคชเค•ा 30. 03. 04, เค•ा เคชเคค्เคฐ เคธाเคฅ เคฎें ‘เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ा เค•ाเคฒเค•्เคฐเคฎाเคจुเคธाเคฐ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ’ เคฏोเคœเคจा เค•ी เคฐूเคชเคฐेเค–ा। เคฏเคน เค†เคชเค•ी เคธเคฆाเคถเคฏเคคा เคนै เค•ि เค‡เคธ เคฏोเคœเคจा เคชเคฐ เค†เคชเคจे เคธเคฎ्เคฎเคคि เคฎांเค—ी เคนै। เคฎैं เค†เคญाเคฐी เคนूँ। ... เคตैเคธे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ा เคตिเคšाเคฐ เคชเค•्เคท เคนी เค‡เคธ เคถोเคง เค•ा เคจिเค•เคท เคนोเค—ा। เค†เคชเค•े เค‡เคธ เคธाเคนिเคค्เคฏिเค• เคฎเคนाเคฎंเคฅเคจ เคธे เคœो เค…เคฎृเคคเค•เคฒเคถ เคจिเค•เคฒेเค—ा เค‰เคธे เค†เคช เคฏเคฆि เคฆेเคต-เคฆाเคจเคตों เค•ी เค›ीเคจा-เคเคชเคŸी เคฎें เค›เคฒเค•เคจे เคจเคนीं เคฆेंเค—े เคคो เคฌेเคนเคคเคฐ เคนोเค—ा। เคฏเคนी เค†เคชเค•ी เคธाเคนिเคค्เคฏिเค• เค”เคฐ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคถुเคšिเคคा เค•ा เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคนोเค—ा।”

เคตिเคทเคฏ เคธाเคฎเค—्เคฐी เคฌेเคชเคจाเคน เคนै, เคœिเคคเคจा เคชเฅเคคी เคนूँ , เคชเฅเค•เคฐ เคฏเคนी เค…เคนเคธाเคธ เคฌเคฐเฅ˜เคฐाเคฐ เคฐเคนเคคा เคนै- “The more I read, the more I know about him, still I get the feel, as to how little I know. Definitely  knowledge is vast!”

เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เคœीเคตเคจ เค”เคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें เค‡เคคเคจी เคช्เคฐเคญूเคค เคธाเคฎเค—्เคฐी เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนै เคœिเคธเค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคเค• เค†เคฒोเคšเคจाเคค्เคฎเค• เคœीเคตเคจी เคฒिเค–ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै। เคกॉ॰ เค—ोเคฏเคจเค•ा เคจे เค‡เคธ เคธाเคฎเค—्เคฐी เค•ी เคช्เคฐाเคฎाเคฃिเค•เคคा เค•ा เคชूเคฐा เคง्เคฏाเคจ เคฐเค–ा เคนै เค”เคฐ เคธเคฐ्เคตเคฅा เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคฐीเคคि เคธे เค‡เคธเค•ा เคธंเค•เคฒเคจ, เคตเคฐ्เค—ीเค•เคฐเคฃ, เค†เคฆि เค•िเคฏा เคนै। เค‰เคจเค•े เคถोเคงเค•ाเคฐी เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•े เค•ाเคฐ्เคฏ เค•े เคฒिเค เคฎाเคค्เคฐ เคฏเคนी เค•เคนเคจा เคเค• เคธเคš เคนोเค—ा เค•ि เคฏเคน เค…เคจुเคธंเคงाเคจ เค•ाเคฐ्เคฏ เคญเคตिเคท्เคฏ เค•े เคฒिเค เคช्เคฐเค•ाเคถ-เคธ्เคคंเคญ เคฏा เคฎाเคฐ्เค—เคฆเคฐ्เคถเค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฎाเคจ्เคฏ เคนोเค—ा। เค‡เคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เค—्เคฐंเคฅ เคฎें เค—ोเคฏเคจเค•ा เคœी เคจे เค…เคชเคจी เคธृเคœเคจ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคธे เคเคคिเคนाเคธिเค• เคชृเคท्เค เคญूเคฎि เคชเคฐ เคธुเคฒเคญ เค•िเคฏा เคนै, เคตเคน เคจ เค•ेเคตเคฒ เค—ंเคญीเคฐ เคชाเค เค•ों เค•े เคฒिเค, เคชเคฐ เคถोเคงाเคฐ्เคฅिเคฏों เค•े เคฒिเค เค‰เคชเคฏोเค—ी เคช्เคฐเคฎाเคฃिเคค เคนुเค† เคนै। เคจिเคถ्เคšเคฏ เคนी เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคœเค—เคค, เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เค…เคง्เคฏेเคคा เคต เคญाเคตी เคชीเฅिเคฏों เค•े เค…เคง्เคฏेเคคाเค“ं เค•े เคฒिเค เคญी เคฏเคน เคเคคिเคนाเคธिเค• เคฆेเคจ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนी เคจเคนीं, เคธ्เคฅाเคฏी เคฐूเคช เคธे เคฎाเคฐ्เค—เคฆเคฐ्เคถเคจ เคญी เค•เคฐेเค—ी। เคกॉ॰ เค—ोเคฏเคจเค•ा เค•े เคถ्เคฐเคฎเคธाเคง्เคฏ เคช्เคฐเคฏाเคธ เคธे เค…เคœ्เคžाเคค เค…เค›ूเคคे เคชเคนเคฒुเค“ं เค•ो เคช्เคฐเค•ाเคถเคฎाเคจ เค•เคฐเค•े เค–ोเคœ-เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•े เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เค‡เคธ เค…เคตिเคธ्เคฎเคฐเคฃीเคฏ เคฏोเค—เคฆाเคจ เค•े เคฒिเค เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคธाเคงเค• เคนเคฎेเคถा เค‹เคฃी เคต เค•ृเคคเคœ्เคž เคฐเคนेंเค—े। เคœเคฏเคนिंเคฆ!
เคชुเคธ्เคคเค•: เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ा เค•ाเคฒเค•्เคฐเคฎाเคจुเคธाเคฐ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ

เคฒेเค–เค•: เค•เคฎเคฒ เค•िเคถोเคฐ เค—ोเคฏเคจเค•ा
เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ: เคธเคจ् 2015
เคชृเคท्เค : 759, เคนाเคฐ्เคกเคฌाเค‰ंเคก
ISBN 9383233079, 9789383233076
เคฎुเคฆ्เคฐिเคค เคฎूเคฒ्เคฏ: 1,100.00 เคฐुเคชเคฏे
เคช्เคฐเค•ाเคถเค•: เค•िเคคाเคฌเค˜เคฐ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ  
24/4855, เค…ंเคธाเคฐी เคฐोเคก, เคฆเคฐिเคฏाเค—ंเคœ
เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी-110002 (เคญाเคฐเคค)

เคธเคฎीเค•्เคทเค•: เคฆेเคตी เคจाเค—เคฐाเคจी (เคจ्เคฏू เคœเคฐ्เคธी, เคฏूเคเคธเค)
เคชเคคा:  9-เคกी  เค•ॉเคฐ्เคจเคฐ เคต्เคฏू เคธोเคธाเค‡เคŸी, 15/33 เคฐोเคก, เคฌांเคฆ्เคฐा , เคฎुंเคฌเคˆ 400050 เคซ़ोเคจ: +91 998 793 8358