рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рд╕ोрдкाрди

рдбॉ. рдХрди्рд╣ैрдпा рдд्рд░िрдкाрдаी
- рдбॉ. рдХрди्рд╣ैрдпा рдд्рд░िрдкाрдаी

рдкिрдЫрд▓े рдЕंрдХों рдоें рдЖрдкрдиे рдкрдвा: рдЕрд╣िंрд╕ा рдХा рдЕрдиुрдмंрдз рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХे рдЖрдЧ्рд░рд╣; рддрдеा рдЕрд╣िंрд╕ा рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा। рдЕрдм рдЖрдЧे, рдЕрд╣िंрд╕ा рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा

рдЕрд╣िंрд╕ा рдХी рдоूрд▓ рдЪेрддрдиा рдХा рд╕्рд░ोрдд рдорд╣ाрднाрд░рдд рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдмौрдж्рдз рджрд░्рд╢рди рдоें рднी рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рдЕрд╣िंрд╕ा рдХी рдПрдХ рд▓рдо्рдмी рдкрд░рдо्рдкрд░ा рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдИ। рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рднी рдХрд░ुрдгा (рд╕्рд╡рдпं рдмुрдж्рдз рдХो рдХрд░ुрдгाрд╡рддाрд░ рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै) рдХेंрдж्рд░ рдоें рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рд╕्рд╡ाрднाрд╡ рд╣ी рдЕрд╣िंрд╕ा рд╣ै। рдЬैрд╕ा рдХि рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдмुрдж्рдз рдХो рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдмाрдж рдмिंрдмिрд╕ाрд░, рдЕрдЬाрддрд╢рдд्рд░ु, рдк्рд░рд╕ेрдирдЬिрдд, рдЕрдиाрдердкिंрдбрдХ, рдЖрдо्рд░рдкाрд▓ी рдЬैрд╕े рд╢िрд╖्рдп рдоिрд▓े рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдЕрд╢ोрдХ, рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдХрдиिрд╖्рдХ рдФрд░ рдХрдИ рдмौрдж्рдз рднिрдХ्рд╖ु рд╣ुрдП рдЬिрдирдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ुрдЖ рд▓ेрдХिрди рдпрджि рд╕рдордЧ्рд░рддा рдоें рджेрдЦा рдЬाрдП рддो рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдоें рдЬो рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рддрдд्рд╡ рджिрдЦрддा рд╣ै рд╡рд╣ рд╣ै рдЕрд╣िंрд╕ा।

рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рдЕрд╣िंрд╕ा рдкрд░ рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╣िंрд╕ा рдХो рд╕рдо्рдпрдХ् рдоाрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा। рд╡рд╕्рддुрддः ‘рд╣िंрд╕ा’ рддो рдЕрд╡िрдж्рдпा рдпा рд╣рдо рдХрд╣ें-‘рддृрд╖्рдгा’ рд╕े рдкैрджा рд╣ोрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╣рдо рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХे рдЬ्рдЮाрди рд╕े рднрдЯрдХ рдЬाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдЕрддिрд╢्рдпोрдХ्рддि рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा рдХि рдЕрд╖्рдЯांрдЧिрдХ-рдоाрд░्рдЧ  рд╡ рдк्рд░рддीрдд्рдпрд╕рдоुрдд्рдкाрдж рдмौрдж्рдз-рджрд░्рд╢рди рдХे рдоूрд▓ рд╕िрдж्рдзांрдд рд╣ैं,рдЬो рд╕ाрд░्рд╡рднौрдо рд╕िрдж्рдзांрдд рд╣ैं। рджूрд╕рд░ी рдмाрдд, рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рд╕рдХ्рд░िрдп рдЕрд╣िंрд╕рдХ рд╕рдн्рдпрддा рдкрд░ рдмрд▓ рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдмौрдж्рдз рджрд░्рд╢рди рдХा рдорд╣ाрдХрд░ुрдгा рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд-рдЕрд╣िंрд╕ाрднाрд╡ рдХा рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдорд╣ाрднाрд░рдд рдХी рдУрд░ рдоुреЬрдХрд░ рджेрдЦें рддो рд╡рд╣ाँ рднी рд╢ीрд▓ рдХी рдХाрдлी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рд╣ै। рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рднी рд╢ीрд▓, рд╕рдоाрдзि рдФрд░ рдк्рд░рдЬ्рдЮा, рдмौрдж्рдзों рдХी рддीрди рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै। рд╢ीрд▓ рдХी рдЧрд╣рди рдоीрдоांрд╕ा рдмाрдж рдоें рдХी рдЬाрдпेрдЧी рдХिрди्рддु рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рд╢ीрд▓ рдХे рдЬрд░िрдпे рдЕрд╣िंрд╕рдХ рдЖрдЪрд░рдг рдХो рдкुрдирд░्рдЬीрд╡िрдд рдХिрдпा рд╣ै рд╕्рд╡рдпं рдмुрдж्рдз рдиे рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЕрдиुрдпाрдпिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рднी। рдеेрд░рд╡ाрджी рдкрд░ंрдкрд░ा рдоें рд╢ीрд▓ рдХे рд╕ाрде рдпрджि рдорд╣ाрдпाрди рдкрд░ंрдкрд░ा рдХा рдЕрд╡рд▓ोрдХрди рдХрд░ें рддो рд╣рдо рдкाрддे рд╣ैं рдХि рддрдеाрдЧрдд рдиे рдзрд░्рдо рдХो рдЕрд╣िंрд╕ा рдХрд╣ा рд╣ै।

рдзрд░्рдоं рд╕рдоाрд╕рддोрд╜рд╣िंрд╕ा рд╡рд░्рдгрдпंрддि рддрдеाрдЧрддाः।
рдЪрддुःрд╢рддрдХ(12।23)

рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी, рдоांрд╕ाрд╣ाрд░, рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рд╕ाрдзрди рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдПрдХ рд╡िрдЪाрд░рдгीрдп рдк्рд░рд╢्рди рдоाрдиा рдЧрдпा। рдЕрд╣िंрд╕ा рдоें рдоूрд▓ рднाрд╡ рдпрд╣ी рд░рд╣рддा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░ाрдгी рдХो рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдкीрдб़ा рдирд╣ीं рдкрд╣ुँрдЪे рдлिрд░ рдоांрд╕ाрд╣ाрд░ рдХा рдиिрд╖ेрдз рдХैрд╕े рди рд╣ो? 20рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдоें рд▓рдЧрднрдЧ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдмौрдж्рдз рджेрд╢ों рдХो рдХिрд╕ी-рди-рдХिрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рднрдпंрдХрд░ рд╣िंрд╕ा рд╕े рдЧुрдЬрд░рдиा рдкрдб़ा рдФрд░ рдЙрд╕ рд╣िंрд╕ा рдХा рдЕрд╣िंрд╕рдХ рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдоें рддिрдм्рдмрдд рдХे рджрд▓ाрдИ рд▓ाрдоा рдХा рдиाрдо рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рд╣ै। рдЗрд╕рдХेрдЖрд▓ाрд╡ा рд╡िрдПрддрдиाрдо рдХे рдеिрдХ рди्рд╣ाрдЯ рд╣ाрди्рд╣ рдХे рд╕ाрде рдХंрдмोрдбिрдпा рдХे рдорд╣ाрдШोрд╖ाрдиंрдж рдХा рдиाрдо рднी рдЕрдд्рдпंрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै। рдорд╣ाрдШोрд╖ाрдиंрдж рд╣ों рдпा рджрд▓ाрдИ рд▓ाрдоा рдпा рдеिрдХ рди्рд╣ाрдЯ рд╣ाрди्рд╣, рд╕рднी рдиे рдмौрдж्рдз рджрд░्рд╢рди рдХी рдоूрд▓ рдЪेрддрдиा рдХो рдЬीрдиे рдХा рдпрдд्рди рдХिрдпा।  рдорд╣ाрдШोрд╖ाрдиंрдж рдХी рдПрдХ рдХрд╡िрддा рдмрд░рдмрд╕ рдпाрдж рдЖрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╡рд╣ рд▓िрдЦрддे рд╣ैं-
рдХंрдмोрдбिрдпा рдХी рд╡ेрджрдиा рдЧрд╣рд░ी рд╣ै
рдЧрд╣рд░ी рд╡ेрджрдиा рд╕े рдЙрдкрдЬрддी рд╣ै рдЧрд╣рд░ी рдХрд░ुрдгा
рдЧрд╣рд░ी рдХрд░ुрдгा рд╕े рдЙрдкрдЬрддा рд╣ै рд╢ांрдд рдорди
рд╢ांрдд рдорди рд╕े рдЙрдкрдЬрддा рд╣ै рд╢ांрдд рд╡्рдпрдХ्рддि
рд╢ांрдд рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕े рдЙрдкрдЬрддा рд╣ै рдПрдХ рд╢ांрдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рдФрд░ рд╕рдоुрджाрдп
рд╢ांрдд рд╕рдоुрджाрдпों рд╕े рдЙрдкрдЬрддा рд╣ै рд╢ांрдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░
рд╢ांрдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕े рдЙрдкрдЬрддा рд╣ै рдПрдХ рд╢ांрдд рд╕ंрд╕ाрд░

рдХंрдмोрдбिрдпा рдоें рд╢ांрддि-рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд▓िрдП 1992 рдоें рдорд╣ाрдШोрд╖ाрдиंрдж рдиे рдзрд░्рдордпाрдд्рд░ा рдХा рдк्рд░рд╡рд░्рддрди рдХिрдпा рдеा। рдпрджि рдХрд╡िрддा рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдоें рдЬाрдПं рддो рдЗрди рдмौрдж्рдз рднिрдЪ्рдЫुрдУं рдФрд░ рдмौрдж्рдз рдЕрди्рддрд╢्рдЪेрддाрдиाрдУं рд╕े рдПрдХ рдмाрдд рд╕ाреЮ рдЭрд▓рдХрддी рд╣ै рдХि рдЙрдирдХी рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рддрдеा рдЕрд╣िंрд╕ाрдд्рдордХ рдЙрдкाрдпों рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдмрд▓ рджिрдпा рдЬाрдп рддो рдПрдХ рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХ рд╕рдоाрдЬ рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ो рдЬाрдпेрдЧा। рд╡ैрд░рднाрд╡ рдж्рд╡ेрд╖ рдХा рдж्рдпोрддрдХ рд╣ै।

рдоैрдд्рд░ीрдк्рд░рдоोрджрдХाрд░ुрдг्рдпрдоाрдз्рдпрд╕्рде्рдпाрдиि рд╕рдд्рдд्рд╡рдЧुрдгाрдзिрдХрдХ्рд▓िрд╢्рдпрдоाрдиाрд╡िрдирдпेрд╖ु।
(рддрдд्рдд्рд╡ाрд░्рде рд╕ूрдд्рд░ (7।6)
рддрдд्рдд्рд╡ाрд░्рде рд╕ूрдд्рд░ рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै- рдк्рд░ाрдгिрдоाрдд्рд░ рдХे рдк्рд░рддि рдоैрдд्рд░ी, рдЧुрдгिрдпों рдХे рдк्рд░рддि рдк्рд░рдоोрдж, рджुःрдЦिрдпों рдХे рдк्рд░рддि рдХрд░ुрдгा рдФрд░ рджोрд╖िрдпों рдХे рдк्рд░рддि рднी рдк्рд░ेрдорднाрд╡ рд░рдЦрдиा рд╕ंрдпрдо рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ै।  рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░, рдЕрдЧрд░ рд╣рдо рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХी рдУрд░ рджेрдЦें рддो рдорд╣ाрдд्рдоा рдмुрдж्рдз рдиे рд╣िंрд╕ा- рдХाрд░рдг рддрдеा рдкрд░िрдгाрдо, рджोрдиों рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡ैрд░ рдпा рд╢рдд्рд░ुрддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рд╣ै- рд╡ैрд░ рдХрд░рдиे рд╕े рд╡ैрд░ рдХी рд╢ांрддि рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рдЕрдкिрддु рд╡ैрд░ рдмреЭрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рд╣िंрд╕ा рдХा рдХाрд░्рдп рдЬाрд░ी рд░рд╣рддा рд╣ै। рд╡ैрд░ рдХो рдд्рдпाрдЧ рджेрдиे рд╕े рд╡ैрд░ рдХी рд╢ांрддि рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣ी рд╕рдиाрддрди (рд╢ाрд╢्рд╡рдд) рдзрд░्рдо рд╣ै (рдзрдо्рдордкрдж)। рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рд╣рдоें рд╕рдмрд╕े рдк्рд░ेрдо рдХрд░рдиे рдХा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рд╢рдд्рд░ुрддा рд╣рдоेрд╢ा рдХрд╖्рдЯрджाрдпी рд╣ोрддी рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдХो рд╕рднी рдк्рд░ाрдгिрдпों рд╕े рдк्рд░ेрдо рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╣िंрд╕ा рд╕े рддो рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдоाрдирд╡рддा рдЦрддрд░े рдоें рд╣ोрддी, рдпा  рдкреЬ рдЬाрддी рд╣ै, рдЙрд╕рд╕े рднी рджो рдХрджрдо рдЖрдЧे рдЖрдХрд░ рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рд╢рдд्рд░ुрддाрднाрд╡ рдХो рд╣ी рд╢рдд्рд░ु рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै। рд╡рд╕्рддुрддः рд╢рдд्рд░ुрддाрднाрд╡ рдкैрджा рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╣ी рд╣िंрд╕ा рдХा рдЬрди्рдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдзрдо्рдордкрдж рдоें рд╢рдд्рд░ुрддा рдХो рд╣ी, рд╡ैрд░ рдХो рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдХा рд╡ैрд░ी рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕ी рдоूрд▓्рдпрдЧрдд рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдоें рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХा рд╡рд╣ рднाрд╡ рдЫिрдкा рд╣ुрдЖ рд╣ै рдЬो рдЕрд╣िंрд╕ा рдкрд░рдоो рдзрд░्рдо: рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╕рджृрд╢ рд╣ै।

рдЬीрддो рдЕрдХ्рд░ोрдз рд╕े рдХ्рд░ोрдз 
рд╕ाрдзुрддा рд╕े рдЕрд╕ाрдзु рдХो 
рдХंрдЬूрд╕ी рджाрди рд╕े рдЬीрддो 
рд╕рдд्рдп рд╕े рдЭूрда рдмाрдд рдХो 
рд╡ैрд░ рд╕े рди рдХрджाрдкि рднी 
рд╡ैрд░ рдоिрдЯрддे рд╣ैं рдХрднी 
рдоैрдд्рд░ी рд╕े рд╣ी рдоिрдЯे рд╡ैрд░ 
рдпрд╣ी рдзрд░्рдо рд╕рдиाрддрди।

рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХी рдпрд╣ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдЙрд╕ рд╕ंрдХрд▓्рдк рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдЕрд╣िंрд╕рдХ рд╕рдн्рдпрддा рдХा рд╕ूрдд्рд░рдкाрдд рд╣ोрддा рд╣ै।  рдиिःрд╕ंрджेрд╣ рдмुрдж्рдз рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдЕрд╢ोрдХ рдиे рдмрд▓िрдк्рд░рдеा рдФрд░ рднोрдЬрди рдХे рд▓िрдП рдкрд╢ुрдУं рдХी рд╣рдд्рдпा рдкрд░ рд░ोрдХ рд▓рдЧाрдИ। рдЙрд╕рдиे рдЙрдкрдЪाрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЗंрддрдЬाрдо рдХिрдП, рдмрд░рдЧрдж рддрдеा рдЖрдо рдХे рдкेреЬ рд▓рдЧрд╡ाрдП, рдХुрдПँ рдЦुрджрд╡ाрдП рдФрд░ рдЖрдиंрджрдЧृрд╣ рдХे рдЬрд░िрдпे рдордиुрд╖्рдпों рдФрд░ рдЬीрд╡-рдЬंрддुрдУं рдХे рд▓िрдП рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рдХाрдо рднी рдХिрдП।  рдпे рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХा рд╣ी рдк्рд░рднाрд╡ рдеा рдХि рдЕрд╢ोрдХ рдиे рдХेрд╡рд▓ рдЦुрдж рд╣ी рдирд╣ीं рдЕрдкिрддु рдЕрдкрдиे рдмेрдЯे рдФрд░ рдмेрдЯी рдХो рднी рдмौрдж्рдз рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХा рдЬिрдо्рдоा рд╕ौंрдкा।
рдзрдо्рдордкрдж рдоें рд╣िंрд╕ा рдХे рдФрдЪिрдд्рдп рдкрд░ рдк्рд░рд╢्рди рдЦреЬा рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдмुрдж्рдз рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рд╕рднी рдк्рд░ाрдгी рджंрдб рд╕े рдбрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рд╕рдмрдХो рдЬीрд╡рди рдк्рд░िрдп рд╣ै рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рдмрдХो рдЕрдкрдиे рд╕рдоाрди рд╕рдордЭрдХрд░ рди рдХिрд╕ी рдХी рд╣िंрд╕ा рдХрд░ें рдФрд░ рди рдХिрд╕ी рдХो рд╣िंрд╕ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░ें।
рд╕рдм्рдмे рддрд╕ंрддि рджंрдбрд╕्рд╕ рд╕рдм्рдмेрд╕ं рдЬीрд╡िрддं рдкिрдпं
рдЕрдд्рддाрдиं рдЙрдкрдоं рдХрдд्рд╡ा рди рд╣рдиेрдп्рдп рди рдШाрддрдпे
рдзрдо्рдордкрдж 130

рдмौрдж्рдз рджрд░्рд╢рди рдХी рдЗрд╕ рдЦूрдмрд╕ूрд░рддी рдиे рддрднी рддो рдПрд╢िрдпा рдоें рдЖрдЬ рднी рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХो рдЬीрд╡िрдд рд░рдЦा рд╣ै। рдпрд╣ рдмाрдд рдЕрд▓рдЧ рд╣ै рдХि рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХा рдЕрд╣िंрд╕рдХ рдорди्рдд्рд░ рднाрд░рдд рд╕े рд╣ी рдЧाрдпрдм рд╣ो рдЧрдпा рдЬрд╣ाँ рдмुрдж्рдз рдХा рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ।

рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рдмрджрд▓े рд╣िंрд╕ा 
рднाрд░рддीрдп рдЙрдкрдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдоें рд╣ी рдмंрдЧाрд▓ рдХी рдЦाрдб़ी рдХे рдКрдкрд░ рдФрд░ рднाрд░рдд рдХे рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рд╕े рдЬुрдб़े рдо्рдпांрдоाрд░  рдЬो рдЕрдм рдмрд░्рдоा рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рдоें рдмौрдж्рдз рдЪрд░рдордкंрде рдХा рдЙрдкрдж्рд░рд╡ рдФрд░ рд╡рд╣ां рдХे рд░ोрд╣िंрдЧ्рдпा рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХा рдХрдд्рд▓ेрдЖрдо рдХी рдШрдЯрдиा рдХिрд╕ी рд╕े рдЫुрдкी рдирд╣ीं рд╣ै। 1995 рд╕े рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдмाрдХाрдпрджा рдпोрдЬрдиाрдмрдж्рдз рд╣рдорд▓े рдмрдв़े рдФрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рд▓ोрдЧों рдХो рдЬрдоीрди рдФрд░ рдЬिंрджрдЧी рд╕े рдмेрджрдЦрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд░рд╣ा। рдЗрд╕ рдкрд░ рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдпрд╣ рд╣ुрдИ рдХि рдЕрдлрдЧाрдиिрд╕्рддाрди рдоें рдмाрдоिрдпाрди рдХी рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдмुрдж्рдз рдк्рд░рддिрдоाрдУं рдкрд░ рддाрд▓िрдмाрдиी рд╣рдорд▓ों рдиे рдХुрдЫ рдмौрдж्рдз рд╕ंрдк्рд░рджाрдпों рдХो рднрдб़рдХाрдпा рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдмрджрд▓ा рд╡े рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рднी рд▓े рд░рд╣े рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдЬैрд╕ा рдХि рдо्рдпांрдоाрд░ рдоें рджिрдЦрддा рд╣ै। рдмौрдж्рдзों рдХे рдо्рдпांрдоाрд░ рдФрд░ рд╢्рд░ीрд▓ंрдХाрдИ рд╡рд░्рдЧों рдХी рдпे рдирдлрд░рдд рдЕрд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै।  рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдоें рддрдоिрд▓ों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдЬाрддीрдп рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдоें рдмौрдж्рдзों рдиे рднी рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ। рдЬाрдкाрди рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕े рд╕рдоुрд░ाрдИ рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХे рдЬेрди рдордд рдХो рдоाрдирддे рд╣ैं। рд╡े рдХрдИ рддрд░рд╣ рд╕े рд╣िंрд╕ा рдХो рдЬाрдпрдЬ рдард╣рд░ाрддे рд░рд╣े рд╣ैं, рд╡े рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рд╣рдд्рдпा рдХो рднी рдХрд░ुрдгा рдХी рдХाрд░्рд░рд╡ाрдИ рдмрддाрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХी рджрд▓ीрд▓ें рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдз рдоें рджी рдЧрдИ рдеीं। рдЗрд╕рд╕े рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рд╡े рдорд╣ाрдд्рдоा рдмुрдж्рдз рдХे рдХ्рд╖рдоा рдХे рдоूрд▓्рдп рдХी рдЙрдкाрд╕рдиा рддो рдХрд░рддे рд╣ैं рд▓ेрдХिрди рд▓рдЧрддा рд╣ै рдЙрд╕े рдзाрд░рдг рдирд╣ीं рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдкрд░ рджрд▓ाрдИ рд▓ाрдоा рдХी рдЪुрдк्рдкी рдкрд░ рдк्рд░рд╢्рдирдЪिрд╣्рди рдЦреЬे рд╣ुрдП। рдЙрд╕ рдИрд▓ाрдХे рдХे рдоुрд╕्рд▓िрдо рдпा рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдХे рддрдоिрд▓ рднी рдЗрди्рд╕ाрди рд╣ैं। рдРрд╕े рдоें рдХрд╣ें рдХि рд╡िрдкрд░ीрдд рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдоें рджрд▓ाрдИ рд▓ाрдоा рдЬैрд╕े рдЧुрд░ुрдУं рдХे рдоुрдЦрд░ рди рд╣ोрдиे рдХे рдХ्рдпा рдоाрдпрдиे рд░рд╣े рд╣ोंрдЧे, рдпрд╣ рдПрдХ рдмреЬा рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдарддा рд╣ै। рдХрдо рд╕े рдХрдо рдмुрдж्рдз рдпрд╣ рдЕрдкрдиे рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдЕрдиुрдпाрдпिрдпों рд╕े рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдирд╣ीं рдХिрдП рд╣ोंрдЧे। рднрд▓े рд╣ी рдо्рдпांрдоाрд░ рдХे рдЪрд░рдордкंрдеी рдЧुрдЯों рдФрд░ рдмौрдж्рдз-рдордаों рдХी рд░ाрдЬрдиीрддि рдФрд░ рдХрдб़े рдмौрдж्рдз рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों рдоें рдврд▓े рд╣ोрдиे рдХा рджाрд╡ा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ैрди्рдп рд╣ुрдХूрдордд рдоें рджрд▓ाрдИ рд▓ाрдоा рдХी рдЙрддрдиी рдоाрди्рдпрддा рдирд╣ीं рд╣ै, рдпрд╣ рднी рд╕рд╣ी рд╣ै рдХि рджрд▓ाрдИ рд▓ाрдоा рдЬिрд╕ рдмौрдж्рдз рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ैं, рдо्рдпांрдоाрд░ рдХे рдмौрдж्рдз рдЙрд╕ рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдХे рдирд╣ीं рдеे। рддрдеाрдкि, рджुрдиिрдпा рдХे рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдФрд░ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдзाрд░्рдоिрдХ рдЧुрд░ु рд╕े рдпे рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рддो рд╣ोрддी рд╣ी рд╣ै рдХि рдЦाрдоोрд╢ी рдХी рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╡ो рджрдмाрд╡ рднी рдмрдиाрдХрд░ рдХुрдЫ рдирдИ рдкрд╣рд▓ рдХрд░рддे рд▓ेрдХिрди рдРрд╕ा рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ।

рд╣рдо рд╕рднी рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рдИрд╕ा рдкूрд░्рд╡ рддीрд╕рд░ी рд╕рджी рдоें рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдЕрд╢ोрдХ рдХी рдмेрдЯी рд╕ंрдШрдоिрдд्рд░ा рднाрд░рдд рдХे рдмोрдзрдЧрдпा рд╕े рдмोрдзिрд╡ृрдХ्рд╖ рдХी рдбाрд▓ рдХे рд╕ाрде рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा рдкрд╣ुँрдЪी। рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХी рдЬрдб़ें рдлिрд░ рдЖрд╕рдкाрд╕ рдлैрд▓рддी рдЪрд▓ी рдЧрдИं। рдо्рдпांрдоाрд░ рдоें рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рд▓рдЧрднрдЧ рдЙрддрдиा рд╣ी рдк्рд░ाрдЪीрди рд╣ै рдЬिрддрдиा рджूрд╕рд░े рджрдХ्рд╖िрдг рдкूрд░्рд╡ рдПрд╢िрдпाрдИ рджेрд╢ों рдоें। рдХिрди्рддु рдРрд╕े рд╣ाрджрд╕े рд╢рд░्рдордиाрдХ рд╕ाрдмिрдд рд╣ुрдП। рднाрд░рдд рдоें рд╣ी рд░рд╣ рд░рд╣े рджрд▓ाрдИ рд▓ाрдоा рдиे рджुрд░्рднाрдЧ्рдп рд╕े рд╡ो рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬो рд╡े рдХрд░ рд╕рдХрддे рдеे।

рдХुрдЫ рдмाрдд рдЕрдм рдмाрдмाрд╕ाрд╣рдм рднीрдорд░ाрд╡ рдЕंрдмेрдбрдХрд░ рдкрд░ рдХी рдЬाрдп рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рдоैं рд╣िंрджू рдЬрди्рдоा рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ूँ, рдЗрд╕рдоें рдоेрд░ा рдХोрдИ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдирд╣ीं рдеा,рдХिंрддु рдоैं рд╣िंрджू рд░рд╣рдХрд░ рдорд░ूंрдЧा рдирд╣ीं। рдЙрдирдХे рдХрд╣े рдЗрд╕ рд╡ाрдХ्рдп рдХा рдЕрд╕рд░ рджрд▓िрддों рдкрд░ рдЖрдЬ рднी рдХाрдпрдо рд╣ै। рдРрд╕ा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЕрдХेрд▓े рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдоें рд▓рдЧрднрдЧ 60 рд▓ाрдЦ рдмौрдж्рдз рд╣ैं,рдЬो рдЕंрдмेрдбрдХрд░ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдЗрди рдмौрдж्рдзों рдХे рднрд╡िрд╖्рдп рдЖрдЬ рддрдоाрдо рдоुрд╢्рдХिрд▓ों рдХे рдмीрдЪ рдЬूрдЭ рд░рд╣े рд╣ैं। рдирд╡-рдмौрдж्рдз рдФрд░ рдмौрдж्рдзों рдХे рдЕंрддрд░्рдж्рд╡ंрдж्рд╡ рдХुрдЫ рдФрд░ рд╣ैं। рдЕрд╣िंрд╕ा рдХा рд╕рдмрд╕े рдмреЬा рд╕ूрдд्рд░рдкाрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдзрд░्рдо рд╣िंрд╕ा рдХे рдЪрдХ्рд░рд╡ाрдд рдоें рднाрд░рдд, рд╢्рд░ीрд▓ंрдХा, рдо्рдпांрдоाрд░, рдиेрдкाрд▓, рддिрдм्рдмрдд рдФрд░ рдПрд╢िрдпा рдХे рддрдоाрдо рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЖрдЬ рдЦुрдж рдЕрд╣िंрд╕рдХ рд╕рдн्рдпрддा рдХी рдЬрдоीрди рдоांрдЧ рд░рд╣ा рд╣ै рдпрд╣ рд╣ाрд╕्рдпाрд╕्рдкрдж рд╣ै।

рддिрдм्рдмрддिрдпों рдХे рдзाрд░्рдоिрдХ рдиेрддा рджрд▓ाрдИ рд▓ाрдоा рдиे рд╕्рд╡рдпं рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдПрдХ рдмाрд░ рдХрд╣ा рдеा, "рднाрд░рдд рдЧुрд░ु рд╣ै рдФрд░ рддिрдм्рдмрдд рднрд░ोрд╕ेрдоंрдж рдЪेрд▓ा рдХ्рдпोंрдХि рд╣рдордиे рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХे рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХो рдиाрд▓ंрджा рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рд╣ै।" рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдЕрд╣िंрд╕ा рдХा рдкрд╣рд▓ा рдкाрда рдкрдв़ाрдиे рд╡ाрд▓े рдмुрдж्рдз рдХे рдЖрдЬ рджुрдиिрдпा рднрд░ рдоें 50 рдХрд░ोрдб़ рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдЕрдиुрдпाрдпी рд╣ैं। рдмौрдж्рдзों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдмреЭोрддрд░ी рддो рдаीрдХ рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рд╕ौрди्рджрд░्рдп рдкрд░ рд▓рдЧрддे рдзрдм्рдмे рдиिрд╢्рдЪिрддрд░ूрдк рд╕े рд╢ुрдн рдирд╣ीं рд╣ै।

рдмुрдж्рдз рдХे рдЕрд╣िंрд╕ा рдХा рдкुрдирд░्рдЬीрд╡рди рд╕ंрднрд╡ рд╣ै 
рджрд▓ाрдИ рд▓ाрдоा рдиे рдХрд╣ा рд╣ै, рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдордиुрд╖्рдп рд╕рд╣िрдд рд╕рднी рд╕рдд्рд╡ों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрдирдХा рд▓ाрдн рдХрд░рдиा рд╣ै। рдФрд░ рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै рдХि рд╣рдо рдмौрдж्рдз рдпрд╣ рд╕ोрдЪें рдХि рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ों рдХे рд╕ाрде рдоाрдирд╡ рд╕рдоाрдЬ рдХो рдХ्рдпा рдпोрдЧрджाрди рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं рдЗрд╕рдХे рдмрдЬाрдп рдХि рд╣рдо рдЕрди्рдп рд▓ोрдЧों рдХो рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ें। рдмुрдж्рдз рдиे рдиिрд╕्рд╡ाрд░्рде рднाрд╡ рд╕े рджूрд╕рд░ों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░ рд╣рдоें рд╕ंрддोрд╖ рдФрд░ рд╕рд╣िрд╖्рдгुрддा рдХा рдПрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рджिрдпा। рдЕрд╢ांрдд рджुрдиिрдпा рдХिрд╕ी рдХे рд▓िрдП рдЕрдк्рд░ीрддिрдХрд░ рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрджि рдХिрд╕ी рдзрд░्рдо рдХे рдЕрдЪ्рдЫे рд╡िрдЪाрд░ рдЕрд╡рд╕рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рджрд╕्рддрдХ рджें рддो рд╣рдо рдЙрд╕ рдЧुрдгों рдХे рд╕ाрде рдЬी рд╕рдХрддे рд╣ैं рдЬो рд╕ुрдЦрдХाрд░ी рд╣ै। рдмुрдж्рдз рдХे рдЕрд╕ीрдо рд╕्рдиेрд╣рдкूрд░्рдг рд╕рди्рджेрд╢ рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдЕрднी рднी рд╣ै рдЙрд╕े рднाрд░рдд рдоें рдХрдо рд╕े рдХрдо рдкुрдирд░्рдЬीрд╡िрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рдмौрдж्рдзों рдХे рднीрддрд░ рдХे рднी рдЕрд╣िंрд╕рдХ рднाрд╡рдиाрдУं рдХो рдЬाрдЧृрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЬрд░ुрд░рдд рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдмुрдж्рдзिрд╕्рдЯ рдПрд╕्рдеेрдЯिрдХ рдФрд░ рдиिрдЦрд░рдХрд░ рд╕ाрдордиे рдЖрдпे।

рди рдоु рдо्рдпो рд╣ो рд░ेंрдЧे рдХ्рдпों
13 рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рднिрдХ्рд╖ु рдкूрдЬ्рдп рдиिрдЪिрд░ेрди рджाрдИ рд╢ोрдиिрди рди рдоु рдо्рдпो рд╣ो рд░ेंрдЧे рдХ्рдпों рдиे рдпे рдорди्рдд्рд░ рдк्рд░рдХрдЯ рдХिрдпा। рди рдоु рдо्рдпो рд╣ो рд░ेंрдЧे рдХ्рдпों рдпрд╣ рдоंрдд्рд░ рджेрдиे рдХे рдкीрдЫे рдЙрдирдХी рдордирд╕ा рдеी рдХि рд▓ोрдЧ рдЗрд╕ рдзрд░्рдо рдХे рдк्рд░рддि рдЖрджрд░ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░ें рдФрд░ рдЖрдЪрд░рдг рднी рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдмрд░рддें।  рдРрд╕ा рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╕рдж्рдзрд░्рдо рдкुंрдбрд░ीрдХ рд╕ुрдд्рд░-рди рдоु рдордпो рд╣ो рд░ेंрдЧे рдХ्рдпों, рдХे рдЕрдиुрдпाрдпी рдеे рдЬिрд╕े рднрдЧрд╡ाрди рдмुрдж्рдз рдиे рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдФрд░ рдЗрд╕ рд╕ूрдд्рд░ рдоें рджुःрдЦ рд╕े рдкीрдб़िрдд рдоाрдирд╡рддा рдХो рдоुрдХ्рдд рдХрд░ाрдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рд╣ै। рдЗрд╕ рдоंрдд्рд░ рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै, рд╣рдо рдмुрдж्рдз рдХे рдЕрдЦंрдб рдзрд░्рдо рдХो рдирдорди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдиिрдЪिрджाрдд्рд╕ु рдлुрдЬीрдИ рдиाрдордХ рдмौрдж्рдз рднिрдХ्рд╖ु рдлुрдЬीрдИ рдЧुрд░ुрдЬी рдиे рднिрдХ्рд╖ु рдкूрдЬ्рдп рдиिрдЪिрд░ेрди рджाрдИ рд╢ोрдиिрди рдХे рдЗрд╕ рдоंрдд्рд░ рдХो рджुрдиिрдпा рдХे рд╡िрднिрди्рди рднूрднाрдЧ рдоें рдк्рд░рдЪाрд░िрдд рдХिрдпा рдеा। рдпрд╣ рдорди्рдд्рд░ рдЕрдм рд╢ांрддि рд╕्рддूрдкों рдоें рдб्рд░рдо рдХे рд╕ाрде рд╕ंрдз्рдпाрдХाрд▓ рдоें рдмुрдж्рдзिрд╖्рдЯों рдХे рдЬीрд╡рдирдЪрд░्рдпा рдХा рдЕंрдЧ рд╣ै। рдЗрд╕ рдорди्рдд्рд░ рдоें рднी рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рдмीрдЬ рд╣ैं рдЬिрд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рддрд░ीрдХे рд╕े рд╕рдХाрд░рдд्рдордХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХिрди्рддु рд╡िрдбрдо्рдмрдиा рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдб्рд░рдо рд╡ рдЕрди्рдп рд╡ाрдж्рдп рдХे рд╕ाрде рдоंрдд्рд░ рд▓ोрдЧों рдХे рдЬीрд╡рди-рдЖрдЪрд░рдг рд╕े рджूрд░ рд╣ै।

рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХी рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рд╕ोрдкाрди рдмुрдж्рдз рджрд░्рд╢рди рдоें рднी рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ैं рдХिрди्рддु рдЙрд╕рдХी рд╕्рд╡ीрдХाрд░ोрдХ्рддि рднी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЬैрди рдзрд░्рдо рдоें рднी рдЗрд╕ рдЕрд╣िंрд╕ा рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХि рдкреЬрддाрд▓ рдХुрдЫ рдФрд░ рд░рд╣рд╕्рдп рдЦोрд▓ेрдЧी।
рдбॉ. рдХрди्рд╣ैрдпा рдд्рд░िрдкाрдаी, рдЕрд╕िрд╕्рдЯेंрдЯ рдк्рд░ोрдл़ेрд╕рд░/рдиिрджेрд╢рдХ
рдпूрдЬीрд╕ी-рдПрдЪрдЖрд░рдбीрд╕ी,
рдбॉ. рд╣рд░ीрд╕िंрд╣ рдЧौрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп,
рд╕ाрдЧрд░-470003 (рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢) рднाрд░рдд
рдоो. +918989154081, +919818759757
рдИрдоेрд▓: hindswaraj2009@gmail.com